Siãnsã tʋʋmã manegda yãmb bɩ?

Siãnsã rãmb tʋʋm waooga. B maanda vaeesgo, n dat n bãng ween-vɩʋʋgã bũmb fãa sẽn yaa to-to. Yaa tʋʋm-toogo! Mi n yaa yam-yiisg wall sũ-sãams menga. Tʋʋm-yɛng tõe n kaoosa semen dãmba, kiis bɩ yʋʋma. Wakat ninga, b tʋʋm kẽer pa yãkd neng ye. La naoor wʋsgo, b sẽn maandã nafda ãdem-biisã. Bɩ d ges makr a wãna.

Erop luzin a ye tõog n maana bũmb b sẽn tõe n tall n yoog koom, tɩ baa bãas biis sã n da bee koomã pʋgẽ bɩ nebã tõe n yũ tɩ pa maan-b bũmb ye. Tẽn-digimdgã sẽn zĩnd Haiti yʋʋmd 2010, b talla rẽ n yoog ko-yũudmã, tɩ sõng nebã.

Bãngdbã tõog n ninga satelit-rãmb yĩngri, rat n yeel tɩ masĩn-dãmb buudu, n maan tʋʋm-teoog b sẽn boond tɩ zepeyɛɛse (GPS). Sɩngrẽ wã, b maan-a lame n na n sõng sodaasã. La rũndã-rũndã, sõngda sẽn wẽnd-b sɩlsã ne batayo-rãmbã, sẽn togd-b soay ne montɛɛr wall nao wã, la baa sẽn tãoosd-b n zãagd zĩigã tɩ b ra tudg sor ye. Sẽn maan-b bõn-kãngã wã maana neere, bala kɩtame tɩ nebã tõe n bãng b sẽn dat n kẽngẽ wã nana-nana.

Yãmb tara portaabl wall ordinatɛɛr bɩ? Y tʋmda ne ẽntɛrnetã bɩ? Bãasã tɩbsg wɛɛngẽ, yãmb pa get tɩ logtoɛɛmbã bãngrã sẽn paasã sõngda wʋsg sɩda? Yãmb zoe n kẽe sɩlg bɩ? Dẽnd bũmb wʋsg siãnsã rãmb sẽn maand sõngda yãmba.

SIÃNSÃ RÃMB SẼN PA TÕE N BÃNGE

Siãnsã rãmb sẽn dat n paas b bãngrã, b nangda pãng n na n bãng ween-vɩʋʋgã bũmb fãa sẽn yaa to-to sõma. B kẽer modgda b na bãng atom-dãmbã sẽn tʋmd to-to, tɩ sãnda baood n bãng bũmb fãa sẽn da yaa to-to yʋʋm milyaar-dãmb sẽn looge, bɩ vɩɩmã sẽn pʋd n sɩng to-to. B sẽn wɩng ne vaeesgã, hal n vaees baa sa-gãnã la bũmb kẽer d sẽn pa tõe n yã ne nif la d pa tõe n sɩɩsã, b kẽer tagsdame tɩ Wẽnnaam sã n sɩd beeme, b ra na n bãnga a zĩiga.

Siãnsã neb kẽer ne filozof-rãmb sãnda pʋd n yetame tɩ Wẽnnaam kae ye. A Amir Aczel sẽn yaa siãnsã sɛb-gʋlsdã yeelame tɩ nin-kãens tũnugda ne b vaeesgã n dat n wilg tɩ Wẽnnaam ka be ye. Wala makre, bãngd a ye yeelame tɩ baa ned sã n da sãmbd tɩ Wẽnd n be n so bũmb fãa, kaset sẽn kae n wilgd rẽ wã kɩtame t’a segd n kɩs sɩd tɩ wẽnd a woto kae ye. Kẽer me yetame tɩ Wẽnnaam ning yell Biiblã sẽn gomdã sẽn maan bũmb ninsã kɩtame t’a yaa wa tɩɩm-soaba, n maand yel-soalem sẽn pa tol n tõe n yɩ sɩda.a

La d segd n soka d meng woto: Rẽ yĩnga, siãnsã rãmb vaeesa bũmb fãa tɩ seke, tɩ d tõe n tẽ b sẽn yeel fãa bɩ? Ayo. Yaa sɩd tɩ b bãngrã paasa sõma, la b wʋsg sak n deegame tɩ bũmb ka tɛk n ket b sẽn nan pa mi, la tɩ kẽer menga, tõe tɩ b pa na n tol n bãng ye. Bãngd a Steven Weinberg sẽn paam piri-nobɛllã yeelame tɩ bãmb kõn tol n tõog n bãng ween-vɩʋʋgã bũmba fãa ye. A Martin Rees sẽn yit Gãrãnd Bertayn wã me yeelame: “Tõe tɩ bũmb kẽer la ninsaalbã pa na n tol n tõog n bãnge.” Sɩd-sɩdã, bũmb wʋsg n kete, bõn-kɩds la bõn-bɛda, tɩ siãnsã rãmb vaeesgã pa na n tõog n sõng-b tɩ b bãnge, wall b wʋm a võor ye. Ad makr a wãna:

• 

  B ket n pa mi bũmb nins sẽn maand selill-dãmbã pʋsẽ wã zãng ye. Wala makre, b pa tolg n mi sẽn maand to-to tɩ b sõorã paasdẽ wã ye.

• 

  Ned sã n lobg kugr yĩngri, pãng buud n be, (Loi de la gravité) n kɩtdẽ tɩ kugrã vũu n wa tẽnga. Pãn-kãng me n kɩt tɩ kiuugã be a sẽn beẽ wã, n gilgd tẽngã n yaool n pa lʋɩtẽ ye. Yaa pãng buud sẽn be wakat fãa, la ket n yaa yel-solemd bãngdbã sẽn pa wʋmd a võor sõma.

• 

  Bãngdb kẽer geelame n mik tɩ bũmb nins sẽn be ween-vɩʋʋgã pʋgẽ wã sã n pʋɩ zĩis koabga, siãnsã masĩn-dãmbã sẽn pa ne la b pa tõe n bãngã meng taa 95.

Bũmb a taab n ket siãnsã rãmb sẽn baood n bãnge, n pa tõe. Bõe la rẽ wilgd tõndo? Siãnsã sɛb-gʋlsd a ye yeelame: “Bũmb nins tõnd sẽn pa mi wã yɩɩda tõnd sẽn mi wã zĩig sẽn zãre.” A paasame: “Ne mam tagsgo, siãnsã tog n kɩtame tɩ ned baood wakat fãa n paas a bãngre, pa segd n kɩt t’a tagsdẽ t’a sẽn mi wã sekame ye.”

Bɩ ned ning fãa sẽn tagsd tɩ siãnsã rat n deega Biiblã zĩigã sok a meng woto: Siãnsã bãng-bɛdã rãmb ne b masĩn-bɛdã sẽn tõog n bãng bũmb ninsã sã n paooda wʋsgo, segdame tɩ d sak n deeg b goamã, n tẽed tɩ b sẽn pa tar kaset tɩ bũmb nins beeme wã sɩd kae bɩ? Sebr a ye (Encyclopedia Britannica) goma bãngdb nins sẽn vaeesd sa-gãongã yelle, n wilg b tʋʋmdã sẽn sɩng to-to, la a sẽn paam pãng to-to wã. La baasgẽ wã, b yeela woto: “Bãngdbã sẽn sɩng tʋʋm-kãngã taa yʋʋm 4000, la b sẽn mi bũmb ninsã pa zãr ne Babilon nebã sẽn da mi wã ye.”

Ned sã n yãk yam n na n tẽ siãnsã rãmb sẽn yet fãa, a Zeova Kaset rãmbã pa na n modg a soab t’a toeem yam ye. La bãmb mensã modgdame n na n tũ Biiblã saglsã. A sagenda tõnd tɩ bũmb fãa pʋgẽ bɩ d tall sũ-mare. (Filip rãmba 4:5) Tõnd ratame tɩ yãmb me tall sũ-mare, n maag y yĩng n karem sõsg ning sẽn pʋgdã. Y na n bãnga Biiblã goam sẽn pa kɩɩsd siãnsã, la sẽn pʋd n lokd siãnsã rãmb sẽn yetã.