Kiris-nebã vɩɩm la b tʋʋma tigissã na-kẽndr sebr not-rãmbã
BÕN-BƖƲƲNG RASEM A 5-11
D SẼN BÃNG BIIBLÃ KARENG PƲGẼ | 1 RĨM-DÃMBÃ 9-10
“D pẽg a Zeova a yamã yĩnga”
w99 1/7 30 s. a 6
Kaagr sẽn wa ne nafa buud toor-toore
Rĩm-poakã sẽn ta a Salomo nengẽ wã, a sɩngame n makd-a ne “yel-bũna.” (1 Rĩm-dãmbã 10:1) Ebre gom-bil ning b sẽn lebg ka wã tõe n dat n yeelame me tɩ “sogsg sẽn yaa toogo.” La pa rat n yeel tɩ rĩm-poakã ra makda a Salomo ne sogsg sẽn pa tar yõod ye. Yɩɩn-sõamyã 49:5 wã pʋgẽ, b pʋda ebre gom-bilã beenẽ me n na n gom sogsg sẽn tar yõod d sẽn sokd d mens yel-wẽndã, kũumã la fãagrã wɛɛngẽ. Yaa vẽeneg tɩ rĩm-poakã sẽn yit Seba wã ra sõsda ne a Salomo bũmb toor-toor sẽn tar yõod wʋsg zugu, la sẽn mak a Salomo yamã. Biiblã pʋgẽ, b yeelame t’a “soka a Salomo sokds nins fãa sẽn dag n be a sũurẽ.” A Salomo me “leoka Rĩm-poakã sokdsã fãa. La sokr baa a yembr ka zĩnd rĩm a Salomo sẽn ka tõog n leok ye.”—1 Rĩm-dãmbã 10:2b, 3.
w99 1/7 30 s. a 7
Kaagr sẽn wa ne nafa buud toor-toore
A Salomo yamã la a rĩungã arzɛgsã sẽn da yaa to-to wã linga Seba rĩm-poakã hal wʋsgo, hal t’a mak “goam n konge.” (1 Rĩm-dãmbã 10:4, 5) Ne neb kẽere, gomdã rat n yeelame tɩ rĩm-poakã “vʋʋsmã yõkame.” Bãngd a yembr meng yeelame t’a sobgame! Sẽn yaa a soab fãa, rĩm-poakã sẽn wʋm la a yã bũmb ninsã ling-a-la hal wʋsgo. A yeelame t’a Salomo tʋm-tʋmdbã yaa sũ-noog rãmba, b sẽn paam n kelgd rĩm a woto buudã sẽn tar yamã. Sẽn paase, a pẽga a Zeova, a sẽn ning a Salomo naam geerã zugã yĩnga. Rẽ poore, a kõo rĩmã kũun buud toor-toor ligd sẽn toe. D sã n geelg sãnemã bala, ne tõnd rũndã-rũndã ligdã, kolga dolaarã ligd milyõ 40. A Salomo me wilga rĩm-poakã kũun buud toor-toore, la a kõ-a “bũmb nins fãa a sẽn date, la a sẽn kose.”—1 Rĩm-dãmbã 10:6-13.
D bʋgs Wẽnnaam Gomdã zug neere:
w08 1/11 22 s. a 4-6
Yãmb ra miime bɩ?
Rĩm a Salomo sãnemã ra taa kilo a wãna?
Gʋls-sõamyã wã pʋgẽ, b wilgdame tɩ Tɩɩr rĩm a Hiram toola a Salomo sãnem ton a naase, tɩ rĩm-poakã sẽn yit Seba wã kõ-a a Salomo sãnem sẽn zem woto me, la t’a Salomo koom kogendã me talla sãnem sẽn yɩɩd ton 14, n yi Ofɩɩr tẽngẽ wã n wa ne. Kibarã pʋgẽ, b yeelame tɩ “yʋʋmd fãa, b rag n wat n kõta a Salomo sãnem kɩlʋ tus pisi la a tãab la kobs-tã la piiga” pa rẽ bɩ sẽn yɩɩd ton 22. (1 Rĩm-dãmbã 9:14, 28; 10:10, 14) Rẽ yaa sɩd bɩ? Pĩnd wẽndẽ, rĩm sãnem bĩngr zĩig bedrem ra yaa wãn to?
Pĩnd wẽndẽ gʋslsem la b yã, tɩ bãngdbã wilg tɩ gʋlsmã sẽn yetã yaa sɩda. B wilga gʋlsmã zug tɩ Ezɩpt Farawõ a Tutmozis a 3 soabã sẽn dɩ naam sẽn zems yʋʋm 3500 woto talla sãnem sẽn yɩɩd ton 12 n kẽng a Amo-Ra sẽn be Karnak wẽnd-doogẽ wã. Sẽn zems yʋʋm 2800 woto, Asiiri rĩm a Tɩlgat-Pilezɛɛr a 3 soabã reega Tɩɩr tẽngã lampo, sẽn yaa sãnem sẽn yɩɩd ton a 4, t’a Sargõ a 2 soabã kõ Babilon wẽnnaam-dãmbã kũuni, sãnem ton sẽn zem woto. B wilgame tɩ Masedoan rĩm a Filip a 2 soabã (yʋʋmd 359-336 S.D.Z.R) ra yãkda sãnem sẽn yɩɩd ton 25 yʋʋmd fãa, Pãnze sẽn be Taraas sãnemã bogdẽ.
A Filip bi-ribl a Alɛgsãndr le Gãrã (yʋʋmd 336-323 S.D.Z.R) sẽn wa n zab n deeg Suuz tẽngã, a yeelame t’a wʋka sãnem sẽn zems ton 1070 beenẽ, la t’a wʋka sãnem sẽn yɩɩd ton 6000 Pɛrs soolmã tõr pʋgẽ. Dẽnd d sã n mak bũmb ning Biiblã sẽn yeelã ne kiba-kãensã, b sẽn yeel bũmb ning Biiblã pʋgẽ a Salomo sãnemã wɛɛngẽ wã pa loog noor ye.
BÕN-BƖƲƲNG RASEM 26–ZĨ-LIKRI RASEM A 2
D SẼN BÃNG BIIBLÃ KARENG PƲGẼ | 1 RĨM-DÃMBÃ 15-16
“A Aaza tʋma ne raoodo—La yãmba?”
w12 15/8 8 s. a 4
“Tʋʋm ninsã fãa yãmb sẽn maandã na n paama keoore”
B sẽn welg Israyɛll tẽngã zĩis a yiibã, yʋʋm 20 wã sẽn pʋglã pʋgẽ, Zida nebã fãa la bal ra pʋʋsda wẽnd-naandse, la b maand yɛl a taab tẽn-yagsã sẽn da maand tɩ pa sõma. A Aaza sẽn wa n lebg rĩm yʋʋmd 977 S.D.Z.R, baa na-yirã rãmb ra pʋʋsda Kanaã nebã wẽnnaam-dãmb nins sẽn kɩtd tɩ bũmb fãa fɩɩgdẽ wã. La 2 kibay sebrã pʋgẽ, b yeta a Aaza naamã wɛɛngẽ yaa: “A Aaza maana sẽn noom Sẽn-Ka-Saab sẽn yaa yẽnda Wẽnnaamã, la sẽn tat bãmb yam.” A Aaza “sãama bu-zẽms a taabã wẽnnaam-dãmbã tẽn-kuga, maoong kʋʋb zĩisã, la a wã kug-vigindsã, la a kɛ a Aseera ra-lugdsã n lubi.” (2 Kib. 14:2, 3) Sẽn paase, a kɩtame tɩ b rig “maoong kʋʋb zĩisẽ yoaadbã fãa” n yiis Zida soolmẽ wã, bala rapã ra kẽeda ne taab wa rao sẽn kẽed ne pag to-to wã, tɩ yaa b tũudmã yel-maandɩ. A Aaza pa tek bõn-kãensã maaneg bal ye. A sagla nin-buiidã me “tɩ b bao Sẽn-Ka-Saab sẽn yaa bãmb yaab-rãmba Wẽnnaamã” la b sak “bãmb tõodã ne b noyã.”—1 Rĩm. 15:12, 13; 2 Kib. 14:4.
w98 15/9 21-22
Yãmb nifẽ, Wẽnnaam sɩd beeme bɩ?
Wala makre, karm-y bãngr-gomd ning sẽn be Biiblã pʋgẽ, n gomd Zeriko tẽngã lebs n me wã yellã, la y ges rẽ sẽn pids to-to. Zozoe 6:26 yetame: “Wakat-kãnga, a Zozoe kãabame n yeele: ‘Bɩ Sẽn-Ka-Saab kãab-wẽng zĩnd ned ning sẽn na n bao tɩ lebs n me Zeeriko tẽngã zugu. Tẽngã lalg yẽbgre, a pipi bi-riblã na n kiime, la tẽngã kʋɩlems ningr wakat na n yɩ a bi-yao-zʋʋgã kũum.’” Goamã pidsa sẽn zems yʋʋm 500 poore, wa 1 Rĩm-dãmb 16:34 sẽn yetã: “Yaa [rĩm a Akaab] zamaanẽ, la Betɛll rao a Iyɛll lebs n me Zeeriko tẽngã. A Iyɛll sẽn zĩnig tẽngã yẽbgrã, a bi-kãseng a Abiram kiime. A sẽn me n sɛ n lugl tẽngã kʋɩlemsã, a bi-yao a Seguub kiime. Rẽ kell n yɩɩ wa Sẽn-Ka-Saab sẽn dag n kɩt t’a Nun biig a Zozoe gomã.” Yaa Wẽnnaam sɩd-sɩd bal n tõe n vẽneg bãngr-goam a woto n togse, la a ges tɩ b pidsi.
ZĨ-LIKRI RASEM 17-23
D SẼN BÃNG BIIBLÃ KARENG PƲGẼ | 1 RĨM-DÃMBÃ 21-22
“Rɩk-y a Zeova togs-n-taare, zu-sobendã wɛɛngẽ”
it-1 1266
A Zeova tãb-biisã
A Zozuwe sẽn yãnd malɛk Zeriko sɛɛgẽ n sok-a n ges a sã n bee ne bãmb bɩ a bee ne bãmb bɛɛbã, malɛkã leokame yaa: “Mam ka yãmb baa a yembr ned ye, mam yaa Sẽn-Ka-Saab tãb-biisã naaba, mam waa moas-moasã bala.” (Zoz. 5:13-15) No-rɛɛs a Mikaya yeela rĩm a Akaab la rĩm a Zozafat yaa: “Mam yãnda Sẽn-Ka-Saab sẽn zao b naam geerã zugu, tɩ saasẽ dãmbã karg n gũbg-b goabg la rɩtgo.” Yaa vẽeneg t’a ra gomda a Zeova tãb-biisã yelle. (1 Rĩm 22:19-21) A Zeova tara tãb-biisi. (Eza. 6:2; Sɩng. 3:24; Vẽn. 5:11; 19:14) B welga tãb-biisã bugs toor-toore: Serubẽ-rãmba, serafẽ-rãmba, la malɛgsã. La pa tek woto bal ye. B lebg n welg-b-la sull toor-toor sẽn sigl sõma. Rẽ n so t’a Zeezi ra yeel t’a tõe n kosa a Ba wã “tɩ b kɩt tɩ malɛgs tusa” wa sõng yẽ mas-masã. (Mat 26:53) A Ezekiyaas sẽn wa n kos a Zeova t’a sõng-a wã, a yeelame yaa: “Saasẽ-Pãng-Soabã sẽn yaa Israyɛll Wẽnnaam, n zao serubẽ-rãmb zugu.” Yaa vẽeneg t’a ra gomda kaoolã koglgã la serubẽ-rãmbã b sẽn maan a zugã yelle, tɩ makd a Zeova naam geerã sẽn be saasẽ wã. (Eza. 37:16; ges-y 1 Sãm. 4:4; 2 Sãm. 6:2.) A Zeova maana yel-solemde, t’a Eliize sõangdã sẽn da yɛɛsdã paam n yã “tãb-biisi, la bugum saar-dãmb” sẽn gũbg tãensã, zĩig ning a Eliize sẽn da be wã. Rẽ kɩtame t’a yam gãand bãane.—2 Rĩm. 6:15-17.
it-2 245
Zirẽ-beedo
Wẽnnaam a Zeova basame tɩ yel-wẽnã raoã belgd nebã ne “zirẽ-be-zãmsg” sẽn na yɩl tɩ b tẽ ziri, la b ra tẽ koe-noogã a Zeezi Kirist wɛɛngẽ ye. (2 Tesa. 2:9-12) Bũmb ning sẽn paam rĩm a Akaab yʋʋm kobs woto wã, wilgda rẽ. Zirẽ no-rɛɛsdb n yeel a Akaab t’a bas a yam t’a na n zaba ne Ramot-galaad n tõoge, t’a Zeova no-rɛɛs a Mikaya ra pĩnd n togs-a tɩ na n waa ne yelle. A Zeova basame tɩ malɛk tɩ kɩt t’a Akaab no-rɛɛsdbã fãa togs-a zirẽ goam, wa a sẽn da vẽneg n togs a Mikaya wã. Rat n yeelame t’a malɛkã tõogame tɩ no-rɛɛsdbã togs bũmb nins bãmb mensã sẽn da rat n togsã, la bũmb nins a Akaab sẽn da rat n wʋmã. La ra pa sɩd ye. Baa ne b sẽn da keoog-a wã, a Akaab yãka yam n tẽ b zirẽ-beedã, la a maana kaalem rẽ yĩnga.—1 Rĩm. 22:1-38; 2 Kib. 18.
ZĨ-LIKRI RASEM 31–SƖPAOLGO RASEM A 6
D SẼN BÃNG BIIBLÃ KARENG PƲGẼ | 2 RĨM-DÃMBÃ 3-4
D bʋgs Wẽnnaam Gomdã zug neere:
it-2 672 s. a 6
No-rɛɛsa
“No-rɛɛsdbã karen-biisã, bɩ kom-dibli.” Wa sebr a ye (Grammaire de l’hébreu biblique, par P. Joüon, Rome, 1923, § 129 j) sẽn bilgdã, ebre gom-bil ning sẽn yaa ben (a zagl bi-ribla) wall benehʹ (a zagl kom-dibli) tõe n dat n yeelame t’a soabã naaga “tʋm-tʋmdb sulli, bɩ neb sulli” (bɩ buud ninga). (Ges-y Nee. 3:8, MN. Beenẽ b gomda parfẽ maandbã yelle, la b ningame tɩ “parfẽ maand a Hananiya.”) B sã n gomd “no-rɛɛsdbã karen-biisã, bɩ kom-dibli wã yelle, tõe n yaa lekoll b rãmb nins sẽn dat n lebg no-rɛɛsdbã yĩng yell la b gomda, wall koɛɛg-koɛɛga, no-rɛɛsdb sẽn lagem taab sulli. Sull a woto neb ra bee Betɛlle, Zeriko la Gilgalle. ( 2 Rĩm. 2:3, 5; 4:38; ges-y 1 Sãm. 10:5, 10.) A Sãmwɛll yɩɩ sull taoor soab Rama (1 Sãm. 19:19, 20) Wõnda a Eliize ra tara tʋʋmd a woto a wakatẽ wã. (2 Rĩm. 4:38; 6:1-3; ges-y 1 Rĩm. 18:13.) Biiblã kibarã wilgdame tɩ b ra meta b toorẽ roto ne tʋʋm-teed b sẽn penge. Tõe tɩ woto wilgdame tɩ b ra pa gĩd b vɩɩmã ne yɛl wʋsg ye. Baa ne b sẽn da wae n be ne taab zĩ-yɛnga, la b pʋɩt b rɩɩba ne taaba, b ra tõe n kõo ned fãa no-rɛɛs tʋʋmd t’a tɩ tʋme.—1 Rĩm. 20:35-42; 2 Rĩm. 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.