Nintroduċulek l-Irish Wolfhound
MINN KORRISPONDENT TAʼ STENBAĦ! FL-IRLANDA
“Dan il-ġgant ġentili mid-dinja tal-klieb.”
Dak kien mod wieħed kif ġie deskritt l-Irish wolfhound. Ġieli rajt xi wieħed minnhom? Huwa minnu li fl-Irlanda m’għadekx issib ilpup. Imma xi darba kienu jeżistu. Anki ħnieżer slavaġ u ċriev ġganteski kienu jeżistu. Jingħad li l-aħħar lupu fl-Irlanda nqatel madwar mitejn sena ilu. Qabel dak iż-żmien, il-wolfhounds kienu magħrufin li jikkaċċjaw l-ilpup kif ukoll annimali kbar oħra. Storja iktar reċenti titkellem dwar wolfhound li ntbagħat fir-Rocky Mountains, fl-Istati Uniti. Fl-1892, skond ma tgħid l-istorja, dan “waħdu qatel erbgħin lupu matul xitwa waħda.” Iżda m’għandekx għalfejn tinkwieta. Il-wolfhounds la jikkaċċjaw lin-nies u lanqas joqtluhom!
SKOND xi storjografi, il-wolfhound x’aktarx li kien stabbilixxa ruħu sew fl-Irlanda sas-sena 500 Q.E.K. Iktar tard in-nies Ċeltiċi wżaw lill-wolfhounds għal affarijiet oħra minbarra l-kaċċa. Il-leġġendi u l-istorja juru li l-klieb kienu jmorru wkoll għall-battalja flimkien mas-slaten u l-gwerriera Irlandiżi.
Il-fama li ħa l-wolfhound bħala razza taʼ kelb speċjali ferm infirxet mad-dinja kollha. Il-wolfhounds ittieħdu saħansitra Ruma biex jintwerew fl-arena. Dokumenti dwar konslu Ruman bl-isem taʼ Kwintu Awrelju Simmaku jgħidulna li dan kiteb ittra fis-sena 393 E.K. biex jirringrazzja lil ħuh talli bagħat sebaʼ Irish wolfhounds f’Ruma. Milli jidher dawn il-klieb kienu tassew jeċċitawhom lir-Rumani. “In-nies kollha taʼ Ruma baqgħu mistagħġba bihom,” kiteb Simmaku, “u kienu taʼ l-idea li dawn inġiebu hawnhekk f’gaġeġ tal-ħadid.”
Għandu mnejn li d-daqs kbir tal-klieb ta l-impressjoni li dawn bilfors li kellhom jiġu trasportati f’gaġeġ tal-ħadid. Il-klieb irġiel huma twal 86 ċentimetru mill-art sa spallithom, imma xi wħud huma ħafna akbar minn hekk. L-akbar wolfhound li nafu bih kien itwal minn 100 ċentimetru sa spallejh. Il-klieb nisa huma ġeneralment xi 5 ċentimetri iqsar mill-klieb irġiel. It-tul jagħmilha faċli għalihom biex jieklu kulma jsibu. Ir-rumanzier Skoċċiż Sir Walter Scott wissa lil wieħed minn ħbiebu biex joqgħod attent waqt il-ħin taʼ l-ikel. Inkella, il-wolfhound tiegħu, li kien “twil madwar żewġ metri mill-ponta taʼ mnieħru sa denbu,” kien “jiblagħlu l-platt b’kollox mingħajr ma jtallaʼ sieq waħda fuq il-mejda jew fuq is-siġġu.”
Meta jitwieldu, dawn il-klieb ma tantx ikun fihom. Kulma jkunu jiżnu mat-twelid huwa madwar 0.7 taʼ kilogramm, imma malajr jikbru. Waħda mara li tħobbhom ħafna qalet li dawn il-klieb huma “ħlejjaq żgħar affaxxinanti” meta jkunu ġriewi, imma mbagħad jinbidlu “b’ħeffa taʼ l-għaġeb minn kobob imbaċċin għal esseri ħelwin u mgħaddmin, fejn ħlief saqajn twal ma tarax.”
Dawn il-klieb ma tantx jinbħu. Huma iktar it-tip b’saħħithom u kwieti. Imma meta jinbħu, jagħmlu ħoss li tibqaʼ tiftakru. Xi nies jirrakkontaw dwar wieħed raġel li malli samaʼ n-nebħa taʼ wolfhound qal li din kienet “l-iktar nebħa ħoxna u malinkonika li qatt [kien] samaʼ.”
L-Irish wolfhound ġie deskritt bħala kelb li “jidher qalil, b’għajnejn li jinfdu sa ġewwa, ħuġbejn imqanfdin, u pil griż skur u oħxon”—it-tip taʼ kelb li malli tarah, abbli tkun tixtieq li tevitah. Imma ntqal ukoll li dawn “tant huma mansi li t-tfal jistgħu jilagħbu magħhom.” Bħalma qal wieħed li jrabbihom u li jaf x’inhu jgħid, dawn, fil-fatt, huma “ħelwin għall-aħħar.” U dawn m’humiex griżi biss fil-kulur. Xi wħud minnhom għandhom pil abjad, isfar kulur il-qamħ, aħmar, jew iswed.
Il-kittieb famuż Irlandiż Oliver Goldsmith tgħidx kemm faħħarhom dawn il-klieb. “L-Irish wolfdog,” hu qal, “huwa sabiħ u maestuż għall-aħħar . . . , l-akbar wieħed li qatt deher fid-dinja fost il-klieb kollha.” Kien ovvju li hu baqaʼ impressjonat bid-dehra mqanfda u attraenti tagħhom, inkluż il-ħuġbejn, ix-xagħar taʼ l-għajnejn, u l-mustaċċi li jagħtuhom dik id-dehra li ġiet imsejħa “l-vera bixra Irlandiża.”
Allura, għala kienu kważi spiċċaw bħala razza? Raġuni waħda kienet il-popolarità li kellhom. L-ammiraturi kienu jqisuhom bħala li kienu t-tip taʼ rigal prezzjuż li setaʼ jintbagħat lil nies importanti bħalma kienu l-monarki. Għaldaqstant dawn ġew “imfittxijin u mibgħutin barra l-pajjiż lejn kull rokna tad-dinja.” Bħala riżultat, dawn inxterrdu f’numri żgħar maʼ kullimkien. Minbarra dan, wara li spiċċa l-użu tagħhom bħala kaċċaturi taʼ l-ilpup, bħala speċi ma baqgħux jagħtu kashom iktar fl-Irlanda.
Fl-1839, wieħed li jħobb il-wolfhounds kiteb hekk dwar il-qagħda tal-biki li kienu jinsabu fiha: “Hija ħasra li din ir-razza nobbli taʼ klieb qed tispiċċa daqshekk malajr, u ma jistax jiġi evitat il-fatt li f’temp taʼ ftit snin din se tispiċċa estinta sakemm ma jsirux xi sforzi straordinarji.” Tant kien baqaʼ ftit minnhom li kienet xi ħaġa komuni għan-nies li jsostnu li l-wolfhound li kellhom huma kien “l-aħħar wieħed mir-razza tagħhom.” Imma dawn ma mitux għalkollox.
Dawn ġew salvati permezz taʼ l-‘isforzi straordinarji’ taʼ wħud bħal George A. Graham. Fl-1862 hu ra l-istat imwiegħer li kienu jinsabu fih, u ġabar kemm felaħ mill-wolfhounds li kien baqaʼ. Bil-mod għaqli taʼ kif nissel minnhom, hu pprovda l-pedament meħtieġ biex jirrestawrahom għal fejn qegħdin illum. Mingħajru, qal storjografu fl-1893, “din ir-relikwa taʼ kelb minn razza setgħana abbli kienet tkun estinta s’issa.”
Phyllis Gardner, waħda li tammira dawn il-klieb u li hi rispettata fit-tnissil taʼ l-Irish wolfhounds, kitbet: “Xejn ma huwa fatta f’din id-dinja, imma, jekk neskludu l-katastrofi, donnu jidher li din ir-razza nobbli rnexxielha taħrab milli tiġi estinta, u għadha qed issir dejjem iktar popolari.”
[Stampa f’paġna 23]
Ġriewi tal-wolfhound, taʼ madwar erbaʼ ġimgħat
[Stampi f’paġna 23]
Il-wolfhound b’temperament kwiet, f’Newtownards, l-Irlanda taʼ Fuq