L-​Isem t’Alla Jżejjen l-​Arkitettura Ċeka

Minn korrispondent taʼ Stenbaħ! fir-​Repubblika Ċeka

F’ĦAFNA partijiet tad-​dinja, l-​isem Jehovah huwa assoċjat esklussivament max-​Xhieda taʼ Jehovah. Għandek mnejn tistagħġeb meta ssir taf li fir-​Repubblika Ċeka, it-​tiżjin fuq numru taʼ strutturi storiċi jinkludi t-​Tetragrammaton, l-​erbaʼ ittri bl-​Ebrajk (יהוה) li jifformaw l-​isem divin, Jehovah.

Forsi l-​iktar eżempju magħruf tat-​Tetragrammaton qiegħed fuq Charles Bridge, mibni fl-​1357 minn naħa għal oħra tax-​Xmara sabiħa Vltava, qrib il-​Belt Qadima taʼ Praga. Dan il-​pont għandu ringiela taʼ skulturi fuq iż-​żewġ naħat tiegħu, u waħda minnhom tiġbed l-​attenzjoni taʼ kważi kulmin jgħaddi minn hemm. Din hija statwa taʼ Ġesù Kristu fuq is-​salib, imdawra b’ittri bl-​Ebrajk miktubin bid-​deheb u jleqqu​—li jinkludu t-​Tetragrammaton—​li jgħidu “Qaddis, qaddis, qaddis hu Jehovah taʼ l-​eżerċti.”

Din l-​espressjoni, misjuba fil-​Bibbja f’Isaija 6:​3, kif sabet ruħha fuq din l-​istatwa? Skrizzjoni fuq il-​bażi tagħha tgħid dwar Lhudi li jum wieħed fl-​1696 għadda minn hemm, u jgħidu li bi kliemu wera nuqqas taʼ rispett lejn is-​salib. Minħabba f’dan, hu ġie mtellaʼ l-​Qorti Rjali taʼ l-​Appell u weħel multa. Bħala rikompens hu pprovda dijadema għas-​salib indurata bid-​deheb, bil-​kliem iċċitat hawn fuq.

Fil-qrib hemm is-​Sinagoga Old-New u l-​eqdem ċimiterju Lhudi fl-​Ewropa. L-​istand tal-​kantur f’din is-​sinagoga għandu t-​Tetragrammaton fuqu ġo gwarniċ tal-​fidda. Imma t-​Tetragrammaton ma jinstabx biss fil-​bini Lhudi. Fix-​Xlokk taʼ Praga, fuq xprun kollu blat li kien jagħti għax-​Xmara Sázava, hemm il-​kastell medjevali taʼ Český Šternberk. Fuq l-​artal tal-​kappella tal-​kastell hemm erbaʼ ittri tad-​deheb​—it-​Tetragrammaton. L-​ittri jidhru qishom qed jittajru fl-​arja, minħabba li huma mdendlin fuq il-​wájers. Warajhom hemm dawl jixgħel​—imma mhux minn xi lampa! Tamboċċ, li ma jistax jidher minn ġewwa, jitfaʼ dawl taʼ lewn roża fuq artal abjad, li fuqu jinsab imdendel it-​Tetragrammaton.

It-Tetragrammaton jidher ukoll fl-​affreski f’bini ieħor taċ-​Ċeki. Dawn jagħtu iktar xiehda li fil-​passat kien hemm ħafna hemmhekk li kienu familjari maʼ l-​isem t’Alla. Illum, fir-​Repubblika Ċeka u f’iktar minn 200 art oħra, ix-​Xhieda taʼ Jehovah huma ferħanin li jafuh l-​isem divin u li jgħallmu lil oħrajn dwaru. (Isaija 43:​10-12) Iktar minn hekk, il-​ktieb Bibliku taʼ Isaija jitkellem dwar iż-​żmien meta l-​isem t’Alla​—kif ukoll il-​kwalitajiet, l-​iskop, u l-​attivitajiet tiegħu—​se jkunu ‘magħrufin maʼ l-​art kollha.’​—Isaija 12:​4, 5.