Ġardinaġġ b’Mod Organiku

AQBAD ponn ħamrija mill-​ġnien tiegħek fejn tkabbar il-​ħxejjex taʼ l-​ikel. Kienet din il-​ħamrija tant mifqugħa b’erbiċidi, insettiċidi, rodentiċidi, u fungiċidi li tidher kważi li hi sterili? Jew hija miżgħuda bi ħniex, insetti, u mikro-organiżmi taʼ kull xorta? Jekk il-​ħamrija tiegħek hi mimlija ħajja, iċ-​ċans hu li, taf jew ma tafx, int qed tuża l-​metodi taʼ ġardinaġġ organiku.

Il-ġardinaġġ organiku ħafna drabi jinvolvi li ttejjeb il-​kwalità tal-​ħamrija tal-​ġnien billi tuża sustanzi bijoloġiċi naturali. Wieħed mill-​għanijiet taʼ dan hu li tiġi żviluppata ekosistema li fiha l-​pjanti jkunu b’saħħithom biżżejjed sabiex jirreżistu insetti u mard li jagħmlu l-​ħsara. F’pajjiżi fejn kimiċi sintetiċi huma użati ħafna fix-​xogħol tal-​ġnien, l-​interess fil-​ġardinaġġ organiku qiegħed jikber. Għala? Għal diversi raġunijiet.

L-​ewwelnett, dak li jibqaʼ mill-​pestiċidi fuq il-​frott u l-​ħxejjex xi kultant ippreżenta perikli serji għas-​saħħa. Biex jispjega, il-​ktieb Pesticide Alert irrapporta li “fis-​sajf taʼ l-​1985, kważi 1,000 persuna f’diversi stati fil-​Punent [taʼ l-​Istati Uniti] u fil-​Kanada ġew ivvelenati minn dak li kien baqaʼ mill-​pestiċida Temik fid-​dulliegħ.”

Barra minn hekk, ħafna nies iqisu l-​ġardinaġġ organiku bħala mod kif jipproteġu l-​ambjent. Xi insetti jew annimali li jagħmlu l-​ħsara saru reżistenti għall-​pestiċidi kimiċi li jintużaw darba wara l-​oħra, u għalhekk ix-​xjenzati żviluppaw veleni li huma saħansitra iktar perikolużi. Dawn il-​kimiċi b’saħħithom imbagħad għaddew għal ġo l-​ilma taʼ taħt l-​art, u b’hekk niġġsu l-​provvista prezzjuża taʼ l-​ilma.

Vantaġġ ieħor tal-​ġardinaġġ organiku huwa li inqas skart jintradam fil-​miżbliet tagħna. Dan kif inhu possibbli? Dak li jibqaʼ mill-​ikel kif ukoll l-​iskart li jinġabar mill-​ġnien jifformaw parti kbira minn dak li narmu. Minflok ma jintremew, dawn l-​elementi organiċi jistgħu jinġabru f’munzell u jitħallew jiddekomponu biex jipproduċu taħlita fertili li tissejjaħ ‘kompost.’ Taħlita bħal din forsi ma tantx tħajrek lilek, imma l-​pjanta tgħidx kemm tixxala minn fuqha!

Fl-aħħar, xi wħud iħarsu lejn il-​ġardinaġġ organiku bħala mezz biex jagħmlu eżerċizzju, igawdu naqra xemx, jaħdmu fil-​ħamrija, u josservaw żrieragħ daqs naqra jikbru fi pjanti b’saħħithom. Iħajrek lilek il-​ġardinaġġ organiku? Mela ejja nibdew! L-​ewwel, se nagħtu ħarsa lejn il-​ħamrija tal-​ġnien tiegħek.

Il-​Ġnien Tiegħek Kif Jikber?

Ħafna mill-​ħamrija tal-​ġonna tkun taflija jew ramlija. Ħamrija ramlija tkun magħmula minn frak kbir li jħalli l-​ilma u s-​sustanzi joskulaw malajr wisq u allura l-​għeruq ma jkunux jistgħu jieħdu dak li għandhom bżonn minnhom. Min-​naħa l-​oħra, ħamrija taflija hija magħmula minn saffi rqaq li tant huma magħqudin flimkien li jew l-​ilma ma jkunx jistaʼ jidħol minn ġol-​wiċċ iebes tal-​ħamrija, u b’hekk imur xi mkien ieħor, jew inkella jinxtorob imma jibqaʼ maqbud, u b’hekk l-​għeruq tal-​pjanti jifgaw.

L-għeruq tal-​pjanti jissaħħu f’ħamrija magħmula minn frak li jżomm biżżejjed tira biex b’hekk l-​għeruq ma jinxfux waqt li jħalli l-​ilma żejjed joskula. Din it-​taħlita l-​ġardinara jsejħulha ‘loam.’ F’din il-​ħamrija, li jkun fiha ramel, tafal, u materjal organiku, l-​arja tiċċirkola bil-​libertà kollha, u b’hekk tħalli l-​mikro-organiżmi jkomplu bix-​xogħol tagħhom li jżidu s-​sustanzi mal-​ħamrija.

Biex ikun hemm bilanċ, ammonti kbar taʼ materjal organiku​—kompost—iridu jingħataw kemm lill-​ħamrija ramlija kif ukoll lil dik taflija. Il-​kompost jikkundizzjona l-​ħamrija meta jitħallat magħha. Ladarba l-​kompost iżomm it-​tira, bħal sponża, ikollu bżonn jissaqqa inqas. Il-​kompost fih miljuni taʼ batterji utli li se jkomplu jgħinu biex jiddekomponu l-​materjal imħassar billi jbiddluh f’sustanzi li l-​pjanti għandhom bżonn biex jikbru b’saħħithom. Il-​kompost jgħin ukoll lill-​ħamrija biex la tkun aċiduża żżejjed u lanqas alkalina żżejjed.

Meta jiġu kultivati fl-​art, ħxejjex b’għeruq fondi, bħas-​silla u l-​alfalfa, jgħinu biex ifarrku l-​ħamrija iebsa u jżidu l-​materjal organiku. Il-​ħuxlief​—per eżempju, saff taʼ ħaxix maqtugħ jew serratura mferrxa fuq wiċċ il-​ħamrija—huwa utli wkoll biex ibiddel il-​kompożizzjoni tal-​ħamrija.

Taʼ l-​għaġeb ukoll huwa l-​ħanex, li għandu rwol importanti f’li jtejjeb il-​ħamrija li hemm fil-​ġnien tiegħek. Hekk kif iħaffer fil-​fond fil-​ħamrija​—saħansitra s’erbaʼ metri fond​—il-​ħanex jagħti l-​arja lill-​ħamrija, itellaʼ diversi minerali lejn il-​wiċċ tal-​ħamrija, u jgħin l-​ilma biex joskula aħjar. Fil-​proċess, hu jħalli warajh ħmieġ li, skond il-​ktieb Step by Step Organic Vegetable Gardening, huwa “ħames darbiet iktar mimli nitroġenu, fosfru, u potassju mill-​ħamrija taʼ madwar.”

Żrinġijiet, Għasafar, u Baqq —Ħbieb tal-​Ġnien Tiegħek

‘Imma xi ngħidu għall-​insetti jew annimali qerrieda tal-​ġnien?’ tistaʼ tistaqsi int. ‘Kif nistaʼ neħles minnhom mingħajr ma nuża pestiċidi?’ Tinsiex li l-​pestiċidi ma joqtlux biss insetti qerrieda. Dawn joqtlu wkoll organiżmi bżonnjużi bħalma huma l-​ħniex u l-​fungi. Ftakar, ukoll, li ż-​żrinġijiet huma ħbieb tal-​ġnien. Żrinġ wieħed jistaʼ jiekol iktar minn 10,000 insett qerriedi fi żmien tliet xhur. Iż-​żrinġijiet m’humiex qanżħa fl-​ikel. Id-​dieta tagħhom tinkludi għedewwa tal-​pjanti bħalma huma l-​grillu, ċerti tipi taʼ baqq u taʼ larva tal-​baħrija, u l-​bugħarwien.

L-għasafar huma wkoll effettivi biex jikkontrollaw l-​insetti qerrieda tal-​ġnien. Għasfur żgħir taʼ l-​għana ġie osservat iżoqq “500 brimba u larva tal-​friefet liż-​żgħar tiegħu darba waħda fis-​sajf wara nofsinhar,” skond il-​ktieb Gardening Without Poisons. Jekk trid tħajjar xi ftit minn dawn l-​għasafar taʼ l-​għana jew għasafar oħra li jieklu l-​insetti jiġu fil-​ġnien tiegħek, dendel xi ftit ikel taʼ l-​għasafar jew materjal li jistgħu jġorruh għall-​bejta xi mkien fejn jidher sew. Ma ddumx ma tara li l-​“istedina” tiegħek ġiet aċċettata! U xi ngħidu għall-​baqq? Ħafna insetti li huma ħbieb tal-​ġnien jieklu l-​baqq distruttiv. Jekk tixtri n-​nannakoli u titlaqhom fil-​ġnien tiegħek, dawn mill-​ewwel jibdew ifittxu l-​ikel favorit tagħhom, l-​afidi (insetti żgħar li jixorbu l-​meraq tal-​weraq). Il-​bajd tad-​debba tax-​xitan (praying mantis) jistaʼ jinxtara wkoll u jitpoġġa fil-​ġnien. Meta dan ifaqqas, iż-​żgħar jibilgħu tistaʼ tgħid lil kull insett li jissogra jgħaddi minn quddiemhom.

Il-​Pjanti u l-​Kontroll taʼ l-​Insetti Qerrieda

Tistaʼ tuża ċerti pjanti biex tikkontrolla lkwantità taʼ insetti qerrieda fil-​ġnien tiegħek. Poġġi pjanti li dawn l-​insetti qerrieda jevitaw ħdejn pjanti oħrajn li għandhom bżonn il-​protezzjoni. Per eżempju, in-​nematodi, dud tal-​ħamrija li jattakka l-​għeruq taʼ ħafna pjanti u jdgħajjifhom, iżommu ’l bogħod mil-​lellux. Il-​friefet bojod tal-​kaboċċi jiġu mbottati lura meta l-​klin, is-​salvja, u s-​sagħtar jitħawlu ħdejn il-​kaboċċi. Hemm bżonn taʼ twissija però: Xi pjanti jattiraw insetti qerrieda.

Li tbiddel il-​post fejn tiżraʼ l-​ħxejjex hu mod prattiku kif tikkontrolla l-​insetti qerrieda u l-​mard. Fil-​ġnien tiegħek, minflok ma tkabbar l-​istess tip taʼ xtieli fl-​istess post sena wara l-​oħra, tistaʼ tipprova tbiddlilhom posthom. B’dan il-​mod tistaʼ twaqqaf iċ-​ċiklu taʼ mard u impestazzjonijiet taʼ insetti qerrieda.

Il-ġardinaġġ organiku jistaʼ jkun taʼ sfida, peress li jitlob ħin u paċenzja. Ħafna xhur jistgħu jgħaddu qabel ma l-​ħamrija tiegħek tissaħħaħ b’mezzi organiċi. Tistaʼ tiltaqaʼ maʼ ħafna kuntrarju, u meta jiġrilek hekk, tistaʼ titħajjar tuża xi sprej li fih il-​kimiċi. Madankollu, qabel tagħmel hekk, ieqaf u aħseb kemm hemm benefiċċji siewja u fit-​tul meta tevita l-​veleni kimiċi. Però, jekk tkun paċenzjuż ma ddumx ma jkollok ġnien li jipproduċi ħxejjex bnien li jitkabbru b’mod organiku u li huma inqas suġġetti għal insetti qerrieda u mard minn ħxejjex oħrajn. Le, il-​ġnien tiegħek mhux se jkun perfett, imma tistaʼ titpaxxa bir-​riżultati li jkollok. Għalhekk, jekk tieħu pjaċir taħdem fil-​ġnien, għala ma tipprovax tkabbar il-​ġnien organiku tiegħek stess?

[Stampa f’paġna 25]

Ħamrija taflija

[Stampa f’paġna 25]

Ħamrija ramlija

[Stampa f’paġna 25]

Loam

[Stampi f’paġna 26]

Il-​Ħbieb tal-​Ġnien Tiegħek

Żrinġ wieħed jistaʼ jiekol iktar minn 10,000 insett qerriedi fi żmien tliet xhur

Għasfur żgħir taʼ l-​għana ġie osservat iżoqq “500 brimba u larva tal-​friefet liż-​żgħar tiegħu darba waħda fis-​sajf wara nofsinhar”

Il-​ħanex jagħti l-​arja lill-​ħamrija u jtellaʼ diversi minerali lejn il-​wiċċ tagħha

L-​ikel favorit tan-​nannakola huwa l-​afidi, bergħud qerriedi tal-​pjanti

[Stampa f’paġna 26]

Il-​kompost jikkundizzjona l-​ħamrija meta jitħallat magħha