Il-​Misteru tax-​Xadini fuq il-​Ġebla

META taħseb dwar ix-​xadini, probabbilment jiġik f’moħħok xi post tropikali. Huma ftit l-​ispeċi taʼ xadini li jgħixu f’pajjiżi fejn il-​klima hi moderata. Minkejja dan, hemm xi eċċezzjonijiet notevoli.

Fil-Muntanji Atlas għoljin fl-​Afrika taʼ Fuq, fejn il-​borra hija komuni fix-​xitwa, insibu gruppi żgħar taʼ xadini taʼ Barberija jiġġerrew qalb il-​foresti taċ-​ċedru u tal-​ballut.a Grupp wieħed iżolat minn dawn ix-​xadini jinsab 300 kilometru lejn it-​tramuntana, maqtugħin għalihom fuq il-​Ġebla taʼ Ġibiltà, li tiġi fin-​naħa t’isfel taʼ l-​Ewropa.

L-istudjużi tan-​natura kif jispjegawh dan il-​misteru? Xi wħud jemmnu li dawn ix-​xadini marru f’diversi postijiet fl-​Ewropa żmien twil ilu, u li dawk taʼ Ġibiltà huma l-​uniku grupp li baqaʼ ħaj. Oħrajn jaħsbu li l-​Għarab jew il-​Britanniċi ġabu din l-​ispeċi taʼ xadini fuq il-​Ġebla meta din kienet kolonja tagħhom. Skond il-​leġġenda dawn ix-​xadini qasmu l-​istrett dejjaq li jifred l-​Ewropa mill-​Afrika permezz taʼ mina taħt l-​art li m’għadhiex teżisti. Hi x’inhi l-​oriġini tagħhom, dawn ix-​xadini issa huma l-​uniċi xadini fl-​Ewropa li jgħixu f’ambjent salvaġġ.

Ix-xadini taʼ Barberija jgħixu qalb is-​siġar taʼ l-​arżnu li jinsabu fin-​naħa taʼ fuq tal-​Ġebla. Għalkemm hemm biss madwar mitt xadina minn din l-​ispeċi, dawn saru “l-​iktar residenti famużi fuq din il-​peniżola,” tgħid il-​Lega Internazzjonali għall-​Protezzjoni tax-​Xadini.b

Ladarba sebaʼ miljun turist iżuru Ġibiltà kull sena, dawn ix-​xadini li tant iħobbu jilagħbu għandhom abbundanza taʼ ikel. Għalkemm ifittxu l-​pjanti salvaġġi biex jikluhom, huma draw jittallbu—u xi drabi jisirqu—l-​ikel mingħand il-​viżitaturi. Ukoll, l-​awtoritajiet tal-​lokal jipprovdu frott u ħaxix lil dawn ix-​xadini.

Barra milli jieklu, ix-​xadini jqattgħu 20 fil-​mija tal-​ġurnata jnaddfu lil xulxin. Kemm ix-​xadini rġiel u kemm dawk nisa jieħdu ħsieb ix-​xadini ż-​żgħar u anki jilagħbu magħhom. Huma jgħixu bħal qaqoċċa fi gruppi, u minħabba f’hekk kultant l-​istress iwassalhom biex jiġġieldu bejniethom. Waqt li x-​xadini l-​kbar jużaw it-​theddid u l-​għajjat sabiex iżommu lix-​xadini iżgħar ’il bogħod, huma wkoll għandhom drawwa stramba li jċekċku snienhom u milli jidher dan iġegħelhom jikkalmaw.

Il-wasla tagħhom f’Ġibiltà għadha misteru; però, dawn ix-​xadini soċjevoli jżidu mal-​ġmiel tal-​Ġebla taʼ Ġibiltà li tgħasses id-​daħla għall-​Baħar Mediterran. Ġibiltà ma tkunx l-​istess mingħajrhom.

[Noti taʼ taħt]