X’Inhi l-​Verità dwar ir-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet?

Iktar minn 50 sena ilu, ċertu ragħaj Bedwin waddab ġebla ġo għar. Dan wassal għal dik li xi wħud sejħulha l-​akbar skoperta arkeoloġika tas-​seklu 20. Il-​Bedwin semaʼ l-​ġebla tkisser ġarra tal-​fuħħar. Meta daħal jara x’ġara, sab l-​ewwel romblu minn dawk li iktar tard sirna nafuhom bħala r-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet.

DAWN ir-​rombli kienu u għadhom iċ-​ċentru taʼ l-​attenzjoni u tal-​kontroversja kemm fost l-​istudjużi kif ukoll fil-​mezzi tax-​xandir. Il-​pubbliku spiċċa mħawwad bil-​ħafna informazzjoni żbaljata li rċieva. Ġrew xnigħat li kien hemm pjan sigriet biex jinżamm kollox mistur, u dan minħabba l-​biżaʼ li r-​rombli setgħu jikxfu ċerti fatti li kienu se jdgħajfu l-​fidi kemm tal-​Kristjani kif ukoll tal-​Lhud. Imma x’inhu s-​sinifikat veru taʼ dawn ir-​rombli? Nistgħu nkunu nafu x’inhuma l-​fatti issa li għaddew iktar minn 50 sena?

X’Inhuma r-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet?

Ir-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet huma manuskritti Lhud antiki. Il-​biċċa l-​kbira minnhom huma miktubin bl-​Ebrajk, xi wħud bl-​Aramajk, u ftit bil-​Grieg. Ħafna minn dawn ir-​rombli u frammenti għandhom ’il fuq minn 2,000 sena u jmorru lura sa qabel it-​twelid taʼ Ġesù. Fost l-​ewwel rombli li ġew akkwistati mingħand il-​Bedwini kien hemm sebaʼ manuskritti twal li kienu xi ftit jew wisq immermrin. Hekk kif it-​tfittxija tkompliet f’għerien oħrajn, instabu iktar rombli flimkien m’eluf taʼ frammenti tar-​rombli. Bejn l-​1947 u l-​1956, skoprew b’kollox mal-​11-il għar li fihom instabu r-​rombli. Dawn l-​għerien instabu ħdejn Qumran, biswit il-​Baħar il-​Mejjet.

Meta r-​rombli u l-​frammenti kollha ġew magħżulin u organizzati, dawn ammontaw għal madwar 800 manuskritt. Kważi kwart minnhom, jew ftit iżjed minn 200 manuskritt, huma kopji taʼ partijiet mit-​test Ebrajk tal-​Bibbja. Manuskritti oħrajn jirrappreżentaw kitba antika Lhudija li ma tinstabx fil-​Bibbja, kemm dik Apokrifa kif ukoll il-​Psewdepigrafija.a

Xi wħud mir-​rombli li qanqlu entużjażmu kbir fost l-​istudjużi kienu kitbiet li ħadd ma kien jaf bihom qabel. Dawn jinkludu interpretazzjonijiet dwar kwistjonijiet li għandhom x’jaqsmu mal-​liġi Lhudija, regoli speċifiċi għall-​komunità tas-​setta li kienet tgħix f’Qumran, poeżiji u talb liturġiċi, u xogħol eskatoloġiku ieħor li jirrivela opinjonijiet dwar it-​twettiq tal-​profezija Biblika u l-​aħħar jiem. Jinkludu wkoll kummentarji uniċi fuq il-​Bibbja, l-​eqdem mudelli għall-​kummentarji moderni li jispjegaw it-​testi Bibliċi vers b’vers.

Min Kitibhom ir-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet?

Skond ma juru diversi metodi użati biex jiddeterminaw id-​data taʼ xi kitba antika, ir-​rombli ġew kopjati jew inkella miktubin bejn it-​tielet seklu Q.E.K. u l-​ewwel seklu E.K. Xi studjużi ssuġġerew li r-​rombli ġew moħbijin fl-​għerien minn xi Lhud li kienu joqogħdu f’Ġerusalemm qabel il-​qerda tat-​tempju fis-​sena 70 E.K. Madankollu, għall-​biċċa l-​kbira taʼ l-​istudjużi li jagħmlu riċerki dwar dawn ir-​rombli, din l-​idea ma taqbilx mal-​kontenut tar-​rombli nfushom. Ħafna mir-​rombli jirriflettu ideat u drawwiet li kienu jmorru kontra dawk taʼ l-​awtoritajiet reliġjużi f’Ġerusalemm. Dawn ir-​rombli jirrivelaw komunità li kienet temmen li Alla kien ċaħad lill-​qassisin u s-​servizz fit-​tempju taʼ Ġerusalemm, u li hu kien iqis il-​qima taʼ dan il-​grupp fid-​deżert bħala li kienet ħadet post is-​servizz fit-​tempju. Ma tantx jidher probabbli li l-​awtoritajiet tat-​tempju f’Ġerusalemm kienu se joqogħdu jaħbu kollezzjoni li kellha dan it-​tip taʼ rombli.

Minkejja li mid-​dehra kien hemm grupp taʼ kopjisti f’Qumran, x’aktarx li ħafna mir-​rombli nġabru xi mkien ieħor u nġabu hemmhekk mill-​kredenti. F’ċertu sens, ir-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet huma librerija kbira. Bħalma jiġri fi kwalunkwe librerija, il-​kollezzjoni tistaʼ tinkludi diversi ideat u opinjonijiet li mhux bilfors ikunu jirriflettu l-​ħarsa reliġjuża tal-​qarrejja tagħha. Madankollu, dawk il-​kitbiet li hemm iktar minn kopja waħda tagħhom x’aktarx li jirriflettu dak li kien jinteressa b’mod speċjali lill-​membri tal-​grupp kif ukoll dak li kienu jemmnu fih.

Ir-​Residenti taʼ Qumran Kienu Esseni?

Jekk dawn ir-​rombli kienu l-​librerija taʼ Qumran, min kienu r-​residenti tal-​post? Il-​Professur Eleazar Sukenik, li fl-​1947 kiseb tliet rombli għall-​Università Ebrajka taʼ Ġerusalemm, kien l-​ewwel wieħed li ppropona li dawn ir-​rombli darba kienu jappartjenu lil komunità taʼ l-​Esseni.

L-Esseni kienu setta Lhudija msemmija minn kittieba taʼ l-​ewwel seklu bħal Ġużeppi Flavju, Filo taʼ Lixandra, u Plinju x-​Xiħ. Ħadd ma jaf eżatt minfejn oriġinaw l-​Esseni, imma hu maħsub li dawn tfaċċaw matul il-​perijodu taʼ taqlib li ġie wara l-​irvell tal-​Makkabin fit-​tieni seklu Q.E.K.b Ġużeppi Flavju kiteb dwar l-​eżistenza tagħhom matul dan il-​perijodu billi spjega fid-​dettall id-​differenza bejn il-​ħarsa reliġjuża tagħhom u dik tal-​Fariżej u s-​Sadduċej. Plinju semma li kien hemm komunità t’Esseni ħdejn il-​Baħar il-​Mejjet bejn Ġeriko u Għajn-geddi.

Il-Professur James VanderKam, li jistudja fuq ir-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet, jissuġġerixxi li “l-​Esseni li kienu jgħixu f’Qumran kienu biss grupp żgħir minn moviment ferm akbar t’Esseni.” Skond Ġużeppi Flavju, f’dan il-​moviment kien hemm b’kollox madwar erbat elef ruħ. Għalkemm mhux fi qbil eżatt maʼ kull deskrizzjoni, minn fost il-​gruppi Lhud kollha li kienu magħrufin f’dak iż-​żmien, l-​Esseni huma l-​iktar grupp li jaqblu maʼ l-​istampa li jagħtu l-​kitbiet taʼ Qumran.

Xi wħud sostnew li l-​Kristjanità oriġinat f’Qumran. Minkejja dan, jidher ċar li hemm differenzi kbar bejn il-​ħarsa reliġjuża tas-​setta f’Qumran u dik tal-​Kristjani bikrin. Il-​kitbiet taʼ Qumran jirrivelaw regolamenti stretti żżejjed dwar is-​Sabat u preokkupazzjoni kważi ossessiva dwar is-​safa ċerimonjali. (Mattew 15:​1-​20; Luqa 6:​1-​11) L-​istess jistaʼ jingħad dwar il-​ħajja maqtugħa mis-​soċjetà li kienu jgħixu l-​Esseni, it-​twemmin tagħhom fid-​destin u l-​immortalità tar-​ruħ, u l-​enfasi tagħhom fuq iċ-​ċelibat u l-​ideat mistiċi dwar il-​parteċipazzjoni maʼ l-​anġli fil-​qima tagħhom. Dan juri li huma ma kinux fi qbil mat-​tagħlim taʼ Ġesù u maʼ dak tal-​Kristjani bikrin.—Mattew 5:​14-​16; Ġwann 11:​23, 24; Kolossin 2:​18; 1 Timotju 4:​1-3.

L-​Ebda Pjan Sigriet, l-​Ebda Rombli Moħbijin

Fis-​snin taʼ wara l-​iskoperta tar-​Rombli tal-​Baħar il-​Mejjet, ħarġu diversi pubblikazzjonijiet li permezz tagħhom l-​istudjużi madwar id-​dinja setaʼ faċilment ikollhom aċċess għal dawn l-​ewwel sejbiet. Imma l-​eluf taʼ frammenti li nstabu f’wieħed mill-​għerien, magħruf bħala r-​Rabaʼ Għar, qalgħu ħafna iktar problemi. Dawn kienu f’idejn tim żgħir taʼ studjużi minn ħafna pajjiżi differenti li ġie stabbilit f’Ġerusalemm tal-​Lvant (dik il-​ħabta parti mill-​Ġordan), fil-​Mużew Arkeoloġiku tal-​Palestina. Inkluż f’dan it-​tim ma kien hemm l-​ebda studjuż Lhudi jew Iżraeljan.

It-tim adotta regola li ma jħalli lil ħadd ikollu aċċess għar-​rombli sakemm jippubblika r-​riżultati uffiċjali tar-​riċerka tiegħu. Fit-​tim kien hemm numru stabbilit taʼ studjużi. Meta kien imut xi membru tat-​tim, postu kien jimtela minn studjuż ġdid ieħor biss. Iżda l-​ammont taʼ xogħol kien jirrikjedi tim ferm akbar, u f’xi każi, iktar għarfien professjonali fl-​Ebrajk u fl-​Aramajk tal-​qedem. James VanderKam poġġieha hekk: “Dawk l-​għaxriet t’eluf taʼ frammenti kienu ħafna għal tmien esperti biss minkejja s-​sengħa kollha li kellhom.”

Fl-1967, minħabba l-​Gwerra taʼ Sitt Ijiem, Ġerusalemm tal-​Lvant u r-​rombli tagħha spiċċaw taħt il-​ġurisdizzjoni taʼ Iżrael. Madankollu, ma saret l-​ebda bidla fir-​regola li kien adotta t-​tim taʼ riċerka fuq ir-​rombli. Meta għaddew għaxriet taʼ snin u r-​rombli li nstabu fir-​Rabaʼ Għar kienu għadhom ma ġewx pubblikati, ħafna studjużi bdew jipprotestaw. Fl-​1977, il-​Professur Geza Vermes mill-​Università t’Oxford qal li dan kien l-​iskandlu akkademiku per eċċellenza tas-​seklu 20. Malajr bdew jinfirxu xnigħat li l-​Knisja Kattolika kienet qed taħbi apposta kwalunkwe informazzjoni mir-​rombli li setgħet tkun taʼ ħsara għall-​Kristjanità.

Fis-snin tmenin tas-​seklu 20, il-​membri tat-​tim fl-​aħħar żdiedu għal 20. Imbagħad, fl-​1990, taħt id-​direzzjoni taʼ Emanuel Tov, l-​editur il-​ġdid li nħatar bħala kap taʼ l-​Università Ebrajka f’Ġerusalemm, it-​tim kompla jikber għal iktar minn 50 studjuż. Ġiet stabbilita skeda fissa biex ikunu jistgħu jiġu pubblikati l-​edizzjonijiet kollha tar-​rombli li kien għad baqaʼ, bil-​kummenti dettaljati kollha taʼ l-​istudjużi.

Fl-1991 sar żvilupp li ma kienx mistenni. L-​ewwelnett, ġie pubblikat il-​ktieb A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls. Dan il-​ktieb ġie organizzat permezz taʼ informazzjoni fil-​kompjuter ibbażata fuq kopja tal-​werrej tat-​tim. Imbagħad, il-​Librerija taʼ Huntington f’San Marino, il-​Kalifornja, ħabbret li kienet se tagħmel disponibbli għal kwalunkwe studjuż is-​sett kollu li kellha tar-​ritratti tar-​rombli. Fi żmien qasir, permezz taʼ l-​ippubblikar taʼ A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls, wieħed setaʼ faċilment ikollu aċċess għar-​ritratti tar-​rombli li qatt ma kienu ġew pubblikati qabel.

Għalhekk, għal dawn l-​aħħar għaxar snin, ir-​Rombli kollha tal-​Baħar il-​Mejjet kienu disponibbli biex jiġu eżaminati. Ir-​riċerka turi li ma kien hemm l-​ebda pjan sigriet; ma kienx hemm rombli moħbijin. Hekk kif qed jiġu pubblikati l-​aħħar edizzjonijiet uffiċjali tar-​rombli, issa biss tistaʼ tibda analisi bir-​reqqa. Illum bdiet teżisti ġenerazzjoni ġdida taʼ studji akkademiċi dwar ir-​rombli. Imma din ir-​riċerka x’sinifikat għandha għall-​istudenti tal-​Bibbja?

[Noti taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 3]

Dawn l-​għerien ħdejn il-​Baħar il-​Mejjet huma fost dawk li fihom instabu r-​rombli antiki

[Sors tal-​Istampa f’paġna 3]

Framment taʼ Romblu: Paġni 3, 4, u 6: Bil-​korteżija taʼ l-​Israel Antiquities Authority

[Sors tal-​Istampa f’paġna 5]

Bil-​korteżija tal-​Mużew tax-​Shrine of the Book, Iżrael, Ġerusalemm