Huma Fittxew it-​Triq id-​Dejqa

KWAŻI 550 sena ilu, gruppi żgħar taʼ nies li kienu jistqarru li huma Kristjani telqu minn djarhom fi Praga, Chelčice, Vilémov, Klatovy, u bliet oħrajn li llum jinsabu fir-​Repubblika Ċeka u ssetiljaw qrib ir-​raħal taʼ Kunwald, f’wied fil-​grigal tal-​Boemja. Hemmhekk bnew djar żgħar u sempliċi, ħadmu r-​rabaʼ, qraw il-​Bibbji tagħhom, u bdew isejħu lilhom infushom l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa, jew Unitas Fratrum bil-​Latin.

Dawn il-​gruppi kienu jinkludu nies minn ambjenti soċjali differenti. Kien hemm raħħala, nobbli, studenti taʼ l-​università, sinjuri u foqra, irġiel u nisa, romol u orfni, li lkoll kemm huma kellhom l-​istess xewqa. “Aħna dorna lejn Alla Nnifsu,” huma kitbu, “u tlabnieh bil-​ħrara biex jurina r-​rieda grandjuża Tiegħu fl-​affarijiet kollha. Ridna nimxu fil-​mogħdijiet Tiegħu.” Tabilħaqq, din l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa, jew il-​Fratellanza Ċeka bħalma bdiet tissejjaħ din il-​komunità taʼ kredenti, fittxet ‘it-​triq id-​dejqa li tieħu għall-​ħajja.’ (Mattew 7:​13, 14) It-​tfittxija tagħhom liema veritajiet Bibliċi kixfet? It-​twemmin tagħhom kif kien differenti mit-​twemmin aċċettat f’dak iż-​żmien, u x’nistgħu nitgħallmu minnhom?

Le għall-​Vjolenza​—Le għall-​Kompromessi

F’nofs is-​seklu 15, diversi movimenti reliġjużi influwenzaw il-​bidu taʼ l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa. Wieħed minnhom kien dak tal-​Valdensi, moviment li kien beda fis-​seklu 12. Fil-​bidu, il-​Valdensi kienu telqu mill-​Kattoliċiżmu Ruman, ir-​reliġjon statali fl-​Ewropa Ċentrali. Madankollu, iktar tard huma reġgħu bdew iħaddnu xi tagħlim Kattoliku. Grupp ieħor li kellu influwenza kbira kien dak tal-​Ħussiti, segwaċi taʼ Jan Hus. Dawn kienu jirrappreżentaw ir-​reliġjon tal-​maġġuranza tan-​nies Ċeki, iżda dawn ma kienu magħqudin xejn. Grupp minnhom kien jiġġieled fuq kwistjonijiet soċjali, filwaqt li ieħor kien juża r-​reliġjon għal skopijiet politiċi. L-​Għaqda taʼ l-​Aħwa kienet ukoll influwenzata minn gruppi kiljastiċi jew millenarji kif ukoll minn studjużi tal-​Bibbja lokali u barranin.

Peter Chelčický (ċ. 1390-ċ. 1460), studjuż tal-​Bibbja u riformatur Ċek, kien familjari mat-​tagħlim tal-​Valdensi u l-​Ħussiti. Hu ċaħad lill-​Ħussiti għax il-​moviment tagħhom kien beda juża mezzi vjolenti, u ċaħad lill-​Valdensi għax kienu jagħmlu kompromess fit-​tagħlim tagħhom. Hu kkundanna l-​gwerra bħala xi ħaġa mhix Kristjana. Kien iħoss li Kristjan kellu jimxi fuq “il-​liġi taʼ Kristu,” minkejja l-​konsegwenzi li dan setaʼ jkollu. (Galatin 6:2; Mattew 22:​37-​39) Fl-​1440, Chelčický niżżel bil-​miktub it-​tagħlim tiegħu fil-​ktieb Net of the Faith (Is-Sistema tal-​Fidi).

Girgor taʼ Praga, kontemporanju iżgħar fl-​età taʼ l-​istudjuż Chelčický, tant baqaʼ influwenzat mit-​tagħlim taʼ Chelčický li telaq mill-​moviment tal-​Ħussiti. Fl-​1458, Girgor kkonvinċa lil gruppi żgħar taʼ nies, li qabel kienu Ħussiti, biex jabbandunaw id-​djar tagħhom imxerrdin mar-​Repubblika Ċeka kollha. Dawn kienu fost l-​uħud li marru miegħu fir-​raħal taʼ Kunwald, fejn waqqfu komunità reliġjuża ġdida. Iktar tard, gruppi taʼ Valdensi Ċeki u Ġermaniżi ngħaqdu magħhom hemmhekk.

X’Ġara fil-​Passat

Mill-​1464 sa l-​1467, dan il-​grupp, li għalkemm ġdid kien qed jikber mhux ħażin, żamm għadd taʼ sinodi fir-​reġjun taʼ Kunwald u aċċetta diversi riżoluzzjonijiet li spjegaw il-​moviment reliġjuż ġdid tagħhom. Ir-​riżoluzzjonijiet kollha ġew dokumentati bir-​reqqa f’ġabra taʼ kotba, issa magħrufa bħala l-​Acta Unitatis Fratrum (l-Atti taʼ l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa), li għadha teżisti sa llum. Dawn il-​kotba juru x’ġara fil-​passat u jipprovdu stampa ċara taʼ x’kienet temmen l-​Għaqda. Il-​kotba fihom ittri, kopji bil-​miktub taʼ taħditiet, u saħansitra dettalji tat-​tilwim li kien ikollhom.

Dwar it-​twemmin taʼ l-​Aħwa, dawn il-​kotba jgħidu: “Nagħmlu riżoluzzjoni biex nistabbilixxu l-​amministrazzjoni tagħna fuq il-​Qari [tal-Bibbja] biss u l-​eżempji tal-​Mulej tagħna u l-​appostli qaddisin bis-​skiet, l-​umiltà u s-​sabar fit-​tul, billi nħobbu l-​għedewwa tagħna, nagħmlulhom u nixtiqulhom il-​ġid, u nitolbu għalihom.” Il-​kitbiet juru wkoll li għall-​ewwel il-​membri taʼ l-​Aħwa kienu jieħdu sehem fl-​ippridkar. Kienu jivvjaġġaw tnejn tnejn, u n-​nisa kellhom suċċess kbir bħala missjunarji f’dawk l-​inħawi. L-​Aħwa ma kinux jaċċettaw pożizzjonijiet t’awtorità politika, ma kinux jaħilfu, ma kinux jieħdu sehem f’attivitajiet militari, u ma kinux iġorru armi.

Minn Għaqda għal Firda

Madankollu, wara xi għaxriet taʼ snin, lGħaqda taʼ l-​Aħwa ma baqgħetx timxi skond il-​prinċipji li kellha fil-​bidu. Qam tilwim dwar kemm it-​twemmin tagħhom kellu jiġi prattikat b’mod letterali u dan ħoloq firda. Fl-​1494 l-​Aħwa nqasmu f’żewġ gruppi—il-​Grupp Maġġuri u l-​Grupp Minuri. Filwaqt li l-​Grupp Maġġuri ma baqax strett bħal ma kien fit-​twemmin oriġinali tiegħu, il-​Grupp Minuri kien jippriedka li l-​Aħwa għandhom jibqgħu jżommu sod il-​waqfa tagħhom kontra l-​politika u d-​dinja.​—Ara l-​kaxxa “Xi Ġralu l-​Grupp Maġġuri?”

Per eżempju, wieħed mill-​membri tal-​Grupp Minuri kiteb: “Nies li jimxu f’żewġ toroq ftit għandhom garanzija li se jibqgħu m’Alla, għax dawn rari u f’affarijiet żgħar biss ikunu lesti li joffru lilhom infushom u jkunu sottomessi Lejh, filwaqt li f’affarijiet kbar jagħmlu li jridu. . . . Dawk li moħħhom ma jiġix influwenzat u li għandhom kuxjenza tajba​—billi kuljum jimxu wara l-​Mulej Kristu fit-​triq id-​dejqa bis-​salib tagħhom​—aħna fost dawn nixtiequ nkunu.”

Il-membri tal-​Grupp Minuri kienu jqisu l-​ispirtu qaddis bħala l-​forza attiva t’Alla, is-​“sabaʼ” tiegħu. Il-​fehma tagħhom dwar il-​fidwa taʼ Ġesù kienet li bil-​ħajja umana tiegħu, ir-​raġel perfett Ġesù ħallas għal dak li kien tilef il-​midneb Adam. Huma ma kinux iqimu lil Marija, omm Ġesù. Reġgħu bdew iħaddnu d-​duttrina li l-​kredenti kollha setgħu jsiru qassisin mingħajr ma jagħmlu l-​wegħda taċ-​ċelibat. Kienu jħeġġu lill-​membri kollha tal-​kongregazzjoni biex jippridkaw lin-​nies u kienu jkeċċu lil uħud li jidinbu u ma jindmux. Huma kienu jibqgħu separati għalkollox minn attivitajiet militari u politiċi. (Ara l-​kaxxa “X’Kienu Jemmnu l-​Aħwa tal-​Grupp Minuri.”) Peress li l-​Grupp Minuri baqaʼ jżomm mar-​riżoluzzjonijiet taʼ dawn il-​kotba, dan kien iqis lilu nnifsu bħala l-​eredi veru taʼ l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa oriġinali.

Jitkellmu bla Biżaʼ u Persegwitati

Il-​Grupp Minuri kien jikkritika bla biżaʼ lil reliġjonijiet oħrajn, inkluż lill-​Grupp Maġġuri. “Intom tgħallmu li għandkom tgħammdu lit-​tfal żgħar li għadhom m’għażlux il-​fidi tagħhom,” kitbu huma dwar reliġjonijiet bħal dawn, “u f’din il-​ħaġa timxu fuq id-​drawwa taʼ wieħed isqof jismu Dijonisju, li għax kien hemm xi nies bla għaqal li xewxuh enfasizza l-​magħmudija tat-​trabi . . . L-​istess ħaġa jagħmlu kważi l-​għalliema u [t-teoloġi] kollha, Luteru, Melankton, Bukeru, Korvín, Jiles̆, Bullinger, . . . il-​Grupp Maġġuri, kollha fl-​istess ilma.”

Mhux taʼ b’xejn li l-​Grupp Minuri ġie persegwitat. Fl-​1524 wieħed mill-​mexxejja taʼ dan il-​grupp, Jan Kalenec, ġie msawwat u maħruq. Iktar tard, tliet membri tal-​Grupp Minuri ġew imdendlin maʼ zokk u maħruqin. Il-​Grupp Minuri jidher li sparixxa bil-​mod il-​mod madwar is-​sena 1550, wara l-​mewt taʼ l-​aħħar mexxej tagħhom.

Minkejja dan, il-​membri tal-​Grupp Minuri influwenzaw ix-​xena reliġjuża fl-​Ewropa medjevali. Huwa minnu li, ladarba l-​għarfien veru ma kienx għadu sar abbundanti fi żmien il-​Grupp Minuri, huma ma rnexxilhomx ineħħu d-​dlam spiritwali li tant kien ilu jeżisti. (Danjel 12:4) Madankollu, ix-​xewqa kbira tagħhom li jfittxu t-​triq id-​dejqa u jimxu fiha minkejja l-​oppożizzjoni hija xi ħaġa li l-​Kristjani llum għandhom jagħtu kasha.

[Kumment f’paġna 13]

Ħamsin wieħed mis-​60 ktieb Boemjan (Ċek) li ġew stampati bejn l-​1500 u l-​1510 jingħad li saru minn membri taʼ l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa

[Kaxxa f’paġna 11]

Xi Ġralu l-​Grupp Maġġuri?

X’sar minnu l-​Grupp Maġġuri? Wara li l-​Grupp Minuri ma baqax jeżisti iktar, il-​Grupp Maġġuri baqaʼ għaddej bħala moviment reliġjuż, bl-​istess isem taʼ l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa. Maż-​żmien, dan il-​grupp għamel xi bidliet fit-​twemmin oriġinali tiegħu. Fi tmiem is-​seklu 16, l-​Għaqda taʼ l-​Aħwa fformat alleanza maʼ l-​Utrakwisti Ċeki,a li kienu bażikament Luterani. Madankollu, l-​Aħwa baqgħu attivi jittraduċu u jippubblikaw il-​Bibbja kif ukoll kotba reliġjużi oħrajn. Taʼ interess, l-​ewwel paġna tal-​kotba li kienu ppubblikaw fil-​bidu kien fiha t-​Tetragrammaton, kif inhuma magħrufin l-​erbaʼ ittri Ebrajċi taʼ l-​isem persunali t’Alla.

Fl-​1620, is-​saltna Ċeka reġgħet waqgħet taħt il-​kontroll tal-​Knisja Kattolika Rumana. Minħabba f’hekk, ħafna Aħwa mill-​Grupp Maġġuri telqu mill-​pajjiż u komplew l-​attivitajiet tagħhom f’art barranija. F’dawn il-​pajjiżi, il-​grupp iktar tard sar magħruf bħala l-​Knisja taʼ Moravja (il-Moravja hija parti mill-​pajjiżi Ċeki), li għadha teżisti sa llum.

[Nota taʼ taħt]

[Kaxxa f’paġna 12]

X’Kienu Jemmnu l-​Aħwa tal-​Grupp Minuri

Il-​kwotazzjonijiet li ġejjin mill-​Acta Unitatis Fratrum tas-​seklu 15 u 16 juru x’kien xi ftit mit-​twemmin li kellhom il-​Grupp Minuri. L-​istqarrijiet, miktubin minn mexxejja tal-​Grupp Minuri, huma diretti primarjament għall-​Grupp Maġġuri.

It-​Trinità: “Jekk tfittex fil-​Bibbja kollha, imkien ma ssib li Alla hu maqsum f’xi tip taʼ Trinità, tliet persuni b’isimhom, skond l-​immaġinazzjoni tan-​nies.”

L-​Ispirtu qaddis: “L-​ispirtu qaddis hu s-​sabaʼ t’Alla u rigal t’Alla, jew farrâġ, jew il-​Qawwa t’Alla, li l-​Missier jagħti lil kulmin jemmen fuq il-​bażi tal-​merti taʼ Kristu. Fl-​Iskrittura Mqaddsa ma nsibux li l-​ispirtu qaddis għandu jissejjaħ Alla jew Persuna; lanqas it-​tagħlim appostoliku ma juri dan.”

Is-​Saċerdozju: “Huma b’mod falz jagħtuk it-​titlu taʼ “qassis”; jekk tneħħi t-​tonsura u l-​ingwent, ma tkun xejn aħjar mill-​iktar lajk komuni. San Pietru ried li l-​Kristjani kollha jkunu qassisin, billi qal: Intom is-​saċerdozju qaddis li toffru sagrifiċċji spiritwali. (1 Pietru 2)”

Il-​Magħmudija: “Il-​Mulej Kristu qal lill-​appostli tiegħu: Morru fid-​dinja kollha, xandru l-​Evanġelju lill-​ħolqien kollu, lil dawk li jemmnu. (Mark, kapitlu 16) U biss wara li jwettqu dan il-​kliem: u jitgħammdu, se jsalvaw. U intom tgħallmu li għandkom tgħammdu lit-​tfal żgħar li għad m’għandhomx fidi.”

In-​Newtralità: “Dak li ħutkom tal-​bidu kienu jqisuh ħażin u maħmuġ, li wieħed jidħol fil-​militar u joqtol jew li jimxi fit-​toroq iġorr l-​armi, dan kollu intom tqisuh li hu tajjeb . . . Għalhekk aħna nħossu li intom, flimkien m’għalliema oħra, tħarsu biss b’għajnkom tax-​xellug lejn il-​kliem profetiku li jgħid: B’hekk hu kisser il-​qawwa taʼ l-​ark, it-​tarka, is-​sejf u l-​gwerra. (Salm 75) U għal darb’oħra: Ma jagħmlux iktar deni u ħsara fuq il-​muntanja qaddisa kollha tiegħu, għax l-​art tal-​Mulej tkun mimlija bl-​għarfien divin, eċċetra. (Isaija, kapitlu 11).”

L-​Ippridkar: “Aħna nafu tajjeb li, għall-​ewwel, in-​nisa wasslu iktar nies għall-​indiema mill-​qassisin kollha flimkien maʼ isqof. U issa l-​qassisin qed jgħixu fil-​postijiet u d-​djar parrokkjali li ngħataw. Xi żball dan! Morru fid-​dinja kollha. Xandru . . . lill-​ħolqien kollu.”

[Mappep f’paġna 10]

ĠERMANJA

POLONJA

REPUBBLIKA ĊEKA

BOEMJA

Ix-​Xmara Elbe

PRAGA

Ix-​Xmara Vltava

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAVJA

Ix-​Xmara Danubju

[Stampi f’paġna 11]

Xellug: Peter Chelčický; taħt: paġna mill-​ktieb “Sistema tal-​Fidi”

[Stampa f’paġna 11]

Girgor taʼ Praga

[Sors tal-​Istampa f’paġna 13]

L-​istampi kollha: S laskavým svolením knihovny Národního muzea v Praze, C̆esko