Pittura bil-​Kliem

IL-​POETI huma taħlita bejn artist u kittieb taʼ l-​għanjiet. Il-​pinna tagħhom hija gwidata minn moħħhom kif ukoll minn qlubhom. Huwa għalhekk li poeżiji miktubin bis-​sengħa jistgħu jispirawk. Jistgħu wkoll iġagħluk taħseb, tidħaq, jew tibki. Il-​ktieb The Need for Words jgħid: “Taʼ spiss il-​poeżija m’hija xejn ħlief kliem organizzat biex jagħmel impatt qawwi u f’daqqa. Din hija parti mir-​raġuni għala poeżiji mill-​aqwa . . . ma jintesew qatt.”

Poeżija sabiħa m’hijiex sempliċement xi erbaʼ kelmiet fuq suġġett superfiċjali. Għall-​kuntrarju, il-​poeżija għandha x’taqsam ħafna maʼ l-​iktar affarijiet importanti fil-​ħajja—ir-​relazzjonijiet, l-​imħabba, l-​ispiritwalità, in-​natura, u t-​tifsir tal-​ħajja. Għaldaqstant, ma niskantawx li l-​poeżija hija waħda mill-​eqdem forom t’arti. Wieħed poeta famuż qal li jekk il-​poeżija kellha titqabbel mal-​proża (lingwa miktuba b’mod normali), li kieku t-​tnejn li huma jiddeskrivu l-​istess ħaġa u jkunu miktubin bis-​sengħa, “il-​poeżija tinqara mitt darba filwaqt li l-​proża tinqara darba biss.”

Madankollu, bħalma forsi indunajt, jeżistu tipi differenti taʼ poeżiji. Xi wħud minnhom fihom ir-​rima, u oħrajn le. Xi drabi kważi taħsibhom proża bil-​mod li jkunu miktubin. Allura, x’inhi eżattament il-​poeżija?

X’Inhi l-​Poeżija?

The Macquarie Dictionary jfisser il-​poeżija bħala “l-​arti taʼ kompożizzjoni ritmika, miktuba jew mitkellma, biex tqanqal il-​ferħ permezz taʼ ħsibijiet sbieħ, immaġinattivi, jew superjuri” u bħala “xogħol letterarju f’forma metrika; vers.” Innota x’inhuma ż-​żewġ aspetti fundamentali fil-​poeżija—ir-​ritmu u l-​metru. Ir-​ritmu huwa parti mid-​dinja taʼ madwarna. Narawh fiċ-​ċaqliq taʼ l-​oċeani, fl-​istaġuni, u anki fit-​taħbit tal-​qalb tagħna. Fil-​poeżija, ir-​ritmu huwa l-​ħoss kontinwu li tipproduċi l-​lingwa; aħna u naqraw inħossu xi ħaġa tirrepeti ruħha. Il-​metru huwa s-​sekwenza tar-​ritmu, u din tistaʼ tvarja minn poeżija għall-​oħra. Metodu ieħor popolari fil-​poeżiji huwa r-​rima. Il-​partijiet li jagħmlu rima maʼ xulxin ikunu ġeneralment l-​aħħar kliem fil-​linja. M’għandniex xi ngħidu, is-​sekwenza tar-​rima tistaʼ tvarja. Xi kultant ir-​rima tkun fil-​linja li jmiss, imma ġieli tkun iktar tard.

Il-​ħajku Ġappuniż ma jiddependix mir-​rima imma huwa magħruf għall-​kapaċità taʼ l-​għaġeb li fih li joħroġ is-​sbuħija tal-​ħsieb bl-​inqas kliem possibbli. Dan jiġbor il-​ħsibijiet fi tliet linji biss li jkun fihom 17-il sillaba—5 fl-​ewwel u fit-​tielet linja u 7 fit-​tieni waħda.a Is-​sbuħija u s-​sempliċità tal-​ħajku servew bħala introduzzjoni sabiħa għall-​poeżija għal ħafna wħud, anki tfal tan-​nuna.

Tradizzjonalment, il-​poeżija hija magħrufa għal li ddaħħal ħafna ħsibijiet fi ftit kliem. The World Book Encyclopedia tgħid li kliem poetiku “jissuġġerixxi ħafna iktar milli dak li jkun qed jgħid. Hu jqanqal l-​immaġinazzjoni tiegħek . . . Il-​kliem tal-​poeżija huwa mimli daqs bajda, u t-​tifsir taʼ kelma waħda jistaʼ jqanqal il-​ħsieb, u mbagħad il-​poeżija kollha tisplodi fl-​immaġinazzjoni tiegħek.” M’għandniex xi ngħidu, ċerti poeżiji jkollok taqrahom iktar minn darba qabel ma “jisplodu” f’moħħok, u b’hekk tifhem is-​sens tagħhom.

Sabiex joħolqu l-​effett mixtieq, il-​poeti jagħżlu l-​kliem tagħhom bħalma ġojjellier jagħżel il-​ħaġar li jkun se juża. Is-​Sultan Salamun taʼ Iżrael, kittieb taʼ proverbji u għanjiet, għamel “ħafna ħsieb u tiftix” sabiex isib “qwiel sbieħ” u “kliem is-​sewwa.”—Koħèlet 12:​9, 10; 1 Slaten 5:12 [4:​32, NW].

Salamun u missieru, David, kitbu bil-​mod tradizzjonali Ebrajk li kellhom dakinhar. Il-​poeżija Ebrajka kienet taʼ spiss titkanta waqt li jindaqq xi strument mużikali. Il-​poeżija ma kellhiex rima imma kienet magħrufa għar-​ritmu li kien fiha fil-​ħsieb, jew fl-​ideat—forma letterarja msejħa paralleliżmu. Il-​linji setgħu jaqblu fil-​ħsieb tagħhom, jew inkella jippreżentaw kuntrast fil-​ħsibijiet. (Salm 37:​6, 9) Taʼ spiss, it-​tieni linja tkompli tiftaħ fuq il-​ħsieb taʼ l-​ewwel linja billi jiżdied xi ħsieb ġdid. Ara Salm 119:1 biex tara kif issir din il-​ħaġa:

Henjin dawk li triqthom bla ħtija,

li jimxu fil-​liġi tal-​Mulej.

Innota kif it-​tieni linja turi xi jfisser li tkun bla ħtija, jiġifieri, li timxi fil-​liġi taʼ Jehovah. Peress li l-​Ebrajk tal-​Bibbja ma jużax ir-​rima, imma minflok juża l-​paralleliżmu, jew ir-​ritmu fis-​sens li jrid jagħti, huwa iktar faċli biex jiġi tradott.b

Kliem li Jesprimi Kull Emozzjoni

Bħall-​għanjiet, il-​poeżiji huma mezz mill-​aqwa kif wieħed jesprimi l-​emozzjonijiet kollha li jeżistu. Innota kemm ħassu se jtir bil-​ferħ u premjat Adam tal-​paċenzja tiegħu, fil-​kliem li qal meta Jehovah ppreżentalu lil Eva fil-​ġnien taʼ Għeden:

Din id-​darba din hi għadma minn għadmi,

u laħam minn laħmi,

għalhekk tissejjaħ mara,

għax mir-​raġel ittieħdet hi.

—Ġenesi 2:23.

Il-​ħaġa taʼ l-​għaġeb f’dan il-​passaġġ hija kemm fi ftit kliem jirnexxilu jgħid affarijiet b’mod letterali u emozzjonali. L-​użu taʼ dan l-​ammont żgħir taʼ kliem joħroġ iktar fil-​lingwa oriġinali. Bl-​istess mod, il-​kotba poetiċi taʼ Ġob, Salmi, Proverbji, u Lamentazzjonijiet joffru għażla impressjonanti taʼ emozzjonijiet, minbarra li jgħallmu veritajiet spiritwali vitali. Fil-​fatt, fl-​Ebrajk oriġinali, l-​ewwel salm jiftaħ bil-​kelma “hieni” jew “imbierek.” Kif kont tiddeskrivihom is-​sentimenti tal-​kittieb taʼ dawn il-​kelmiet f’Salm 63:2 [63:​1, NW]? Innota x-​xebh mimli tifsir, fattur li jispikka fil-​versi Ebrajċi.

Alla, Alla tiegħi int; lilek ħerqan infittex.

Ruħi bil-​għatx għalik,

għalik imxennaq jiena,

bħal art niexfa, maħruqa, bla ilma.

Il-​ktieb tal-​Lamentazzjonijiet jippreżenta sentiment ieħor differenti. Fih Ġeremija qed jibki minħabba t-​traġedja li waqgħet fuq Ġerusalemm meta l-​Babiloniżi ħatfuha fis-​sena 607 Q.E.K. Hu jesprimi dak kollu li hemm f’qalbu permezz taʼ ħames għanjiet liriċi taʼ niket li juru x’diqa ħass il-​profeta imma wkoll li kien jaf li saret ġustizzja divina.

Il-​Poeżija Hi Għajnuna tal-​Memorja

Minħabba l-​mod kif tinkiteb, il-​poeżija taʼ spiss tkun addattata ħafna biex wieħed jitgħallimha bl-​amment. L-​eqdem poeżiji Griegi magħrufa, l-​Ilijade u l-​Odissea, kienu jitlissnu bl-​amment waqt festi Griegi—biċċa xogħol mhux ħażin meta tqis it-​tul mhux tas-​soltu taʼ dawn ix-​xogħlijiet. Evidentement, ħafna salmi Bibliċi wkoll kienu jiftakruhom bl-​amment. Innota l-​kliem figurattiv, id-​deskrizzjoni ċara u l-​loġika soda li joħorġu fir-​ritmu taʼ dawn il-​linji f’Salm 115:​4-8, linji li jitkellmu dwar il-​bluha tal-​qima lill-​idoli:

Fidda u deheb huma l-​allat tagħhom,

xogħol taʼ jdejn il-​bniedem.

Għandhom il-​fomm, u ma jitkellmux;

għandhom l-​għajnejn, u ma jarawx;

għandhom il-​widnejn, u ma jisimgħux;

għandhom l-​imnieħer, u ma jxommux;

għandhom l-​idejn, u ma jmissux;

għandhom ir-​riġlejn, u ma jimxux;

ebda leħen ma joħroġ minn fommhom.

Bħalhom ikunu dawk li jagħmluhom,

u dawk kollha li jittamaw fihom.

M’hemmx dubju li l-​biċċa l-​kbira min-​nies ma jsibuhiex diffiċli biex jiftakru passaġġ daqshekk ħaj u qawwi.

Tixtieq Tikteb Xi Poeżija?

Il-​poeżija saret parti minn ħajjitna, ibda minn għanjiet tat-​tfal u spiċċa f’ritornelli li jintużaw fir-​reklami. Għaldaqstant, il-​biċċa l-​kbira min-​nies huma familjari għall-​inqas mal-​konċetti bażiċi tal-​poeżija. Imma jekk tixtieq tibda tikteb il-​poeżiji, l-​aħjar huwa li l-​ewwel taqra diversi tipi minnhom. Dan se jgħinek tifhem il-​prinċipji differenti tal-​kompożizzjoni, minbarra li ttejjeb il-​vokabolarju tiegħek. M’għandniex xi ngħidu, għandek tagħraf tagħżel x’taqra biex b’hekk ma tinvolvix ruħek f’affarijiet mhux xierqa jew baxxi. (Filippin 4:​8, 9) Naturalment, l-​aħjar mod biex titgħallem tikteb huwa billi tpoġġi bil-​qegħda, taqbad karta u lapes u tibda tikteb.

Maż-żmien, tistaʼ anki tibda tikteb il-​poeżiji biex tgawdihom mal-​familja u l-​ħbieb. Għala ma tipprovax tqabbel żewġ kelmiet meta tibgħat kartolina lil xi ħadd li huwa marid jew li tixtieq tirringrazzjah? M’hemmx għalfejn tikteb xi poeżija twila u taʼ barra minn hawn. Sempliċement ikteb żewġ linji biex tesprimi x’hemm f’qalbek. Din il-​biċċa xogħol se ġġiblek ferħ u sens taʼ sodisfazzjon imma m’hemmx dubju li biha se tferraħ lil min se jirċiviha meta dan jara kemm qgħadt tieħu xogħol biex tesprimi l-​ħsibijiet tiegħek b’mod tant immaġinattiv u mill-​qalb.

M’hemmx għalfejn tkun xi għaref biex tieħu gost tikteb poeżija, l-​istess bħalma m’hemmx għalfejn tkun xi kok prim biex tieħu pjaċir tipprepara ikla. Itfaʼ ammonti indaqs taʼ xewqa, immaġinazzjoni, sforz, u persistenza flimkien mal-​poeta mistoħbi li hemm ġo fik, u għandek mnejn tibqaʼ skantat bil-​pittura bil-​kliem li jirnexxilek toħloq.

[Noti taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 21]

Parti konsiderevoli taʼ l-​Iskrittura Ebrajka tikkonsisti f’poeżiji