Artal lil Divinità bla Isem

L-​APPOSTLU Pawlu żar Ateni, fil-​Greċja, madwar is-​sena 50 E.K. Hemm hu ra artal dedikat lil alla mhux magħruf u iktar tard semmieh meta kien qed jagħti xiehda mill-​aqwa dwar Jehovah.

Meta beda d-​diskors tiegħu fuq l-​Għolja taʼ Marte, jew l-​Arjopagu, Pawlu qal: “Rġiel taʼ Ateni, qiegħed nara li intom f’kollox nies mill-​aktar reliġjużi. Jien u għaddej u nħares lejn ix-​xbihat qaddisa tal-​qima tagħkom, sibt ukoll artal b’din il-​kitba fuqu, ‘Lil Alla Mhux Magħruf.’ Għalhekk, dak li intom tqimuh bla ma tagħrfuh, nħabbarhulkom jien.”—Atti 17:​22-31.

Għalkemm dak l-​artal t’Ateni qatt ma nstab, artali simili kienu jeżistu f’partijiet oħra tal-​Greċja. Per eżempju, Pawsanja, il-​ġeografu Grieg tat-​tieni seklu, semma l-​artali taʼ “allat li jisimhom Mhux Magħruf” ġewwa Falero, mhux ’il bogħod minn Ateni. (Description of Greece, Attika I, 4) Skond l-​istess xogħol, f’Olimpja kien hemm “artal taʼ l-​allat Mhux Magħrufin.”—Eleia I, XIV, 8.

Fix-xogħol tiegħu The Life of Apollonius of Tyana (VI, III), Filostratu, il-​kittieb Grieg, (ċ. 170-ċ. 245 E.K.) qal li f’Ateni “l-​artali jitwaqqfu anki f’ġieħ l-​allat mhux magħrufin.” U Dijoġene Lertju (ċ. 200-250 E.K.), f’Lives of Philosophers (1.110), kiteb li “artali bla isem” kont issibhom f’partijiet differenti t’Ateni.

Ir-Rumani wkoll waqqfu artali lil divinitajiet bla isem. F’din l-​istampa hemm wieħed li jmur lura għall-​ewwel jew it-​tieni seklu Q.E.K. u jinsab preservat fl-​Antikwarju Palatin f’Ruma, fl-​Italja. L-​iskrizzjoni bil-​Latin li hemm fuqu tindika li dan l-​artal kien konsagrat jew lil “alla raġel jew lil alla mara”—frażi “misjuba spiss f’talb u ġo formuli tad-​dedikazzjoni kemm f’iskrizzjonijiet kif ukoll f’kitbiet letterarji.”

Ħafna għadhom ma jafuhx lil “Alla, li għamel id-​dinja u kull ma fiha.” Iżda bħalma qal Pawlu lin-​nies t’Ateni, dan Alla—Jehovah—“m’huwiex ’il bogħod minn kull wieħed minna.”—Atti 17:​24, 27.

[Sors tal-​Istampa f’paġna 32]

Artal: Soprintendenza Archeologica di Roma