Ir-Rahan—id-Duttrina Mitlufa tal-Kristjaneżmu

IR-​RAHAN, it-​twemmin li Ġesù miet bi bdil għall-​umanità midinba, huwa fundamentali għall-​vera Kristjanità. Madankollu, din id-​duttrina ilha għal żmien twil tiġi kkritikata u rredikolata mit-​teoloġi tal-​Kristjaneżmu.

Dan għala jiġri? Ma qalx Ġesù nnifsu f’​Mark 10:45: “Bin il-​bniedem ġie, mhux biex ikun imministrat, imma biex jimministra u biex jagħti ruħu bħala fidwa bi bdil maʼ ħafna”?

Xi wħud sostnew li Ġesù qatt ma qalu dak il-​kliem, u li wara mewtu dan ġie vvintat taħt l-​influwenza tal-​appostlu Pawlu. Oħrajn jargumentaw li “r-​rahan” hawnhekk huwa mod tal-​kelma jew li d-​duttrina ġejja mill-​mitoloġija Griega! Mela r-​rahan kważi għeb mit-​tagħlim tal-​knisja.

Int forsi tibqaʼ skantat, iżda, kif il-​Kristjani tal-​bidu qiesu l-​mewt taʼ Ġesù. Pawlu jgħidilna fit-​2 Korintin 5:14, 15: “L-​imħabba li l-​Kristu għandu ġġigħelna, għaliex dan hu dak li aħna ġġudikajna, li bniedem wieħed miet għal kulħadd . . . biex dawk li jgħixu jistgħu jgħixu mhux iktar għalihom infushom, imma għal dak li miet għalihom u ġie mqajjem.” Kemm kienet sempliċi b’mod elokwenti din id-​duttrina—kompletament ħielsa mit-​tibdiliet komplikati li iktar tard kellha tgħaddi minnhom taħt idejn it-​teoloġi tal-​knisja.

Huwa possibbli li l-​appostlu Pawlu vvinta din id-​duttrina? Le, għax hu jispjega fl-​1 Korintin 15:3: “Jien newwiltilkom, fost l-​ewwel affarijiet, dak li jien ukoll irċevejt, li Kristu miet għad-​dnubiet tagħna skond l-​Iskrittura.” B’mod ċar, ħafna qabel ma Pawlu kiteb l-​epistoli tiegħu, il-​Kristjani kienu diġà fehmu l-​mewt taʼ Ġesù bħala waħda taʼ sagrifiċċju, prezz reali mħallas biex jifdi l-​umanità midinba, rahan. Barra minn hekk, bħalma jindika Pawlu, huma fehmu li l-​mewt taʼ Kristu twettaq “l-​Iskrittura,” jiġifieri, profeziji bħal Salm 22 u Isaija 53 fl-​Iskrittura Ebrajka, jew it-​“Testment il-​Qadim.”

Mistoqsijiet Mhux Imwieġba

Jekk inti trid tinvestiga l-​fatti għall-​affari tiegħek, se ssib li tagħlim apostat daħal fil-​Kristjanità lura qrib żmien l-​appostli. (Atti 20:29, 30; 2 Timotew 4:3, 4) Madankollu, twemmin fis-​sagrifiċċju taʼ Kristu bħala rahan ippersista, bħalma juru l-​kitbiet tas-​Santi Padri bikrin tal-​Knisja. Madankollu, meta xi teoloġi iktar tard indagaw fid-​duttrina tar-​rahan, huma ħarġu b’xi mistoqsijiet diffiċli, bħalma huma, Lil min ġie mħallas ir-​rahan? U għala kien meħtieġ ħlas bħal dan?

Fir-rabaʼ seklu E.K., Gregorju taʼ Nissa u oħrajn spjegaw il-​ħarsa li r-​rahan kien ġie mħallas lil Satana x-​Xitan! Satana, huma argumentaw, kellu żamma fuq il-​bniedem, u r-​rahan ġie mħallas lilu biex jeħles lill-​umanità. Madankollu, wieħed kontemporanju jismu Gregorju taʼ Nazianzus ra toqba miftuħa mhux hażin f’din it-​teorija. Kienet timplika li Alla kien obbligat lejn ix-​Xitan—verament ħaġa assurda! L-​idea li r-​rahan tħallas lix-​Xitan xorta qabdet sewwa u baqgħet għal sekli sħaħ.

Jistaʼ jkun li r-​rahan ġie mħallas lil Alla nnifsu? Gregorju taʼ Nazianzus ħass li hu ra problemi f’din l-​idea wkoll. Ladarba ‘aħna ma konniex f’irbit maʼ [Alla],’ għala kien jinħtieġ li rahan jitħallas lilu? Barra minn hekk, ‘jistaʼ jkun li l-​Missier jitgħaxxaq bil-​mewt taʼ Ibnu’ billi jesiġi rahan? Mistoqsijiet li kienu jidhru diffiċli u li dehru li kienu jitfgħu dubju fuq ir-​rahan innifsu.

Il-​Mewt tar-​Rahan

L-​investigazzjoni tiegħek taʼ din il-​kwistjoni tistaʼ mbagħad twasslek sa kmieni fis-​seklu 12. Anselmu, Arċisqof taʼ Canterbury, ittanta jwieġeb dawn il-​mistoqsijiet fil-​ktieb tiegħu Cur Deus Homo (Għala Alla Sar Bniedem). Il-​ktieb għallem li l-​mewt taʼ Kristu serviet bħala l-​mezz biex tissodisfa ġustizzja divina, għalkemm mhux bħala rahan. Anselmu sostna illi li jinħafer id-​dnub permezz taʼ rahan mingħajr ma tiġi ssodisfata l-​ġustizzja kien jammonta għal li tħalli d-​dnub mhux ikkorreġut. “Imma Alla ma jistax b’mod xieraq iħalli xi ħaġa mhix ikkorreġuta fis-​Saltna Tiegħu,” qal Anselmu. Allura, Alla kif ikkorreġa l-​kwistjonijiet?

Billi argumenta li d-​‘dnub jiddiżonora lil Alla,’ Anselmu qal li ma kienx ikun biżżejjed “sempliċement li tirrestawra dak li kien ittieħed” bid-​dnub taʼ Adam. Ladarba Alla kien ġie insultat, rahan—saħansitra s-​sagrifiċċju taʼ raġel perfett—ma kienx biżżejjed. “Meta tqis l-​insult li sar,” irraġuna l-​kleriku, “iktar milli ttieħed ried jiġi mogħti lura.” (Korsiv tagħna.) Anselmu argumenta li dan irrikjeda l-​mewt taʼ wieħed li kien “kemm Alla kif ukoll bniedem”!

Kienet x’kienet ir-​reazzjoni tiegħek għat-​tagħlimiet taʼ Anselmu, dawn impressjonaw lin-​nies taʼ żmienu u jkomplu jkollhom influwenza fi żmienna. Ħeqq, b’ġebla waħda, Anselmu kien kemm irrinforza d-​duttrina tat-​Trinità kif ukoll ta d-​daqqa tal-​mewt lir-​rahan, għall-​inqas fil-​Kristjaneżmu! Il-​kelma “sodisfazzjon” saret il-​qawl tat-​teoloġi, billi t-​terminu “rahan” bil-​mod il-​mod għosfor. Madankollu, it-​teoriji taʼ Anselmu kienu bbażati kważi kollha fuq loġika li kienet tidher li hi tajba imma li ma kinetx, u mhux fuq il-​Bibbja. U hekk kif għadda ż-​żmien, studjużi bħal Thomas Aquinas bdew inaqqru t-​teorija taʼ “sodisfazzjon” taʼ Anselmu bil-​loġika brikkuna tagħhom stess. L-​ispekulazzjoni saret abbundanti. Teoriji dwar il-​fidwa mmultiplikaw, u d-​dibattitu tbiegħed iktar mill-​Iskrittura u qagħad iktar fuq ir-​raġunar tal-​bniedem, il-​filosofija, u l-​mistiċiżmu.

Ir-​Riforma u r-​Rahan

Ejjew, iżda, nersqu iktar fil-​qrib lejn żminijietna. Meta l-​maltemp tar-​Riforma Protestanta sbroffa fis-​seklu 16, twieled grupp radikali msejjaħ is-​Soċinjani.a Huma ċaħdu li l-​mewt taʼ Ġesù b’xi mod “immeritat is-​salvazzjoni għalina,” billi sejħu twemmin bħal dan “imqarraq, żballjat, u malizzjuż ħafna . . . , moqżież kemm għall-​Iskrittura kif ukoll għar-​raġuni.” (The Racovian Catechisme) Ladarba Alla jaħfer liberament, l-​ebda sodisfazzjon tal-​ġustizzja ma kien neċessarju. Il-​mewt taʼ Kristu, huma sostnew, fdiet fis-​sens li qanqlet lill-​bnedmin biex jimitaw l-​eżempju perfett tiegħu.

Billi ġiet attakkata minn dawn l-​ereżijiet u oħrajn, il-​Knisja Kattolika bdiet tattakka hija wkoll, billi laqqgħet il-​Konċilju taʼ Trent (mill-1545 sal-​1563). Imma waqt li ġew meħuda pożizzjonijiet fuq ħafna kwistjonijiet duttrinali, il-​konċilju kien vag u ma kkommettiex ruħu rigward il-​fidwa. Tkellem dwar il-​‘mertu taʼ Ġesù Kristu’ u uża t-​terminu “sodisfazzjon” imma skrupolożament evita t-​terminu “rahan.” B’hekk, il-​knisja naqset li tikkommetti ruħha għal xi pożizzjoni ċara u Skritturali. Il-​bieb taʼ spekulazzjoni baqaʼ miftuħ beraħ.

Għala Mexxejja Reliġjużi Fallew

Mill-​Kunsill taʼ Trent ’il hawn, teoloġi—Kattoliċi u Protestanti wkoll—żviluppaw partita teoriji taʼ fidwa. (Ara l-​kaxxa f’paġna 5.) Iżda, l-​ebda qbil mat-​tifsir tal-​mewt taʼ Kristu ma jidher. It-​teoloġi jaqblu biss fl-​istmerrija tagħhom għat-​terminu Skritturali “rahan,” billi jippreferu jinjorawh, iċekknuh, jew jagħtu spjegazzjoni tiegħu kif iridu huma. It-​tifsira tal-​mewt taʼ Ġesù tiġi spjegata fid-​dettal b’lingwa teknika tqila, tidwiriet komplessi taʼ loġika mqarrqa, u termini għoljin, bħalma huma “influwenza morali” u “sodisfazzjon fiżiku rappreżentattiv.” Minflok ma jibni l-​fidi fil-​mewt taʼ Kristu, il-​kleru tal-​Kristjaneżmu għamel iz-​zokk tat-​tortura tiegħu ġebla taʼ tfixkil li tħawdek.

X’inhi r-​raġuni għal dan il-​falliment bla qies? It-​teologu Kattoliku Boniface A. Willems jattribwixxi dan lill-​fatt li t-​teoloġi huma “edukati f’iżolament mgħasses tajjeb”—’il bogħod wisq mill-​ħtiġijiet veri tan-​nies.b M’intix inklinat li taqbel maʼ dan ir-​riżultat? Madankollu, Ġeremija 8:9 jmur iktar lil hinn, billi jipponta lejn il-​veri egħruq tal-​problema: “Ħares! Huma ċaħdu l-​kelma nfisha taʼ Jehovah, u liema għerf għandhom?”

Veru, id-​duttrina tar-​rahan tistaʼ tagħti lok għal xi mistoqsijiet diffiċli. (2 Pietru 3:16) Imma minflok ma fittxew fl-​Iskrittura għal tweġibiet, it-​teoloġi wżaw il-​għerf u l-​loġika tal-​bniedem. (1 Korintin 1:19, 20; 2:13) Huma assumew li jirrifjutaw kwalunkwe porzjon mill-​Bibbja li ma kienx idoqqilhom—jew teoriji. (2 Timotew 3:16) Huma taw spinta ’l quddiem lil tagħlim mhux skritturali, bħalma hi d-​duttrina tat-​Trinità. (Ġwann 14:28) U l-​akbar falliment tagħhom hu li huma għamlu s-​salvazzjoni tal-​bniedem l-​iktar ħaġa importanti, waqt li njoraw kwistjonijiet iktar taʼ importanza li jinvolvu l-​isem t’Alla u s-​Saltna.—Mattew 6:9, 10.

Avukat tar-​Rahan

Issa, jekk jogħġbok kompli l-​eżami tiegħek sat-​tmiem tas-​seklu 19. Raġel li jibżaʼ minn Alla li kien jismu Charles Taze Russell issepara lilu nnifsu mit-​teoloġija popolari u beda jippubblika din l-​istess rivista—The Watchtower. “Mill-​ewwel,” ftakar Russell, “kienet avukat speċjali tar-​Rahan.”

Ir-rivista The Watchtower tkompli tagħmel l-​istess ħaġa llum. Għal iktar minn mitt sena, ippreżentat raġunijiet Skritturali sodi biex wieħed jemmen fir-​rahan, u tat tweġibiet Skritturali raġonevoli għall-​isfidi tal-​kritiċi. Aħna għalhekk nistednuk issa biex tkompli tagħti ħarsa lejn dak li tgħid il-​Bibbja rigward il-​mewt taʼ Ġesù u t-​tifsir tagħha.

[Noti taʼ taħt]

[Kaxxa f’paġna 5]

KAMPJUNI TAʼ TEORIJI TAL-​FIDWA

◻ TEORIJA TAL-​KNISJA JEW TAL-​GVERN: Teologu Olandiż Hugo Grotius żviluppa din fis-​seklu 17 biex jirrifjuta t-​teoriji tas-​Soċinjani. Grotius qies il-​mewt taʼ Kristu “bħala xorta taʼ att legali, f’li Alla jkollu s-​sehem tar-​Rettur jew Gvernatur, u l-​bniedem dak tal-​ħati.”—L-​Encyclopœdia of Religion and Ethics taʼ Hastings.

◻ TEORIJA VITALI TAʼ TPATTIJA: Din ġiet proposta fl-​1946 mit-​teologu Protestant Clarence H. Hewitt. Hu qies ix-​xogħol taʼ Ġesù, mhux bħala li ħallas xi piena legali, imma bħala ‘li ħelisna mid-​dominju tal-​liġi tad-​dnub u l-​mewt u daħħal indiema u niket divin, billi b’hekk ġabna fi stat li jistaʼ jinħafer quddiem Alla.’

FIDWA PERMEZZ TAʼ SĦUBIJA KRISTJANA: It-​teologu Kattoliku Ruman Boniface A. Willems (1970) jassoċja “l-​fidwa” maʼ “li nduru lura mill-​egoiżmu tagħna u niftħu qlubna beraħ lil xulxin.” Hu jżid: “L-​idea Kristjana taʼ sostituzzjoni jew sofferenza sostitwita hi li wieħed jaf lilu nnifsu li hu konness f’solidarjetà mar-​razza umana mgħaddsa fid-​dnub. . . . Il-​knisja hija mela s-​sħubija taʼ dawk li diġà jgħixu f’servizz speċjali għall-​benefiċċju taʼ oħrajn.”

◻ TEORIJA SOSTITUTTIVA: It-​teologu Kattoliku Raymund Schwager ippropona din fl-​1978. Hu ċaħad l-​idea li Alla “talab għajn b’għajn.” Hu jqis is-​sagrifiċċju taʼ Kristu bħala xorta taʼ liberazzjoni (purifikazzjoni) li tħalli s-​soċjetà umana biex tiżżvoga—u b’hekk teħles lilha nfisha—mit-​tendenzi vjolenti li wirtet.

◻ FIDWA SOĊJO-POLITIKA: Teologu Battista Thorwald Lorenzen kiteb fl-​1985: “Alla mhux sempliċement ifittex maħfra reliġjuża għall-​midneb imma wkoll liberazzjoni politika għall-​fqar u l-​oppressi. . . . Il-​mewt taʼ Ġesù, għalhekk, tirrivela wieħed Alla li hu kkonċernat bil-​fejqan taʼ kull dimensjoni tal-​ħajja umana.”