Ivyewo Vyakuwomvya mu Kalibuku ka Mikaliile nu Mulimo Wuno Tukawomba
FEBRUARY 5-11
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | MATEYU 12-13
“Icilanjililo ca Ngano ni Sote”
(Mateyu 13:24-26) Wawanenile icilanjililo na cinji ati: “Uwufumu wa mwiyulu wawa ngati amuntu wino watanzile imbeyu inzima mu calo cakwe. 25 Pano awantu waponecile, umulwani wakwe wizile nu kutandamo isote mu ngano apita nu kupita. 26 Nomba pano imbeyu yakula yafumya ni mitwe, apano isote nalyo lyalolesile.
w13-CW 7/15 9-10 para. 2-3
“Lolani! Nandi Nawa Namwe Amanda Yonsinye”
2 Vino vyacitikanga mu calo cakwe siwulimi vyalanjililanga vino Yehova nu Yesu walinji nu kulonganika wonsinye wano wawa ngati angano, akuli kuti Awina Klistu awapakwe wano waliteka ponga nu Yesu. Ukutanda kwatalisile pa Pentecosti mu 33 C.E. Ukulonganika kulisila pano awapakwe wonsinye wano wacili walipo pe yo-o impindi walipocelela icifwati nu kusendwa kwi yulu. (Mat. 24:31; Ukuwu. 7:1-4) Wulyanye vino umuntu wino ali pa mwamba angalola vyonsinye vino vikucitika pansi, avino na conye co-o icilanjililo catwavwa ukulola ukulunduluka kuno kwacitika mu myaka 2,000 yino yapita. Akulunduluka ci kuno Uwufumu wacita kuno twalola? Icilanjililo calanda pa impindi ya kutanda, iyakukula ni yakusinza. Co-o icipande candi cilande vye pa mpindi ya kusinza.
E YESU AWINO AKALOLA NU KUSAKAMALA
3 Mu kutalika kwa ma 100 C.E, apano “isote” akuli ukuti awina Klistu wawufi wizile awaloleka mu nsi. (Mat. 13:26) Lelo pano cafikanga mu ma 300 C.E lyo Awina Klistu wawufi wavula walusya na Wina Klistu wacisinka. Ndi mwizuka mwe co-o icilanjilila, awawomvi wanenile umweni calo ukuti awape insambu zya kunyunkulamo isote. (Mat. 13:28) Uzye umweni calo wasusile wuli?
(Mateyu 13:27-29) Awawomvi wa mweni calo awaya kwe yisikulu awamunena awati, ‘Tatakulu, uzye mutantanzile imbeyu nzima mu calo cinu? Nga fwandi isote lyafuma kwi?’ 28 Awasuka ati, ‘Umulwani awino acisile co-o.’ Awamunena awati, ‘Uzye mukulonda ukuti tukavinyunkule?’ 29 Akana ati, ‘Awe, amuno mungala pano mukunyunkula, munyunkulile kumwi ni ngano.
w13-CW 7/15 10 para. 4
“Lolani! Nandi Nawa Namwe Amanda Yonsinye”
4 Pakulanda pa ngano ni sote e Yesu watili: “Lekani vikulile ponga mpaka impindi ya kusinza.” Ya-a amazwi yakatwavwa ukumanya ukuti ukutalika mu mpindi ya watumwa ukufika ilelo lyo-o, kwawa Awina Klistu awapakwe wano wakola ingano munsi. Vino e Yesu walanzile pansizi avino vikatwavwa ukwivwicisya co-o icisinka watili: “Nandi ndawa namwe amanda yonsinye ukufika na kunsilo ya nsi.” (Mat. 28:20) Acino e Yesu aliwacinjilila awina Klistu awapakwe mpaka na kunsilo ya nsi. Lelo, catazile ukumanya wano walinji Awina Klistu wacisinka amuno Awina Klistu wawufi wavuzile ukucila awacisinka. Wizile awatalika ukumanyikwa katici katici pano cati cafika na ku mpindi yakutalika ukusinza. Uzye calinji wuli pa kuti wamanyikwe?
(Mateyu 13:30) Lekani vyonsinye vyowili vikulile ponga mpaka impindi yakusinza, pa mpindi ya kusinza ndinena wakasinza ukuti: Pakutalika mutele munyunkule isote mulinyepe mu myanzi nu kulisumbila mu mulilo nga pano mulonganike ingano mu nkoma yane.’”
w13-CW 7/15 12 amapara. 10-12
“Lolani! Nandi Nawa Namwe Amanda Yonsinye”
10 Icakutalicila akunyunkula isote. E Yesu watili: “Pa mpindi ya kusinza ndinena wakasinza ukuti: “Pakutalika mutele munyunkule isote mulinyepe mu myanzi.” Awangeli watalisile “ukunyunkula” awina Klistu wawufi wano wakola isote mu 1914 pakuti “awana wa wufumu” wamanyikwe.—Mat. 13:30, 38, 41.
11 Awina Klistu wacisinka wizile awamanyikwa sana pano umulimo wakusinza watwalilanga ukuwombwa. (Ukuwu. 18:1, 4) Ukufika mu 1919 cizile aciloleka apatiswenye ukuti Babiloni Mukulu aponile. Uzye acani calenzile ukuti Awina Klistu wacisinka wapusaneko na Wina Klistu wawufi? Amulimo wakuwizya. Wano watungululanga Awasambi we Baibolo pe yoyo impindi watalisile ukulanda sana pa mulandu wuno cacindamila ukuwombesya mumulimo wakuwizya pa Wufumu. Ku cakulolelako, ibuku lino lyafumile mu 1919 lino lyatinji Whom the Work Is Entrusted (Wano Wapwa Umulimo wa Kuwizya), lyawomelezizye Awina Klistu awapakwe ukuwizya ku ng’anda ni ng’anda. Lyatili: Cingatenga umulimo wukuloleka ngati awukulu sana wutanga wuwombwe, e Tatakulu alitupa amaka yakuwomba. Swensinye twawa nu longo lwakuwombako wo-o umulimo.” Uzye awasambi we Baibolo wacisile wuli? E magazine ya Ulupungu lwa kwe Kalindilila iya mu 1922 yatili, ukufuma palyanye awasambi we Baibolo watalisile ukuwombesya sana mu mulimo wakuwizya. Patazimvile awina Klistu wacisinka watalisile ukuwomba sana umulimo wakuwizya ku ng’anda ni ng’a nda ndi vino cawa ukufika ilelo.
12 Ica citi willi, akulonganika ingano. E Yesu wanenile awangeli ukuti: “Yanji kalonganikani ingano mu nkoma yane.” (Mat. 13:30) Ukutalika 1919, awapakwe watwalilila ukulonganikwa mwi wungwe lya Wina Klistu. Ku wapakwe wano waliwapo pano yo-o insi yiliwa kononwa, awano walilecelezya pano walipocelela icilambu kwi yulu.—Dan. 7:18, 22, 27.
Ukwivwicisya Icuuma Cino Cawa mwi Zwilya kwe Leza
(Mateyu 12:20) Atalitela avune itete ilifwantike, swinya atalitela azimye intambo yino yikusuka icusi, mpaka umulinganya wize wucimvye.
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 12:20
intambo yino yikusuka icusi: Kali wawomvyanga wa koloboyi wano wapanjilanga ni wumba muno wawikanga amafuta ya muolife. Intambo ayino yasendanga amafuta pa kuti e koloboyi atwalilile ukwaka. Izwi lya ciGriki lino wawomvya pa “intambo yino yikusuka icusi” yingalozya na ku makalasila ya mulilo yano yakasyala yakusuka nga cakuti umulilo waloota. Uwusesemo wa pe Ayizeya 42:3 wukalanda pe vino e Yesu walinji ni nkumbu ukuti atalinji nu kuzimya isuwilo lya wantu awayicefye wano wamwamizilwe ni ntazi.
(Mateyu 13:25) Pano awantu waponecile, umulwani wakwe wizile nu kutandamo isote mu ngano apita nu kupita.
w16.10-CW 32
Uzye mungasuka ya-a amawuzyo?
Uzye molimonye ukuti kali awantu wayanga mukutanda isote mu calo ca kwe winji muno watandamo imbeyu?
PE MATEYU 13:24-26, E Yesu watili: “Uwufumu wa mwiyulu wawa ngati amuntu wino watanzile imbeyu inzima mu calo cakwe. Pano awantu waponecile, umulwani wakwe wizile nu kutandamo isote mu ngano apita nu kupita. Nomba pano imbeyu yakula yafumya ni mitwe, apano isote nalyo lyalolesile.” Wakalemba wamalyasi awapusane pusane wakavwilika nga cakuti vino vyawa mwe co-o icilanjililo vyacitikanga, lelo amalyasi amakali aya wina Roma yakalanjilila ukuti vyo vyawa mwe co-o icilanjililo avyacisinka.
E dikishonari ya mwe Baibolo yimwi yatili “Ukutanda isote mu calo ca muntu pa kuti alandule . . . walinji amulandu mu masundo ya ciRoma. Cino kwawezileko lyo-o isundo amulandu wakuti awantu awavule avino wacitanga.” E kalemba wumwi uwizina lya kuti Alastair Kerr wino walinjiko mu ma 533 C.E. walanzile ukuti e Kateka umwina Roma uwizina lya kwe Justinian walemvile amasundo yano wakonkanga pa milandu ya musango ndi wo-o swinya walanzile impindi yino ya-a amasundo yawombanga (mu ma 100-250 C.E.). Walanzilepo mwi buku lyakwe ilyakuti (Digest, 9.2.27.14), ukuti wumwi wino wasambilizile nkaninye amasundo ya ci Roma e Ulpian walanzilepo pa mulandu wumwi wuno wawombelangapo mu mwaka wa 100 C.E. Ukuti kwalinji wumwi wino watanzile isote mu calo ca mweneco icakuti ivyakulya vyononesile nkaninye. Lyo ibuku lyalanzile na pe vino umweni calo walinji nu kucita pakulipilisya wino wononile ivya kulya.
Ya-a amalyasi yakalanjizya vye ukuti vino Yesu walanzile mu cilanjililo ca ngano ni sote vyacitikanga mu wuteko wa ci Roma.
Ukuwazya Baibolo: (Mateyu 12:1-21)
Palanga patani pazimbe e Yesu awapita mu vyalo vya ngano pi Sabata. Awasambi wakwe awivwa inzala swinya awatalika ukuputula imitwe ya ngano awapukusa wakulya. 2 Walile awa Falisi walola wowonye, awanena Yesu awati: “Lola! Awasambi wako wakucita cino citazumilizwa pi Sabata.” 3 Yesu awatolelela ati: “Uzye mutawazya vino Davidi ponga nawano walinji nawo wacisile pano inzala yawalumile? 4 Uzye mutawazya vino winjizile mu ng’anda ya kwe Leza nu kusenda imikate ya kutula kwe Leza, cingatenga weliwe ponga na wano walinji nawo watalinji ni nsambu zya kulya suka vye wasimapepo? 5 Nanti uzye mutawazya mu Masundo ukuti pa masabata wasimapepo mwi tempele wasilola isabata ukuti alitele swinya wasiwa nu mulandu? 6 Ukuwa nkuwanena nkuti, wino walusya itempele ali pa-a. 7 Lelo amwivwicisya muno mwalozya amazwi yakuti, Nkalonda uluse, nsilonda inzuwi, mutange mupingule na wantu wano wasi nu mulandu. 8 Amuno Umwana wa muntu awili Umweneco wi Sabata.” 9 Pano Yesu wafumile koko winjizile mwi Sunagoge lyawo, 10 swinya lolani! mwalinji umuntu wino walemazile ikasa! Acino awamuwuzya ukuti, “Uzye cazumilizwa ukupozya pi Sabata?” wavwambanga apakumupelela umulandu. 11 Nawe awatolelela ati: “Uzye wumwi pe mwemwe nga cakuti wawa ni ng’onzi nga yaponela mu cizinji pi sabata, uzye atanga ayifumye? 12 Nomba umuntu weni wacindama ukulusya ing’onzi! Acino cazumilizwa ukucita icizima pi Sabata.” 13 Nga pano Yesu anena umuntu ati: “Tambalika ikasa lyako.” Nawe alitambalika, alipola aliwa icete ndi vino iwuye. 14 Lelo awa Falisi wafumilepo nu kuya mukupangana ivya kumukoma. 15 Nomba cino e Yesu wamanyile amapange yawo, wafumileko. Na wantu awavule wamukonka, swinya apozya awalwale wonsi, 16 lelo wawalesizye ukuti watamuwumbula kwe wanji, 17 pa kuti cificiliswe cino calanzilwe mwe kasesema Ayizeya, wino watili: 18 “Lolani! Umuwomvi wane wino nasola, umukundikwe, wino natemwa! Ndiwika umuzimu wane pe weliwe, swinya alilondololela inko muno mwasula umulinganya. 19 Ataliwa ni mipanzi, nanti ukuwilicisya. 20 Atalitela avune itete ilifwantike, swinya atalitela azimye intambo yino yikusuka icusi, mpaka umulinganya wize wucimvye. 21 Molimonye inko zyonsi zilimusuwila.”
FEBRUARY 12-18
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | MATEYU 14-15
“Ukulisya Awavule Ukuwomvya vye Awantu Watici”
(Mateyu 14:16, 17) Lelo Yesu wawanenile ukuti: “Watazipizile ukupita awe; mwemwenye wapani ivyakulya.” 17 Nawo watili: “Tutakweti nanti vimwi, tukweti vye imikate yisano ni nswi ziwili.”
w13-CW 7/15 15 para. 2
Ukulisya Awavule Ukuwomvya vye Awantu Watici
2 Walile Yesu walola iwumba lya wantu awivwila uluse, atalika ukuwapozya nu kuwasambilizya ivivule pa Wufumu wa kwe Leza. Pano kwafita awasambilizi wakwe awamunena ukuti aleke awantu wapite pakuti wakakale ivya kulya mu twaya tuno twalinji mupipi. Lelo Yesu watili: “Mwemwenye wapani ivya kulya.” Ya-a amazwi yafwile yawazungusizye sana, amuno wakweti vye imikate 5 ni nswi ziwili.
(Mateyu 14:18, 19) Nawe watili: “Letani ko-o.” 19 Anena amawumba ukwikala pi sote. Asenda imikate isano ni nswi ziwili, apunamila mwi yulu, nu kupepa, swinya pano wamonyolanya imikate, ayankanya awasambi wakwe, ne awasambi nawo awapa amawumba.
w13-CW 7/15 15 para. 3
Ukulisya Awavule Ukuwomvya vye Awantu Watici
3 E Yesu ayivwa uluse acita icizungusyo cino calembwa mu mabuku ya Malandwe yonsinye. (Mar. 6:35-44; Luk. 9:10-17; Yoha. 6:1-13) Anena awasambi wakwe ukuleka awantu wikale pi sote mu mawumba ye 50 nu 100. Pansizi yakupepa atalika ukumonyolanya imikate nu kwankanya inswi. Ukucila ukuti weliwe atalike ukupa awantu, asenda “ayankanya awasambi wakwe, ne awasambi nawo awapa amawumba.” Icakuzungusya acakuti wonsinye awalya awikuta navimwi avisyala. Teyelenganyani pe co-o: E Yesu walisya awavule ukuwomvya vye awantu watici, ukuli ukuti awasambi wakwe.
(Mateyu 14:20, 21) Wonsinye walile nu kwikuta, swinya walonganisile vino vyasyazilepo, icakuti vizwile imise ikumi na yiwili (12). 21 Na wano walile walinji awonsi ku ma 5,000, ukufumyako awanaci na wana awatici.
nwtsty ivya kutwavya pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 14:21
ukufumyako awanaci na wana awatici: We Mateyu mutupunye wino walanda ukuti kwalinji awanaci na wana awatici. Cikaloleka ukuti wano Yesu walisizye pe wo-o uwanda wafwile wacizile pe 15,000.
w13-CW 7/15 15 para. 1
Ukulisya Awavule Ukuwomvya vye Awantu Watici
YELENGANYANI cino cacitisile. (Wazyani Mateyu 14:14-21.) Pansizi ya Cakupitililwa ca mu 32 C.E. Iwumba lya wantu 5,000 awonsi watupu, ukufumizyako awanaci na wana awatici, wali kwe Yesu na wasambi wakwe mu mpanga lwa mupipi nu Betisaida, akaya kano kawezile kwe kamani nu Sumbi we Galilee.
Ukwivwicisya Icuuma Cino Cawa mwi Zwi lya kwe Leza
(Mateyu 15:7-9) Mwe wa kacenjezya mwe, Ayizeya walanzile icetenye pe mwemwe, pano watili: 8 ‘Wa-a awantu wakancindika vye pa milomo yawo, ukuwa imyezo yawo yili ukutali nani. 9 Akwavye ukupepa kuno wakampepa, amuno wakasambilizya amasundo ya wantu.’”
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 15:7
wakacenjezya: Izwi lya ciGriki ilya kuti hy·po·kri·tesʹ lyalandanga pe vino awa Griki na waRoma wacitanga ndi wakupanga ivisela, wazwalanga cimwi pa minso pakuti awantu watawamanya. Watalisile ukuwomvya lyo-o izwi na ku wantu wano wafisanga vino wawa pakuti waloleka ngati awazima. E Yesu wisile intunguluzi zya ciYuda ukuti “wakacenjezya.”—Mat. 6:5, 16.
(Mateyu 15:26) Nawe atolelela ati: “Cisi acizima ukusenda umukate wa wana nu kusumbila utumbwa.”
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 14:21
awana . . . utumbwa: Amawaliko ndi yalanda pa mbwa yakalanda pa viwipe amuno ukulingana ni Sundo lya kwe Musa imbwa zyalinji azikombele. (Lev. 11:27; Mat. 7:6; Flpi. 3:2; Ukuwu. 22:15) Lelo e Marko (7:27) nu Mateyu walandapo pa mazwi yano e Yesu wawomvizye ayakuti “utumbwa” nanti “akambwa ka mung’anda” pakuti icisinka cino walandangapo civwike. E Yesu afwile wawomvizye iziwi lya cikuuku pa kulozya ku tumbwa twa mung’anda tuno wano watalinji awa Yuda watekanga. Pakukolanya awina Israeli ku “wana” na wano watalinji awa Yuda ku “tumbwa,” pamwi e Yesu walondanga ukulanda pe wano wazipizile ukutalicilapo ukupocelela vimwi. Mung’anda muno mwawa awana nu tumbwa, awakwasi watacilangapo ukusakamala awana nga apano awapa twasimbwa ivyakulya.
Ukuwazya Baibolo: (Mateyu 15:1-20)
Apano awa Falisi na wa kalemba awafuma ku Yerusalemu awaya kwe Yesu awamuwuzya, awati: 2 “Nga cani cino awasambi wako wasikoncela ntambi zya wa kaali? Amuno wasisamba ku makasa pakulya.” 3 Yesu atolelela ati: “Nga cani cino namwe musikoncela amasundo yakwe Leza pa mulandu wa ntambi zinu? 4 Amuno, Leza watili, ‘Cindika eso nu nyoko,’ swinya, ‘Wino watuka yisi nanti e nyina ayine ukufwa.’ 5 Nomba mwe mukati, ‘Wensinye wino wanena yisi nanti e nyina ukuti: “Vyonsinye vino nawa navyo vino ningamyavwilizyako napa kaali kwe Leza,” 6 lyo atazipizile ukucindika e yisi nanti katicinye’ Mulesile izwi lyakwe Leza ukuwa aca vye pa mulandu ni ntambi zinu. 7 Mwe wakacenjezya mwe, Ayizeya walanzile icetenye pe mwemwe pano watili: 8 ‘Wa-a awantu wakancindika vye pa milomo yawo, ukuwa imyezo yawo yili ukutali nani. 9 Akwavye ukupepa kuno wakampepa, amuno wakasambilizya amasundo ya wantu.’” 10 Yesu ayita iwumba alinena ati: “Teyelezyani mwivwicisye: 11 Cino cikakwinjila mu mulomo asa cino cikakombezya umuntu, suka cino cikafuma mu mulomo acino cikakombezya.” 12 Nga pano awasambi wakwe awiza kwe weliwe awati: “uzye mumanyile kuno awa Falisi tecawaluma pa kwivwa vino temwalanda?” 13 Atololela ati: “Icilimwa consi cino ase Tata wakomezile walicinyunkula. 14 Walekani. Antunguluzi intonko. Acino, intonko nga yikutungulula intonko mbuye, zyonsinye ziwili ziliiponela mu cizinji.” 15 Apano Peter amunena ati: “Tunenani muno mwasula co-o icilanjililo.” 16 Yesu ati: “Namwenye mutani mwiluke? 17 Uzye mutamanyile ukuti vyonsinye vino umuntu walya vikapita mu mala aviya na mu cimbusu? 18 Lelo vino vikafuma mu mulomo vikafuma mwezo, swinya vyo-o avino vikakombezya umuntu. 19 Amuno mu mwezo amuno mukafuma amelenganyo mawipe, ukukoma, uwucende, uwuzelele, ukwiwa, ukuwipizya, ni miponto. 20 Vyo-o avino vikakombezya umuntu, lelo ukulya ukwasowa ukusamba ku makasa kusikombezya umuntu.”
FEBRUARY 19-25
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | MATEYU 16-17
“Amelenganyo ye Weni Yano Ukwelenganya?”
(Mateyu 16:21, 22) Ukufumilila pa mpindi nye yoyo e Yesu atalika ukulondololela awasambilizi wakwe ukuti afwile ukuya ku Yerusalemu swinya wasongo ni ntunguluzi zya simapepo na wakalemba walimucuzya nkaninye nu kumukoma, pa wanda waciti tatu alizyulupuka. 22 Peter asenda Yesu ku mbali, atalika ukumukalipila ati: “Muyivwileko uluse mwe tatakulu, ica musango wo-o citalimiciticila nanti katicinye.”
w07-CW 2/15 16 para. 17
Mwe Walume—Mwacindika Klistu, Umutwe Winu
17 Impindi yinji e Yesu watalisile ukulondololela awasambilizi wakwe ukuti afwile ukuya ku Yerusalemu, kuno walitalika ukumucuzya kwa “wasongo ni ntunguluzi zya simapepo na wakalemba, walimucuzya nkaninye nukumukoma, pa wanda waciti tatu alizyulupuka.” Nga Peter asenda Yesu ku mbali nu kutalika ukumukapila ati: “Muyivwileko uluse mwe tatakulu, ica musango wo-o citalimiciticila nanti katicinye.” Ukwasowa nu kuvwilika e Peter walanzile vye amelenganyo yakwe. Calondekanga ukumulunjika. Acino Yesu watili: Pitanga ku nsizi yane, we Satana! Ungaleka nduvyanye, amuno usikwelenganya ivya kwe Leza, suka ivya wantu.”—Mateyu 16:21-23.
(Mateyu 16:23) Yesu apiliwucila kwe Peter amunena ati: “Pitanga ku nsizi yane, we Satana! Ungaleka nduvyanye, amuno usikwelenganya ivya kwe Leza, suka ivya wantu.”
w15-CW 5/15 13 amapara. 16-17
Cenjelani!—E Satana Akulonda Ukumilya!
16 E Satana angasovya na wawomvi wa kwe Yehova awacincile. Wulyanye vino wacisile pano Yesu wanenila awasambi wakwe ukuti walinji nu kumukoma. E Peter afwile walolanga ukuti cili icetenye pano wasenzile Yesu kumbali nu kumunena ukuti: “Muyivwileko uluse mwe tatakulu, ica musango wo-o citalimiciticila nanti katicinye.” E Yesu wamunenezilepo ukuti: “Pitanga ku nsizi yane, we Satana!” (Mat. 16:22, 23) Amulandu ci wuno e Yesu witizile Peter ukuti “Satana”? Amuno e Yesu wamanyile cino calinji nu kumuciticila. Impindi yafisile iya kuti afwe nu kupa uwumi wakwe pakuti asinile Satana ukuti awawufi. Fwandi yitalinji ampindi yakuti atalike “ukuyivwila uluse.” Amuno limwi avino e Satana walondanga ukuti e Yesu acite pakuti anenuke.
17 Nasweswenye tukwikala mu mpindi intale pano tukupalamila ku nsilo ya insi yo-o. E Satana akalonda, “twayivwila uluse” pakuti twawika vye amano ku vya munsi nu kutalika ukulola ukuti impindi yicili akuno yili. Mutiza muleke ica musango wowo cize cimiciticile. Lelo twalililani ukulola (Mat. 24:42) Mutasuwila amelenganyo ya kwe Satana ayakuti insilo yicili yili ukutali nkaninye nanti yitalitela yize nu kwiza.
(Mateyu 16:24) Nga pano Yesu anena awasambi wakwe ati: “Ndi wumwi akulonda ukunkonka, aikane umweneco, asende ni cimuti cakwe ica kucula apano ankonka.”
w06-CW 4/1 23 para. 9
‘Yanji Kapangani Awasambilizi nu Kuwabatizya’
9 Uzye ukukonka Yesu pano tukucita ukulonda kwa kwe Leza kwasanzyamo cani? E Yesu walanzile ku wasambi wakwe ukuti: “Ndi wumwi akulonda ukunkonka, aikane umweneco, asende ni cimuti cakwe ica kucula apano ankonka.” (Mateyu 16:24) E Yesu walanzile pa vintu vitatu vino tuzipizile ukucita. Ica kutalicila acakuti, tufwile “ukuyikana” swe weneco. Munzila yinji, tukakana ukucita ukulonda kwa muwili witu uwaluwembu lelo tukazumilizya ukukonka uwutunguluzi wa kwe Leza. Ica citi wili, ‘tukasenda icimuti cakucula.’ Mu mpindi yakwe Yesu icimuti cimililangako ukusipicizya insoni nu kucula. Swe Wina Klistu tukasolapo ukuculila umulimo wakuwizya ilandwe lizima (2 Timoti. 1:8) Cingatenga ukucita wo-o kungalenga awa munsi watucuzya nanti ukutusalula, tukasula insoni ndi vino Yesu wacisile swinya tukawa ni nsansa amuno tukamanya ukuti tukucita vino vikusecelesya Leza. (Waheberi. 12:2) Ica kulecelezya cino tukacita tukatwalilila ukukonka Yesu.—Amalu. 73:26; 119:44; 145:2
Ukwivwicisya Icuuma Cino Cawa mwi Zwilya kwe Leza
(Mateyu 16:18) Nkukunena ukuti: We Peter, swinya pe lyonye iliwe apano ndizenjela iwungwe lyane, nanti amfwanye yitalilicimvya.
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 16:18
We Peter, pe lyonye iliwe: Izwi lya ciGriki ilyakuti peʹtros likasula “akaputulwa kiwe nanti iliwe.” Pa-a lyawomviwa kwe Peter, izina lino e Yesu winisile Simon (Yoha. 1:42) Izwi lyakuti peʹtra likalandwa ukuti iliwe swinya lingasula na kwiwe lino likawa pansi ya minzi nanti iciliwe icikulu. Lyo izwi lya ciGriki likazanwa pe Mat. 7:24, 25; 27:60; Luk. 6:48; 8:6; Roma. 9:33; 1 Kor. 10:4; 1 Pet. 2:8. Ukwasowa nu kuvwilika e Peter afwile atayilolanga ukuti aliliwe pano Yesu alizenga iwungwe lyakwe, amuno walemvile amazwi yamwi pe 1Pe 2:4-8 ukuti e Yesu alino iliwe lyapakona lino lyalanzilwe kucili lino e Leza wasozile umweneco. Nu mutumwa Paulo nye walanzile pe Yesu ukuti amufula swinya “aliliwe lya ku muzimu.” (1 Kor. 3:11; 10:4) Pakulanda ya-a amazwi calinji ngati Yesu akuti: We, wemuno nisile ukuti Peter, akaputulwa kiwe, wiluka ukuti ne Klistu, “iliwe,” anemuno ndiwa ne mufula wakuzenjelapo Iwungwe lya Wina Klistu.’
iwungwe: Mu ciGriki panye apano lyatalicila ukulumbulwa ukuti ek·kle·siʹa. Lyafuma ku mazwi yawili aya ciGriki, ek ukusula ukufuma, nu ka·leʹo, ukusula “ukwita.” Likalozya ku wantu wano wisilwe ponga mukucita icintu cimwi. (Lolani Ivyewo na vinji mwe Baibolo) Mwe ya-a amazwi e Yesu walandila lyankani ukuti alipanga iwungwe lya Wina Klistu awapakwe, “amawe yawumi” yano “yakuzengwa ukuwa ing’anda ya kwe Leza.” (1 Pet. 2:4, 5) Lyo-o izwi lya ciGriki wakaliwomvya nkaninye na mwe Septuagint ukuti likapitila ponga nu zwi lya ciHeberi ilyakuti “iwungwe” lino likasula uluko lwa wantu wa kwe Leza. (Amasu. 23:3; 31:30) Pa Imilimo 7:38 pakalanda pa wina Israeli wano wisilwe ukufumu mu Egypt ukuti “aliwungwe.” Na Wina Klistu wano “wisilwe . . ukufuma mu mfinzi” swinya wano wasolwa . . ukuwafumya mu nsi” wakapanga “iwungwe lya kwe Leza.”—1 Pet. 2:9; Yoha. 15:19; 1 Kor. 1:2.
(Mateyu 16:19) Ndikupa amakii ya wufumu wa mwi yulu, swinya consinye cino wanyepa munsi, lyo wacinyefile kali mwi yulu, na consinye cino wasapula mu nsi, lyo wasapuzile kali mwi yulu.”
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 16:19
amakii ya Wufumu wa mwi yulu: Ku nsizi ukusila umuntu amakii ayali yonsinye casulanga ukumupa umulimo wumwi nanti amaka yakutungulula. (1 Imila. 9:26, 27; Ayize. 22:20-22) Ukufuma impindi yilyanye izwi lyakuti “amakii” lyatalisile ukwimililako umulimo nanti amaka yakutungulula. E Peter wawomvizye ya-a amakii yano wamusizile ukwiyulilako awa Yuda (Imili. 2:22-41), awina Samaria (Imili. 8:14-17), na wina Nsi (Imili. 10:34-38) pakuti wapocelele umuzimu wa kwe Leza nu kuwa ni suwilo lya kwinjila mu Wufumu wa mwi yulu.
Ukuwazya Baibolo: (Mateyu 16:1-20)
Nomba awa Falisi na wa Saduki wizile kwe Yesu, pakuti wamwelezye, wamulenzile ukuti awalanjizye icimanyilo ukufuma mwi yulu. 2 Ukuwa Yesu awatolelela ati: “Ndi kwaya mukwila mukati, ‘Mutondo kulica icete, amuno mupela mwawenza,’ 3 nu mutondo tondo mukati, ‘Ilelo kukuwa impepo ni mvula amuno mupela mwawenza, swinya kuli icitukuma.’ Mwamanya ukwiluka ivimanyilo vya mwi yulu lelo mukapotwa ukwiluka ivimanyilo vya mpindi. 4 Inkulo imbipe swinya yino yitawa ni cisinka kwe Leza lyonsinye yikalonda ukulola icimanyilo, lelo yitalitela yilole icimanyilo suka icimanyilo ca kwe Yona.” Wafumilepo nu kuwasya. 5 Nomba awasambi awalamba sumbi swinya wiwilizile ukusenda imikate. 6 Yesu awanena ati: “Lolani swinya cenjelani ku vya mutawa wa waFalisi.” 7 Awatalika ukulanzyanya ati: “Tutasenzile imikate nanti yimwi.” 8 Walile Yesu wamanya cino wavwanganga awanena ati: “Mwe wisuwilo litici mwe, nga cani cino mukulandila ukuti mutakweti imikate? 9 Uzye na nomba mutani mwiluke? Nanti uzye musakwizuka imikate yisano yino awantu amakana yasano (5,000) walile ni mise yino mwalonganisile? 10 nanti imikate 7 yino awantu amakana yani (4,000) walile ni mise yino mwalonganisile? 11 Nga cani cino mutilucizile ukuti ntate nkulanda pa mikate? Lelo cenjelani ku vya mutawa wawa Falisi na wa Saduke.” 12 Nga pano awiluka ukuti atawanenanga pa mutawa wa mikate, lelo kwe vyo awaFalise na waSaduke wakasambilizya. 13 Nomba pano wayile kukaya ka Kaisareya mu Filipi, Yesu awuzya awasambi wakwe ukuti: “Uzye awantu wakati Umwana wa muntu weweni?” 14 Awamutololela awati: “Wamwi wakati we Yohani Kabatizya, wanji wakati we Eliya, wanji nawo wakati we Yeremia nanti we kasesema vye winji.” 15 Nga pano Yesu awawuzya ati: “Nga mwenji mukati ne weni?” 16 Simon Peter atololela ati: “We Klisu, Umwana wa kwe Leza wa wumi.” 17 Yesu atololela ati: “We walongo, Simon mwana Yona, amuno asa wantu wano wasokolozile co-o kwe wewe, lelo we Tata wino wawa mwi yulu. 18 Nkukunena ukuti: We Peter, swinya pe lyonye iliwe apano ndizenjela iwungwe lyane, nanti amfwanye yitalilicimvya. 19 Ndikupa amakii ya wufumu wa mwi yulu, swinya consinye cino wanyepa munsi, lyo wacinyefile kali mwi yulu, na consinye cino wasapula mu nsi, lyo wasapuzile kali mwi yulu.” 20 Nga pano Yesu akonkomezya awasambi wakwe ukuti watize wanena umuntu wumwi ukuti walinji we Klistu.
FEBRUARY 26–MARCH 4
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | MATEYU 18-19
“Mutacita Vino Vingalenga Muluvyanye nu Kupunuzya Wanji”
(Mateyu 18:6, 7) Lelo wino wiza wapunuzya wumwi pe wa-a awatici wano wansuwila, cingazipa ndi wamukulika mu nsingo ni ciliwe icingw’ame icakusila cino impunda yikapindulula nu kumusumbila mwe sumbi umuzike. 7 “Owe akalanda ku wa munsi pakulenga awantu ukuluvyanya! Kweni ivyakulenga ukuluvyanya vifwile ukwiza nanti ciwe wulinye, lelo akalanda kwe wino walenga wanji ukuluvyanya!
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 18:6, 7
Iciliwe icingw’ame cino punda wapindululanga: “Iciliwe icikulu ica kusila.” Nanti, “iciliwe ca cakusila ice punda.” Cawanga na mamita 1.2 ukufika kwe 1.5, calinji acingw’ame nkaninye icakuti e punda mutupunye awino wapindululanga.
ivya kupunuzya: Izwi lya ciGriki lino wawomvyanga alyakuti skanʹda·lon, ilyakuti “icakupunuzya,” lyalandanga pa citeyo; wamwi wakati kalinji akamuti pa lukonje kuno wawikanga icakulya. Lyo-o izwi lyatalisile ukuwomba na mukucita cimwi cino cingalenga wumwi ukupona. Mu nzila yinji likasula ukucita cimwi cino cingatungulula wumwi ku inzila imbipe akuli kuti ku miwele miwipe, nanti ku kucita uluwembu. Pe Mateyu 18:8, 9, pawa izwi ilikolaneko ilyakuti skan·da·liʹzo, lino likasula “ukulenga wanji ukupona,” nanti munzila yinji “ukuwa iciteyo; ukulenga wanji ukuwembuka.”
nwtsty ivya kutamba
Iciliwe cakusila
Wawomvyanga vyo-o ivimawe pa kusya nu kufinilako amafuta ya miolife. Amawe yamwi yalinji amatici na wantu nye wayawomvyanga pakusya lelo yanji yalinji amakulu icakuti inyama ntupunye azino zyapindululanga. Lifwile aliwe lya musango wonye wo-o lino awaFilisiti wanenile Samusoni ukupindulula (Kapa. 16:21) Vyo-o ivimawe ivikulu ivya kusila wataviwomvyanga mu Israeli mutupu, lelo waviwomvyanga na mu wuteko wa waRoma.
Ivimawe vya Kusila Ivya Pansi na Papela
Iciliwe icikulu ndi vino cino tukulola pa-a capindululwanga vye ni nyama zyakuteka, ndi vino punda swinya waciwomvyanga na mukufinilako amafuta ya miolife. Vyo-o ivimawe ivikulu vino vyawanga amamita 1.5 uwukulu waviwomvyanga ukusila pa ciliwe cinji icikulu cino cawanga pansi.
(Mateyu 18:8, 9) Ndi ikasa lyako nanti icinama cako, cikukulenga ukuluvyanya, viputule nu ku visumba. Cazipa ukupusuka we cikonta nanti we cilema ukucila ukusumbilwa na makasa yonsinye nanti amanama yawili mu mulilo wa muyayaya. 9 Swinya, ilinso lyako ndi likukulenga ukuluvyanya lifolowole nu kulisumba cazipa ukupusuka ni linso lyonga ukucila ukusumbilwa na minso yawili mwe Gehena wa mulilo.
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 18:9
Gehena: Alizwi lino lyafuma kwi zwi lya ciHeberi ilya kuti geh hin·nomʹ, likasula “umupata we Hinomu,” wuno wawezile kasika ukufika kwe ndilo mu musumba wa Yerusalemu. (Lolani App. B12, mapu “E Yerusalemu nu Twaya Tuno Twazingulusileko.”) Mu mpindi yakwe Yesu, wo-o umupata wizile awuwa acifulo muno wocelenga ivikunko, acino izwi lyakuti “Gehena” lyayana amuno likalanda pakononwa kwa muyayaya.
nwtstg Ivyewo Ivilundweko
Gehena
Izina lya ciGriki ilya mupata we Hinomu wuno wawezile kasika ke Yerusalemu (Jere. 7:31) Uwusesemo wa mu Baibolo walanzile ukuti acifulo muno wocelanga ivitumbi vya wantu (Jere. 7:32; 19:6) Kutawa ivisinka ivili vyonsinye vino vikalanjizya ukuti wasumbilanga mu Gehena awantu nanti inyama impuma pakuti ziye mukucula. Acino co-o icifulo cisilanjilila ukuti akuno imizimu ya wantu yikaya mukucula ku mulilo wape. Lelo, e Yesu na wasambi wakwe wawomvizye lyo-o izwi lyakuti Gehena pakulanda “mfwa yaciti wili,” akuli ukuti ukononwa umuyayaya.—Ukuwu. 20:14; Mat. 5:22; 10:28.
(Mateyu 18:10) Cenjelani ukuti mutize muwasula wumwi pe wa-a awatici; amuno nkuminena nkuti awangeli wawo awa mwi yulu wakalola lyonsinye icinso ca kwe Tata uwa mwi yulu.
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 18:10
wakalola icinso ca kwe Tata: Nanti “wakawa pa nkolelo ye Tata wane.” Pa mulandu wakuti wawa nu longo lwakuwa pankolelo ye Leza, ivyelewulwa vya ku muzimu avino vingalola Leza.—Ukuf. 33:20.
w10-CW 11/1 16
Vino Ivyelewulwa vya ku Muzimu Vikatwavwa
E Yesu wasokolozile icisinka cakuti awangeli wawa nu mulimo wakulola nu kwavwa awantu wakwe Leza pakuti wawoma mu vya kwe Leza. Acino pano e Yesu wasosile awasambi wakwe ukukanapunuzya wanji, watili: “Cenjelani ukuti mutize muwasula wumwi pe wa-a awatici; amuno nkuminena nkuti awangeli wawo awa mwi yulu wakalola lyonsinye icinso ca kwe Tata uwa mwi yulu.” (Mateyu 18:10) Wo-o vino walanzile atalozizye mu kuti cila musambi wa kwe Yesu wawa nu malaika wakumulinda. Lelo cino walandangapo acakuti awangeli wakawika sana amano kwe wonsinye wano wawa mwi Wungwe lya Wina Klistu.
Ukwivwicisya Icuuma Cino Cawa mwi Zwi lya kwe Leza
(Mateyu 18:21, 22) Nga pano Peter aya munena, ati: “Mwe tatakulu, amiku yinga yino ningatetela wunji nga wanduvyanya? Uzye amiku 7?” 22 Yesu amutolelela ati,: “Ntakukunena ukuti, imiku 7, lelo amiku amakumi munenula mbali (77).
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 18:22
imiku 77: Ukusula imiku., “ukusanzya wa 70 wize imiku 7.” Ya-a amazwi ya ciGriki yangasula imiku 70 ukusanzya nu 7 nanti ukusanzya wa 70 imiku 7 akuli ukuti imiku 490. Izwi ilili lyonganye ilya ciHeberi lino wawomvya mwe Septuagint pa Intaliko 4:24 wakalilanda ukuti “imiku 77,” ya amazwi yakalanjilila ukuti imiku 77” yino yawa pe lyo-o iwaliko ayacisinka. Asa mulandu na muno tungivwila lyo izwi, ukulilanda imiku 7 cikasula ukukanawa ni “nsilo” nanti “apakupelela.” Pakulanda ukuti e Peter afwile ukutetela munyina imiku 77, e Yesu wawanenanga ukuti wazipizile ukutwalilila ukutetela awanyina. Ukupusanako na vino Iliwe lya kaali ilya ku Babiloni ilyakuti Yoma 86b lyalandanga ukuti: “ufwile ukutetela umuwuyo ukufika ku miku yitatu lelo uwaciti 4 kusi ukumutetela.”
(Mateyu 19:7) Nawo awamunena awati: “Nga cani cino Musa walandizile ukuti umonsi angapa umuci e kalata ya kumuwinga nu kumuleka?”
nwtsty ivya kutwavwa pa kuyisambilizya ukufuma pe Mat. 19:7
e kalata wa kuwinga: Nanti “e kalata wakumuleka.” Lyo-o isundo lyawezileko ukwavwa wino akulonda ukuleka umuci ukwelenganyapo sana nu kuwuzya wa songo pano atani apingulepo ukucita ica musango wo-o. Swinya lyacinjililanga awanaci. (Amasu. 24:1) Lelo mu mpindi yakwe Yesu intunguluzi zya mapepo zyapepusizye sana wo-o umulandu zyalenzile caloleka ukuti umonsi angaleka umuci pa milandu iyili yonsinye. E Josephus kalemba wa malyasi makali wino walinjiko mu mpindi zya watumwa na wenye walesile umuci cingatenga walinji amuFalisi, walanzile ukuti “cawa icetenye maka maka ku monsi ukuleka umwanaci pa milandu iyili yonsinye.”
nwtsty ivya kutamba
E Kalata wa Kulecelapo
Cikaloleka ukuti we-e kalata wakuleka walemvilwe mu ciAramaiki mu 71 nanti mu 72 C.E. wamuzanile kambazwa ke kamani aka Wadi Murabbaat, mu mbali ya uluzi luno lwapwezile ulwa mu Lumpalang’ang’a lwa Yuda. Pawa amazwi yakuti mu mwaka wa citi 6 ukufumilila pano awa Yuda wakatucizile uwuteko, e Joseph e mwana Naqsani, walesile umuci e Miriam e mwana Jonathan wino wikalanga mu musumba wa Masada.
Ukuwazya Baibol: (Mateyu 18:18-35)
“Nacawuzimanye nkuwanena nkuti, vyonsinye vino mwanyepa mu nsi lyo na mwi yulu nye wavinyefile kaali, na vyonsinye vino mwasapula mu nsi lyo na mwi yulu nye wavisapuzile kaali. 19 Swinya nkuwanena nkuti, ndi wawili mwa kwe mwemwe wazumilizyanya pa cintu cimwi icicindame cino wafwile ukulenga, e Tata uwa mwi yulu aliwacitila. 20 Amuno kuno kuli wawili nanti watatu wano walongine mwi zina lyane lyo naninye apano indi.” 21 Nga pano Peter aya munena, ati: “Mwe tatakulu, amiku yinga yino ningatetela wunji nga wanduvyanya? Uzye amiku 7?” 22 Yesu amutolelela ati,: “Ntakukunena ukuti, imiku 7, lelo amiku amakumi munenula mbali (77). 23 “Amuno Uwufumu wa mwi yulu wakolana ni mfumu yino yalondanga awazya ukuwezya inkongole. 24 Pano yatalisile ukuwaluwulusya, wayiletezile umuntu wino wakongozile amatalanti amakana ikumi (10,000). 25 Lelo pa mulandu wakuti atalinji ni ndalama zyakuwezezya inkongole, e yisikulu walanzile ukuti wamukazye ponga nu muci na wana wakwe na vyonsinye vino wakweti pakuwezya inkongole. 26 Umuzya nye weyo afukama pa nkolelo pakwe yisikulu, alambilizya ati, ‘Ntecelani, nazina, ndiminyosezya vyonsinye.’ 27 Yisikulu amwivwila uluse, amuleka nukusulako ku nkongole zyakwe. 28 Lelo weyo umuzya wafumile nu kunsunkanya wino wawombanga nawe wino wamukwatizile inkongole amadenari umwanda wonga (100), amuvumbatila amutitila na pansingo, ati, ‘Mbwezezya inkongole zyane zyonsinye.’ 29 Umuwuye apona pansi amulambilizya ati, Undindilileko, ndi kunyosezya.’ 30 Lelo weni wakanile swinya wayilemwinjizya mu cifungo mpaka ayize nyosye inkongole zino wakweti. 31 Walile awazya wawuye walola cino cacitisile, awivwa uwuwi nkaninye, awaya awalanda vyonsinye kwe yisikulu. 32 Nga pano yisikulu ayita umuwomvi nye weyo nu kumunena ukuti, Weciwele wele ca muzya we! Tenasulako ku nkongole zyako zyonsinye zino tewalambilizya. 33 Uzye wenji utanga uyivwile umuzya muwuyo uluse?’ 34 Yisikulu afulwa nkaninye, amupa na kwa malonda wa cifungo mpaka ayize anyosye inkongole zyonsinye zino wakweti. 35 Avino nu Tata nye uwa mwi yulu alimucita nga musakutetela wamunyonko ni myezo yinu yonsinye.”