Ivyewo vya Kuwomvya mu Kalibuku ka Imikaliile nu Mulimo Wuno Tukawomba
SEPTEMBER 5-11
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 9-10
“Muwalumbanya Yehova pa Mano Yakwe”
w99-CW 7/1 30 para. 6
Umweni Wino Walambuzilwe Nkaninye
E namfumu pano watandalizile e Solomoni watalisile ukumwelezya “namawuzyo amatale.” (1 Izya. 10:1) Izwi lya ciHeberi lino wawomvya pa-a lingasula mukuti “imilumbe.” Lelo co-o citakusula mukuti e namfumu wakolowozyanga e Solomoni amawuzyo yano yatacindime. mungakunda nkaninye ukumanya ukuti , pa Amalumbo 49:4, izwi ilililyonganye ilya iciHeberi waliwomvya kukulondolola iviwuzyo ivitale pa luwembu, imfwa nu kuluwuka. We-e e namfumu waku Sheba afwile walandanga pamalyasi amakulu yano yelezizye amano ya kwe Solomoni. E Baibolo yikati “amunena vyonsi vino welenganyanga.” E Solomoni, “amutolelela amawuzyo yonsi. Atamufisile ichintu nanti chonga chino chazipizile ukumunena.”—1 Izya. 10:2b, 3.
w99-CW 11/1 20 para. 6
Ukupa Ivivule
E namfumu pakuzunguka pevino wivwile nu kulola, mu kuyicefya walanzile ukuti: “Awacimwemwe wuli awawomvi waa, wano wakakwimilila pankolelo pakwe wewe awalanga wakwivwa ivyamano yako!” (1 Izya. 10:4-8) E namfumu atasulanga mukuti awawomvi wa kwe Solomoni walinji nu longo pa vyuma vino wayitopwanga. Lelo awawomvi wa kwe Solomoni wapazilwe pamulandu wakuti lyonsinye wivwanga amano yano e Leza wapile e Solomoni. Ala e namfumu wa ku Sheba wawa acakulolelako icizima kuwawomvi wa kwe Yehova mwe ya-a amanda, wano wakayitopwa amano ye kelewuka nu mwanawakwe e Yesu Klistu!
w99-CW 7/1 30-31
Umweni Wino Walambuzilwe Nkaninye
Yo-o imfumu injanaci iya ku Sheba yasansamusile nkaninyene pamano ya kwe Solomoni nu wukankala wakwe icakuti “awongoloka.” (1 Izya. 10:4, 5) Wamwi wakati ya-a amazwi yakasula mukuti e namfumu wavizilwe “ukufuta.” Umusambilile wumwi walanzile ukuti wanyulusile nu kunyuluka! Asamulandu navino vyacitisile e namfumu camupezizye amano pevino waweni nu kwivwa. Watili awawomvi wa kwe Solomoni wasyuka pakwivwa ku mano ya Mfumu swinya wasalifizye e Yehova pakuwika e Solomoni pa wumfumu. Wapile imfumu uwupe wa mutengo e gold yitupunye yino pe ya-a amanda, wangayikala pa madola ya ku America 40,000,000. E Solomoni wapile uwupe yo-o imfumu iyanachi “ivintu vino yalondanga.”—1 Izya. 10:6-13.
Ivyuuma
w08-CW 11/1 22 amapara. 4-6
Uzye mwamanya?
Uzye e Golide Yino Imfumu Solomone Yakweti Yalinji Wuli Ukuvula?
Amawaliko yakalanda ukuti e Hiramu, imfumu yaku Turi yatumile amatani ye golide 4 kwe Solomoni. Ne namfumu waku Sheba nawenye wapile e Solomoni amatani ye golide ayali yonganye, swinya ne amato ya kwe Solomoni yamuletezile amatani 15 aye golide ukufuma ku Ofiri. Amawaliko yakalanda ukuti “ivipimo vye golide vino e Solomoni wa pocelezile pamwakavye wonga,” vyalinji “ivipimo imyanda mutanda namakumi mutanda nimfumila mutanda (666),” akuli ukuti ukucila amatani 25. (1 Izya. 9:14, 28; 10:10, 14) Uzye co-o acisinka? Uzye peyoyo inpindi inkoma izya Mfumu zino wawikangamo e golide zya kuzile wuli?
Icinfungwa cino palenvilwe amazwi kumyaka yakunsizi nkaninye, cino nawasambilile nkaninye mwe ya-a amanda wasuwila nu kuti ayacisinka cikalanda nu kuti e Farao Thutmose III uwaku Egypt (wino walinjiko mu nsi mu ma 2,000 B.C.E.) wapile amatani ye golide 13.5 kwi tempile lya kwe Leza ku Amun-Ra lino lyalinji ku Karnak. Mu ma 800 B.C.E., Imfumu yaku wina Ashuri Tiglath-pileser III wapocelezile uwupe wa kwe golide amatani 4 ukufuma ku Turi, ne Sargon II wapile uwupe uwuli wonganye amatani 4 aye golide kwe twaleza twawina Babiloni. Wamwi wakati imfumu Philip II wino walinji mu Makedonia ukutalika muma (359-ukufika muma 336 B.C.E.) wimbanga e golide ukucila pa matani 28 cilamwaka mu migodi yamu Pangaeum mu Thrace.
Pano umwana wa kwe Philip Alexander e songo wino walinjiko muma (336-ukufika muma 323 B.C.E.) wacimvizye umusumba waku Persian uwaku Susa, watili wasenzile e golide amatani 1,180 swinya mu nsi yonsinye iya Persia wasenzilemo e golide amatani mupipi ne 7,000. Fwendi nga twalinganya kwevyonsinye vyo-o ivipendo, tungalola ukuti vino e Baibolo yalanda pa mfumu Solomoni ukuti yakweti e golide iyivule avya kusimicila.
SEPTEMBER 12-18
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 11-12
“Ukusola Icete Uwakutwalana Nawe”
w18.07 18 para. 7
“Weweni Wino ali Kuluwali lwa kwe Yehova?”
7 Tungasambilila ivivule ku Mfumu e Solomoni. Pano wacilinji amulumendo walondesyanga sana ukuti e Yehova awamutungulula. E Leza wamupile amano swinya wamupile nu mulimo wakuzenga itempile lya lulumbi mu Yerusalemu. Lelo mukupita kwampindi e Solomoni walesile ukuwa we ciwuzya wa kwe Yehova. (1 Izya. 3:12; 11:1, 2) Isundo lya kwe Leza lyakanile ukuti imfumu “yitazipila ukutwala wamangwe nanti (awanaci) awavule muno ndi watwala awavule wangaleka afuntuke kumfumu e Leza.” (Amasu. 17:17) E Solomoni atakonsile lyo isundo, watwite awanaci 700. Swinya walunzileko nawanaci 300. (1 Izya. 11:3) Awanaci awavule wano watwite watalinji awina Israeli swinya wapepanga waleza wawufi. E Solomoni atakonsile isundo lya kwe Leza lino lyalesizye ukutwala awanaci wano watalinji awina Israeli.—Amasu. 7:3, 4.
w19-CW 01 15 para. 6
Avyani Vino Tuzipizile Ukucita Pakuti Mucinjilile Umwezo Winu?
6 E Satana akalonda tuwe ngati weliwe. Asikonka amasundo ya kwe Yehova swinya wukayitemwe awuno wukalenga wacita vyonsinyene vyo-o. E Satana atange atupaticizye ukwelenganya vino akakwelenganya nu kucita ngevyo akacita. Fwendi akawonvya inzila indekane ndekane. Kucakulolelako akalonda tuwawa nawantu wano wakakwelenganya vino akakwelenganya. (1 Yoh. 5:19) E Satana akalonda ukuti tuwakwizya nawo nanti acakuti twamanya ukuti ukwizya nawo ponga kungalenga tuwakwelenganya iviwipe, swinya kungalenga tuwacita iviwipe. (1 Kor. 15:33) E Satana wawomvizye wo-o umucenjelo pakuzembeleka imfumu Solomoni. E Solomoni watwite nawanaci wano watapepanga e Leza wacisinka, swinya mukupita kwampindi “awanaci awamulalula.”—1 Izya. 11:3.
w18.07-CW 19 Para. 9
“Weweni Wino ali Kuluwali lwa kwe Yehova?”
9 Umuntu nga wacita uluwembu e Yehova asilekapovye. E Baibolo yikati: “Achaleka imfumu e Leza avitilwa Solomoni, amuno umwezo wakwe wapilucizile imfumu e Leza . . . , wino walolesile kwakweweliwe impindi ziwili, amusochela kwakwe chonye-choo, ukuti atize awakonchelela twaleza tunji ukuwa atatontezile chino Imfumu e Leza wamusochezile.” Pano Imfumu zino zyapyanile e Solomoni zyatalisile ukuteka umwiko wawina Izraeli wapatukine. Swinya zyakweti intazi inkulu nkaninye pamyaka imivule.—1 Izya. 11:9-13.
Ivyuuma
w18.06-CW 14 amapara. 1-4
E Leza nga Wamupazile
Pamulandu navino awantu wacisile, e Rehoboamu walonganisile awasilika wakwe pakuti aye awalwisye. Lelo e Yehova wamulesizye ukupitila mwe kasesema e Shemaia, wamuwuzizye ukuti: “Mutalitela muye mukulwisya awantu winu awa Israeli mwensinye nyokani muye mutwaya twinu, amuno co-o cafuma kwenene.”—1 Izya. 12:21-24.
Avyani vino e Yehoboamu wacisile? E Rehoboamu afwile ativwile icete wowo vino wamulesizye ukuyalwisya wano wamulwisyanga! Uzye awantu walinji nu kulola wuli Imfumu yino yawanenile ukuti “tata wavwapulanga nimikowa ukuwa nandi nawavwapula namakalayili” Lelo wayiwuzizye ukukanaya mukulwisya wano wayipondocezile? (Linganyaniko 2 Imila. 13:7.) Lelo nanti ciwe wo-o Imfumu nawasilika wakwe yoliyo “awivwa kwizwi lya kwe Leza awanyocela kuzyamyawo swinya wacitila ndimuno izwi lya Mfumu e Leza lyalinji.”
Avyani vino tukusambililako? Tuzipizile ukuwakwivwila e Leza nanti acakuti nga twamwivwila mpindizimwi awantu wangatuseka. Nga tukwivwila e Leza akatupala.—Amasu. 28:2.
Avyani vino e Rehoboamu wacisile? Wivwizile e Leza swinya watalisile ukuzenga imisumba mu myiko yawa Yuda nawina Benjameni pano watekanga “alemasya imisumba.” (2 Imila. 11:5-12) Cino cacizilepo ukucindama acakuti, wakonsile amasundo ya kwe Yehova. Pano imyiko 10 yino e Yeroboamu watekanga yacizilemo ukupepa waleza wawufi awavule watunjilizile ukupepa kwa cisinka. Wayanga ku Yerusalemu mu kupepa nu “kupulumula Rehoboamu.” (2 Imila. 11:16, 17) Acino uwufumu wa kwe Rehoboamu wawomile amuno wivwizile e Leza.”
SEPTEMBER 19-25
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 13-14
“Uzye Ukutekanya nu Kufuka Vyacindama Wuli?”
w08 8/15 8 para. 4
Twalililani Ukuwa Awacisinka nu Mwezo Wonga
4 Pano e Jeroboamu wanenile umuntu wacisinka uwa kwe Leza ati: “Tuyange swensi kung’anda yane nandi nkakupe icilambu.” (1 Izya. 13:7) Acani cino we-e ekasesema walinji nu kucita? Uzye wayile mukulya ni Mfumu pansizi yakutwala ilyasi lya wupinguzi kweyoliyo? (Amalu. 119:113) Uzye wazipizile ukukana nanti acakuti imfumu yalolesile ngati yivwa uwulanda pevino vyacitisile? E Jeroboamu walinji ni cuuma swinya angapako nawawuye ivyawila ivya mutengo. Nanti acakuti e kasesema wakwe Leza mu mwezo walondanga ivyuuma, wo-o vino Imfumu yalanzile lyo lyalinji alitunko ilya cisinka. Lelo e Yehova wanenile we-e ekasesema ukuti: “Utize uyize ulye icakulya nanti ukung’wa aminzi, nanti ukunyochela inzila yino wafumile mwenemo.” Acaleka apita inzila yinji atanyocezile inzila yino yafumile ku betele. Nga e kasesema watolelela ati: “ndiwampa ing’anda yako mbali ntandi injinjile mwenemo apali ponga nawe (1 Izya. 13:8-10) Uzye vino e kasesema wacisile vikutwavwa wuli ukuwa awacisinka mu myezo yitu?—Roma. 15:4.
w08-CW 8/15 11 para. 15
Twalililani Ukuwa Awacisinka nu Mwezo Wonga
15 Avyani vinji vino tungasambililako kuviluwo vino e kasesema waku Yuda wacisile? Iwaliko lya Imilumbe 3:5 likati: “Suwila mu Mfumu e Leza nu mwezo wako wonsi. Utize uwakweyamila kwevino ukuti wayimanyila” Ukucila ukusintilila pe Yehova wulyanye vino wacitanga kumyaka yonsinye, Peyoyo impindi we-e ekasesema uwaku Yuda wasintilizile pamano yakwe umweneco. Co-o iciluwo cino wapanzile camukomesizye nu konona izina izima lino wapanzile ne Leza. Vyovyo vino vyamuciticizile vikutulanjilila ukuti cacindama nkaninye ukuwombela Yehova mu wufuke swinya muwucisinka!
w08-CW 8/15 9 para. 10
Twalililani Ukuwa Awacisinka nu Mwezo Wonga
10 Weyo e kasesema wa ku Yuda wazipizile ukumanya ukuti e kasesema umukote wacisilevye uwucenjezi. Nga watalicizile ukuyikolowozya ukuti, ‘Acani cino e Yehova angatumila emalaika kumuntu winji nu kumuwuzya ivyakwiza mbuzya?’ Weyo e kasesema nga wakolowozizye kwe Yehova pakuti amulondololele icete nkaninye, lelo amawaliko yakalanda ukuti asavino wacisile, lelo weni “anyoka [ne kasesema mukote] ayalya icakulya mung’anda yakwe, ang’wa naminzi.” E Yehova atakunzile vino wacisile. Pano weyo e kasesema wino wawifile wanyocelanga ku Yuda, inkalamu zyamulile mu nzila. Avino nawukasesema wakwe wasilizile panzila!—1 Izya. 13:19-25.
Ivyuuma
w10-CW 7/1 29 para. 5
Akalola Uwuzima mu Wantu
Nicicindamisye nkani acakuti, amazwi yano yawa pa 1 Izyamfumu 14:13 yakatusambilizya icintu conga icizima pe Yehova nacino akalonda ukulola mwe sweswe. Mutakiwilile ukuti e Leza “waweni cimwi icizima”mwe Abiya. Cikaloleka ngati e Yehova wavwambilizizye mu mwezo wakwe Abiya mpaka azanamo uwuzima wumwi. E kalemba wumwi watili, e Abiya walinji ngati we magaliti yonga “pamufuli wamawe.” Amuno walinji amuzima wenganye mu lupwa lonsinye. E Yehova wakunzile nkaninye uwuzima wuno walinji mwe Abiya, icakuti wamulambuzile. Swinya wamulanjizizye uluse nanti acakuti ulupwa lwakwe lwalinji aluwipe.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 15-16
“Uzye Mwasipa Ngati Avino Asa Walinji?”
w12-CW 8/15 8 Para. 4
“Kwawa Icilambu ku Mulimo Winu”
Pano papisile imyaka 20 ukufumilila pano uwufumu wawina Israeli wawankinye pawili, mu Yuda mwalinji nkaninye ukupepa kwa wufi. Pano e Asa watalisile ukuteka mu 977 B.C.E., nawakwisanonye nawonye wapepanga waleza wikwata uwawina Kenani. Lelo ibuku lya milandu lyalanda pa kuteka kwa kwe Asa ukuti “E Asa wacitanga icete paminso yamfumu Leza wakwe.” E Asa “afumya twaleza twavye afumya namasyo masazame amongolanya ni mpanda akomanya.” (2 Imila. 14:2, 3) Swinya e Asa wafumizye “Awinga wacilende wonsi awonsi mumasyo amatele yonsi munsi,” wano wawipicizyanga mu kupepa pakuti wacita ivyamisiku nawonsi wawuye. E Asa asavyovyonga vino wacisile, wawomelezizye nawa Yuda “akomelezya e Yuda kukuvwamba Imfumu e Leza “ nu “kusunga isundo namasundo” aya kwe Leza.—1 Izya. 15:12, 13; 2 Imila. 14:4.
w17.03-CW 19 para. 7
Muwawombela Yehova nu Mwezo Winu Wonsi!
7 Swensinye tuzipizile twayiweweta pakuti tulole ngacakuti tukuwombela e Leza nu mwezo wintu wonsi. Tuwayikolowozya ukuti, ‘Uzye nkalonda ukusecelesya Yehova, ukucinjilila ukupepa kwacisinka, nu kucinjilila awantu wakwe kwevino vingalenga wavilwe ukuwombela Leza nu mwezo wonsinye?’ Yelenganyani pevino e Asa wasifile pakuwinga e Maka wino walinji pa wufumu mu Yuda. Nanti tutamanya nanti wumwi “wino wawa ngati we namfumu Maka”! Tuzipizile ukukolanya e Asa nga kwacitika vimwi. Kucakulolelako, Ngacakuti elupwa nanti eciwuza winu wacita uluwembu swinya atalapizile apano wawingwa, uzye mungaleka ukuwakwizya nawe ponga? Avyani vino umwezo winu wungaminena ukucita?
it-1-E 184-185
E Asa
Nanti acakuti impindi zimwi atapingulapo icete, cino tukamwizucilako amiwele yakwe imizima na vino wawombesizye ukufumyapo ukupepa kwa wufi, swinya wawa pa zyamfumu zya cisinka zino zyafumile mu mwiko we Yuda. (2 Imila. 15:17) E Asa watesile Yuda imyaka 41. Mwe coo iciputulwa ca mpindi watecezile ponga na zyoo izyamfumu 8 zino zyatesile Israeli, zimwi pa kwe zyoo zyatekanga pano akuteka ne zimwi zyatesile vye pa mpindi intici ukufuma pano watalicizile ukuteka. Zyoo izyamfumu zyalinji we Jeroboamu, Nadabu, Basha, Ahija, Zimuri, Omori, Tibini (e Zimuri wino watesile awina Israeli pakulwisya Omori), ne Ahabu. (1 Izya. 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Pano e Asa wafwile, umwana wakwe e Jehoshafati awino wamupyanile pa wufumu.—1 Izya. 15:24.
Ivyuuma
w98-CW 9/15 21-22
Uzye e Leza Awakusimicilanye kwe Mwemwe?
Kucakulolelako wazyani uwusesemo pa lwakusunda wino walinji nu kuzenga e Yeriko cipya cipya. Pe Joshua 6:26 pakati: “Impindinye yoyo e Joshua alapisya ati umuntunye weyo wino wiza welezya ukuzenga akayanye ka-a e Yeriko ukuti akalimbuzye alitipwa ni Mfumu e Leza. Wensi wino wiza wimba ulufula alifwilwa e katote wakwe uwaconsi, Wensi wino wiza wasimpa izya mpongolo alifwilwa enkwangu.’” Wo-o uwusesemo wizile awuficiliziwa lyo papita imyaka 500. Amuno piwaliko lye 1 Izyamfumu 16:34 pakalanda ukuti: “Mu mpindi ya [Wufumu wa kwe Ahabu] mumpindi ya wufumu wa kwe Heili uwaku Betele azenga Yeriko. Azenga ulufula nu wuzi wamwanakwe e Abilamu e katote, Swinya ni mpongolo nu wizi wamwanakwe e Segebu enkwangu, acitila ndimuno izwi lya kwe Leza lino wanenile e Yoshua e mwana wakwe Nuni.” E Leza wakusimicila awino angalandavye amawusesemo yamusango wo-o nu kusinincizya ukuti yaficiliziwa.
OCTOBER 3-9
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 17-18
“Wuzye Walanga Ukusinta Namelengania Yako Yawili Wuli?”
w17.03-CW 14 para. 6
Vino Tungalanjizya Ukuti Twawa ni Suwilo—Pano Tukupingula Pavintu!
6 Pano awina Israeli walinji mu nsi yawulayo, wazipizile ukusolapo nampo nga akuwombela Yehova nanti akupepa twaleza tunji. (Wazyani Joshua 24:15.) Lelo nanti ciwe wo-o calolekanga ngati asacisyupe ukusolapo. Vino walinji nu kusolapo vyalinji nu kulenga wawe nu wumi nanti ukufwa. Pamiku imivule pano palinji wa kapanzya, awina Israeli watasolanga icete ivyakucita. Wasyanga e Yehova nu kutalika ukupepa waleza wawufi. (Kapa. 2:3, 11-23) Mu mpindi ya kwe Eliya awantu wa kwe Leza wazipizile ukusolapo ivya kucita. E Kasesema Eliya wawanenile ukusolapo nga akuwombela Yehova nanti nga akuwombela leza wawufi e Baali. (1 Izya. 18:21) E Eliya wakalipizile awantu pevino wavizilwe ukusolapo uwakuwombela. Ncepamwi mungelenganya ukuti capepusile ukusolapo icete wino wazipizile ukuwombela, amuno mukuwombela e Yehova mukafuma ivizima. Lelo nanti ciwe wo-o umuntu wino akakwelenganya icete atanga asole e Baali. Nomba awina Israeli “walinji ni myezo yiwili.” Awuli umulandu wuno e Eliya wawacincizizye ukusolapo ukuwombela Yehova.
ia-CW 88 para. 15
Watunjililanga Ukupepa kwa Cisinka
15 Pano e Eliya walanzile wo-o apano wasimapepo wano wapepanga e Baali wacizilemo ukuvulungana, “Awapundisya,muno amyata yawo awayilembania ni mpanga namasumo, uwazi awusuka awuwazwa.” Nanti wacitanga wo-o wayicuzyangavye! “Ukuwa naponye kutivwisilwe chimwi, pasi wumwi wino watolelezile, pasi wino wapecezile.” (1 Izya. 18:28, 29) Fwendi e Baali atalinji we Leza wacisinka. Kalinjivye akaleza kawufi kano e satana wawomvyanga kukusovezyako awantu pakuti waleke ukupepa e Yehova. Nge vyo twalola, umuntu nga wasolapo e tatakulu winji ukucila pe Yehova angasewana.—Wazyani Amalumbo 25:3; 115:4-8.
ia-CW 90 para. 18
Watunjililanga Ukupepa kwa Cisinka
18 Pano e Eliya atani apepe, awantu ncepamwi walolanga nganti e Yehova nawenye walinji nu kuwa ngati acili conganye ne Baali. Pano e Eliya wamazilevye ukupepa awantu walesile ukuvwilika. E Baibolo yikalanda ukuti: “Ngapano umulilo wa Mfumu e Leza awupona, awocha inzuwi njoche, ninkuninye, namawe nitukumbu, awufyompa naminzi yano yalinjimumukokolozi.” (1 Izya. 18:38) Ukwasowa nu kuvwilika e Leza wasusile ipepo! Nga awantu weni wacisile wuli?
Ivyuuma
w08-CW 4/1 19, akambokosi
Wawisile Amano kwe Vino Vyacitikanga Swinya Walindililanga
Uzye Icilala icamumanda yakwe Eliya camazile imyaka yinga?
E Eliya ekasesema wa kwe Yehova wawuzizye imfumu Ahabu ukuti icilala cino cazimvile nkaninye calinji nu kusila. Co-o cacitisile “mumwaka waciti tatu”—amuno e Eliya wawuzizye e Ahabu ya-a amazwi nga akupenda impindi ukufumilila pano walandizile ukuti icilala calinji nu kutalika. (1 Izya. 18:1) Pano e Eliya wanenile e Ahabu ukuti icilala candi cisile patapisile nimpindi e Yehova watonyizye imvula. Wamwi ncepamwi wangalola ngati icilala, casizile lyo nu mwaka wacititatu wutani wusile naco-o cingaloleka ngati icilala citasenzile imyaka yitatu. Lelo e Yesu ne Yakobi watunena ukuti icilala casizile “pamyaka yitatu nimyezi mutanda.” (Luk. 4:25; Jemu. 5:17) Uzye tungati e Baibolo yikaipilika pewo-o umulandu?
Awe. Kali mu Israeli impindi yino kutawanga imvula yatalimpanga nkaninye yafikanga nakumyezi 6. Pano e Eliya waweni ukuti imvula yazimba nkaninye ukulowoka wayile mukunena Ahabu ukuti kuli icilala. Lelo nanti ciwe wo-o pano e Eliya walanzile ukuti kuli icilala ncepamwi lyo papita nimyezi 6 ukufumilila pano catalicizile. Acisinka e Eliya wawanenile ukuti icilala candi cisile mumyaka yitatu. Lelo nga akupenda impindi ukufumilila pano catalicizile tungazana ukuti casenzile imyaka yitatu ne Hafu. Pano awantu wonsinye wawungine ponga ku kuya mukulola cino cacitikanga pamwamba wa Karmele lyo “imyaka yitatu nimyezi mutanda” yapita ukufumilila pano icilala catalicizile.
Lekani tulande vino calinji pano e Eliya, watandalizile Ahabu umuku wakutalicilapo. Awantu wazumizile mukuti e Baali awino “wapisyanga amawingo,” nu kuti akaleza kano kalinji nu kumala icilala. Pano impindi yino kutalinji imvula yatalimfile nkaninye awantu ncepamwi wayikolowozyanga ukuti: ‘Uzye e Baali alikwinye? Ampindi ci pano alileta imvula?’ Apano e Eliya wanenile awantu ukuti kutalitela kuwe imvula nanti alumi mpaka weliwe ayize alande ukuti yiweko, wano wapepanga e Baali wafwile wivwile uwuwi nkaninye.—1 Izya. 17:1
OCTOBER 10-16
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 19-20
“Muwalenga Ukwavwa Ukufuma kwe Yehova”
w19.06-CW 15 para. 5
Muwasintilila pe Yehova Pano Musakamisilwe
5 Wazyani 1 Izyamfumu 19:1-4. E Eliya watinile nkaninye pano e namfumu Jeseberi wamunenile ukuti walinji nu kumukoma. Wasamalizile kuncende iyaku Beer-sheba. E Eliya wasakamisilwe nkaninye icakuti “alambilizya ukuti angafwila paponye.” Acani cino calenzile asakamikwe? Pamulandu wakuti e Eliya atalinji amupwililike, “swinya walinji amuntu ndivino sweswenye.” (Jemu. 5:17) Ncepamwi walinji nu wulanda nkaninye pamulandu na masakamika yano wakweti napamulandu wakuti atamanyile ivyakucita. E Eliya afwile welenganyanga ukuti vino wawombesyanga pakuti awantu wapepa Leza wacisinka vyayilevye muminzi. Awina Israeli watapilusile swinya walolanga ngati wenganye awino wawombelanga e Yehova. (1 Izya. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Mpindi zimwi tungayikolowozya ukuti: Acani cino calenzile ekasesema wino walinji ni cisinka ukuyivwa wo-o?. We Yehova mutupunye awino wamanyile cino calenzile.
ia-CW 103 para. 13
Wamusansamusizye kwe Leza Wakwe
13 Uzye mukwelenganya ukuti e Yehova wivwile wuli pano walolanga e kasesema wakwe wino wakunzile alambalile mwisika lye coco icimpuza mu mayonde akulenga ukuti afwe? Tutange tuvwilike ukuti e Yehova wivwile uwuwi. Pano e Eliya walazile e Yehova watumile e malayika. E Malayika wakumizye e Eliya pakumuziwusya wamunenile ukuti: “Katuka ulye.” E Eliya wakatusile amuno e malayika wamupekanizizye umukate uwulungule icete naminzi. Uzye e Eliya wasalifizye e malayika pavyakulya? E Baibolo yikalandavye ukuti e kasesema walilevye nu kumwa alala nu kulala. Uzye walinji nu wulanda nkaninye icakuti angavilwa nu kulanda? Cino twamanyavye acakuti e Malayika wamukatusizye naswinyanye ncepamwi kumaco. Nawonye umuku wanenile e Eliya ukuti, “Katuka ulye,” swinya wamunenile namazwi yakusansamusya ayakuti, “amuno wo-o uwulendo awutali.”—1 Izya. 19:5-7.
ia-CW 106 para. 21
Wamusansamusizye kwe Leza Wakwe
21 E Baibolo yikati e Yehova atalinji mu muza,mu cizumanzi nanti mumulilo. E Eliya wamanyile ukuti Yehova atalinji ngati awaleza wakwelenganyavye, ponga ngati we Baali wino walumbanyanga kwe wano wamupepanga ukuti awino “wapisyanga amawingo,” nanti ukuti awino waletanga imvula. E Yehova ayili intuntuko yamaka yonsi yano yawa mwe vino welewula, swinya wakwatisya amaka ukucila vyonsinye vino welewula. Nantivye aliyulu lyamayulu litange limukumane! (1 Izya. 8:27) Uzye vyonsinye vyo-o vyavwizye wuli e Eliya? Izukani ukuti we-e umuntu walinji ni ntete nkaninye. Pamulandu wakuti e Yehova Leza wino wakwatisya amaka walinji nawe, E Eliya atazipizile ukutina e Ahabu ne Yesebele!—Wazyani Amalumbo 118:6.
ia-CW 106 para. 22
Wamusansamusizye kwe Leza Wakwe
22 Pano umulilo wapisile kwamyalala namyaa apano e Eliya wivwile “izwi itici imyalale.” Lyonye izwi alyo lyalenzile e Eliya alande naswinya vino vyalinji mu mwezo umuku waciti wili. Co-o ncepamwi acino calenzile e Eliya ayivwe icete. E Eliya wasansamusile nkaninye pano wivwile vyo “izwi itici imyalale” lyamunenile vino vyakonkapo. E Yehova wanenile e Eliya ukuti walinji umucindame nkaninye. Wacindime wuli? E Leza wamunenile vino walinji nu kucita kwe wonsinye wano wapepanga e Baali mu Israeli. Ukwasowa nu kuvwilika vino Eliya wawombanga vitalinji nu kuyavye mu minzi, amuno e Leza walinji nu konona wonsinye wano wapepanga e Baali. Naswinya e Eliya walinji nu kuwombako wo-o umulimo amuno e Yehova wa munenile ukunyocelamo swinya wamunenile nivyakucita.—1 Izya. 19:12-17.
Ivyuuma
w97-CW 11/1 31 para. 2
Icakulolelako Icakuyipelesya na Wucisinka
Mwe ya-a amanda awawomvi wa kwe Leza awavule wakalanjizya umuzimu uwuli wonganye uwakuyipa nu kuyipelesya. Wamwi wasya “ivyalo,” vyawo ni mikalile yawo kukuyawizyavye ilyasi lizima mu ncende zyakutali nanti ukuwombelako pa Bethel. Newanji nawo waya mukuwombako umulimo wa wuzengo kunsi zinji. Awavule wasolapo ukuwomba imilimo yino awantu wasula nu kulola ukuti ayapansi. Lelo nanti ciwe wo-o awantu wano wakawombela Yehova patawa wino akawomba umulimo wa pansi nanti uwusulwe. E Yehova akasalifya wonsinye wano wakamuwombela mu kuyikundila, swinya akawapala pamuzimu wawo uwakuyipelesya.—Mar. 10:29, 30.
OCTOBER 17-23
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 1 IZYAMFUMU 21-22
“Muwakolanya Yehova pe Vino Akawomvya Icete Amaka Yakwe”
it-2-E 21
E Yehova wa Mawumba
Walile pano e Joshua walola umungeli mupipi nu Yeriko, wamukolowozizye ngacakuti walinji ku luwali lwa wina Israeli nanti kuluwali lwa walwani wawo. Lelo wamwasusile ukuti “Asavino indi—ndi paa nemusika wavita vyamfumu Leza.” (Josh. 5:13-15) E Kasesema Mikaya wanenile Imfumu Ahabu ne Yoshafati ukuti, “Naweni Imfumu e Leza ayisile pandulu yakwe niwumba lyonsi ilya mwiyulu limilile pakwe weliwe lwakwe ndilo nakwe kamani,” ukwasowa nukuvwilika walandanga pa wana wa kwe Yehova wano tusilola na minso. (1 Izya. 22:19-21) Izwi lyakuti e “Yehova wa mawumba” lyayana nkaninye, amuno atawa ni wumba lyonga ilya wangeli. Baibolo isilondolola vye iwumba lya kerubi, waserafi na wangeli (Ayize. 6:2, 3; Inta. 3:24; Ukuwu. 5:11) lelo yalondolola nukuti wawikwa icete mu mawumba mawumba, icakuti ne Yesu nye pakulanda ukuti walinji nukulenga kwe yisi ukumutumila awangeli wakumwavwa wawomvizye amazwi yakuti “amawumba ya wangeli ukulusya ikumi lyonga nayawili.” (Mat. 26:53) Pano e Hezekia walenganga kwe Yehova ukuti amwavwe, wawomvizye amazwi ya kuti ‘Yehova wamawumba, e Leza wawina Israeli, wino wikala pe wa kerubi,’ pamwi walozyanga ku mbokosi yilayano, na kwa kerubi wano walinji pa nkupiko papela. Ukwimililako icilimba ca wufumu ica kwe Yehova kwi yulu. (Ayize. 37:16; linganyaniko 1 Sam. 4:4; 2 Sam. 6:2.) Umuwomvi wa kwe Elisha wino walinji ni ntete waweni icilolwa cino camuwomizye. Mwe co-o icilolwa waweni umwamba wonsinye wuno wazingulusile umusumba, “mwizwile wakavwalo namageleta yamulilo,” uluwali vye lumwi ulwa wangeli wa kwe Yehova.—2 Izya. 6:15-17.
w21.02-NM 4 para. 9
“Umutwe wa kwe Wila Muntu we Klistu”
9 Ukuicefya. Kutawa umuntu nanti wenga wino angalingana amano ne Yehova. Lelo nanti ciwe wo-o, akayikundila ukuteyelezya kwe vino awawomvi wakwe wakulanda. (Inta. 18:23, 24, 32) Swinya akawapako ni nsambu zya kulanda vino wakwelenganya. (1 Izya. 22:19-22) E Yehova wapwililika, lelo asikwenecela ukuti twacita ivintu ngati twapwililika. Swinya akatwavwa nu kutwavwa pa kuti ivintu vyatuzipila na pa kuti twawa ni nsansa. (Amalu. 113:6, 7) E Baibolo ikalondolola Yehova ukuti ‘we kavwa’ (Amalu. 27:9; Hebe. 13:6) Imfumu Davidi yalanzile ukuti cino calenzile yiwombe icete umulimo amulandu wa kuicefya kwa kwe Yehova na vino wayavwanga.—2 Sam. 22:36.
it-2-E 245
Uwufi
E Yehova akazumilizya ukuti awantu wano watemwa uwufi ‘wawipwe’ “alyakuti wasuwila mu vya wufi” ukucila ukusuwila ilandwe zima pe Yesu Klistu. (2 Tes. 2:9-12) Co-o icisinka tukacilola kwe vino vyaciticizile imfumu Ahabu yino yatekanga awina Israeli. E kasesema wa kwe Yehova e Mikaya wanenile icetenye e Ahabu ukuti waliya wamukome ndi waya mukulwa ku Ramoti-gileadi, lelo wakasesema wawufi weni wamuwifile ukuti aliya acimvye woo uwulwi. Wulyanye vino e kasesema Mikaya waweni mu cilolwa, e Yehova wazumilizizye “umuzimu wawufi” ukuwa mu milomo ya kasesema pakuti wawipe e Ahabu. Akuli ukuti umuzimu wakweti amaka pa kasesema pakuti watakalande icisinka, lelo walande vino aweneco walondanga ukulanda na vino imfumu Ahabu yalondanga ukwivwa. E Ahabu wasozilepo ukwivwila wa kasesema wa wufi, nacino cafumilemo acakuti wafwile.—1 Izya. 22:1-38; 2 Imila. 18.
Ivyuuma
Uzye Ukulapila kwa Cisinka Kwawa Wuli?
4 E Yehova atatwalilizile ukutekanizizya e Ahabu nu muci e Jezebeli pe vino wacitanga. Acino watumile kasesema e Eliya ukuya mukuwanena vino vyalinji nukuwaciticila. E Yehova walinji nukulovya ulupwa lwawo lonsinye. Vino e Eliya walanzile vyalenzile e Ahabu ukwivwa uwuwi nkaninye. Ku cakuzungusya nanti acakuti e Ahabu walinji ni cilumba, pa-a peni “wayichefizye.”—1 Izya. 21:19-29.
5 Nanti acakuti e Ahabu wayicefizye pano wamusunzilevye, vino wizile atalika ukucita, vyalanjizizye apatiswenye ukuti atalapizile ukufuma pansi ya mwezo wakwe. Atelezizye nanti katicinye ukufumyapo ukupepa Baali mu wufumu wakwe. Swinya atawomelezyanga na wanji ukupepa Yehova. Kwalinji na vinjinye vino e Ahabu wacitanga vino vyalanjizizye ukuti atalapizile.
6 Mukupita kwa mpindi pano Ahabu wanenile Jehoshafati imfumu yawa Yuda ukuti waye wavwane ukulwisya awina Asiria, e Jehoshafati walanzile ukuti tewakolowozye kwe kasesema wa kwe Yehova pano watani waye ku wulwi. Pakutalicila e Ahabu wakanile, walanzile ukuti: “Kuli umuntu wenga wino tungaya tukakolowozye ivya Mfumu Leza, e Mikaia umwana wakwe Imla; ukuwa namupata, amuno asitela atumwa ichizima chimwi kwenene, nkandi uwuwipe wutupu.” Lelo nanti ciwe wo-o wayile awakolowozya kwe kasesema Mikaia. Wulyanye vino Ahabu walanzile avino vyacitisile! We-e kasesema wayile landa iviwipe vino vyalinji nu kumuciticila. Nomba mucifulo cakuti alapile nu kulambilizya kwe Yehova ukuti amutetele, e Ahabu wayile asumbila we-e kasesema wa kwe Yehova mu cifungo. (1 Izya. 22:7-9, 23, 27)Nanti aca kuti e Ahabu wacisile wo-o, ukusumbila kasesema mu cifungo kutalenzile vino walanzile vikane ukucitika. Vizile avificiliswa. E Ahabu wayile awamukoma mu wulwi wuno wakonsilepo.—1 Izya. 22:34-38.
OCTOBER 24-30
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 2 IZYAMFUMU 1-2
“Icakulolelako Icizima Icakusambilizya”
w15-CW 4/15 13 para. 15
Vino wa Eluda Wakasambilizya Wanji Pakuti Wafikepo Ukuwomba Imilimo mwi Wungwe
15 Vino ilyasi lya kwe Eliya likalanda likalanjizya vino awanawintu mwe ya-a amanda wazipizile ukuwa nu mucinzi kwa eluda wano wawomba pamyaka imivule. Pansizi yakutandalila iwumba lya kasesema ku Yeriko, e Eliya ne Elisha wayile kuluzi lwa Yodarni. Pano wafisile, “E Eliya asenda umwenda wakwe, awuvunga ayuma paminzi, nga aminzi ayapawunkana pawili koo na koo.” Pansizi yakulamba pa musili uwukale, watwalilizile “ukulanda pano wakupita.” Peyo-o impindi e Elisha atelenganyanga ukuti wamanyile vyonsinye ivya kuwomba imilimo. E Elisha wivwilanga vyonsinye vino e Eliya wamunenanga ukuficila mpaka pano e Eliya wasenzilwe ne kankungwe. Pano e Elisha wanyocelanga walile wafika paluzi lwa Yodarni wasenzile icakuzwala ce Eliya nu kuma paminzi, nu kulanda ukuti: “Nga Imfumu e Leza wakwe Eliya ali kwi?” napanye aminzi yapawunkine pawili koo na koo.—2 Izya. 2:8-14.
w15-CW 4/15 13 para. 16
Vino wa Eluda Wakasambilizya Wanji Pakuti Wafikepo Ukuwomba Imilimo mwi Wungwe
16 Uzye muweni ukuti icizungusyo cakutalicilapo cino e Elisha wacisile acili icizungusyo cino e Eliya walecelezizyeko ukucita? Amulandu ci wuno twalandila pe co-o icizungusyo? Cikaloleka nganti e Elisha atelenganyangapo ukuti awili e Kasesema wino wasyazilepo, wazipizile ukupiluka mwe vino wawombanga imilimo peyilyanye impindi. Lelo wowo vino e Elisha watwalilizile ukuwomba imilimo ngati we Eliya, walanjizizye ukuti wacindisile wino wamusambilizizye imilimo. Na co-o calenzile ukuti wakasesema nawonye wamusuwile. (2 Izya. 2:15) Mu myaka yonsinye 60 yino e Elisha wawomvile umulimo wa wukasesema, E Yehova wamupile amaka ya kucita ivizungusyo ivivule ukucila napevino e Eliya wacisile. Mwewano mukusambilila imilimo mwe ya-a amanda avyani vino mungasambilila kwe Elisha?
Ivyuuma
w05 8/1 9 para. 1
Vino Tungavwambisya Ukumanya mwi Buku lya Citiwili Ilya Izyamfumu
2:11—Uzye “Aliyuluci” kuno e “Eliya wasenzilwe ne kankungwe”? Atayile kwiyulu ukutali nkani kuno tutange tulole, swinya asakutali kuno kukakwikala imizimu nanti koko kuno kwawa e Leza nawana wakwe wamalaika. Awe! (Amasu. 4:19; Amalu. 11:4; Mat. 6:9; 18:10) “Iyulu “ lino e Eliya wayileko alyonye lino tukalola lino lyawela mupipi ninsi, muno mwawa amawingo swinya muno mukapupuka ni vinyunyi. (Amalu. 78:26; Mat. 6:26) Iceleta lino lyasamalisyanga, lino lyacizile pamawingo lyatwite e Eliya kucifulo cinji monye munsi kuno watwalilizile ukuwa nu wumi pampindi yitici. Pansizi yamyaka yimwi e Eliya walemvile e kalata kwe Yehoramu imfumu yawaYuda.—2 Imila. 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
ICUUMA CINO CAWA MWI ZWI LYA KWE LEZA | 2 IZYAMFUMU 3-4
“Senda Umwanako”
w17.12 4 para. 7
“Manyile Ukuti Alikatuka”
7 Umuku waciti wili pano e Baibolo yalanda ukuti umuntu wazyulupusile ampindi pano e kasesema Elisha, wino wapyanile e Eliya wazyulupuzile umuntu. Umwanaci umwina Israeli wino wamanyisilwe nkaninye mu Shunemu wapocelezile icete e Elisha. Ukupitila mwe kasesema Elisha, e Leza walambuzile we-e umwanaci wino atakwatanga awana, ne wakwakwe umukote wano walinji nu mwana umonsi. Pansizi yamyakavye itici umwana wafwile. Teyelenganyani uwulanda wuno we-e umwanaci wakweti. Pano e wakwekwe wamuzumilizizye ukupita , wapisile amakilomita 30 ukuya kumwamba wa Karmele. E Kasesema wawuzizye umuwomvi wakwe e Gehasi ukuti akwelele ukuya ku Shunemu. E Gehasi wavizilwe ukuzyulupula umwana. Pansizi e nyina wamwana ne Elisha wafisile.—2 Izya. 4:8-31.
w17.12 4 para. 8
“Manyile Ukuti Alikatuka”
8 Pano e Elisha winjizile mung’anda wapalamila kucitumbi, wapefile. Mucizingusyo umwana wino wafwile wazyulupusile icakuti e mama wakwe wasecelezile nkaninye pano waweni umwana wazyulupuka! (Wazyani 2 Izyamfumu 4:32-37.) We-e umwanaci ncepamwi wizusile e Hana wino atakwatanga awana wapefile apano watwite umwana kwe Samueli kukuwomba pacikulwa icitele wapefile ukuti: “Imfumu e Leza . . . akaleka awantu awaya kunsi yawafwe, swinya akawanyosya.” (1 Sam. 2:6) ukwasowa nu kuvwilika e Leza awino wazyulupuzile umwana mu Shunemu, co-o cikalanjizya apatiswenye ukuti wakwata amaka ayakuzyulupula awafwe.
Ivyuuma
it-2 E 697 para. 2
E Kasesema
“Awana wa Kasesema.” Ndi vino Gesenius’ ikalondolola pa mazwi ya ciHebere (Oxford, 1952, para. 418), izwi lya ciHebere ilyakuti ben (umwana wakwe) nanti benehʹ (awana wakwa) lingawomba nakukulondolola “awantu wano wakuwombela ponga nanti akaya (nanti umwiko wa, nanti umuntu wino wawa mu kaliwumba akali konsinye).” (Linganyaniko Nehe. 3:8, wino walinji pe wano “wenganga ivyifungo nuncile” wangamwita nu kuti “umwana wekenga wa vyifungo nuncile.”) “Wamwana wa kasesema” tungawalondolola nu kuti awana wasukulu wano wawita mukuya sambilila vino wangafikapo ukuwomba imilimo yimwi, nanti mukufupizyavye tungati wakasesema wano wakawombela ponga mu kulemenkana. Amawumba ya kasesema yalumbulwa ukuti yikalanga ku Bethel, ku Jeriko, naku Gilgali. (2 Izya. 2:3, 5; 4:38; linganyaniko 1 Sam. 10:5, 10.) E Samueli awino watungululanga iwumba lya ku Rama (1 Sam. 19:19, 20), swinya cikaloleka ngati e Elisha wawombangako umulimo uwukolaneko mwe yayo amanda. (2 Izya. 4:38; 6:1-3; linganyaniko 1 Izya. 18:13.) Ivyalembwa vikalanjilila ukuti wakasesema wapepusyanga imikalile, coo cikalolecela ku mang’anda yano wazenganga ni viya vyakwazima vino wawomvyanga. Nanti acakuti ilivule wikalanga umuli monga nukulya ivyakulya ivili vyonga, impindi zimwi cilamuntu wayanga mukuwomba umulimo wa wukasesema kuno wamutuma ukuya mukuwombela.—1 Izya. 20:35-42; 2 Izya. 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.