BIBLIOTECA NU̱Ú INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NU̱Ú INTERNET
tu’un sâví
ǒ
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • ǐ
  • o̱
  • ǒ
  • u̱
  • BIBLIA
  • NDIʼI TUTU
  • REUNIÓN
  • bt cap. 26 pág. 203-210
  • “Nda̱a̱ ni iin ndóʼó va̱ása kuvi”

Kǒo video ndíka̱a̱ yóʼo.

Káʼnu koo iniún, kǒo kívi kana ña̱ video.

  • “Nda̱a̱ ni iin ndóʼó va̱ása kuvi”
  • Ná ndakani ndiʼiyó nu̱úna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱
  • Subtema
  • Inka ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ña
  • “Ndeéní káni ta̱chí chí nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nndi̱” (Hechos 27:1-7a)
  • Ndeéní kúun sa̱vi̱ ta ndeéní káni ta̱chí (Hechos 27:7b-26)
  • “Ndiʼina ni̱xa̱a̱ nu̱ú ñuʼú ta kǒo ña̱ níndoʼona” (Hechos 27:27-44)
  • “Va̱ʼaní ni̱xi̱yo inina xíʼinndi̱” (Hechos 28:1-10)
  • Ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinna chí ñuu Roma
    Ña̱ sákuaʼayó nu̱ú Biblia
  • Ndakú koo iniún, chíndeétáʼanva Jehová xíʼinyó
    Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó Xa̱ʼa Reino Jehová (Ña̱ kaʼviyó) 2020
  • “Nda̱kani ndiʼira nu̱úna”
    Ná ndakani ndiʼiyó nu̱úna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱
Ná ndakani ndiʼiyó nu̱úna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱
bt cap. 26 pág. 203-210

CAPÍTULO 26

“Nda̱a̱ ni iin ndóʼó va̱ása kuvi”

Ni ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ barco tú ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo, ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kándíxaníra Ndióxi̱ ta kúʼvi̱ní-inira xínira inkana

Ka̱naña nu̱ú Hechos 27:1-28:10

1, 2. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱xi̱yo yichi̱ ña̱ xi̱niñúʼu ku̱ʼu̱n ta̱ Pablo, ta nda̱chun xi̱yiʼvíra?

TA̱ FESTO ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pablo ña̱ ku̱ʼu̱nra nu̱ú ta̱ César. Ta sana ndákaniníxi̱ní ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ ndáaña kundoʼora tá ná xa̱a̱ra nu̱ú ta̱ César. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ xi̱ndasira, sana va̱ʼava kúnira xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱ʼu̱nra chí Roma (Hech. 25:12). Ni liviníva sava ña̱ ndákaʼán ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱xikara nu̱ú mar, soo saátu ndákaʼánra xa̱ʼa̱ sava ña̱ va̱ása va̱ʼa ndo̱ʼora. Ña̱kán sana yíʼvinívara tá ndákanixi̱níra xa̱ʼa̱ ña̱ káni̱ní ku̱ʼu̱nra nu̱ú tá mar ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ xíniñúʼu ku̱ʼu̱nra nu̱ú ta̱ chíñu kán.

2 Xa̱a̱ ku̱a̱ʼání yichi̱ xi̱yaʼa ta̱ Pablo nu̱ú tu̱ndóʼo tá xi̱xaʼa̱nra nu̱ú tá mar. Tá kúú, xa̱a̱ u̱ni̱ yichi̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ barco tú ku̱a̱ʼa̱nra xíʼin ta saátu xa̱a̱ iníí ki̱vi̱ xíʼin iníí ñuú nda̱ñúʼura ma̱ʼñú tá mar (2 Cor. 11:25, 26). Soo ña̱ ku̱ʼu̱nra vitin su̱ví inkáchika kooña xíʼin ña̱ xi̱xaʼa̱nra xi̱natúʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ku̱a̱ʼá ñuu, chi vitin ta̱ ku̱a̱ʼa̱n ña̱ ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinva kúúra. Ta ña̱ keera ñuu Cesarea ta ku̱ʼu̱nra nda̱a̱ ñuu Roma xíkáníva kúúña chi yáʼaka 3,000 kilómetro xíniñúʼu ku̱ʼu̱nra ña̱ va̱ʼa xa̱a̱ra kán. ¿Á kundeéra xa̱a̱ra nda̱a̱ ñuu Roma? Sana xa̱a̱vara, soo ná ndakaʼányó chi mií ta̱ chíñu ta̱ káʼnuka ta̱ xi̱xaʼndachíñu tiempo saá kúú ta̱ ndatiin ku̱a̱chi xíʼinra ta va̱ása xíni̱yó ndáaña keʼéra xíʼinra. ¿Á kaʼndara chiñu ña̱ ná kaʼnína ta̱ Pablo?

3. ¿Ndáaña chi̱kaa̱-ini ta̱ Pablo keʼéra ta ndáaña sakúaʼayó nu̱ú capítulo yóʼo?

3 Xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo, va̱ása ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ra ña̱ yíʼvira. Xa̱a̱ xi̱kunda̱a̱va-inira ña̱ ya̱ʼara nu̱ú tu̱ndóʼo chí Roma, soo va̱ása níxi̱kunda̱a̱ káxi inira ndáa tu̱ndóʼo ya̱ʼara nu̱ú. Xa̱ʼa̱ ña̱kán kǒo níxi̱xiniñúʼuví kundi̱ʼi̱ní-inira xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ va̱ása kivi nasamara, chi tá saá ná keʼéra va̱ása kusi̱íka-inira ña̱ natúʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ (Mat. 6:27, 34). Ta saátu xi̱kuni̱ Jehová ña̱ ná natúʼun ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ Reinora xíʼin ndiʼi na̱ yiví nda̱a̱ ndáaka nu̱ú xíkara, ta saátu ña̱ ná natúʼunra xíʼin na̱ chíñu na̱ ndáyáʼviní (Hech. 9:15). Ta xi̱kuni̱vara saxínura chiñu yóʼo ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ ná kundoʼora. Saátu kúni̱ miíyó keʼéyó, ña̱kán ná kotoyó ndáaña ndo̱ʼora ta ndáaña kivi sakúaʼayó xíʼinña.

“Ndeéní káni ta̱chí chí nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nndi̱” (Hechos 27:1-7a)

4. ¿Ndáa barco ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin, ta ndáana hermano kúú na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra?

4 Iin ta̱ xi̱xaʼndachíñu nu̱ú na̱ soldado ta̱ ñuu Roma ta̱ xi̱naní Julio kúú ta̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin ta̱ Pablo ta saátu inkaka na̱ yiví na̱ ta̱ánna veʼeka̱a. Ta̱ chíñu yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ku̱ʼu̱nna xíʼin iin barco tú ndíso ña̱ʼa tú ki̱xaa̱ chí Cesarea. Tú barco yóʼo ke̱enú ñuu Adramitio, nu̱ú kíxaa̱ barco chí táʼví occidental ña̱ Asia Menor, ña̱ xi̱kindo̱o chí nu̱ú xítondaa ñuu Mitilene, chí isla ña̱ Lesbos. Túyóʼo siʼna ku̱ʼu̱nnú chí norte ta tándi̱ʼi ku̱ʼu̱nnú chí oeste. Ta nani ku̱a̱ʼa̱nnú chí yichi̱ xíniñúʼu ya̱ʼanú sava ñuu ña̱ va̱ʼa sandáana ña̱ʼa sa̱tánú á sanúunaña. Tú barco yóʼo su̱ví tú xi̱ndiso na̱ yiví kúúnú, xa̱ʼa̱ ña̱kán na̱ xi̱xaʼa̱n xíʼinnú va̱ása vií níxi̱ndoona, ta xi̱xoʼvi̱va na̱ preso tá xi̱xaʼa̱nna xíʼin túyóʼo (koto recuadro “Barco tú xi̱ndiso ña̱ʼa”, ña̱ va̱xi nu̱ú página yóʼo). Soo va̱ása ku̱a̱ʼa̱n mitúʼun ta̱ Pablo xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa, saáchi ku̱a̱ʼa̱n migora ta̱ Aristarco ta saátu ta̱ Lucas xíʼinra, na̱yóʼo va̱ʼaní xi̱kitáʼanna xíʼinra. Ta nda̱a̱ táki̱ʼva xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó, ta̱ Lucas kúú ta̱ ka̱ʼyi xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ ku̱u. Soo kǒo kúnda̱a̱-iniyó á cha̱ʼvina pasajena ña̱ va̱ʼa ni̱xa̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Pablo (Hech. 27:1, 2).

BARCO TÚ XI̱NDISO ÑA̱ʼA

Barco tú ni̱xi̱yo tiempo xi̱naʼá xi̱kuva̱ʼanú ña̱ kuikó kuitínú ña̱ʼa ta su̱ví ña̱ kuikónú na̱ yiví. Tá iin na̱ yiví xi̱kuni̱na ku̱ʼu̱nna inka ñuu xíʼin tú barco, xi̱xiniñúʼu ndukúna iin barco tú ndíso ña̱ʼa tú ku̱a̱ʼa̱n ñuu nu̱ú kúni̱na ku̱ʼu̱nna, saátu kotona nda̱saa chaʼvina ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna xíʼinnú ta kundatuna nda̱a̱ ná kitanú ku̱ʼu̱nnú.

Ku̱a̱ʼání tú barco xi̱yaʼanú chí Mediterráneo tá xi̱xikónú ña̱ʼa. Ta na̱ yiví na̱ xi̱xaʼa̱n xíʼin túyóʼo xi̱kisi̱na nu̱ú ñuʼú, ini iin veʼe loʼo ña̱ manta ña̱ xi̱xaʼa̱n xíʼin miína. Saátu xi̱niʼina ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kuniñúʼuna, tá kúú ña̱ kuxuna xíʼin ti̱ka̱chí ña̱ kundixina.

Ki̱ʼva ña̱ xi̱kani ta̱chí kúú ña̱ xi̱chindeétáʼan xíʼinna ña̱ kama xa̱a̱na á savatu xi̱kuachi̱kana. Soo ma̱ʼñú yo̱o̱ noviembre xíʼin ma̱ʼñú yo̱o̱ marzo kǒo na̱ níxi̱xika xíʼin tú barco saáchi ndeéní xi̱kani ta̱chí á kininí xi̱kuun sa̱vi̱.

Barco tú yatá

5. ¿Ndáana nda̱kutáʼan ta̱ Pablo xíʼin chí Sidón ta ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱yóʼo?

5 Tá xa̱a̱ iníí ki̱vi̱ ni̱xi̱kana nu̱ú tá mar á ki̱ʼva 110 kilómetro, ni̱xa̱a̱na nda̱kindee̱ loʼona nu̱ú xáa̱ tú barco ñuu Sidón, ña̱ kíndo̱o yuʼú mar chí siria. Ta̱ Julio va̱ása ní ixandi̱va̱ʼara xíʼin ta̱ Pablo nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼéra xíʼin inkaka na̱ xi̱ñuʼu veʼeka̱a, sana vií ke̱ʼéra xíʼin ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuura ta̱ ñuu Roma ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱naʼa̱ ña̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmiíra (Hech. 22:27, 28; 26:31, 32). Ta nda̱a̱ ta̱xira ña̱ nu̱ura tú barco ña̱ va̱ʼa ndakutáʼanra xíʼin inkaka na̱ hermano na̱ íyo kán. Sana ni̱kusi̱íní-inina ña̱ nda̱kiʼinnara saáchi xa̱a̱ ku̱a̱ʼání tiempo kúú ña̱ xi̱ndasira. Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “¿Ndáaña kivi keʼíi̱ ña̱ va̱ʼa na̱ʼi̱ ña̱ va̱ʼa-inii̱ xíʼin inkana?”. Ndakaʼán chi tá kéʼún ña̱yóʼo, va̱ʼaní chikaa̱ña ndee̱ xíʼún (Hech. 27:3).

6-8. ¿Ndáaña ndo̱ʼona tá ke̱ena chí Sidón ta ku̱a̱ʼa̱nna chí Cnido, ta ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pablo?

6 Tándi̱ʼi ke̱ena chí Sidón ta nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna chí táʼví norte. Tasaá ni̱ka̱va̱na ta nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna chí oeste ta ni̱ya̱ʼana chí Cilicia, soo va̱ása níxi̱ndatukana inkaka lugar ta ni̱ya̱ʼana yatin chí Tarso, ñuu nu̱ú xa̱ʼnu ta̱ Pablo. Soo ta̱ Lucas ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa ña̱ sa̱ndíʼi̱ní-inina, ka̱chira: “Ndeéní káni ta̱chí chí nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nndi̱” (Hech. 27:4, 5). Xa̱ʼa̱ ña̱kán, i̱yoníva ni̱xi̱yo yichi̱ nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nna. Soo iníísaá yichi̱, ta̱ Pablo chi̱kaa̱ra ndee̱ ña̱ na̱túʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ xi̱ñuʼu veʼeka̱a na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra ta saátu inkaka na̱ yiví na̱ ku̱a̱ʼa̱n kán, na̱túʼuntura xíʼin na̱ káchíñu ini tú barco ta saátu xíʼin na̱ soldado, ta nda̱a̱ na̱túʼuntura xíʼin na̱ yiví na̱ xi̱ndani̱ʼíra ñuu nu̱ú xi̱xaa̱ tú barco yóʼo. Ta miíyó, ¿á chíkaa̱yó ndee̱ ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví nda̱a̱ ndáaka nu̱ú xíkayó?

7 Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ni̱xa̱a̱na chí Mira, chí táʼví sur yuʼú mar chí Asia Menor nu̱ú xáa̱ ku̱a̱ʼá barco. Kán nu̱u ta̱ Pablo xíʼin ndiʼika na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra ña̱ va̱ʼa ndaana inka barco ta ku̱ʼu̱nna chí Roma (Hech. 27:6). Tá siglo nu̱ú, ñuu Egipto kúú nu̱ú xi̱kee ndiʼi ña̱ʼa ña̱ xi̱xixi na̱ ñuu Roma, ta ku̱a̱ʼání barco tú xi̱ndiso trigo xi̱xaa̱nú chí Mira. Kán nda̱ni̱ʼí ta̱ Julio iin tú barco yóʼo, xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱ara xíʼin ndiʼi na̱ soldado ta saátu ndiʼi na̱ preso. Sana káʼnuníka ni̱xi̱yo tú barco yóʼo nu̱ú tú inka, saáchi ku̱a̱ʼání trigo ku̱a̱ʼa̱n xíʼinnú ta saátu ku̱a̱ʼa̱n 276 na̱ yiví xíʼinnú, tá kúú na̱ káchíñu ini tú barco, na̱ soldado, na̱ preso ta sana saátu inkaka na̱ yiví na̱ ku̱a̱ʼa̱n chí Roma. Xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱ana inka barco, ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼáníka na̱ yiví na̱ natúʼun ta̱ Pablo xíʼin xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ ta sana chi̱kaa̱nívara ndee̱ ña̱ na̱túʼunra xíʼin ndiʼi na̱yóʼo.

8 Saá ke̱ena chí Mira ta nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna chí Cnido, ña̱ ñuu yóʼo xi̱kindo̱oña chí táʼví suroeste ña̱ Asia Menor. Tá va̱ása ndeéní káni ta̱chí, ki̱ʼva iin ki̱vi̱ xi̱xikana xíʼin barco ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na kán. Soo ta̱ Lucas káchira: “Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ki̱vi̱ ñúʼundi̱ nu̱ú tá mar, i̱xayo̱ʼvi̱níña xíʼinndi̱ ta saáví ni̱xa̱a̱ndi̱ ñuu Cnido chi kúeení ni̱xa̱ʼa̱nnú xíʼinndi̱” (Hech. 27:7a). Sana kúeení ni̱xa̱ʼa̱nna saáchi ndeéní xi̱kani ta̱chí nu̱ú mar (koto recuadro “Tá mar Mediterráneo xíʼin ta̱chí ña̱ ndeéní káni”). Ni̱xo̱ʼvi̱ní na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin tú barco yóʼo ta saátu ni̱ndi̱ʼi̱ní-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní xi̱kani ta̱chí tú barco yóʼo.

TÁ MAR MEDITERRÁNEO XÍʼIN TA̱CHÍ ÑA̱ NDEÉNÍ KÁNI

Ki̱ʼva ña̱ xi̱kani ta̱chí chí mar Mediterráneo á mar Grande kúú ña̱ xi̱naʼa̱ ndáa míí ta ama kúú ña̱ kivi ku̱ʼu̱nna nu̱ú mar. Chí táʼví oriental tá mar yóʼo, xi̱kani ta̱chí ña̱ xi̱kee chí oeste xíʼin este yo̱o̱ junio xíʼin septiembre. Ta ña̱ ta̱chí yóʼo va̱ʼaní xi̱chindeétáʼanña xíʼin tú barco ña̱ ku̱ʼu̱nnú, ña̱kán tá ndi̱kó ta̱ apóstol Pablo ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nra yichi̱ u̱ni̱ na̱túʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ku̱a̱ʼá ñuu, ki̱ʼinra kuenta ña̱ kamaka xi̱xika tú barco xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Tiempo saá ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra ke̱ena chí Mileto, ni̱ya̱ʼana Rodas ta ni̱xa̱a̱na chí Pátara. Ta kán ke̱ena ta ni̱xa̱a̱ nda̱kúna nda̱a̱ chí Tiro, ña̱ kíndo̱o chí Fenicia. Ta̱ Lucas ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ sa̱ndákoona Chipre chí ndaʼa̱ yitin, ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ ni̱ya̱ʼana chí sur ña̱ isla yóʼo (Hech. 21:1-3).

¿Ta ndáaña xi̱keʼéna tá xi̱kuni̱na ku̱ʼu̱nna chí táʼví occidental? Tá xi̱taxi ta̱chí ña̱ keʼéna ña̱yóʼo, kiviva ku̱ʼu̱nna inka táʼví. Soo sava yichi̱ va̱ása níxi̱kivi keʼéna ña̱yóʼo. Iin tutu ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káchiña: “Tá yo̱o̱ vi̱xin xi̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼinna ku̱ʼu̱nna chí mar Mediterráneo, saáchi ndeéní xi̱kuun sa̱vi̱ chí táʼví este. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuun sa̱vi̱, ndeéní xi̱kani ta̱chí ta sava yichi̱ xi̱koyo nieve” (The International Standard Bible Encyclopedia). Tá ná ku̱ʼu̱nna xíʼin tú barco tiempo yóʼo, i̱yoní kooña.

Sava yo̱o̱, tú barco yóʼo xi̱xaʼa̱nnú chí táʼví norte, chí costa ña̱ Palestina ta xi̱ndakundeénú xi̱xaʼa̱nnú chí táʼví oeste ña̱ ñuu Panfilia. Chí táʼví tá mar Mediterráneo yóʼo kúee kuití xi̱kani ta̱chí ña̱ xi̱kee chí nu̱ú íyo ñuʼú ta saátu xi̱kanda̱ nu̱ú ti̱kui̱í ta táyóʼo xi̱chindaʼárá tú barco ña̱ ku̱ʼu̱nnú chí táʼví oeste. Ña̱yóʼo kúú ña̱ ku̱u tá ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo chí Roma. Soo sava yichi̱ ndeéní xi̱kani ta̱chí yóʼo ta kǒo níxi̱chindeétáʼanña xíʼin tú barco (Hech. 27:4). Tú barco tú xi̱xikó ña̱ʼa ña̱ xi̱xixina tú ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Lucas xa̱ʼa̱, sana ni̱xa̱ʼa̱nnú nda̱a̱ chí táʼví norte ñuu Egipto ta sana ndi̱kóko̱onú ku̱a̱ʼa̱nnú chí nu̱ú ndíkaa̱ ñuu Chipre xíʼin Asia Menor chi sana kúeeva xi̱kani ta̱chí yóʼo. Tándi̱ʼi, ta̱ xi̱kava tú barco xi̱kunira keera chí Mira ta ku̱ʼu̱nra chí oeste ña̱ va̱ʼa ka̱va̱ra chí sur ña̱ ñuu Grecia ta ku̱ʼu̱nra chí táʼví occidental ña̱ ñuu Italia (Hech. 27:5, 6). Soo xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní xi̱kani ta̱chí ta ku̱u inkaka ña̱ʼa, tú barco yóʼo nda̱kiʼinnú ku̱a̱ʼa̱nnú inka táʼví.

Ndeéní kúun sa̱vi̱ ta ndeéní káni ta̱chí (Hechos 27:7b-26)

9, 10. ¿Ndáa tu̱ndóʼo ni̱ya̱ʼana nu̱ú yatin ñuu Creta?

9 Tá ke̱ena chí Cnido, ta̱ káva tú barco xi̱kuni̱ra ku̱ʼu̱nra chí oeste, soo ta̱ Lucas káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u: “Xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní káni ta̱chí, va̱ása nítaxiña ku̱ʼu̱nndi̱” (Hech. 27:7b). Tá ku̱a̱ʼa̱nna yatinka yuʼú tá mar, xi̱chindeétáʼanva ti̱kui̱í tá mar xíʼinna ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna. Soo tá xa̱a̱ ku̱xíkána yuʼú mar, ta̱chí ña̱ va̱xi chí noroeste sana ndeéní chi̱ndaʼáña tú barco ku̱a̱ʼa̱nnú chí sur xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní kániña. Nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéna tá ni̱ya̱ʼana isla ña̱ Chipre ña̱ nda̱kindee̱ loʼona xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní ka̱ni ta̱chí, saátu ke̱ʼéna tá ni̱xa̱a̱na isla ña̱ Creta: tá ni̱ya̱ʼana chí Salmone, chí táʼví este ña̱ isla yóʼo, ta ni̱xa̱a̱na chí táʼví sur yuʼú mar, kǒoka ña̱ níndoʼona saáchi ni̱ya̱va ta̱chí kán. Ni ku̱si̱íníva-inina xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo ña̱ níndoʼona, soo va̱xitu inka tu̱ndóʼo nu̱úna. Saáchi xa̱a̱ ku̱yatinní kixaa̱ tiempo ña̱ vi̱xinní, ta xi̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼin na̱ xi̱xika xíʼin barco.

10 Ni ni̱ka̱kuvana xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱a̱na chí isla ña̱ Creta, saátu i̱xayo̱ʼvi̱níña xíʼinna ña̱ vií kavana tú barco yóʼo, ta̱ Lucas káʼa̱nra ña̱yóʼo: “I̱xayo̱ʼvi̱níña xíʼinndi̱, ta saáví ni̱xa̱a̱ndi̱ nu̱ú naní Bellos Puertos”. Nda̱ni̱ʼína iin lugar loʼo nu̱ú kivi kundichi barcona chí yuʼú mar kán, ña̱yóʼo xi̱kindo̱oña yatin nu̱ú ki̱xáʼa ñuʼú chí táʼví norte. ¿Nda̱saa tiempo xi̱ndoona kán? Ta̱ Lucas káchira ña̱ “ku̱a̱ʼání tiempo” xi̱ndoona kán. Soo va̱ása níkivi kindo̱ona ku̱a̱ʼáka ki̱vi̱, saáchi xa̱a̱ septiembre á octubre kúúña. Tá ku̱a̱ʼáka tiempo ná kindo̱ona kán, ixayo̱ʼvi̱kaña xíʼinna ña̱ ku̱ʼu̱nna xíʼin tú barco (Hech. 27:8, 9).

11. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinna, soo ndáaña nda̱kaxinna keʼéna?

11 Sava na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin tú barco yóʼo ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ Pablo ndáaña kivi keʼéna xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání tiempo xíkara xíʼin barco nu̱ú mar. Ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱nkana xíʼin tú barco yóʼo, saáchi tá ná ndakundeéna ku̱ʼu̱nna kivi ndiʼi-xa̱ʼa̱ ña̱ʼana ta nda̱a̱ kivi kuvina. Soo ta̱ káva tú barco yóʼo ta saátu ta̱ xíʼin kuentanú nda̱kundeévana ku̱a̱ʼa̱nna, saáchi ña̱ xi̱kuni̱na kúú ña̱ xa̱a̱na yuʼú mar nu̱ú xáa̱ barco. Sa̱xínu̱na-ini ta̱ Julio ta ndiʼina ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ xíniñúʼu ndakundeéna ku̱ʼu̱nna nda̱a̱ xa̱a̱na nu̱ú xáa̱ barco chí yuʼú mar ña̱ ñuu Fenice, saáchi ndíka̱ka ni̱xi̱yo yóʼo ta kivi kindo̱ona kán tá ná kixaa̱ tiempo vi̱xin. Tá xi̱nina ña̱ vitání káni ta̱chí ña̱ va̱xi chí sur, nda̱kanixi̱nína ña̱ kuchiñuvana xa̱a̱na, ña̱kán nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna (Hech. 27:10-13).

12. a) Tá sa̱ndákoona ñuu Creta ta nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna, ¿ndáa tu̱ndóʼo ni̱ya̱ʼana nu̱ú? b) ¿Ndáaña ke̱ʼé na̱ kíʼin kuenta xíʼin tú barco yóʼo ña̱ va̱ʼa kǒo ña̱ kundoʼo na̱ yiví?

12 Soo tá ki̱xáʼa ndeéní káni ta̱chí ña̱ ke̱e chí noreste, i̱xayo̱ʼvi̱níkaña xíʼinna ku̱ʼu̱nna xíʼin tú barco. Ta ña̱ va̱ʼa kǒo ña̱ kundoʼona ki̱ndoona loʼo tiempo iin isla loʼo ña̱ naní Cauda, ña̱ kíndo̱o ki̱ʼva 65 kilómetro chí Bellos Puertos. Soo ni saá, kivi chindaʼá ta̱chí tú barco yóʼo ña̱ ku̱ʼu̱nnú chí sur ta kivi ti̱innú nu̱ú íyoní yu̱ti chí costa africana. Na̱ kíʼin kuenta xíʼin tú barco yóʼo ki̱xáʼana ndíʼi̱ní-inina xa̱ʼa̱ ndáaña kivi keʼéna ña̱ va̱ʼa kǒo kundoʼona ña̱yóʼo. Tú barco káʼnu yóʼo káñuunú iin barco loʼo, soo xa̱ʼa̱ ña̱ ki̱xáʼa íxayo̱ʼvi̱níña xíʼinna, va̱ʼaka sa̱ndáana tú barco loʼo yóʼo sa̱tá tú káʼnu. Ta i̱xayo̱ʼvi̱níña xíʼinna ña̱ sa̱ndáana túyóʼo sa̱tá tú barco káʼnu chi sana xa̱a̱ ni̱sa̱ʼvivanú ti̱xin ti̱kui̱í. Tándi̱ʼi, kútu̱ va̱ʼa ka̱túnna iníísaá tú barco yóʼo xíʼin yoʼo̱ ña̱ nduʼú á xíʼin cadena, tasaá va̱ása ko̱yo á ndatani̱ tabla tú núndaa chí ti̱xinnú ña̱ ndíkaa̱ ini ti̱kui̱í. Ta saátu ni̱xi̱tána yoʼo̱ ña̱ va̱ʼa ndasaloʼona ña̱ vela tú barco yóʼo, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ke̱ʼéna ña̱ va̱ʼa kǒo ña̱ kundoʼo tú barco yóʼo xíʼin ta̱chí. Sana ni̱ndi̱ʼi̱ní-inina tá ndo̱ʼona ña̱yóʼo. Soo ni ke̱ʼéna ndiʼi ña̱yóʼo va̱ása níchindeétáʼannívíña xíʼinna, saáchi ta̱ Lucas káʼa̱nra ña̱yóʼo: “Ndeéní káni ta̱chí nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nndi̱”. Tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱, xa̱tana yoʼo̱ ña̱ ñúʼu ini tú barco yóʼo ta saátu xa̱tana inkaka ña̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna. Sana ke̱ʼéna ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa ndukama tú barco yóʼo tasaá va̱ása sa̱ʼvinú ti̱xin ti̱kui̱í (Hech. 27:14-19).

13. ¿Ndáaña ndo̱ʼo na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin tú barco xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní xi̱kuun sa̱vi̱ ta xi̱kani ta̱chí?

13 Sana ni̱yi̱ʼvíníva ndiʼi na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin tú barco yóʼo. Soo ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra va̱ása níndi̱ʼiví-inina chi xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ ka̱kuvana, saáchi ta̱ Jesús ta saátu iin ta̱ ángel ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Pablo ña̱ ku̱ʼu̱nra natúʼunra xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ chí Roma (Hech. 19:21; 23:11). Ki̱ʼva u̱vi̱ semana ndeéní ku̱un sa̱vi̱, káʼñu xíʼin ñuú ku̱unrá ta ndeéní xi̱kani ta̱chí tú barco. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakundeé sa̱vi̱ xi̱kuunrá, ni̱xi̱yoní vi̱kó ndáá ta ta̱ káva tú barco va̱ása níxi̱kivi kotora ñu̱ʼu ni tí ki̱mi ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inira ndáa míí ñúʼuna ta ndáa míí ku̱a̱ʼa̱nna. Ta saátu va̱ása níxi̱kivi kuxuna. Soo xa̱ʼa̱ ña̱ vi̱xinní ni̱xi̱yo, xi̱kuun sa̱vi̱, xi̱yiʼvína ta xi̱kuni̱ nduxanna, ña̱kán sana va̱ása níxi̱xiʼi̱vína so̱ko.

14, 15. a) Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin na̱ yiví na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin barco, ¿nda̱chun sa̱ndákaʼánrana ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ xíʼinna? b) Tu̱ʼun va̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin na̱ yiví kán, ¿ndáaña sándakaʼánña miíyó?

14 Ta̱ Pablo nda̱kundichira ta sa̱ndákaʼánrana ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nvara xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ kivi kundoʼona. Soo va̱ása níkeʼéra ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ra ña̱ ná kunda̱a̱-inina ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ ke̱ʼéna, chi ña̱ xi̱kuni̱ra kúú ña̱ ná kunda̱a̱-inina ña̱ ndáyáʼviní kuniso̱ʼona ña̱ káʼa̱nra. Tándi̱ʼi, ni̱ka̱ʼa̱nkara xíʼinna: “Vitin káʼi̱n xíʼinndó ña̱ ndakú koo inindó, chi nda̱a̱ ni iin ndóʼó va̱ása kuvi. Chi iinlá tú barco yóʼova ndiʼi-xa̱ʼa̱” (Hech. 27:21, 22). Sana va̱ʼaníva ku̱nina xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna. Sana ni̱kusi̱íníva-ini ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱niñúʼu Jehová miíra ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví kán ña̱ kǒo ña̱ kundoʼona. Saáchi Jehová ndíʼi̱níva-inira xa̱ʼa̱ iin tá iin na̱ yiví. Saáchi kǒo kúni̱ra ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ nda̱a̱ ni iin na̱ yiví, chi ña̱ kúni̱ra kúú ña̱ ná ndikó-ini ndiʼina (2 Ped. 3:9). Xa̱ʼa̱ ña̱kán, ndáyáʼviní ña̱ ná chikaa̱níyó ndee̱ ña̱ ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ taxira ndaʼa̱na. Ndiʼi tiempo ná ndakaʼányó ña̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví kúma̱ní kunda̱a̱-ini xa̱ʼa̱ Jehová ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na ka̱kuna, ta ndáyáʼviní ña̱ táku ndiʼi na̱yóʼo nu̱úra.

15 Sana xa̱a̱ na̱túʼunva ta̱ Pablo xíʼin ku̱a̱ʼání na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin tú barco kán xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa káʼa̱n Ndióxi̱ keʼéra chí nu̱únínu (Hech. 26:6; Col. 1:5). Soo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ barco tú ku̱a̱ʼa̱nna xíʼin, ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun va̱ʼa xíʼinna ña̱ va̱ʼa kandíxana ña̱ va̱ása kuvivína. Ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Tá ñuú, Ndióxi̱ ta̱ ndásakáʼnui̱ chi̱ndaʼára iin ángel ña̱ ki̱xira nu̱úi̱ ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: ‘Va̱ása yi̱ʼvíún Pablo. Xíniñúʼu ku̱ʼún nu̱ú ta̱ César; chi Ndióxi̱ sakǎkura yóʼó ta saátu ndiʼi na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼún’. Ña̱kán ndakú koo inindó na̱ táʼanyó, chi kándíxavai̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ ta kúnda̱a̱-inii̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n kúú ña̱ kuuva. Soo ndiʼi-xa̱ʼa̱va tú barco yóʼo ini ti̱kui̱í yatin iin isla” (Hech. 27:23-26).

“Ndiʼina ni̱xa̱a̱ nu̱ú ñuʼú ta kǒo ña̱ níndoʼona” (Hechos 27:27-44)

Ta̱ Pablo káʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra ini tú barco

“Nu̱ú ndiʼina ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱” (Hechos 27:35).

16, 17. a) ¿Ama kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin Ndióxi̱, ta ndáaña ku̱u xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéra ña̱yóʼo? b) ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱xi̱nu tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo?

16 U̱vi̱ saá semana ña̱ ndeéní ku̱un sa̱vi̱, ndeéní chi̱ndaʼá ta̱chí tú barco yóʼo ni̱xa̱ʼa̱nnú ki̱ʼva 870 kilómetro. Tasaá na̱ káchíñu xíʼin tú barco yóʼo nda̱kanixi̱nína ña̱ xa̱a̱ ni̱xa̱a̱na nu̱ú íyo ñuʼú, saáchi xi̱niso̱ʼona ña̱ ndeéní níʼi ti̱kui̱í chí yuʼú mar. Ña̱kán chí kaʼá tú barco sa̱kóyona ka̱a ña̱ tíin barco yóʼo, ña̱ va̱ʼa kǒo chindaʼá ti̱kui̱ínú ña̱ ku̱ʼu̱nnú, tasaá kivi ndikóko̱onú ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nnú chí yuʼú mar. Tasaá na̱ káchíñu xíʼin tú barco kán xi̱kuni̱na kununa, soo ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin ta̱ xáʼndachíñu nu̱ú na̱ soldado ta saátu xíʼin mií na̱ soldado: “Va̱ása kivi ka̱kundó tá ná kǒo ndo̱o na̱ ta̱a yóʼo ini tú barco yóʼo”. Xa̱ʼa̱ ña̱kán na̱ soldado va̱ása nítaxina ña̱ kununa ku̱ʼu̱nna. Tá xi̱ni ta̱ Pablo ña̱ va̱ása ndeéníka kánda̱ tú barco yóʼo, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ndiʼi na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinnú ña̱ ná kuxuna ta ni̱ka̱ʼa̱n tukura xíʼinna ña̱ kǒo ña̱ kundoʼona. Tándi̱ʼi, “nu̱ú ndiʼina ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱” (Hech. 27:31, 35). Xíʼin oración ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo, va̱ʼaní yichi̱ chi̱núura nu̱ú ta̱ Lucas xíʼin ta̱ Aristarco ta saátu nu̱ú ndiʼi miíyó. Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “Tá kéʼíi̱ oración nu̱ú ku̱a̱ʼá na̱ yiví, ¿á chíkaa̱ña ndee̱ xíʼinna ta sándi̱koña-inina?”.

17 Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱, “ndiʼina nda̱a̱ va̱ʼa ku̱nina ta ki̱xáʼana xíxi loʼona” (Hech. 27:36). Tasaá xa̱tana ndiʼi trigo ña̱ ndíso tú barco yóʼo ña̱ va̱ʼa ndukamanú, ta kǒo sa̱ʼvikanú ti̱xin ti̱kui̱í ta kivi xa̱a̱nú nda̱a̱ yuʼú tá mar. Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n túvi xa̱ʼndana yoʼo̱ ka̱a ña̱ tíin tú barco yóʼo, sa̱táyatuna ña̱ remo timonero ta tándi̱ʼi nda̱niʼina vela loʼo ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna chí nu̱ú íyo ñuʼú. Soo nu̱ú tú barco ni̱tiinña nu̱ú yu̱ti, ta chí kaʼánú ki̱xáʼa cháchi válíña xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní káni ti̱kui̱í nu̱ú mar. Sava na̱ soldado nda̱kanixi̱nína ña̱ kaʼnína na̱ preso ña̱ va̱ʼa ná kǒo kununa ku̱ʼu̱nna, soo ta̱ Julio ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná kǒo keʼéna ña̱yóʼo. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ndiʼina ña̱ ná su̱tíana á ná kunúuna ku̱ʼu̱nna nu̱ú ti̱kui̱í ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na nda̱a̱ yuʼú mar ta kivi kuniñúʼuna tabla á táʼví válí tú barco yóʼo. Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo, 276 saá na̱ yiví ni̱xa̱a̱na nu̱ú ñuʼú ta kǒo ña̱ níndoʼona ta ni kǒo na̱ níxi̱ʼi̱ (Hech. 27:44). Soo, ¿míí níxa̱a̱na?

“Va̱ʼaní ni̱xi̱yo inina xíʼinndi̱” (Hechos 28:1-10)

18-20. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ na̱ yiví na̱ ñuu Malta ña̱ va̱ʼaní-inina, ta ndáa milagro xi̱nina?

18 Ni̱xa̱a̱na iin isla ña̱ naní Malta, ña̱ kíndoo chí sur ña̱ Sicilia (koto recuadro “¿Ndáaña xi̱kuu isla ña̱ Malta?”). Tá xi̱ni na̱ ndóo kán ña̱ ni̱xa̱a̱ na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin barco tú ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ ta nda̱xi ndiʼina tá ndeéní kísina xa̱ʼa̱ ña̱ vi̱xinní, va̱ʼaní nda̱kiʼinnana (Hech. 28:2). Xa̱ʼa̱ ña̱ kúunní sa̱vi̱ ta vi̱xinní, na̱ yiví na̱ ñuu kán nda̱kaʼmina ñuʼu̱ ña̱ va̱ʼa ndasa̱á na̱yóʼo. Tasaá ku̱u iin milagro.

19 Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ Pablo chindeétáʼanra xíʼinna, nda̱kayara ti̱tu̱n ta ta̱ánranú nu̱ú ñuʼu̱. Soo ndi̱ku̱n saá, ki̱ta iin ko̱o̱ tí kue̱ʼe̱ ta xa̱xírí ndaʼa̱ra ta ki̱ndoorí tíkaarí ndaʼa̱ra. Na̱ yiví na̱ ndóo ñuu kán nda̱kanixi̱nína ña̱ mií Ndióxi̱ ta̱xi castigo ndaʼa̱ra.a

20 Ña̱ relato káʼa̱nña ña̱ “na̱kán ki̱xáʼa xíto va̱ʼana á nañu ndaʼa̱ra”. Iin tutu ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, káʼa̱nña ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ xi̱niñúʼuna yóʼo ña̱ kúni̱ káchi “nañu”, iin tu̱ʼun ña̱ xíniñúʼu na̱ doctor kúúña. Ta ña̱ nda̱a̱ kúúvaña, saáchi ta̱ Lucas ka̱ʼyi ña̱yóʼo ta xi̱kuura doctor (Hech. 28:6; Col. 4:14). Soo ta̱ Pablo ki̱sira ndaʼa̱ra ta nda̱kava tí ko̱o̱ yóʼo ta kǒo ña̱ níndoʼora.

21. a) ¿Ndáa tu̱ʼun ña̱ káxiní íyo xi̱niñúʼuna nu̱ú relato yóʼo? b) ¿Ndáa milagro ke̱ʼé ta̱ Pablo, ta ndáaña ke̱ʼé na̱ yiví na̱ ndóo chí Malta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

21 Ñuu kán ni̱xi̱yo iin ta̱a ta̱ xi̱naní Publio, ta̱yóʼo kúikání ni̱xi̱yora ta xi̱kuumiíra sava ñuʼú. Sana xi̱kuura iin ta̱ chíñu romano ta̱ xi̱ndayáʼvika chí isla ña̱ Malta. Ta̱ Lucas káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱yóʼo ña̱ xi̱kuura “iin ta̱a ta̱ xi̱ndayáʼviní” isla kán, ta suvi mií título yóʼo kúú ña̱ ka̱ʼyina nu̱ú yu̱u̱ ña̱ nda̱ni̱ʼína chí isla kán. Ta̱ Publio va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira xíʼin ta̱ Pablo ta saátu na̱ kítáʼan xíʼinra, ña̱kán u̱ni̱ ki̱vi̱ ki̱ndoona veʼera. Soo ndeéníndóʼo yivá ta̱ Publio. Tuku xi̱niñúʼu ta̱ Lucas tu̱ʼun ña̱ xíniñúʼu na̱ doctor ta káxiní ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼora. Ka̱chira: “Kándúʼura nu̱ú xi̱to ta ndeéníndóʼora kue̱ʼe̱ kaʼní ta saátu kue̱ʼe̱ ni̱i̱”. Tasaá ke̱ʼé ta̱ Pablo oración ta chi̱núura ndaʼa̱ra sa̱tára ta sa̱ndáʼarara. Xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kanda̱ní-ini na̱ yiví xíʼin ña̱ ke̱ʼéra ki̱xáʼana xáʼa̱nna xíʼin na̱ yiví na̱ ndeéndóʼo ña̱ va̱ʼa sandáʼarana. Saátu ta̱xina ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ndaʼa̱ra xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra, ta ta̱xituna ndiʼi ña̱ kuniñúʼuna iníísaá yichi̱ nu̱ú ku̱ʼu̱nna (Hech. 28:7-10).

22. a) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n iin ta̱ xíni̱va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ ka̱ʼyi ta̱ Lucas xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼona tá ku̱a̱ʼa̱nna ñuu Roma? b) ¿Ndáaña sakúaʼayó nu̱ú inka capítulo?

22 Ndiʼi ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Pablo tá ni̱xa̱ʼa̱nra xíʼin tú barco káxiní íyoña. Tá kúú iin ta̱ xíni̱va̱ʼa, va̱ʼaní ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ka̱ʼyi ta̱ Lucas. Ka̱chira: “Nu̱ú ndiʼika ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia, ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱ʼaníka káʼa̱n xa̱ʼa̱ ndiʼi lugar nu̱ú ni̱xikana. Káxiní káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ ndo̱ʼona tá ni̱xikana xíʼin barco tá siglo nu̱ú, ta saátu káʼa̱nña ndáa ki̱ʼva ni̱xi̱yo tiempo tá ni̱xi̱kana chí Mediterráneo oriental [...] ta na̱ ka̱ʼyi ña̱yóʼo sana xi̱kaʼyina xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xi̱xinina”. Sana tá xi̱xika ta̱ Lucas xíʼin barco xi̱kaʼyira xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xi̱xinira xi̱kuu. Tá saá íyoña, sana ka̱ʼyi ndiʼi tukura xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼona tá nda̱kiʼin tukuna ku̱a̱ʼa̱nna xíʼin tú barco. ¿Ndáaña kundoʼo ta̱ Pablo tá ná xa̱a̱na ñuu Roma? Nu̱ú inka capítulo kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.

¿NDÁAÑA XI̱KUU ISLA ÑA̱ MALTA?

Xa̱a̱ síín síín íyo ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ isla ña̱ “Malta” nu̱ú ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ barco tú ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin. Savana káʼa̱nna ña̱ kúúña costa occidental ña̱ xítondaa chí ñuu Grecia, ña̱ ndíkaa̱ yatin isla ña̱ Corfú. Savana ndákanixi̱nína ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ xi̱niñúʼuna nu̱ú Hechos kúúña Melítē, ña̱kán káʼa̱nna ña̱ isla yóʼo kúúña Mljet. Ta ña̱ tu̱ʼun latín naniña Melite Illyrica, ña̱ kíndo̱o chí mar Adriático nu̱ú xítondaa costa ña̱ Croacia.

Sana kivitu kooña isla ña̱ Malta ña̱ íyo tiempo vitin. Ña̱ nda̱a̱ kúúña, káʼa̱nva Hechos 27:27 xa̱ʼa̱ “mar tá naní Adria”. Soo tá tiempo ña̱ ni̱xi̱yo ta̱ Pablo káʼnuníkava ni̱xi̱yo tá mar Adriático nu̱ú tá íyo tiempo vitin, saáchi xíʼin tá mar Adriático xi̱kitáʼan tá mar Jónico, saátu ti̱kui̱í tá xi̱ñuʼu chí este ña̱ Sicilia ta saátu tá xi̱ñuʼu chí oeste ña̱ Creta. Xa̱ʼa̱ ña̱kán isla ña̱ Malta ña̱ íyo tiempo vitin xi̱ndikaa̱ña ti̱xin mar tá naní Adria.

Tá saá, ¿ndáa isla xi̱kuuña? Barco tú ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin chi̱ndaʼá ti̱kui̱ínú ni̱xa̱a̱nú chí sur, ke̱enú chí Cnido ta ni̱ya̱ʼakanú nu̱ú ndíkaa̱ Creta. Xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní ku̱un sa̱vi̱ ta ndeéní ka̱ni ta̱chí, sana va̱ása kiviví ndikóko̱o tú barco yóʼo ta ku̱ʼu̱nnú chí norte ta xa̱a̱nú nda̱a̱ Mljet á isla ña̱ ndíkaa̱ yatin chí Corfú. Ña̱kán, sana chí oesteva kúú nu̱ú ni̱xa̱ʼa̱n tú barco yóʼo ta ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱nú chí isla ña̱ Malta ña̱ íyo tiempo vitin, chí sur ña̱ Sicilia.

a Na̱ yiví na̱ ñuu Malta xi̱xini̱vana tí ko̱o̱ yóʼo. Ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ ni̱xi̱yova ko̱o̱ kán tiempo saá, soo vitin kǒokavírí. Sana ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱varí xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱nasa̱ma lugar nu̱ú ni̱xi̱yorí tá xi̱yaʼa ku̱i̱ya̱ á sana xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱a̱ʼáka na̱ yiví nda̱kundoo kán ta sa̱ndíʼi-xa̱ʼa̱narí.

    Publicación ña̱ va̱xi tu̱ʼun sâví (1993-2025)
    Kita
    Yóʼo ki̱ʼviún
    • tu’un sâví
    • Chindaʼáña ndaʼa̱ inkana
    • Nda̱saa kúni̱únña
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ña̱ xíniñúʼuna
    • Política ña̱ privacidad
    • Configuración ña̱ privacidad
    • JW.ORG
    • Yóʼo ki̱ʼviún
    Chindaʼáña ndaʼa̱ inkana