Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
5-11 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JEREMÍAS 51-52
“Ndiʼi ña̱ káʼa̱n Jehová va̱ʼaní xínuña”
(Jeremías 51:11) “Ndatuxúndó nu̱ú tú flecha. Taanndó tú escudo. Jehová chi̱ka̱a̱ra-ini na̱ rey ñuu Media, chi kúni̱ra sandiʼi-xa̱ʼara ñuu Babilonia. Xa̱ʼa ña̱ i̱xaana xíʼin templora kúni̱ra sandiʼi-xa̱ʼarana.
(Jeremías 51:28) Ná ndakutáʼan ndiʼi na̱ ñuu ña̱ ku̱ʼu̱nna kanitáʼanna xíʼinña, na̱ rey ñuu Media, na̱ chíñu ñuu yóʼo, na̱ kúchée ti̱xin ñuu yóʼo xíʼin ndiʼika ñuu nu̱ú xáʼndachíñu na̱yóʼo.
it-2-S pág. 356 párr. 2, 3
Medos, Media
Sa̱ndiʼi-xa̱ʼana ñuu Babilonia xíʼin na̱ ñuu Persia. Tá siglo VIII t.x. ta̱ profeta Isaías ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa Jehová ña̱ kuniñúʼura na̱ ñuu Media ña̱ kanitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Babilonia. Na̱ ñuu Media kǒo níxindayáʼvi plata xíʼin oro nu̱úna. Tú arco kúúmiína sákuachi válínú na̱ valí. (Isa 13:17-19; 21:2.) Ña̱ tu̱ʼun “medos” ña̱ va̱xi yóʼo káʼa̱ntuña xa̱ʼa na̱ ñuu Persia, tu̱ʼun yóʼo kúú ña̱ xi̱xiniñúʼu na̱ ñuu Grecia na̱ ka̱ʼyí historia ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa na̱ ñuu Media xíʼin na̱ ñuu Persia. Xa̱ʼa ña̱ kǒo xa̱ʼa ña̱ plata xíʼin ña̱ oro nu̱ú na̱ ñuu Babilonia ni ná ka̱ʼa̱nna taxina xu̱ʼún ndaʼa̱na ña̱ ná kǒo kanitáʼanna xíʼinna kǒo kandíxana chi su̱ví ña̱ʼa kúni̱na. Ña̱ kúni̱na kúú ña̱ kanitáʼanna xíʼin na̱ ñuu ta kuchiñuna xíʼinna. Na̱ ñuu Media xíʼin na̱ ñuu Persia tú arco kúú tú xi̱xiniñúʼu va̱ʼana tá xi̱kanitáʼanna. Tú arco tú xi̱xiniñúʼuna tú yitu̱n xi̱kuunú, savatunú xi̱kuunú tú bronce á tú cobre. (Chitáʼanña xíʼin Sl 18:34.) Xíʼin tú yóʼo xa̱ʼnína na̱ va̱lí ñuu Babilonia. (Jer 51:11.)
Jeremías (51:11, 28) káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ rey ñuu Media ña̱ ka̱nitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Babilonia. Ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa ku̱a̱ʼání na̱ rey tá tiempo ta̱ Ciro kúni̱ kachiña ni̱xi̱yo na̱ rey ñuu Media na̱ xi̱núu nu̱ú inkana ta ni̱xi̱yo na̱ xi̱ndiku̱n sa̱tána, chi saá ni̱xi̱yo costumbre na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá. (Chitáʼanña xíʼin Jer 25:25.) Tá kúú tá nda̱kutáʼan na̱ ñuu Media, ñuu Persia, ñuu Elam xíʼin inkaka na̱ ñuu ndóo yatin kán ta ka̱nitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Babilonia, iin ta̱ ñuu Media ta̱ naní Darío ndu̱ura rey nu̱ú na̱ ñuu Caldea, ta ta̱ rey Ciro ñuu Persia kúú ta̱ nda̱ka̱xinñaʼá ña̱ kuura rey. (Da 5:31; 9:1; kototu nu̱ú káʼa̱nña DARÍO núm. 1.)
(Jeremías 51:30) ”Na̱ ta̱a ndakú ñuu Babilonia kǒo kanitáʼankana. Ni̱ndo̱ona ndóo se̱ʼéna. Ndi̱ʼi ndeéna. Táki̱ʼva íyo ná si̱ʼí saá ndu̱una. Ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuuna ta ndi̱ʼi-xa̱ʼa ndiʼi ña̱ʼana.
it-2-S pág. 450 párr. 3
Nabonido
Ña̱ historia nátúʼunña xa̱ʼa ña̱ ku̱u tá ñu̱ú tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuu Babilonia: “Na̱ soldado ta̱ Ciro ni̱ki̱ʼvina ñuu Babilonia soo kǒo níkanitáʼanna”. Tu̱ʼun yóʼo kítáʼanña xíʼin profecía ta̱ Jeremías ña̱ káʼa̱n “na̱ ta̱a ndakú ñuu Babilonia kǒo kanitáʼankana”. (Jer 51:30.)
(Jeremías 51:37) Ta ñuu Babilonia nduuña ñuu nu̱ú ndóo koʼndo yu̱u̱, nu̱ú ndóo kití yukú, kininí kindooña ta kǒoka na̱ yiví kundoo nu̱úña.
(Jeremías 51:62) Ta ña̱yóʼo ka̱ʼún: ‘Jehová, miíún kúú ta̱ káʼa̱n xa̱ʼa ñuu yóʼo ña̱ sandiʼi-xa̱ʼúnña, ta kǒoka na̱ kundoo nu̱úña, ni yiví ni kití kǒo kundoo nu̱úña, ta ndiʼi tiempo kindo̱o miíñaʼ.
it-1-S pág. 273 párr. 1
Babilonia
Tá ku̱i̱ya̱ 539 t.x. ñuu Babilonia loʼo tá loʼo ndi̱ʼi-xa̱ʼaña ta saátu ña̱ ku̱i̱ká ña̱ xi̱kuumiíña. U̱vi̱ yichi̱ na̱ ñuu Babilonia kǒo níkandíxana ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Darío I Histaspes ta̱ chíñu ñuu Persia, ta ña̱ yichi̱ u̱vi̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa va̱ʼavaña. Na̱ ñuu yóʼo tá xa̱a̱ loʼo ku̱a̱ʼa̱n nda̱koo va̱ʼa ñuuna tuku kǒo níkandíxana ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jerjes I, ta ta̱yóʼo nda̱kiʼin ndiʼira ña̱ʼa ñuu yóʼo. Ta̱ Alejandro Magno kúú ta̱ xi̱kuni̱ kaʼndachíñu nu̱ú na̱ Babilonia, soo iin kama ni̱xi̱ʼi̱ra tá ku̱i̱ya̱ 323 t.x. Ta̱ Nicátor kúú ta̱ na̱kuchiñu xíʼin ñuu yóʼo tá ku̱i̱ya̱ 312 t.x. ta ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ íyo ñuu yóʼo nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra chí yuʼú yu̱ta Tigris ta kuniñúʼura chí ñuu Seleucia, chi yóʼo kúú inka ñuu xa̱á nu̱ú ndakundúʼúra. Tá tiempo ki̱xi ta̱ Jesús táʼan íyokava ñuu yóʼo, chi kán ni̱xiyo iin ñuu nu̱ú xi̱ndoo na̱ judío. Ña̱kán ta̱ apóstol Pedro ni̱xa̱ʼa̱nra xi̱torana táki̱ʼva káchi carta ña̱ ka̱ʼyíra. (1Pe 5:13.) Na̱ʼná ña̱ nda̱ni̱ʼína náʼa̱ña templo ñuu Babilonia nu̱ú xi̱ndasakáʼnuna ndióxi̱ Bel táʼan íyokavaña tá ku̱i̱ya̱ 75 t.v. sana ñuu yóʼo ndi̱ʼi-xa̱ʼaña tá siglo IV t.v. ndáa iin koʼndo yu̱u̱ nda̱kundoo nu̱úña. (Jer 51:37.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Jeremías 51:25) “Yi̱ʼi̱ íyoi̱ contra xíʼún yuku̱ ña̱ sándiʼi-xa̱ʼa, chi yóʼó sándiʼi-xa̱ʼún ndiʼi ñuu; ndaniʼi̱ ndaʼíi̱ ña̱ taxii̱ castigo ndaʼún ta satuvíi̱ yóʼó nu̱ú ndóo yu̱u̱, ta ndáa yuku̱ xíxi nduún, káchi Jehová.”
it-2-S pág. 423 párr. 2
Xikí, Yuku̱
Xa̱ʼa gobierno káʼa̱nña. Tá káʼa̱n Biblia xa̱ʼa yuku̱, sava xa̱ʼa reino á gobiernova káʼa̱nña. (Da 2:35, 44, 45; chitáʼanña xíʼin Isa 41:15; Rev 17:9-11, 18.) Ñuu Babilonia sa̱ndiʼi-xa̱ʼaña ku̱a̱ʼání ñuu tá ni̱xa̱ʼa̱nña ka̱nitáʼanña xíʼinna, ña̱kán naníña “yukú ña̱ sándiʼi-xa̱ʼa”. (Jer 51:24, 25.) Iin salmo káʼa̱nña xa̱ʼa Jehová ña̱ kánitáʼanra xíʼin ku̱a̱ʼání ta̱a. Tá kánitáʼanra xíʼinna va̱ʼaní kúchiñura nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin yuku̱ káʼnu saá íyora. (Sl 76:4.) Tá káʼa̱nña xa̱ʼa “yuku̱” xa̱ʼa na̱ yiví na̱ kútóoní kanitáʼan káʼa̱nña. (Chitáʼanña xíʼin Na 2:11-13.) Ta̱ David ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa Jehová: “Yóʼó ndásandakún yi̱ʼi̱ táki̱ʼva íyo iin yuku̱” ña̱ xi̱kuni̱ kachi ta̱ David kúúña Jehová chi̱ndeéra miíra ta kǒo na̱ níkuchiñu kindaa ña̱ xa̱ʼndachíñura. (Sl 30:7; chitáʼanña xíʼin 2Sa 5:12.) Sava yichi̱ tu̱ʼun yuku̱ káʼa̱nña xa̱ʼa reino ña̱kán va̱ʼa kúnda̱a̱-iniyó xíʼin ña̱ káʼa̱n Revelación 8:8 tá káchiña “táki̱ʼva íyo iin yuku̱ xíxi” saá íyoña. Tá káʼa̱nña xa̱ʼa yuku̱ ña̱ xíxi̱ xa̱ʼa na̱ gobierno na̱ kútóoní kanitáʼan káʼa̱nña.
(Jeremías 51:42) Tá mar nda̱ará sa̱tá ñuu Babilonia. Xa̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼání ola kúúmiírá ni̱sa̱ʼvi̱ ndiʼiña i̱xaará.
it-2-S pág. 304 párr. 4
Mar
Ku̱a̱ʼání na̱ soldado ni̱xa̱a̱. Ta̱ Jeremías ni̱ka̱ʼa̱nra nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa yuʼú mar saá káʼa tá ni̱xa̱a̱na kanitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Babilonia. (Jer 50:42.) Tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndaa “mar” sa̱tá ñuu Babilonia, xa̱ʼa na̱ soldado na̱ ñuu Media xíʼin ñuu Persia ni̱ka̱ʼa̱nra chi ku̱a̱ʼánína xa̱a̱ kanitáʼan xíʼin ñuu yóʼo. (Jer 51:42; chitáʼanña xíʼin Da 9:26.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Jeremías 51:1-11) Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Chika̱i̱ iin ta̱chí ndeéní xa̱a̱ña nu̱ú na̱ ñuu Babilonia saátu nu̱ú na̱ ndóo ñuu Leb-qamai; 2 ta chindaʼíi̱na xa̱a̱na ña̱ sandiʼi-xa̱ʼana ndiʼi na̱ ndóo ñuu Babilonia; iin kakana yóʼo iin kakana chí káa ña̱ sandiʼi-xa̱ʼanaña tá ki̱vi̱ ná kixa̱a̱ tu̱ndóʼo. 3 ”Va̱ása taxindó ña̱ kuniñúʼuna tú arcona. Ni kǒo taxindó ña̱ kundixina chaleco ña̱ ka̱ana. ”Ta kǒo kundáʼvi-inindó kunindó na̱ va̱lí na̱ ndóo ñuu kán. Sandiʼi-xa̱ʼandó ndiʼi na̱ xíka nu̱ú ku̱a̱chi na̱ ñuu kán. 4 Ta xíniñúʼu kuvina nu̱ú ñuʼú na̱ ñuu Caldea, ta iin kundoo koʼndona chí calle. 5 ”Ni ku̱a̱ʼání ña̱ kini kéʼé na̱ ñuu Israel xíʼin na̱ ñuu Judá nu̱ú Jehová ni saáví ta̱ʼán sandákoora miína. 6 ”Kunundó nu̱ú ñuu Babilonia, ña̱ va̱ʼa ná ka̱kundó. Ná kǒo kuvindó xa̱ʼa ku̱a̱chi na̱yóʼo. Chi xa̱a̱ ki̱xa̱a̱ tiempo ña̱ ndatiin Jehová ku̱a̱chi xíʼinna. Ndachaʼvina ndaʼa̱ra xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéna. 7 Ñuu Babilonia iin copa ña̱ oro xi̱kuuña nu̱ú Jehová, chi ña̱yóʼo kúú ña̱ sa̱xíni ndiʼi na̱ ñuu. Chi ndixi ña̱yóʼo xi̱ʼi ndiʼi na̱ ñuu. Ña̱kán na̱ ñuu ni̱xi̱nina ta kininí kúúna xíkana. 8 Iin kama nda̱kava ñuu Babilonia, ndi̱ʼi-xa̱ʼaña. Kuakúndó xa̱ʼaña. Kiʼinndó bálsamo ña̱ va̱ʼa kutátánña, sana saá ndaʼaña”. 9 “Xi̱kuni̱yó sandaʼayóña ta kǒo níkivi ndaʼaña. Sandákoondóña ta ndikóyó nu̱ʼu̱yó ñuuyó. Chi nda̱a̱ ndiví ni̱xa̱a̱ ku̱a̱chiña, nda̱a̱ nu̱ú vikó ni̱xa̱a̱ña. 10 Jehová kúni̱ra ndatiinra ku̱a̱chi xa̱ʼayó. Xaandó ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ña̱ kéʼé Jehová chí Sión.” 11 “Ndatuxúndó nu̱ú tú flecha. Taanndó tú escudo. Jehová chi̱ka̱a̱ra-ini na̱ rey ñuu Media, chi kúni̱ra sandiʼi-xa̱ʼara ñuu Babilonia. Xa̱ʼa ña̱ i̱xaana xíʼin templora kúni̱ra sandiʼi-xa̱ʼarana.
12-18 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | LAMENTACIONES 1-5
“Ña̱ kundatuyó kúú ña̱ chindeé miíyó ña̱ ndakú koo iniyó”
(Lamentaciones 3:20, 21) Ta miíún ndakaʼún xa̱ʼíi̱ ta chindeún yi̱ʼi̱. 21 Ñayóʼo kúú ña̱ kúni̱i̱ keʼíi̱. Xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu kundatui̱ yóʼó.
(Lamentaciones 3:24) “Jehová kúú ta̱ ndáa-inii̱, ta̱yóʼo kúú ta̱ ndátui̱.”
w12-S 1/6 pág. 14 párr. 3, 4
“Ta miíún ndakaʼún xa̱ʼíi̱ ta chindeún yi̱ʼi̱”
Ta̱ Jeremías ni kúsuchí-inira xíʼin tu̱ndóʼo ña̱ ndóʼo na̱ ñuura, náʼa̱ra ña̱ ndátura ña̱ chindeé Ndióxi̱ miíra, xa̱ʼa ña̱yóʼo káʼa̱nra xíʼin Jehová: “Ta miíún ndakaʼún xa̱ʼíi̱ ta chindeún yi̱ʼi̱” (versículo 20). Ta̱ Jeremías ni loʼo kǒo xíka-inira xa̱ʼa ña̱ ndakaʼán Ndióxi̱ xa̱ʼara xíʼin xa̱ʼa ndiʼi na̱ káchíñu nu̱úra tá ndíkó-inina xa̱ʼa ku̱a̱china. Ta vitin, ¿ndáaña keʼé Ndióxi̱? (Revelación [Apocalipsis] 15:3.)
Ta̱ Jeremías kúnda̱a̱-inira Jehová ndákaʼánra xa̱ʼa na̱ ndíkó-ini xa̱ʼa ku̱a̱china. Ña̱ versículo yóʼo kúni̱ kachituña: “Ta miíún ndakuxítíún nu̱úi̱” (Diccionario de figuras de dicción usadas en la Biblia, de Ethelbert W. Bullinger). Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ viíní-ini Jehová, ni kúúra ta̱ káʼnu iníísaá ñuyǐví íyo tu̱ʼvara ña̱ kutáʼanra xíʼin na̱ káchíñu nu̱úra á chindeétura miína ta va̱ʼa koona xíʼinra (Salmo 83:18). Ndiʼi ña̱yóʼo sándi̱koña-ini ta̱ profeta Jeremías. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndátura ña̱ chindeé táʼan Jehová xíʼin na̱ ñuura na̱ ndíkó-ini xa̱ʼa ku̱a̱china (versículo 21).
w11-S 15/9 pág. 8 párr. 8
Jehová kúú herencia miíyó
8 Ni kúú Jehová herencia na̱ tribu ta̱ Leví, sava na̱ tribu yóʼo xi̱niñúʼuna tu̱ʼun “Jehová kúú herencia miíi̱”, saá kúú ña̱ ni̱na̱ʼa̱na ña̱ ndásakáʼnuna ta kándíxana Ndióxi̱ (Lam. 3:24). Xíʼin na̱yóʼo xi̱ndika̱a̱ ta̱ Asaf ta̱ ka̱ʼyí libro ña̱ Salmo 73. Saá xi̱naní ta̱ xi̱ndisochíñu xíʼin na̱ se̱ʼe ta̱ Leví tá tiempo ni̱xi̱yo ta̱ rey David, sana ta̱ xi̱naní Asaf xi̱kuura iin ta̱ se̱ʼe ta̱ Leví ta xi̱xitara ta saátu xi̱kaʼyíra tutu (1 Cró. 6:31-43). Va̱ása kúnda̱a̱-iniyó á ta̱yóʼo kúú ta̱ ka̱ʼyí libro ña̱ salmo, soo ña̱ ndo̱ʼora kúúña va̱ása níkutóora ña̱ va̱ʼaní ndóo na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ kini. Xa̱ʼa ña̱ ni̱sa̱a̱níra ña̱ va̱ʼaní ndóo na̱yóʼo ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ni chíka̱a̱níi̱ ndée kéʼíi̱ ña̱ va̱ʼa, kǒo xa̱ʼaña”. Ta̱ Asaf na̱ndósó-inira xa̱ʼa chiñu káʼnu ña̱ kúúmiíra nu̱ú Jehová. Soo kǒo níndakanikaxi̱níra xa̱ʼa ña̱yóʼo tá ndi̱kóra ka̱chíñura nu̱ú Ndióxi̱ (Sal. 73:2, 3, 12, 13, 17).
(Lamentaciones 3:26, 27) Va̱ʼaní kúúña ná kundatuyó, táxin koo yu̱ʼúyó ña̱ va̱ʼa saka̱ku Jehová miíyó. 27 Va̱ʼaka tá válíyó sákuaʼayó ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo.
w07-S 1/6 pág. 11 párr. 3, 4
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Lamentaciones
3:21-26, 28-33. ¿Nda̱saa kivi ndakú koo iniyó nu̱ú tu̱ndóʼo ndeé? Nu̱ú ña̱ versículo yóʼo káʼa̱n ta̱ Jeremías xíʼinyó ndáa ki̱ʼva ya̱ʼayó nu̱úña. Ná kǒo nandósó-iniyó xa̱ʼa Jehová ña̱ kúúra iin Ndióxi̱ ta̱ viíní ini xíʼinyó. Ná taxiyó tixaʼvi ndaʼa̱ Jehová xa̱ʼa ña̱ tákuyó, chi ña̱yóʼo iin ña̱ va̱ʼaní kúúña, ta ná kundatuyó chindeé Jehová miíyó, ta ná kǒo natúʼun kuáchiyó. Táxivara yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo soo íyo iin xa̱ʼa kúú ña̱ kéʼéra ña̱yóʼo.
3:27. Ndiʼi tu̱ndóʼo ña̱ yáʼayó nu̱ú tá válíyó xóʼvi̱yó íxaaña; xa̱ʼa ña̱yóʼo “va̱ʼaka tá válíyó ná sákuaʼayó ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo”. ¿Nda̱chun va̱ʼaka saá? Saáchi saá sakuaʼayó yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, ña̱yóʼo sánáʼa̱ña miíyó ña̱ ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ kixi chí nu̱únínu.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Lamentaciones 2:17) Jehová ke̱ʼéra ña̱ nda̱kanixi̱níra. Ta̱yóʼo sa̱xínura ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tá tiempo xi̱naʼá. Ña̱ sa̱ndiʼi-xa̱ʼara va̱ása níxo̱ʼvi̱-inira xíʼinña. Ta̱xira ni̱xa̱ku̱ndaa na̱ contra yóʼó, nda̱sandakúrana nu̱ún.
w07-S 1/6 pág. 9 párr. 4
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Lamentaciones
2:17. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xa̱ʼa ñuu Jerusalén ta sa̱xínuraña? Ña̱ káʼa̱n ña̱yóʼo va̱xiña nu̱ú Levítico 26:17, káchiña: “Yi̱ʼi̱ sa̱a̱-inii̱ kuni ndóʼó, ta na̱ contrandó kuchiñuna kanitáʼanna xíʼinndó; ta na̱yóʼo kaʼndachiñu nu̱úndó, ta kunundó nu̱úna ni kǒona ndíku̱n sa̱tándó”.
(Lamentaciones 5:7) Na̱ yiváyó kúú na̱ ke̱ʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa, ta kǒokana ndóo. Ndiʼi ña̱ ke̱ʼéna miíyó cháʼvi xa̱ʼa ku̱a̱china.
w07-S 1/6 pág. 10 párr. 5
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Lamentaciones
5:7. ¿Á taxi Jehová castigo ndaʼa̱ na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé na̱ yivána? Va̱ása táxiraña, Jehová kǒo castigo táxira ndaʼa̱ na̱ yiví xa̱ʼa ku̱a̱chi ña̱ ke̱ʼéna na̱ yivána. “Iin iinyó chaʼviyó xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéyó nu̱ú Ndióxi̱”, káchi Biblia (Romanos 14:12). Soo xa̱ʼa sava ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéyó kivi sándakooyó tu̱ndóʼo nu̱ú na̱ se̱ʼeyó. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa na̱ ñuu Israel tá xi̱ndasakáʼnuna ndióxi̱ vatá ta ni̱ya̱ʼa tiempo nda̱a̱ na̱ xi̱ndasakáʼnu Jehová i̱xayo̱ʼvi̱ña xíʼinna keʼéna ña̱ nda̱kú (Éxodo 20:5).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Lamentaciones 2:20–3:12) Kotoún Jehová, ta kuniún ndiʼi ña̱ ndeéní ke̱ʼún xíʼinna. ¿Á xíniñúʼu kaxína na̱ va̱lí se̱ʼena na̱ xa̱a̱ ka̱ku?, ¿á xíniñúʼu kaʼnína na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ profeta ve̱ʼe Jehová? 21 Na̱ va̱lí xíʼin na̱ chée ndóona nu̱ú calle. Na̱ kúa̱an xíʼin na̱ va̱lí xa̱ʼnínana xíʼin espada. Tá ki̱vi̱ ni̱sa̱ún xa̱ʼníúnna. Xa̱ʼndaún su̱kúnna; va̱ása níkuʼvi̱-iniún kuniúnna. 22 Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ka̱naúnna va̱xina nu̱ú tu̱ndóʼo nda̱a̱ tákiʼva va̱xina nu̱ú vikó saá va̱xina. Ni̱sa̱ún xíʼinna ta ni iinna va̱ása níka̱ku; na̱ sa̱kákui̱ ta sa̱kuaʼnui̱na, na̱ contra xa̱ʼnína ndiʼi na̱yóʼo.
3 Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ ndíka̱a̱ nu̱ú tu̱ndóʼo xa̱ʼa ña̱ sáa̱-inira xínira yi̱ʼi̱ ta ndíka̱i̱ nu̱ú castigo. 2 Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ ni̱xa̱ʼa̱n xíʼinra ta sa̱kakara yi̱ʼi̱ nu̱ú na̱kunaá. 3 Ku̱a̱ʼání yichi̱, iin nduví nda̱a̱ ndu̱kue̱ʼe̱ra xíʼi̱n. 4 Ta̱yóʼo sa̱tákue̱ʼe̱ra kuñui̱, ta ni̱xa̱ʼnura lekei̱. 5 Nda̱sira yi̱ʼi̱ ta nina tu̱ndóʼo ta̱xira íyo nu̱úi̱. 6 Nu̱ú naá ta̱xira ndíka̱i̱ nda̱a̱ táki̱ʼva káa nu̱ú ñúʼu na̱ ni̱xi̱ʼi̱ saá káa nu̱ú ndíka̱i̱ ndiʼi tiempo. 7 Nda̱sira iin nama̱ yu̱u̱ nu̱úi̱ ña̱ ná va̱ása kitai̱. Ve̱ekaví cadena ña̱ ka̱a katúnra xa̱ʼíi̱. 8 Saátu tá kánai̱ra ña̱ chindeéra yi̱ʼi̱, kǒo níndakuiinra yuʼíi̱. 9 Nda̱sira yichi̱ nu̱ú xíkai̱ xíʼin yu̱u̱. Na̱samara yichi̱ nu̱ú xíkai̱. 10 Nda̱a̱ táki̱ʼva ndíka̱a̱ se̱ʼé tí oso á tí león ki̱ʼva saá íxaara ña̱ tiinra yi̱ʼi̱. 11 Sa̱ndíʼi-xa̱ʼa ndiʼira yichi̱ nu̱ú xíkai̱, sa̱tákue̱ʼe̱ ndiʼira yi̱ʼi̱. Ta̱yóʼo sa̱ndákoo ndaʼa̱ra yi̱ʼi̱. 12 Ki̱ʼinra tú arco ta kúni̱ra kaʼníra yi̱ʼi̱.
19-25 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | EZEQUIEL 1-5
“Ta̱ Ezequiel xi̱kusi̱í-inira tá xi̱natúʼunra xa̱ʼa Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví”
(Ezequiel 2:9–3:2) Ta ki̱xaʼíi̱ xítoi̱, ta kotondó, va̱xi iin ndaʼa̱na nu̱úi̱, ta ndaʼa̱na kúúmiíña iin rollo ña̱ libro. 10 Ta xu̱nána ña̱ rollo yóʼo nu̱úi̱, ta ni̱ka̱ʼyi̱ chí nu̱úña xíʼin chí sa̱táña; ta nu̱ú ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun suchí-ini.
3 Ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n: “Se̱ʼe ta̱a, ña̱ rollo ña̱ ndani̱ʼún, kaxíña. Kaxí ña̱ rollo yóʼo, ta kuaʼán ta ka̱ʼún xíʼin na̱ ñuu Israel”. 2 Tasaá xu̱nái̱ yuʼíi̱ ta ta̱yóʼo ta̱xira ña̱ rollo xa̱xíi̱.
w08-S 15/7 pág. 8 párr. 6, 7
¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa natúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ veʼe tá veʼe?
6 Libro ña̱ Ezequiel kivi chindeé miíyó ña̱ va̱ʼa ndakú koo iniyó ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví. Ta̱ Ezequiel xi̱nira, ta̱xi Jehová iin rollo ta ni̱ka̱ʼyi̱ nu̱úña xíʼin chí sa̱táña xíʼin tu̱ʼun suchí-ini ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ná kaxíraña. Káchira: “Se̱ʼe ta̱a, xíniñúʼu kaxíún ña̱yóʼo ta ná ku̱ʼu̱nña iníún ta ná kutú xitiún xíʼin ña̱ rollo ña̱ táxii̱ ndaʼún”. ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱ xi̱nira? Ta̱ Ezequiel xíniñúʼu kunda̱a̱-inira xíʼin tu̱ʼun ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví. Nina ña̱yóʼo xíniñúʼu ka̱ʼa̱nra, xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu kunda̱a̱ va̱ʼa inira xíʼinña. Ta káʼa̱nra ndáaña ku̱u: “Ki̱xaʼíi̱ xáxíña, ta vi̱si̱kavíña nda̱a̱ táki̱ʼva vi̱xi ñu̱ñú saá vi̱si̱ña”. Ta̱ Ezequiel ni̱kusi̱íní-inira ña̱ na̱túʼunra xa̱ʼa Ndióxi̱; nda̱a̱ táki̱ʼva kúú yuʼúra tá xáxíra ñu̱ñú sáa i̱xaara na̱túʼunra. Iin chiñu káʼnu kúú ña̱ na̱túʼunra xa̱ʼa Jehová ta sa̱xínuraña, ni kǒo níxiin na̱ yiví ña̱ kuniso̱ʼona ña̱ na̱túʼunra xíʼinna (kaʼvi Ezequiel 2:8–3:4, 7-9).
7 Ña̱ xi̱ni ta̱yóʼo va̱ʼaní sánáʼa̱ña miíyó na̱ ndóo tiempo vitin, chi saátu miíyó xíniñúʼu ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví ni kǒo kúni̱na ña̱ natúʼunyó xíʼinna. Mií yiváyó Jehová xáʼndachíñu ña̱ ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xíʼinna, xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu sakuaʼa va̱ʼayó ña̱ káʼa̱n Biblia. Tá va̱ása chíka̱a̱yó ndée ña̱ sakuaʼa va̱ʼayó ña̱ káʼa̱nra, kǒo kívi xa̱a̱yó sakuaʼayó ndiʼi ña̱ káʼa̱n Biblia. ¿Á kivi chika̱ún ndée ña̱ kaʼviún Biblia ndiʼi ki̱vi̱? ¿Á kivi ndakanixi̱níún xa̱ʼa ndiʼi ña̱ káʼviún? (Sal. 1:2, 3.)
it-1-S pág. 823
Xiti
Xitiyó kúú nu̱ú xáa̱ ndiʼi ña̱ xíxiyó. Nu̱ú Biblia xíniñúʼuna tu̱ʼun yóʼo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó xíʼin ndiʼi ña̱ sakuaʼayó táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Ezequiel ña̱ kaxíra ña̱ rollo ta kutú xitira xíʼinña (heb. me·ʽim). Ta̱ Ezequiel xíniñúʼu chika̱a̱ra ndée ña̱ ndakanixi̱níra xa̱ʼa ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú rollo á sakuaʼa xíʼin xi̱níraña. Tá ke̱ʼéra ña̱yóʼo va̱ʼaní na̱kunda̱a̱-inira xíʼin ndiʼiña ta va̱ʼa na̱túʼunra xíʼin inkana. (Eze 3:1-6; chitáʼanña xíʼin Rev 10:8-10.)
(Ezequiel 3:3) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Se̱ʼe ta̱a, xíniñúʼu kaxíún ña̱yóʼo ta ná ku̱ʼu̱nña iníún ta ná kutú xitiún xíʼin ña̱ rollo ña̱ táxii̱ ndaʼún”. Ki̱xaʼíi̱ xáxíña, ta vi̱si̱kavíña nda̱a̱ táki̱ʼva vi̱si̱ ñu̱ñú saá vi̱si̱ña.
w07-S 1/7 pág. 12 párr. 3
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Ezequiel (táʼvi 1)
2:9–3:3. ¿Nda̱chun vi̱si̱ ña̱ rollo ña̱ kúúmií tu̱ʼun suchí-ini ña̱ xa̱xí ta̱ Ezequiel? Ña̱ vi̱si̱ rollo xa̱xíra kúúña ni̱kutóora keʼéra chiñu ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ra. Xi̱ndayáʼviní chiñu yóʼo nu̱úra ña̱ xi̱kuura profeta nu̱ú Jehová.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Ezequiel 1:20, 21) Nda̱a̱ ndáaka nu̱ú ku̱a̱ʼa̱n ña̱ espíritu, míí kán ku̱a̱ʼa̱n tú carro, tá ku̱a̱ʼa̱n ña̱ espíritu chí káa; tú carro yóʼo ku̱a̱ʼa̱nnú xíʼin ña̱ espíritu, saáchi ña̱ espíritu ña̱ táxi ña̱ tákuna ini tú carro ndíka̱a̱ña. 21 Tá ku̱a̱ʼa̱n ña̱ espíritu, tú carro ku̱a̱ʼa̱nnú; tá xíkundichi ña̱ espíritu, tú carro xíkundichinú; tá ndáku̱i̱ta ña̱ espíritu nu̱ú ñuʼú, tú carro ndáku̱i̱tanú, saáchi ña̱ espíritu ña̱ táxi ña̱ tákuna ini tú carro ndíka̱a̱ña.
(Ezequiel 1:26-28) Ta chí ni̱nu xi̱nii̱ iin trono ta náʼa̱ña táki̱ʼva náʼa̱ iin yu̱u̱ ña̱ zafiro. Ta nu̱ú ña̱ trono yóʼo níndichi iinna ta náʼa̱na táki̱ʼva náʼa̱ iin ta̱a. 27 Ta xi̱nitui̱ ndáye̱ʼe̱ taxa ta na̱tu̱unña táki̱ʼva nátu̱un ñuʼu̱ nu̱ú níndichira, ta chí tokóra chí ni̱nu tá yéʼe̱ taxa saá yéʼe̱ña; ta tokóra chí ni̱nu̱ tá yéʼe̱ ñuʼu̱ saá yéʼe̱ña, ta iníísaá nu̱ú níndichira na̱tu̱un ñuʼu̱. 28 Ta ka̱na iin ña̱ʼa ta náʼa̱ña táki̱ʼva náʼa̱ tí arco iris nu̱ú vi̱kó tá kóon sa̱vi̱, táki̱ʼva saá náʼa̱ ña̱ ka̱na nu̱ú níndichira. Ña̱ xi̱nii̱ yóʼo kúú nu̱ú níndúʼú Jehová. Tá xi̱nii̱ ña̱yóʼo, tasaá xi̱kuxítíi̱ nu̱úña, ta ki̱xaʼíi̱ xíniso̱ʼi̱ ta̱chí iinna káʼa̱nna.
w07-S 1/7 pág. 11 párr. 6
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Ezequiel (táʼvi 1)
1:4-28. ¿Ndáaña kúni̱ kachi tú carro tú íyo chí ndiví? Tú carro yóʼo kúú ndiʼi na̱ ángel na̱ ndóo chí ndiví. Ta ña̱ táxi ndéena kúú espíritu santo, ta míí ta káʼnu ta níʼi yichi̱ nu̱úna kúú Jehová. Iin tí arco iris kúni̱ kachiña nu̱ú kána ndiʼi ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií Ndióxi̱.
(Ezequiel 4:1-7) ”Ta yóʼó, se̱ʼe ta̱a, kiʼin iin ndo̱ʼo ta kaʼyíún nu̱úña ta taváún na̱ʼná iin ñuu nu̱úña, na̱ʼná ñuu Jerusalén. 2 Ta xíniñúʼu ndasiúnña ta keʼún iin nama̱ sa̱táña ta ná koo na̱ contra sa̱táña ta iníísaá sa̱táña ná koo tú ariete. 3 Ta miíún, kiʼin iin sartén ña̱ ka̱a, ta chinúuña nu̱ú nama̱ nu̱ú íyoún xíʼin nu̱ú íyo ñuu, ta koto va̱ʼún nu̱úña, ta xíniñúʼu xa̱a̱ña ndasiña. Ña̱yóʼo kúúña iin seña ña̱ ndoʼo ñuu Israel. 4 ”Ta miíún, kandúʼún chí ndaʼa̱ yítin, ta yóʼo na̱ʼún ña̱ ndoʼo ña̱ ñuu Israel. Nda̱saa ki̱vi̱ kandúʼún ki̱ʼva saá koo tu̱ndóʼo ña̱ ndoʼona. 5 Ta yi̱ʼi̱ taxi ña̱ ndoʼún ndiʼi ki̱vi̱ ña̱ ke̱ʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa, 390 ki̱vi̱ kooña, chi yóʼó kúú ta̱ chaʼvi ndiʼi xa̱ʼa ku̱a̱china. 6 Ta xíniñúʼu saxi̱núnña. ”Ta yichi̱ u̱vi̱ xíniñúʼu kandúʼún chí ndaʼa̱ kúaʼa, ta yóʼó kuiso ndiʼún ku̱a̱chi na̱ ñuu Judá 40 ki̱vi̱. Iin ki̱vi̱ nduuña iin ku̱i̱ya̱, iin ki̱vi̱ nduuña iin ku̱i̱ya̱, ña̱yóʼo kúú ña̱ táxii̱ ndaʼún. 7 Ta koto va̱ʼún ña̱ ndoʼo na̱ ñuu Jerusalén, ta xíʼin ndaʼa̱ yáláún, ta ka̱ʼún xa̱ʼa ña̱ ndoʼo ñuu yóʼo.
w07-S 1/7 pág. 12 párr. 4
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Ezequiel (táʼvi 1)
4:1-17. ¿Á ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Ezequiel ña̱ ndoʼo ñuu Jerusalén tá ná kixina kasinaña? Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ndáʼvi ta̱ Ezequiel xíʼin Jehová ña̱ taxira sachiʼyóra ña̱ʼa xíʼin inka ñuʼu̱ kúni̱ kachiña ña̱ ndixa kúúña ni̱na̱ʼa̱raña. Xi̱kandúʼúra chí ndaʼa̱ yítinra xa̱ʼa ña̱ 390 ku̱i̱ya̱ xa̱ʼa ku̱a̱chi ñuu na̱ u̱xu̱ tribu, ña̱yóʼo ku̱uña ku̱i̱ya̱ 997 iinsaá nda̱a̱ tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuu Jerusalén tá ku̱i̱ya̱ 607 tá tiempo xi̱naʼá. Tándi̱ʼi nda̱kandúʼú tukura chí ndaʼa̱ kúaʼara xa̱ʼa ña̱ 40 ku̱i̱ya̱ xa̱ʼa ku̱a̱chi ñuu Judá, ki̱xaʼáña tá ki̱ʼin ta̱ Jeremías kúúra profeta tá ku̱i̱ya̱ 647 iinsaá nda̱a̱ 607. Ndiʼi tiempo ña̱ 430 ki̱vi̱, ta̱ Ezequiel loʼoní ña̱ʼa xi̱xira xíʼin ti̱kui̱í xi̱ʼira. Táki̱ʼva ndo̱ʼo ta̱yóʼo ki̱ʼva saá ndoʼotu na̱ ñuu Jerusalén tá ná kundasina.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Ezequiel 1:1-14) Ta vitin, tá ku̱i̱ya̱ 30, yo̱o̱ ku̱mí, ki̱vi̱ u̱ʼu̱n tí yo̱o̱, tá ndíka̱i̱ xíʼin na̱ ñuu na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna chí yu̱ta Kebar, tasaá ni̱nu̱ná chí ndiví, ta ki̱xaʼíi̱ ni̱tu̱vi nu̱úi̱ i̱xaa Ndioxi̱. 2 Tá ki̱vi̱ u̱ʼu̱n tí yo̱o̱, á tá ku̱i̱ya̱ u̱ʼu̱n tá ku̱a̱ʼa̱n ta̱ rey Joaquín xíʼinna, 3 Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Ezequiel se̱ʼe ta̱ su̱tu̱ Buzí ta̱ íyo chí caldea, nu̱ú ndíka̱a̱ yu̱ta Kebar, ta kán kúú nu̱ú ni̱na̱ʼa̱ Jehová nu̱úra. 4 Ta ki̱xaʼíi̱ xítoi̱, ta kotondó, ta ndeékaví ka̱ni ta̱chí ña̱ va̱xi chí norte, va̱xi vi̱kó xíʼin ñuʼu̱, ta iin nda̱ye̱ʼe̱ níí yóʼo ta ma̱ʼñú ñuʼu̱ yóʼo nda̱ye̱ʼe̱ taxa. 5 Ta ma̱ʼñú yóʼo ka̱na ku̱mí kití tí táku, ta tí yóʼo náʼa̱rí táki̱ʼva náʼa̱ iin ta̱a. 6 Iin iinrí ku̱mí kúú nu̱úrí, ta iin iinrí ku̱mí kúú ndi̱xi̱nrí. 7 Ta xa̱ʼarí ña̱ nda̱kú kúúña, ta ini xa̱ʼarí táki̱ʼva íyo xa̱ʼa si̱ndi̱ki̱ saá náʼa̱ña; ta yéʼe̱rí táki̱ʼva yéʼe̱ ka̱a ña̱ cobre. 8 Ta íyo iin ndaʼa̱ ta̱a chí ti̱xin ku̱mí saá ndi̱xi̱nrí, ta ku̱mí saárí íyo nu̱úrí xíʼin ndi̱xi̱nrí. 9 Ta ndi̱xi̱nrí va̱ʼa ndákutáʼanña. Tá xíkarí va̱ása xúnárí ndi̱xi̱nrí. 10 Ta ki̱ʼva siʼa náʼa̱ nu̱úrí, ku̱mírí níʼi nu̱ú ta̱a xíʼin nu̱ú tí león chí kúaʼa, ta ku̱mí saárí níʼi nu̱ú si̱ndi̱ki̱ chí yítin; ta ku̱mí saárí níʼi nu̱ú tí águila. 11 Saá xíto iin iinrí. Ta chí ni̱nu ndándi̱ka ndi̱xi̱nrí. U̱vi ndi̱xi̱nrí va̱ʼa ndákutáʼanña, ta u̱vi̱ña ndásirí miírí. 12 Ta iin iinrí chí nu̱ú xíkarí ku̱a̱ʼa̱nrí. Nda̱a̱ ndáaka nu̱ú ku̱a̱ʼa̱n ña̱ espíritu kán ku̱a̱ʼa̱nrí. Va̱ása nándikórí tá ku̱a̱ʼa̱nrí. 13 Ta nu̱ú iin iin tíyóʼo náʼa̱ña táki̱ʼva náʼa̱ ñuʼu̱ ña̱ xíxi̱. Náʼa̱ña táki̱ʼva náʼa̱ ñuʼu̱ ña antorcha ta iin ku̱a̱ʼa̱n va̱xiña nu̱ú kití yóʼo. Ña̱ ñuʼu̱ yóʼo yéʼe̱kavíña ta iin kána taxa nu̱úña. 14 Ta kamakaví kánda̱ tí kití yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva kama káni taxa saá kamarí.
26 TÍ JUNIO NDA̱A̱ 2 TÍ JULIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | EZEQUIEL 6-10
“¿Á ndakiʼún marca ña̱ va̱ʼa ka̱kún?”
(Ezequiel 9:1, 2) Tasaá ki̱xaʼára káʼa̱nra xaʼá-so̱ʼi̱ ta ndeéní káʼa̱nra, ta káchira: “Ná kixi na̱ taxi castigo ndaʼa̱ ñuu yóʼo, ta ná kuniʼina espada kixina”. 2 Ta koto, i̱ñu̱ ta̱a ke̱e va̱xi chí yéʼé tú xíto chí norte, ta iin iin ta̱yóʼo va̱xi espada xíʼinra, ta va̱xitu iin ta̱a ta̱ ndíxi xi̱yo yaa xíʼin na̱yóʼo, ta tíkaa iin ña̱ʼa nu̱ú ñúʼu tinta tokóra ña̱ xíniñúʼu na̱ secretario, tasaá ni̱ki̱ʼvina ta xi̱kunditana nu̱ú níndichi ña̱ altar ña̱ cobre.
w16.06-S pág. 16, 17
Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo
Ta̱ Ezequiel xi̱ni̱ra iin ta̱a ta̱ níʼi tinta xíʼin i̱ñu̱ ta̱a na̱ níʼi espada, ¿ndáana káʼa̱n ña̱yóʼo xa̱ʼa?
▪ Ña̱ xi̱ni ta̱ Ezequiel yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ kúúna na̱ ángel na̱ sa̱ndiʼi-xa̱ʼa ñuu Jerusalén, ta na̱yóʼo kúú na̱ sandiʼi-xa̱ʼa ña̱ kini ña̱ íyo ñuʼú yóʼo tá ná kixa̱a̱ Armagedón. ¿Ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ kúni̱yó nasamayó ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xíʼin ña̱ xi̱ni ta̱ Ezequiel?
Ta̱ Ezequiel xi̱nira ti̱xin iin visión ña̱ kini kéʼé na̱ ñuu Jerusalén tá kúma̱níka ndiʼi-xa̱ʼaña ña̱ ku̱i̱ya̱ 607 tiempo xi̱naʼá. Tasaá Jehová ni̱na̱ʼa̱ra nu̱ú ta̱ Ezequiel ña̱ kuu tá ná ndiʼi-xa̱ʼa ñuu yóʼo. Ta̱ Ezequiel xi̱nira i̱ñu̱ ta̱a, ta níʼina espada ña̱ kaʼnína. Ta xíʼin na̱yóʼo va̱xi iin ta̱a, ta ndíxira iin xi̱yo yaa, ta níʼira iin ña̱ʼa nu̱ú ñúʼu tinta (Ezeq. 8:6-12; 9:2, 3). Ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Ya̱ʼa ma̱ʼñú ñuu, [...] ta xíniñúʼu kaʼyíún iin marca chí teʼé na̱ xáku ña̱ íyoní ña̱ kini ñuu yóʼo”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ níʼi espada ña̱ ná ya̱ʼana ma̱ʼñú ñuu yóʼo ta ná kaʼnína ndiʼi na̱ kǒo kúúmií marca (Ezeq. 9:4-7). ¿Ndáaña sánáʼa̱ ña̱yóʼo miíyó? Ta, ¿ndáa ta̱ kúú ta̱ níʼi tinta na̱ secretario yóʼo?
Ña̱ profecía yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nnaña tá ku̱i̱ya̱ 612 tiempo xi̱naʼá. Ni̱ya̱ʼa u̱ʼu̱n ku̱i̱ya̱, ña̱yóʼo ni̱xi̱nuña tá sa̱ndíʼi-xa̱ʼa na̱ ñuu Babilonia na̱ ñuu Jerusalén. Jehová xi̱niñúʼura na̱ ñuu Babilonia ña̱ ta̱xira castigo ndaʼa̱ na̱ ñuu Jerusalén (Jer. 25:9, 15-18). Jehová ta̱xira castigo ndaʼa̱na xa̱ʼa ña̱ sa̱ndákoona ña̱ xi̱ndasakáʼnunara. Soo kǒo nísandiʼi-xa̱ʼara na̱ va̱ʼa chi na̱ xi̱keʼé ña̱ kini kúú na̱ sa̱ndiʼi-xa̱ʼara. Xa̱ʼa ña̱ xi̱kuʼvi̱-inira xi̱xinira na̱ judío na̱ xi̱keʼé ña̱ va̱ʼa, ndu̱kúra ndáa ki̱ʼva sáku̱rana.
Ta̱ Ezequiel kǒo níkaʼyíra teʼé na̱ yiví ta ni kǒo níxaʼníturana. Na̱ ta̱xina chiñu ndaʼa̱ keʼé ña̱yóʼo kúú na̱ ángel. Xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n profecía yóʼo, kúnda̱a̱-iniyó ndáaña ku̱u chí ndiví. Jehová ta̱xira chiñu ndaʼa̱ na̱ ángel ña̱ ná sandiʼi-xa̱ʼana na̱ kéʼé ña̱ kini ta saátu ndaka̱xinna na̱ va̱ʼa ña̱ ka̱kuna.
Tá ya̱chi̱ xi̱ndakanixi̱níyó, ña̱ tiempo vitin na̱ ta̱a na̱ níʼi tinta kúú na̱ ungido na̱ si̱lóʼo kíndo̱o nu̱ú ñuʼú yóʼo. Ta saátu xi̱ndakanixi̱níyó na̱ xíniso̱ʼo tu̱ʼun Ndióxi̱ tá ku̱a̱ʼa̱nyó nátúʼunyó kúú na̱ ndákiʼin marca ña̱ va̱ʼa ka̱kuna. Soo ña̱ tiempo vitin, kúnda̱a̱-iniyó ña̱ xíniñúʼu nasamayó ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xíʼin profecía yóʼo. Tá káchi ña̱ Mateo 25:31-33, ta̱ Jesús kúú ta̱ tiin ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví. Ta̱yóʼo kúú ta̱ tiin ku̱a̱chi xíʼinna tá ná kixa̱a̱ ña̱ gran tribulación ta ndatavára na̱ va̱ʼa, ta sandiʼi-xa̱ʼara na̱ kéʼé ña̱ kini.
Xa̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-iniyó vitin, ¿ndáaña kivi sakuaʼayó xa̱ʼa ña̱ xi̱ni ta̱ Ezequiel yóʼo? Kivi sakuaʼayó u̱ʼu̱n ña̱ʼa:
1) Tá kúma̱níka ndiʼi-xa̱ʼa ñuu Jerusalén, ta̱ Ezequiel xíʼin ta̱ Jeremías ni̱xi̱kana ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ kuu, nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼé ta̱ Isaías. Ña̱ tiempo vitin, Jehová xíniñúʼura iin grupo loʼo na̱ ku̱ʼu̱n kaʼndachíñu chí ndiví ña̱ sanáʼa̱na na̱ ñuura, ta saátu ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ xa̱a̱ kuyatin kixa̱a̱ ña̱ gran tribulación. Ña̱kán, na̱ káchíñu nu̱ú Ndióxi̱ xíkana káʼa̱nna xa̱ʼa ña̱yóʼo (Mat. 24:45-47).
2) Ta̱ Ezequiel kǒo níkaʼyíra teʼé na̱ yiví ña̱ va̱ʼa ka̱kuna, ta kǒotuña kéʼé na̱ ñuu Ndióxi̱ tiempo vitin. Na̱yóʼo xa̱ʼa Jehová kuití nátúʼunna ta chiñu ña̱ kéʼéna, na̱ ángel kíʼin kuenta xíʼinna (Rev. 14:6).
3) Tá tiempo ta̱ Ezequiel nda̱a̱ ni iinna kǒo níka̱ʼyi̱ teʼé ta saátu tiempo vitin, chi íyo ña̱ kúni̱ kachiva ña̱yóʼo. Soo, ¿ndáaña xíniñúʼu keʼé na̱ yiví ña̱ va̱ʼa ndakiʼinna marca yóʼo? Xíniñúʼu kuniso̱ʼona tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ xíkayó nátúʼunyó xíʼinna ta keʼéna ña̱ káʼa̱nña, ndataxina miína ndaʼa̱ Jehová ta xíniñúʼu kachíñuna xíʼin na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví (Mat. 25:35-40). Tá ná kixa̱a̱ ña̱ gran tribulación na̱ keʼé ña̱yóʼo ka̱kuna.
4) Ña̱ tiempo vitin, ta Jesús táki̱ʼva íyo ta̱ níʼi tinta saá íyora. Ta̱yóʼo kúú ta̱ ndataxi marca ndaʼa̱na ña̱ va̱ʼa ka̱kuna. Na̱ ñuu Ndióxi̱ ndakiʼinna marca ti̱xin ña̱ gran tribulación ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na koona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ndikachi sa̱na̱ra. Tasaá kúú ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na koona ndiʼi tiempo nu̱ú ñuʼú yóʼo (Mat. 25:34, 46).
5) Ña̱ tiempo vitin, na̱ ta̱a na̱ níʼi espada kúni̱ kachiña ña̱ kúúna iin grupo káʼnu na̱ ángel, ta̱ Jesús ndísochíñu xíʼinna. Na̱yóʼo sandiʼi-xa̱ʼana ndiʼi na̱ ñuu na̱ kéʼé na̱ kini xíʼin ndiʼi tu̱ndóʼo (Ezeq. 9:2, 6, 7; Rev. 19:11-21).
Ña̱ kúnda̱a̱ va̱ʼa iniyó xíʼin ña̱yóʼo chíndeéña miíyó ña̱ kandíxayó ña̱ va̱ása sandiʼi-xa̱ʼa Jehová na̱ va̱ʼa xíʼin na̱ va̱ása va̱ʼa (2 Ped. 2:9; 3:9). Saátu náʼa̱ña ña̱ ndáyáʼviní natúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ tiempo vitin. Ndiʼi na̱ yiví xíniñúʼu kuniso̱ʼona xa̱ʼa Ndióxi̱ tá kúma̱níka ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví yóʼo (Mat. 24:14).
(Ezequiel 9:3, 4) Ta gloria nu̱ú íyo Ndióxi̱ na̱ ñuu Israel ki̱taña ku̱a̱ʼa̱nña chí xi̱ní na̱ querubín nu̱ú xi̱núuña ta ku̱a̱ʼa̱nña chí yéʼé veʼe, tasaá ki̱xaʼára kánara ta̱ ndíxi xi̱yo yaa ta tíkaa tinta tá xíniñúʼu na̱ secretario tokóra. 4 Tasaá Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱yóʼo: “Ya̱ʼa ma̱ʼñú ñuu, ma̱ʼñú Jerusalén ta xíniñúʼu kaʼyíún iin marca chí teʼé na̱ xáku xa̱ʼa ña̱ kini kéʼé na̱ ñuu yóʼo”.
(Ezequiel 9:5-7) Ta xíʼin na̱ inka yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra, ta xi̱niso̱ʼi̱: “Ya̱ʼandó ñuu ta ku̱ʼu̱nndó sa̱tá ta̱ ku̱a̱ʼa̱n káa ta kaʼníndóna. Kǒo kukaʼan nu̱úndó, ta kǒo kundáʼvi-inindó kunindóna. 6 Na̱ xi̱ku̱aʼa, na̱ va̱lí, ná válí kúaan xíʼin ná si̱ʼí ta kaʼní ndiʼindóna... nda̱a̱ ná kuvi ndiʼina. Soo kǒo kaʼníndó na̱ kúúmií marca, ta kixaʼándó chí temploi̱”. Tasaá ki̱xaʼána xíʼin na̱ xi̱ku̱aʼa na̱ ndóo chí veʼera. 7 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nkara xíʼinna: “Ixayaku̱a̱ndó veʼe ta sakútundó chí yéʼé xíʼin na̱ kaʼníndó. Kúaʼanndó”. Tasaá ke̱ena ku̱a̱ʼa̱nna ta xa̱ʼnína na̱ yiví.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Ezequiel 7:19) ”ʼChí calle katana ña̱ plata ña̱ kúúmiína ta ña̱ oro xa̱a̱na kukini-inina kuninaña. Ni plata ni oro va̱ása kivi saka̱kuña miína tá ná kixa̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ sa̱a̱-ini Jehová kunirana. Ni va̱ása kuxukana, ni va̱ása sakútukana ti̱xinna, chi xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ ndákiʼinna castigo vitin.
w09-S 15/9 pág. 23 párr. 10
Kǒo ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱ sánáʼa̱ Ndióxi̱
10 Xa̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-ini Jehová xíʼin ndiʼi ña̱ kuu chí nu̱únínu, ta̱yóʼo kúú ta̱ kivi sanáʼa̱ miíyó ndáa ki̱ʼva koo tu̱ʼvayó. Ta̱yóʼo xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ndáaña ndoʼo na̱ ñuyǐví yóʼo (Isa. 46:9, 10). Ña̱ Biblia káʼa̱nña “ña̱ ki̱vi̱ káʼnu Jehová xa̱a̱ yatin va̱xiña” (Sof. 1:14). Tasaá kúú ña̱ xi̱nu ña̱ va̱xi nu̱ú Proverbios 11:4: “Ña̱ʼa ña̱ ndáyáʼviní ni kǒo kundayáʼvikaña tá ná kixa̱a̱ ki̱vi̱ tu̱ndóʼo, soo na̱ kéʼé ña̱ va̱ʼa ka̱kuvana”. Tá ná kixa̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ ndatiin Ndióxi̱ ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví, ña̱ ndáyaʼvika kúú ña̱ kutáʼanyó xíʼin Ndióxi̱. Ni va̱ása kivi chindeé xu̱ʼún miíyó, soo nda̱a̱ tá káchi Ezequiel 7:19, “chí calle katana ña̱ plata ña̱ kúúmiína ta ña̱ oro xa̱a̱na kukini-inina kuninaña”. Ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xíʼin ña̱yóʼo ná ndákani va̱ʼa xi̱níyó ndáaña keʼéyó vitin.
(Ezequiel 8:12) Ta ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “¿Á xa̱a̱ xi̱niún, yóʼó se̱ʼe ta̱a, na̱ xi̱ku̱a̱ʼa̱ ñuu Israel iin tá iinna ñúʼu se̱ʼéna ña̱ ndásakáʼnuna ndióxi̱ vatá ini veʼena? Ta káchina: ‘Jehová va̱ása xítora ña̱ kéʼéyó. Jehová sa̱ndákoora ñuʼú yóʼoʼ”.
w11-S 15/4 pág. 26 párr. 14
¿Á táxiyó ná sánáʼa̱ espíritu Ndióxi̱ miíyó?
14 Ña̱ kuumiíyó fe kúni̱ kachiña ña̱ kandíxayó ña̱ ndixa íyo Jehová. Tá kǒo kándíxayó ña̱ íyora kivi ndakavayó keʼéyó ña̱ kini. Ná ndakanixi̱níyó ña̱ ku̱u tá tiempo ta̱ Ezequiel. Ndióxi̱ ni̱na̱ʼa̱ra nu̱ú ta̱ profeta yóʼo ña̱ kini ña̱ xi̱keʼé se̱ʼé na̱ ñuu nu̱ú ni̱xi̱yora, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “¿Á xa̱a̱ xi̱niún, yóʼó se̱ʼe ta̱a, na̱ xi̱ku̱a̱ʼa̱ ñuu Israel iin tá iinna ñúʼu se̱ʼéna ña̱ ndásakáʼnuna ndióxi̱ vatá ini veʼena? Ta káchina: ‘Jehová va̱ása xítora ña̱ kéʼéyó. Jehová sa̱ndákoora ñuʼú yóʼoʼ” (Eze. 8:12). ¿Á xa̱a̱ na̱kunda̱a̱-iniyó ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo? Saáchi xi̱ndakanixi̱nína ña̱ kǒo Ndióxi̱ xíto ña̱ kéʼéna. Kǒo níkandíxana ña̱ ndixa íyo Ndióxi̱.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Ezequiel 8:1-12) Tá ku̱i̱ya̱ i̱ñu̱, yo̱o̱ i̱ñu̱, ki̱vi̱ u̱ʼu̱n tí yo̱o̱, ña̱yóʼo ku̱u tá nínduʼíi̱ chí veʼi̱ ta na̱ xi̱ku̱aʼa na̱ ñuu Judá ndóona nu̱úi̱, ta kán ki̱xi ndaʼa̱ Jehová chí xi̱níi̱. 2 Ta ki̱xaʼíi̱ xítoi̱ iin ña̱ʼa táki̱ʼva káa ñuʼu̱ saá káaña, ta chí tokóra chí ni̱nu tá yéʼe̱ taxa sáa yéʼe̱ña ta tokóra chí ni̱nu̱ tá yéʼe̱ ñuʼu̱ saá túunña, ta iníísaá nu̱ú níndichira na̱tu̱un. 3 Tasaá xi̱nii̱ ki̱xi iin ndaʼa̱ra ta tiinra yixí xi̱níi̱, ta i̱i̱n espiritu xi̱niʼiña yi̱ʼi̱ ni̱xa̱ʼi̱n nu̱ú ñuʼú xíʼin chí ndiví ta saá ki̱xiña ndakaña yi̱ʼi̱ chí ñuu Jerusalén ña̱ va̱ʼa kunii̱ ña̱ visión Ndióxi̱, ta chí yéʼé ini veʼe ña̱ xíto chí norte, nu̱ú sa̱nánana ndióxi̱na ña̱ sása̱a̱na Jehová.
4 Ta kotondó, yóʼo xi̱ni̱i̱ gloria Ndióxi̱ na̱ ñuu Israel, táki̱ʼva íyo ña̱ xi̱nii̱ chí yoso̱. 5 Tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Se̱ʼe ta̱a, káʼi̱n xíʼún kotóún chí norte”. Tasaá, xítoi̱ chí norte, ta kotondó, yéʼé ña̱ xíto chí norte ka̱ʼyína na̱ʼná ndióxi̱ vatá. 6 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Se̱ʼe ta̱a, ¿á xítoún ku̱a̱ʼání ña̱ kini kéʼé na̱ ñuu Israel, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo kǒo kúni̱i̱ kuyatii̱n nu̱úna? Ta kuni ku̱a̱ʼákaún ña̱ kini”. 7 Tasaá ni̱ki̱ʼvii̱ chí yéʼé, ta ki̱xaʼá xítoi̱, ta kotondó, xi̱nii̱ iin ya̱vi̱ kándíka nama̱. 8 Ta vitin ni̱ka̱ʼa̱nra: “Se̱ʼe ta̱a, kaan ya̱vi̱ kándíka veʼe”. Ta ki̱xaʼíi̱ loʼo loʼo kái̱n, ta kotondó, kándíka ña̱yóʼo ka̱anna iin ya̱vi̱. 9 Ta ni̱ka̱ʼa̱nkara xíʼi̱n: “Ki̱ʼvi ta kuniún ndiʼi ña̱ kini ña̱ kéʼé na̱yóʼo”. 10 Tasaá ni̱ki̱ʼvii̱, ta ki̱xaʼíi̱ xítoi̱, ta kotondó, ta yóʼo sa̱nánana ndiʼi nu̱ú kití tí yaku̱a̱, xíʼin ndiʼi nu̱ú ndióxi̱ vatá ña̱ ndásakáʼnu na̱ ñuu Israel, ta ña̱ sa̱nána na̱yóʼo iníí kándíka veʼe ka̱ʼyínaña. 11 Ta 70 na̱ ta̱a xi̱ku̱aʼa ñuu Israel xíʼin ta̱ Jaazanías se̱ʼe ta̱ Safán níndichira ma̱ʼñú na̱yóʼo, ta iin iinna níʼina ka̱a ña̱ chiʼmana, ta kána yi̱ʼma̱ ña̱ xáʼa̱n támi nu̱úña. 12 Ta ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “¿Á xa̱a̱ xi̱niún, yóʼó se̱ʼe ta̱a, na̱ xi̱ku̱a̱ʼa̱ ñuu Israel iin tá iinna ñúʼu se̱ʼéna ña̱ ndásakáʼnuna ndióxi̱ vatá ini veʼena? Ta káchina: ‘Jehová va̱ása xítora ña̱ kéʼéyó. Jehová sa̱ndákoora ñuʼú yóʼoʼ”.