စွဲမက်စရာကောင်းသော အီသီယိုးပီးယား

အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံမှ နိုးလော့! သတင်းထောက်ပေးပို့သည်

အီသီယိုးပီးယား နိုင်ငံသည် နှစ်ပေါင်းများစွာကြာအောင် လူသိနည်းသည့်အင်ပါယာအဖြစ် တိမ်မြုပ်နေခဲ့သည်။ ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ တစ်သီးပုဂ္ဂလနေသည့်ကာလ ကုန်ဆုံးသွားခဲ့သော်လည်း ၎င်း၏စွဲမက်စရာကောင်းသောသမိုင်းကြောင်း၊ ကွဲပြားသောလူမျိုးနှင့်ယဉ်ကျေးမှုမှစ၍ တစ်မူထူးခြားသော ပထဝီသွင်ပြင်လက္ခဏာများကို သိရှိသူနည်းပါးလှသည်။ လူဦးရေသန်း ၅၀ ကျော်ရှိသဖြင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏လူဦးရေနီးပါးမျှရှိသောကြောင့် လျစ်လျူမရှုသင့်သောနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်ပေသည်။

“နေလောင်သောမျက်နှာပိုင်ရှင်များဒေသ” ဟူ၍အဓိပ္ပာယ်ရှိသည့် “အီသီယိုးပီးယား” ဟူသောစကားလုံးကို ရှေးဂရိလူမျိုးများက တီထွင်ခဲ့ဟန်တူသည်။ သို့ရာတွင်၊ ယင်း၏နိုင်ငံရေးသမိုင်းမူကား လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှုနှင့် ဒဏ္ဍာရီတို့ဖြင့်လွှမ်းလျက်ရှိသည်။ မိရိုးဖလာအဆိုအရ အီသီယိုးပီးယားသည် ကျမ်းစာမှလူသိများသော ရှေးရှေဘပြည်၏တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်ပြီး ယင်း၏ဘုရင်မမှာ ဘုရင်ရှောလမုန်ထံ အလည်အပတ်ခရီးသွားရောက်ခဲ့သည့် ချမ်းသာကြွယ်ဝ၍ ရာထူးဂုဏ်သိမ်ကြီးမြင့်သောပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်သည်ဟုဆိုကြသည်။ သို့နှင့် အီသီယိုးပီးယားကို အဆက်ဆက်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့်ဘုရင် တော်တော်များများက မိမိတို့ကိုယ်ကို ရှောလမုန်မင်းနှင့် ၎င်းဘုရင်မတို့၏ ကြည်နူးဆွတ်ပျံ့ဖွယ်ရာ အချစ်ဇာတ်လမ်းမှ မွေးဖွာလာသူဟုယူဆကြသော မယ်နယ်လိခ် (Menelik) အမည်ရှိသူ၏သားစဉ်မြေးဆက်များ ဖြစ်ကြသည်ဟုဆိုကြသည်။

သို့သော်၊ ရှေဘပြည်သည် စင်စစ်အားဖြင့် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်၏ အနောက်တောင်ပိုင်းတွင်တည်ရှိနိုင်ချေများသည်။a သမ္မာကျမ်းစာ၌ ဟေဗြဲကျမ်း (“ဓမ္မဟောင်း”) နှင့် ဂရိကျမ်း (“ဓမ္မသစ်”) နှစ်ပိုင်းစလုံး၌ အီသီယိုးပီးယားအကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ သာဓကအားဖြင့် တမန်တော်ဝတ္ထုအခန်းကြီး ၈ ၌ ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ပြောင်းဝင်လာသူ အီသီယိုးပီးယား (အဲသယောပိ) လူမျိုး “မိန်းမစိုး၊” သို့မဟုတ် အစိုးရအရာရှိတစ်ဦးအကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ သို့သော် မျက်မှောက်ခေတ်နယ်နိမိတ်များအရ ကျမ်းစာမှအဲသယောပိပြည်သည် အဓိကအားဖြင့် ယခု ဆူဒန်နိုင်ငံဟုသိထားသည့်ဒေသနှင့် အကျုံးဝင်သည်။

ခေတ်သက္ကရာဇ် တတိယရာစုနှစ်ရောက်သည့်အခါ အီသီယိုးပီးယား၌ အက္ကဆွမ်နိုင်ငံတည်ထောင်ပြီးဖြစ်သည်။ စတုတ္ထရာစု၊ အက်ဇာနာမင်းအုပ်စိုးချိန်၌ ဘုန်းမီးနေလ အထွန်းတောက်ဆုံးဖြစ်ခဲ့သည်။ ဘာသာကူးပြောင်းသူဖြစ်သော အက်ဇာနာက သူ၏အင်ပါယာတစ်ခုလုံးကို “ခရစ်ယာန်ဘာသာ” သို့ကူးပြောင်းသွတ်သွင်းလိုက်သည်။ အီသီယိုးပီးယားသည် အနောက်တိုင်းနှင့် အချိန်အတန်ကြာ ကူးလူးဆက်ဆံမှုရှိခဲ့သော်လည်း ခုနစ်ရာစုနှစ်လောက်တွင် ထိုသို့သောဆက်ဆံရေး ပြတ်တောက်သွားသည်။ “၎င်းနောက် အီသီယိုးပီးယားသည် မြောက်ဘက်နှင့်အရှေ့ဘက်မှ မွတ်စလင်များ၏ချဉ်းနင်းဝင်ရောက်မှုနှင့် တောင်ဘက်မှအယူမှားသောကျူးကျော်သူများ၏ရန်မှ မိမိကိုယ်ကိုကာကွယ်ရန်ကြိုးပမ်းနေရသဖြင့် ကျန်သောခရစ်ယာန်ကမ္ဘာနှင့် နှစ်ပေါင်း ၁,၀၀၀ နီးပါးကင်းကွာသွားခဲ့ရသည်။ အထူးသဖြင့် အီဂျစ်နှင့်နူးဘီးယားနိုင်ငံတို့ကို မွတ်စလင်များကအောင်နိုင်လိုက်ခြင်းကြောင့် အီသီယိုးပီးယားသည် ကျန်ခရစ်ယာန်နိုင်ငံများနှင့် အဆက်အသွယ်ပြတ်တောက်သွားရခြင်းဖြစ်သည်။

အခြားအာဖရိကနိုင်ငံများနှင့်မတူဘဲ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံသည် လက်ရှိရာစုနှစ်အကူးနှင့် ၁၉၃၅ မှ ၁၉၄၁ ခုနှစ်အတွင်း အီတလီလူမျိုးများ ခေတ္တခဏရောက်ရှိခဲ့ခြင်းမှအပ ဥရောပသားများ၏ ကိုလိုနီပြုခြင်းကို ကာလကြာမြင့်စွာမခံခဲ့ရပေ။ ၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် စစ်တပ်အာဏာသိမ်းမှုဖြင့် ဤရှေးဟောင်းအင်ပါယာသည် မရှုမလှဇာတ်သိမ်းသွားလေသည်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှစ၍ အစိုးရသစ်တစ်ဖွဲ့က ဤနိုင်ငံကို တံခါးဖွင့်ဝါဒပို၍ကျင့်သုံးသည့် လူ့အဖွဲ့အစည်းဖြစ်အောင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲလိုက်သည်။ အကျိုးရလဒ်အဖြစ် တစ်ချိန်က လူသိနည်း၍တိမ်မြုပ်နေခဲ့သည့်ဤနိုင်ငံကို ယခုအခါ အနီးကပ်လေ့လာခွင့်ရလာသည်။

လူမျိုးနှင့်ယဉ်ကျေးမှု

အီသီယိုးပီးယားလူမျိုးသည် လူမျိုးစုကွဲပြားမှုလွန်စွာကြီးမားလေရာ ၎င်းတို့နှင့်ပတ်သက်၍ ယေဘုယျကောက်ချက်ချရန် မလွယ်ကူပေ။ ချစ်ချစ်တောက်ပူပြင်းသော ဒန်းကီးလ်သဲကန္တာရတွင် ခြေဦးတည့်ရာသွားလာ၍ လှည့်လည်ကျက်စားသည့် အဖာလူမျိုးရှိသည်။ အနောက်ပိုင်းတွင် နီလိုတစ်ခ်ခေါ် အသားမဲလူမျိုးရှိသည်။ တောင်ပိုင်းတွင် အိုရိုမိုလူမျိုး သီးသန့်နေထိုင်သည်။ အမ်ဟာရာလူမျိုးသည် အလယ်ပိုင်းကုန်းပြင်မြင့်တွင်နေထိုင်၍ လေထန်သောတောင်ထိပ်များတွင် ထွန်ယက်စိုက်ပျိုးကြသည်။ သို့နှင့် အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံတွင် ဘာသာစကား ၃၀၀ နီးပါးမျှရှိသည်မှာ အံ့ဩစရာမဟုတ်ပေ။ လူမျိုးစုအသီးသီး၌ ၎င်းတို့၏ကိုယ်ပိုင်ဆံပင်ပုံစံ၊ အဝတ်အစားပုံစံနှင့် အဆောက်အဦပုံစံများရှိကြသည်။ အဆောက်အဦပုံစံများမှာ တောင်ပိုင်းဒေသတွင် အများအားဖြင့်တွေ့ရသော ဝါးဖြင့်ဆောက်လုပ်သည့် စက်ဝိုင်းပုံ တုကယ်လ် တဲများမှသည် အလယ်ပိုင်းဒေသရှိ နေလှန်းအုတ်ဖြင့်ဆောက်သည့် သက်ငယ်မိုးအိမ်များနှင့် မြောက်ပိုင်းဒေသရှိ ကျောက်ဖြင့်ဆောက်လုပ်သော အထပ်မြင့်တိုက်အိမ်များအထိ ကွဲပြားသည်။

လူနာမည် အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံကွဲပြားမှုမှာလည်း စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်းသည်။ ဆန်းပြားပုံရသည့် ဤနာမည်များသည် လူတစ်ဦးကိုမည်သူမည်ဝါဖြစ်ကြောင်း သိသာထင်ရှားစေရုံမက ဒေသခံများအားလုံးလိုလို ကောင်းစွာနားလည်သောအဓိပ္ပာယ်ရှိကြသည်။ မိန်းကလေးများ၏အမည်များမှာ ဖီကရာ (အချစ်)၊ ဒက်စ်တာ (ဝမ်းမြောက်ခြင်း)၊ ဆင်းနစ် (ကောင်းမြတ်ခြင်း)၊ အင်းနက် (ယုံကြည်ခြင်း)၊ အဘဲဘာ (ပန်း)၊ သို့မဟုတ် ထရူးနက်ရှ် (သင်တော်သည်) စသည်ဖြင့်ဖြစ်နိုင်သည်။ အ​မျိုး​သားများ၏နာမည်နမူနာအချို့မှာ ဘရာနူ (အလင်း)၊ ဝေါလ်ဒ် မာရီယမ် (မာရိ၏သား)၊ ဂီဘာရ် ယေရှု (ယေရှု၏အစေခံ)၊ ဟီးလ် စလာ့ဆာ (သုံးပါးပေါင်းတစ်ဆူ၏တန်ခိုး)၊ သို့မဟုတ် တက္ကလီ ဟီမာနော့ (ဘာသာရေးအပင်) စသည်တို့ဖြစ်သည်။

ယင်းနာမည်အများစုက အီသီယိုးပီးယားသြသဒေါက်စ်အသင်း၏သြဇာကို ရှင်းလင်းစွာသက်သေပြနေသည်။ မှန်ပါသည်၊ အီသီယိုးပီးယားယဉ်ကျေးမှု အားလုံးဆိုရမလောက်တွင် ဘာသာတရားလွှမ်းမိုးလျက်ရှိသည်။ ၁၃ လရှိသော၎င်းတို့၏ပြက္ခဒိန်၌ ဘာသာရေးပွဲတော်များဖြင့်ပြည့်လျက်ရှိသည်။ အထင်ရှားဆုံးပွဲတော်နှစ်ခုမှာ မက်စ်​ကယ်လ်ဟုခေါ်သော “လက်ဝါးကပ်တိုင်ပွဲတော်” နှင့် ခရစ်တော်၏ဗတ္တိဇံမင်္ဂလာအခမ်းအနား စည်ကားသိုက်မြိုက်စွာလှည့်လည်သည့်ပွဲဖြစ်သော တင်းမ်ကတ်တို့ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် အီသီယိုးပီးယား၏ရိုးရာအနုပညာအများစုသည် ဘာသာရေးသဘောသဘာဝသက်ဝင်နေသည်မှာ အံ့ဩစရာမဟုတ်ပေ။

ပထဝီသွင်ပြင်လက္ခဏာ

အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံကို ဦးဆုံးလေ့လာကြည့်ရှုရာ၌ ယင်း၏အံ့မခန်းဖွယ်ဖြစ်သောမြေမျက်နှာသွင်ပြင်ကိုပါလေ့လာသင့်သည်။ ထင်ရှားသောသွင်ပြင်လက္ခဏာတစ်ရပ်မှာ ကင်ညာနိုင်ငံအထိ တိုင်းပြည်ကိုနှစ်ပိုင်းပိုင်းခြားထားသော ဂရိတ် ရစ်ဖ် ဗေလီ (Great Rift Valley) ချိုင့်ဝှမ်းကြီးပင်ဖြစ်သည်။ ၎င်းချိုင့်ဝှမ်းကြီး၏အစွန်အဖျားတစ်လျှောက်တွင် ရေပူစမ်းနှင့်လိုဏ်ဂူအများအပြားရှိသည်။ ချိုင့်ဝှမ်းတစ်လျှောက် လှပသောရေကန်ခုနစ်ခု ပြန့်ကျဲတည်ရှိနေသည်။ တစ်ဖက်တစ်ချက်တွင် ပေပေါင်း ၆,၆၀၀ ကျော်မြင့်မားသည့်ကုန်းပြင်မြင့်များ မတ်စောက်စွာတည်ရှိကြပြီး မြောက်ဘက်ပိုင်းတွင် စီမြန် (Simyen) တောင်တန်းကြီးများနှင့်ဆက်သွားသည်။ ဤတောင်တန်းကြီးများသည် ပေပေါင်း ၁၅,၀၀၀ ကျော်မြင့်မားသဖြင့် အာဖရိကတိုက်၏ထွတ်ခေါင်ဟုခေါ်ကြသည်။ ဤဒေသမှ မြင့်မားသောတောင်ပါးပျဉ်းများနှင့် ဝင်းလက်တောက်ပြောင်သောချောက်ကြီးများသည် အံ့မခန်းဖွယ်ကောင်းလှသည်။ ဤနေရာနှင့်မလှမ်းမကမ်းတွင် တာနာရေအိုင်နှင့် ဘလူးနိုင်းလ်၏မြစ်ဖျားခံရာအရပ် တည်ရှိသည်။ ဤဘလူးနိုင်းလ်မြစ်သည်လည်း နိုင်ငံ၏အနောက်ဘက်ရှိ ဆူဒန်နိုင်ငံသို့ မြွေလိမ်မြွေကောက်စီးဆင်းသွားရာ၌ စိတ်တွင်စွဲမှတ်ဖွယ်ကောင်းသောချောက်ကြီးများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ တာနာရေအိုင်အနီးတွင် ဘလူးနိုင်းလ်သည် လှပသည့်ရှုခင်းဖြစ်သည့် တီစီဆတ်ရေတံခွန်ကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ကျောက်ဆောင်ကမ်းပါးအထပ်ထပ်ပေါ်မှ စီးဆင်းနေသောဤရေတံခွန်သည် နာမည်ကျော်ဝိတိုရိယရေတံခွန်အသေးစားနှင့် တူလှသည်။ အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် အရောင်စုံသောဆားချိုင့်ဝှမ်းများက အာဖရိကတိုက်၏အနိမ့်ဆုံးဒေသဖြစ်သည့် တာနာကီလ်သဲကန္တာရကို အလှတန်ဆာဆင်လျက်ရှိသည်။ ယင်းဒေသသည် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်ထက်နိမ့်သည်။

အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံသည် ဂျုံ၊ ဘာလီ၊ ငှက်ပျော၊ ပြောင်းဖူးနှင့်ဝါဂွမ်းမှစ၍ စပျစ်၊ လိမ္မော်နှင့် ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အမျိုးမျိုးအထိ ကောက်ပဲသီးနှံအမျိုးစုံ အံ့သြဖွယ်ကောင်းလောက်အောင်ထွက်ရှိသည်။ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံသည် ကော်ဖီပင် မူလပေါက်ရောက်ရာဒေသဖြစ်သည်ဟုလည်း ဆိုကြသည့်အပြင် ယနေ့ထက်တိုင် ကော်ဖီစေ့အများဆုံးထုတ်လုပ်သည့် နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းပြင် တက်ဖ် (teff) ဟုခေါ်သောထူးဆန်းသည့် ကောက်နှံတစ်မျိုးလည်းရှိသည်။ ၎င်းမှာ မြက်နှင့်ဆင်တူပြီး ယင်းအပင်၏သေးငယ်သည့်အစေ့ကိုအမှုန့်ကြိတ်၍ အင်ဂျာရာ (Injera) ခေါ် အီသီယိုးပီးယားပြည်သူတို့၏ အဓိကအစာနှင့် အမျိုးသားအစားအစာကိုပြုလုပ်သည်။ အင်ဂျာရာ ကို အထူးမီးဖိုတစ်မျိုးဖြင့်ပြုလုပ်၍ မဲဆော့ဘ် (mesob) ခေါ်အလှဆင်ထားသော ပလုံးအဝိုင်းကြီးတစ်ခုတွင်ထည့်၍စားကြသည်။ အီသီယိုးပီးယားလူမျိုးတို့၏နေအိမ်အများ၌ ကြမ်းပြင်ပေါ်ချထားသည့် မဲဆော့ဘ် မှာ အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းအဖြစ်ရော အလှအပတန်ဆာဆင်ပစ္စည်းအဖြစ်ပါ အသုံးဝင်သည်။

တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ

အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံတွင် အဘယ်တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များရှိသနည်း။ အများအပြားရှိပါသည်။ အမှန်ဆိုလျှင် အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ၌ တောဆိတ်အမျိုးမျိုးနှင့် ခြင်္သေ့အများအပြားကျက်စားနေထိုင်ရာ ဝေးလံသည့်အမဲလိုက်ဥယျာဉ် အတော်တော်များများရှိပါသည်။ ဤနိုင်ငံတွင် ငှက်မျိုးစိတ်ပေါင်း ၈၃၀ ကျော်ရှိသည်ဟုဆိုသည်။ အချို့ငှက်မျိုးမှာ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ၌သာ တွေ့ရှိနိုင်သည်။

ပို၍ထူးဆန်းသောတိရစ္ဆာန်တစ်မျိုးမှာ စီမြန်တောင်တန်းကြီးများ၏ မြင့်မားလှသည့်တောင်ထိပ်များ၌သာ ကျန်ရှိတော့သည့် တင့်တယ်လှပသော ဝါလီအာ အီဘက္ခစ် (walia ibex) တောင်ဆိတ်မျိုးဖြစ်သည်။ လူသူလုံးဝမရောက်နိုင်သည့် ကျောက်ဆောင်ကမ်းပါးများ၌ ရာဂဏန်းအနည်းငယ်မျှသာကျန်ရှိတော့သည်။ ၎င်းတို့သည် အသူတစ်ရာနက်သည်ဟုထင်ရသောချောက်ကိုပင် ခြေမချော်ဘဲခုန်လွှားနိုင်သည်။ လှပသော ဂျလာဒါ (gelada) လူဝံလည်းရှိသေးသည်။ ရှည်လျားသောအမွေးနှင့် ရင်ပတ်၌ထင်ရှားသောအနီစက်ရှိခြင်းကြောင့် ယင်းကိုခြင်္သေ့မျောက်ဟူ၍လည်းကောင်း၊ နှလုံးသွေးယိုစီးသောဘဘွန်းမျောက် ဟူ၍လည်းကောင်း ခေါ်ကြသည်။ တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များကိုကြည့်ရှုရန် ဝေးဝေးလံလံခရီးသွားစရာမလိုပါ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော်၊ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံမှလမ်းမကြီးများတွင် ကုလားအုတ်များ၊ လားများ၊ ကျွဲနွားများနှင့် မျောက်များဖြင့်ပြည့်နေလေ့ရှိသောကြောင့်တည်း!

ဝန်ခံရမည်မှာ ဤနိုင်ငံသည် ပြဿနာကင်းသောနိုင်ငံကားမဟုတ်ပါ။ မြို့တော် အဒစ္စအဘာဘာသည် လူဦးရေတစ်သန်းကျော်ရှိသည့် ခေတ်မီမြို့တော်တစ်ခုဖြစ်ပေသည်။ သို့သော် အိုးအိမ်တိုက်ခန်းနှင့် အလုပ်အကိုင်ရှားပါးလှသည်။ မိုးခေါင်ရေရှားမှုနှင့် ပြည်တွင်းစစ်ဒဏ်ကြောင့် အိုးမဲ့အိမ်မဲ့များ၊ ဒုက္ခိတများ၊ မုဆိုးမနှင့် မိဘမဲ့များ အများအပြားဖြစ်ပေါ်လာရသည်။ ဤနိုင်ငံရှိ ယေဟောဝါသက်သေများသည် အီသီယိုးပီးယားပြည်သူတို့အား ၎င်းတို့၏ပြဿနာများကို အပြီးသတ်ဖြေရှင်းပေးမည့်အရာမှာ ခရစ်တော်အားဖြင့်အုပ်ချုပ်သည့် ဘုရားသခင့်နိုင်ငံတော်သာဖြစ်ကြောင်း နားလည်စေရန် ကြိုးစားကူညီပေးလျက်ရှိကြသည်။—မဿဲ ၆:၉၊ ၁၀။

လောလောဆယ်၌ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံအကြောင်းသည် သိကောင်းစရာဖြစ်သည်။ ဤတဒင်္ဂအမြင်လေးက သင်၏သိမြင်စူးစမ်းလိုစိတ်ကို နှိုးဆွပေးသဖြင့် တစ်နေ့သောအခါ ဤစွဲမက်စရာကောင်းသောတိုင်းပြည်သို့ သင်ကိုယ်တိုင်လာရောက်လေ့လာမည်ဟု မျှော်လင့်ပါသည်။

[အောက်ခြေမှတ်ချက်]

[စာမျက်နှာ ၁၄ ပါ ရုပ်ပုံ]

အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ၏ အမျိုးသားအစားအစာဖြစ်သော “အင်ဂျာရာ” ကိုတည်ခင်းကျွေးမွေးရာ၌ “မဲဆော့ဘ်” ကိုအသုံးပြုကြသည်