Ny Anaran’Andriamanitra ao Amin’ny Soratra Hebreo

Hita im-7 000 eo ho eo ao amin’ny Soratra Hebreo ny anaran’Andriamanitra. Renisoratra efatra hoe יהוה no fanoratra azy io amin’ny teny hebreo. Nadika hoe “Jehovah” ireo Litera Efatra ireo, ato amin’ity fandikan-teny ity. Io no anarana miverina imbetsaka indrindra ao amin’ny Baiboly. Marina fa maro ny anaram-boninahitra nampiasain’ny mpanoratra Baiboly, toy ny hoe “Mahery Indrindra”, “Avo Indrindra”, ary “Tompo.” Ireo Litera Efatra ihany anefa no anaran-tsamirery iantsoan’izy ireo an’Andriamanitra.

I Jehovah Andriamanitra mihitsy no nampanoratra ny anarany ao amin’ny Baiboly. Nasainy nanoratra, ohatra, i Joela mpaminany hoe: “Izay rehetra miantso ny anaran’i Jehovah no hovonjena.” (Joela 2:32) Izao koa no nasainy nosoratan’ny mpanao salamo: “Enga anie ho fantatry ny olona fa ianao irery ihany, ilay manana anarana hoe Jehovah, no Avo Indrindra manerana ny tany manontolo!” (Salamo 83:18) Ao amin’ny Salamo fotsiny aza, dia miseho im-700 eo ho eo ny anaran’Andriamanitra, ary nasaina nohirain’ny vahoakan’Andriamanitra sy nataony tsianjery ny Salamo. Koa nahoana ny Baiboly maro no tsy ahitana ny anaran’Andriamanitra? Nahoana ity fandikan-teny ity no mampiasa an’ilay hoe “Jehovah”? Ary inona no dikan’io anarana io?

Nahoana no tsy hita ao amin’ny Baiboly maro ny anaran’Andriamanitra? Satria misy mihevitra fa tsy mila anarana manokana iantsoana azy ilay Andriamanitra Mahery Indrindra. Misy indray manaraka ny lovantsofina jiosy hoe tsy azo tononina ilay anarana, sao manazimbazimba azy, hono. Ao koa ireo mieritreritra fa tsy fantatra izay tena fanononana an’ilay anarana, ka aleo soloana fotsiny hoe “Tompo” na “Andriamanitra.” Tsy mitombina anefa izany rehetra izany, noho ireto antony ireto:

• Ahitana ny anaran’Andriamanitra ireo dika soratra voalohandohany misy ny Teniny, anisan’izany ireo efa voasoratra talohan’ny andron’i Kristy. Izany no tokony ho fantatr’izay mihevitra fa tsy mila anarana manokana ilay Andriamanitra Mahery Indrindra. Efa voalaza tetsy aloha fa nasainy naverina im-7000 teo ho eo ao amin’ny Teniny ny anarany. Mazava àry fa tiany ho fantatsika sy hampiasaintsika io anarany io.

• Izao indray no mila tadidin’ireo mpandika teny nanala ny anaran’Andriamanitra tao amin’ny Baiboly noho izy ireo manaraka ny lovantsofina jiosy: Tsy nanala ny anaran’Andriamanitra tao amin’ny Baiboliny ny mpanora-dalàna jiosy sasany, na dia tsy nety nanonona an’ilay anarana aza. Nahitana an’io anarana io imbetsaka mantsy ireo horonana fahiny hita tany Qoumrân, akaikin’ny Ranomasina Maty. Matoa koa nosoloan’ny mpandika teny sasany sora-baventy hoe “TOMPO” ny anaran’Andriamanitra, dia eken’izy ireo ihany fa hita tao amin’ny Baiboly sora-tanana tany am-boalohany io anarana io. Koa nahoana àry ireny mpandika teny ireny no sahy nanova na nanala ny anaran’Andriamanitra tao amin’ny Baiboly, nefa fantany hoe niseho inarivony tao izy io? Iza, hono, no nanome alalana azy ireo hanao an’izany? Izy ireo no aoka hamaly.

• Ary ahoana ireo milaza fa tsy tokony hampiasaina ny anaran’Andriamanitra satria hoe tsy fantatra ny tena fanononana azy? Tsy tokony hanonona ny anaran’i Jesosy koa izy ireo, raha izany. Hafa mihitsy mantsy no nanononan’ny mpianany azy io, fa tsy hoatran’izay mahazatra ny Kristianina ankehitriny. Ny Kristianina jiosy, ohatra, mety ho niantso an’i Jesosy hoe Yeshoà, ary ilay hoe “Kristy” kosa notononiny hoe Mashiah na “Mesia.” Ny Kristianina niteny grika kosa niantso azy hoe Iesos Kristôs, ary ireo niteny latinina indray nanao hoe Iesus Kristus. Nasain’Andriamanitra nosoratana tao amin’ny Baiboly anefa ny anaran’i Jesosy amin’ny teny grika. Hita avy amin’izany fa izay nanononan’ny olona an’ilay anarana tamin’ny teny grika mahazatra azy no narahin’ny Kristianina voalohany. Izany koa no mahatonga ny Komitin’ny Fandikana ny Baibolin’ny Tontolo Vaovao hihevitra fa mety ny mampiasa ny hoe “Jehovah”, na dia tsy tena mitovy amin’izay nanononana azy tamin’ny teny hebreo tranainy aza izany.

Nahoana ny Fandikan-tenin’ny Tontolo Vaovao no mampiasa an’ilay hoe “Jehovah”? Azo adika hoe YHWH na JHVH ireo renisoratra hebreo efatra (יהוה). Tsy nisy zanatsoratra ilay izy, satria tsy nasiana zanatsoratra ny teny hebreo tamin’izany rehefa nosoratana. Hain’ny mpamaky anefa ny zanatsoratra tokony hotononina, satria mbola fampiasan’ny olona tamin’izany ny teny hebreo tranainy.

Arivo taona teo ho eo taorian’ny nahavitan’ny Soratra Hebreo, dia nasian’ny manam-pahaizana jiosy teboka sy tsipika kely isan-karazany ny renisoratra, mba hamantarana ny zanatsoratra miaraka aminy. Efa ninonino foana anefa ny ankamaroan’ny Jiosy tamin’izany hoe tsy azo tononina ny anaran’Andriamanitra. Nosoloan’izy ireo teny hafa àry ilay izy. Noho izany, rehefa nanoratra ny anaran’Andriamanitra izy ireo, dia zanatsoratra tao amin’ireny teny ireny no nakambany tamin’ireo renisoratra efatra. Na dia nisy teboka sy tsipika kely aza ireo sora-tanana ireo, dia mbola tsy fantatra ihany ny tena fanononana ny anaran’Andriamanitra amin’ny teny hebreo tany am-boalohany. Misy indray mihevitra fa mety ho notononina hoe “Yahveh” ilay anarana. Ny hafa anefa milaza fa misy fomba fanonona hafa. Iao, ohatra, no andikana ny anaran’Andriamanitra ao amin’ny horonam-boky amin’ny teny grika misy ny Levitikosy, izay hita tany amin’ny Ranomasina Maty. Nisy mpanoratra grika koa nampiasa ny hoe Iae na Iabe na Iaoe. Tsy misy afaka milaza anefa hoe izao na izao ny tena marina. Tsy fantatra mantsy ny tena nanononan’ireo mpanompon’Andriamanitra fahiny an’ilay anarana tamin’ny teny hebreo. (Genesisy 13:4; Eksodosy 3:15) Ny azo antoka dia hoe nampiasa ny anarany foana Andriamanitra rehefa niresaka tamin’ny vahoakany. Izy ireo koa niantso azy tamin’ny anarany, ary nampiasa azy io rehefa niresaka tamin’ny hafa.—Eksodosy 6:2; 1 Mpanjaka 8:23; Salamo 99:9.

Nahoana àry ity fandikan-teny ity no nifidy an’ilay hoe “Jehovah”? Satria fampiasan’ny olona efa ela izy io.

Ny fandikan-tenin’i William Tyndale no Baiboly anglisy voalohany nampiasa ny anaran’Andriamanitra. Ilay anarana hoe “Iehouah” no nampiasainy, tamin’izy nandika ny Boky Dimy Voalohany, tamin’ny 1530. Nivoatra anefa ny teny anglisy, ka niova koa ny fanononana ny anaran’Andriamanitra. Rehefa nandika ny Salamo, ohatra, i Henry Ainsworth tamin’ny 1612, dia “Iehovah” no nanoratany azy. Ilay hoe “Jehovah” amin’izay no nampiasaina rehefa nohavaozina io fandikan-teny io tamin’ny 1639, ka natao pirinty niaraka tamin’ireo Boky Dimy Voalohany. Rehefa jerena koa ny Baiboly malagasy navoakan’ny Fikambanan’ny Misioneran’i Londres (LMS) tamin’ny 1835, dia “Jehovah” no hita ao. Ary izany no mbola ampiasain’ny Baiboly malagasy sasany hatramin’izao.

Nampiasa an’ilay hoe “Jehovah” fa tsy “Yahveh” ilay manam-pahaizana fanta-daza atao hoe Joseph Rotherham, tao amin’ilay boky hoe Fandinihana ny Salamo (1911, anglisy). Nanazava izy hoe ‘io no mahavantana kokoa ny mpamaky Baiboly sady eken’ny rehetra.’ Nilaza ny antony nampiasany an’ilay hoe “Jehovah” koa ilay manam-pahaizana atao hoe A. Kirkpatrick, tamin’ny 1930. Hoy izy: “Milaza ny mpandalina fitsipi-pitenenana hoe Yahveh na Yahaveh no tokony hampiasaina. JEHOVAH anefa no efa nahazatra ny olona miteny anglisy. Tsy ny fanononana azy koa no tena zava-dehibe fa ny hahafantarana hoe Anaran-tsamirery ilay izy, fa tsy anaram-boninahitra fotsiny toy ny hoe ‘Tompo.’”

Inona no dikan’ilay anarana hoe Jehovah? Avy amin’ny matoanteny hebreo midika hoe “tonga ho” izy io. Manam-pahaizana maro no mieritreritra fa matoantenin’ny mpampanao io matoanteny hebreo io. Araka ny hevitry ny Komitin’ny Fandikana ny Baibolin’ny Tontolo Vaovao àry, dia “Manao Izay Hahatonga Izy” no dikan’ilay anarana. Samy manana ny heviny ny manam-pahaizana, ka tsy afaka miteny isika hoe io no mety indrindra. Mifanentana tsara amin’i Jehovah anefa io famaritana io, satria izy no Mpamorona ny zava-drehetra sy Mpanatanteraka ny fikasany. Izy no nahatonga an’izao rehetra izao hisy, anisan’izany ny anjely sy ny olombelona. Ataony foana koa izay hahatonga ny fikasany ho tanteraka.

Misy matoanteny hebreo mifandray amin’ilay hoe “tonga ho”, ao amin’ny Eksodosy 3:14, hoe: “Hataoko Izay Hahatonga Ahy ho Araka Izay Tiako”, na koa hoe “Hoporofoiko fa Izaho Ilay Mahavita Izay Iriko.” Tsy ireo fotsiny no dikan’ilay anarana hoe “Jehovah.” Hita amin’ireo anefa hoe mahavita miovaova araka izay tiany i Jehovah, amin’ny toe-javatra rehetra, mba hanatanterahana ny fikasany. Iray amin’ny toetra mampiavaka an’i Jehovah fotsiny izany, fa tsy izay ihany no hevitry ny anarany. Tsy hoe ny tenany ihany mantsy no afaka miova araka izay tiany, fa ataony koa izay hahatonga ny zavaboariny ho azony ampiasaina sy hiova arakaraka izay ilana azy mba hanatanterahana an’izay kasainy.