Elobmîs ge hoa ǂgomdi ǁkhāǁkhās xa ra māǂoa. ǀNī ǂkhani-i hîna Elobmîs khami i, i ge a ǀkhai. Hîna ge ǂgui khoen di ûiga a dawasa. Xawe nē ǂkhanis ge ra mî ǁgaiǁgaihe. Tsî ra ôaǃnâhe ǂhumi ǂgari-amhes nî ga.

Aiǁgause i ge ǀnī oaǃnâ-aon hîna ǀoro Elobmîsa ge ôaǃnâ ra mî. ǀAsa Elobmîs ǃhuru ǂâibasensa ūhâ tamasa. “Sida ge ǂgomǃgâ tama hâ. Nē ǀasa Elobmîs ǃkhōǃkhunis a ǂhanusa.” Tib ge professori hîna a ǂgomdi ǁkhāǁkhāsens diba ra mî. “Sida ge ǂgui dīsāhe hâ xoade ra hō. Tsî ǃnāsa xoadi ge ǃkharu ge ǁaeb ǀoro xoade xu ūǂuisa. Tsî ǂgui ǀgaugu ǃnâ a ǀkharaǀkharasa.”

ǀNīn ge Elobmîs di ǂgomǃgâsiba ra înganǀge. ǁÎn di ǂgomdi khaoǃhūb ǃgao. Aiǁgause Faizali, ge Xristeǁî tama ǀaokhoen xa ge ǁkhāǁkhāhe. Elobmîs a ǃanu ǂkhanisa. Xawes ge nēsisa dawasa. “Nēs xa ǃaromahe hâse ta ge ge ǂgomoǃnâ i. Khoen ge tita ǀkha Elobmîs xa gere ǃhoa o.” ǁÎb ge ge mî, “ǁnāsa hâ tsîn ge ǁîna ǀoro Elobmîsa ūhâ tama hâ. ǀNî xūn ge dawahe hâ.”

ǂHâǂhâsa-e Elobmîs ge dawahe tamas ka io, dawahe tamasa? Saora dîdi xa ǂâiǃnâ re: Elobmîs hānîǁaeb xa hâ mîmāde ǂgomǃgâ ǁkhā i du a? ǁÎdi mapa ǀoro xoadi ǃnâ hâsa, du ga ǀū o? (Romeǁîn 15:4) Elobmîs di daoǁgaude du nî sîsenū ǂhâǂhâsa mîǁguiga du ga dī o? Sadu sîsenni, ǀaokhoen, tamas ka io, ǀasa Elobmîsa sadu ǃoabas ǃnâ sîssenū i du nî? Hîna ǀoasa kurusa ūhâ tama khoen xa ǁgâihē hâsa?

ǀOro xoadi Elobmîs di ǂkhanis di di ge a ǀkhai. Xawe da ge ǀapemādi ǃkharu ge ǁaeb kopigu tsî ǂgui ǀoro testaments diga ūhâ. Matis ge nē ǀoro testamentsa dīkākās, mâǃoadi, tsî xoadi ǃâitsâde mâǃkharu? Tsî matis nē ǂkhanis ge ǃkharu ǃnâ xūna. Sado ra ǂkhâǃnâ i du nē ǀasa Elobmîs ǃnâ ǂgom? ǂÂiǃâ re nē dîdi ǃereamde saora ǃâb Elobmîs ǃgom ǁaeb ǃnâ māǃkharus disa.

ǃAOǃAODI: Papyrus tsî Perkamendi ge Elobmîsa xoa ai ǂkhanigu ase gere sîsenūhe. Elobmîs xoa-aogu tsî ǂnûiǃkhuni-aogu xa.a (2 Timoteub 4:13) Matin ge nē ǂkhanin tsî sîsenūhe gere xūna Elobmîsa hui is tā ǀō?

Papyrusi ge a doa ǁkhā, kleure ǂoaǃnâ tsî ǃhaese ǀoro ǁkhā. “Khōb tsîn ge a ǀō tsî a ǁgai ǁkhā tamas ka io, ǃhū kai tsî sîsenūhe ǁoa.” Tikha ge Egipteb ǀoro xūna gere ôaǃnâ khoekha, Richard Parkinsoni tsî Stephen Quirke tsîna ge mî. “Nē ǂkhani-i ge sâuhe i ga o, o a ǃae, ǀō tamas ka io, turun tsî xoxon xa a ǂûhe ǁkhā. Tsî ǃnāsase gomgu xa a ǂûhe ǁkhā ǃhūb ǃnâ i ga sâuhe o.” ǀNî papyrin ge sores ǀgammi xa ge hō-e tsî ǃhaese ge ǁgai.

Perkameni ge papyrus-i xa a ǀgaisa. Xawe i ge ǁî-i tsîna ǃgâi ǀgaub ǃnâ i ga ūhâhe tama io nî ǁgai. Tsî ǀgaisa ǀgammi ǃnâ i ga hâs tsîna nî ǀō.b Perkameni ge xoxoron xas tsîna a ǁhōbahe. Aiǁgause i ge ǃkharu ge ǁaeb ôaǃnâs ǂkhanis Everyday Writing in the Graeco-Roman East, sa ra mî “ǂkhinin gere ǁgai” ti. Elobmîs ga ǀō hâ o. Os ge Elobmîs haisi-amsa ga ǁōǂoa hâ.

MATIS GE ELOBMÎSA SÂUHE: Jodeǁîn ǂhanub ge gaoga ge ǁgari mab hoab “nē ǂhanub disa ǂkhani-i ǃnâ nî xoaǁnâbasen” sa. ǂGuro koro Elobmîs ǂkhanidi ǃnâ. (Deuteronomium 17:18) ǁNā ǁaeb xoa-aogu ge ǂgui ǂkhanide ge xoa. Tsî testamentdi ge Jesub tsēdi ǃnâ ǂgui sinagogegu Israeli digu ǃnâ tsî ǁkhāti ǃnūse Mesedoniab ǃnâ ge hōhe ǁkhā i. (Lukab 4:16, 17; ǃNaeǃkhaidi 17:11) Mati di ge nē ǀoro xoade sâuhe nētsēs kōse?

“Jodeǁîn ge ge ǂan i. Matin Elobmîs xoade ūhâ ǂkhanina xapan ǃnâ nî sâusa.” În tā ǁgaiǁgaihe, tib ge ǀasa testaments ôaǃnâ-aob Philip W Comforta ra mî. Xristeǁîn tsîn ge nē ǃhaoǃnâxa ǀgauba gere sîsenū. Nēs xa ǃaromahe hâse i ge ǀnî Elobmîs ǂkhanina klei-i ǀkha kurusa xapan ǃnâ ge hō-e. Tsî ǀnîna ǃkhae ǁhoagu ǃnâ ǂganamsase. Hoa ǁae ǂnāsa ǃhūgu ǃnâ.

ǀAMǂOAS: ǂGui ǂkhari ǃârogu ǃnâs ge Elobmîsa ǁaupexa 2 000 kuriga ge sâusa i. ǀNî hâ xoasa ǂkhani-i hîna ǁnāti kō gaxuse a sâusa-i ge a ǀkhai.

ǃAOǃAODI: ǂGui ǂgīǂgōsi tsî ǂgomdi ǂgaeǂgui-aon ge gere dītsâ. Elobmîs haisi-amsa ǀam kaisa. ǁÎn ge hoaǁae ǁîn ǀgaiba gere sîsenū. Elobmîsa ūhâhes tsî kuruhes tamas ka io, ǂnûiǃkhunihesa ǀam kaisa. ǃGaoǃgâ re ǀgam aiǁgau ra:

• ǁAupexa 167ǁî kuri Jesub ǃnaes aiǃâ.: ǂGaeǂgui-aob Antiochus Epiphanesi ge gere ôa am, Grikeǁîn di ǂgomsa Jodeǁîn ai ǁgariǁnāsa. Tsî ge mîǁgui hoa Hebre xoadi nî dīkākāhesa. ǁÎb khoegu ge “ǂhanub xoa aihe hâ ǂkhanisa gu gere hō o. O gere ǀhauǃā tsî gere ǂhūpiǂui. Tsî ǁnān hîna ge ǀgaib tsî ǁkhaeǂgoahesa gere ôan ge gere ǃgamhe.” Tib ge ǃkharu ge ǁaeb xoa-aob Heinrich Graetza ge mî.

• ǁAegub kurin ǃnâ gu ge ǂgaeǂgui-aogu Katolik ǂgoms diga ge ǁaixa. ǂGomdi ǁkhāǁkhā-aogu ge khoena Elobmîsa xū ǁkhāǁkhā o. Tsî ǁîgu ǃhaoǃnâsi xūna ge ǁkhāǁkhā tama io. ǁÎgu ge ge mîǁgui, ǀnî hâ Elobmîs ǂkhanidi Psalmdi hîna Latins gowab ǃnâ hâ tamadeds ga ūhâ o. Ots kerkheba xu ǁnā bē hâsa. ǀGui ǂgaeǂgui-aob kherkheb dib ge ge mîmâi. “ǁGariǁgarisase ǁnā khoen hîna ǀnî xoade ūhâna ôaǂuisa. . . . Tsî hoaǁae ǁîn di omde ôaǃnâsa. ǁÎgu ge mâǃkhai i hoa i hîna gu gere ǂâi i sâuǃnâhe hâde gere ôaǃnâ. . . . Mâ om-i hoa i hîna gu nē khoena hō ǃnâ i ge, gere dīkākāhe.”

Elobmîs khākhoen ga nēsa dīhō hâ o. ǁÎs haisi-amsa dīkākāsa, os ge Elobmîsa ga kā hâ.

MATIS GE ELOBMÎSA MÂǃKHARU: Gao-aob Antiochusi ge ǁîb ǂâisa Israelǁîn ai ge ǂnûi hâ i. Xawen ge Jodeǁîna ǂgui khoena nau ǃhūgu ǃnâ ge ǀhaoǀhao. ǂAnsa ūhâ khoen ge Jesub hās khaoǃgâ 60 persent, Jodeǁîn hîna Israeli ǃauga ge hâ ina ge ǃgôakhâi. Jodeǁîn ge ǁîn di sinagogegu ǃnâ xoade ge sâu hâ i. ǁKhā xoadi hîna hānîǁaeb surib tsî Xristeǁîn xa nî sîsenūhena ǃkhōǂgā hâse.​—ǃNaeǃkhaidi 15:21.

ǁAegub kurin ǃnân ge Elobmîsa a ǀnam khoena. ǁKhoaǂgaose ǃgôaǃgonhen ra hîna ge aiǃgû xoade ǂnûiǃkhunisa. Tik masindi nî hās aisi, i ge Elobmîsa ǂkhari ǃâgu 33 gowagu digu ǃnâ ge hōhe ǁkhā i. ǁNapaxus ge Elobmîsa ǂnûiǃkhunihe tsî ǃhūbaib ǂhâbase ge māǂuihe.

ǀAMǂOAS: Elobmîsa ra ǂnûiǃkhuni khoen ge gaogu tsî ǂgomdi ǂgaeǂgui-aogu xa mâǃoahe tsî gere ǃaoǃaohe. Xawes ge Elobmîsa ǃhūbaib ǂhâbase ge māǂuihe. Tsî hoa ǂkhanin hîna ǂnûiǃkhunihe hân xa a ǂoaǂamsa. ǁÎs ge ǂhanugu, gowagu, ǃhūgu tsî ǂgui khoen ûiga ge dawa.

ǃAOǃAODI: Elobmîs ǃoagu ge hâ i ǃaoǃaodi. ǁÎs ǀōs tsî mâǃoas ge Elobmîsa ge dīkākā tama hâ i. ǀNî ǃhaoǃnâpe ǂgomdi ǂgaeǂgui-aon tsî ǂnûiǃkhuni-aon ge ge dītsâ. Elobmîs haisi-amsa ǁîn ǃhaoǃnâpe ǂgom ǀgaugu ǃoagu dawasa. ǁÎn ra ǂgom ǀgauba Elobmîs ǀkha ǀgōpeǀnōs ǃâs ǃnâ. ǃGaoǃgâ re ǀnî aiǁgaude:

• ǃOaba ǃnâ ǃkhaib: Hakaǁî tsî ǀgamǁî kurigu ǁaegub ǃnâ Jesub di ǃnaes aiǃgâ, gu ge xoa-aogu Samaritan Pentateuch diga Eksodus 20:17 ǀams ai “Aargaareezems ǃnâ. Tsî ǁnāba i ge altarsa nî omhe” ti hâ ǃnapa ge ǂgā. Samaritanan ge ge ǂâi hâ i nē xoas ǁîn di tempela omsa ra ǂkhâǃnâ di. “Aargaareezem” tamas ka io, Mount Gerizims ai.

• ǃNonaǀguira Elob ǃnâ ǂgoms: ǁAupexa 300 kurigu Elobmîs dītaohe hâs khaoǃgâ. I ge ǃnona ǀguira Elob ǃnâ ra ǂgom khoeba 1 Johaneb 5:8 sa ge dawa. Sao ra se “ǀhommi ǃnâ i ge ǁgûb tsî mîs tsî ǃanu gagaba hâ: tsî nē ǃnonan ge a ǀgui.” ǁNā ǃâb ge ǀasa testaments ǃnâ a ǀkhai. “Jesub di ǃnaes aiǃgâsa xū hâ kurigu ǃnâ” kō re Elobmîs ôaǃnâ-aob Bruce Metzgeri ge mî xū-e. Nē mîdi ge “ǂguise ǀoro Latin testaments tsî [Latin] Vulgates ǃnâ ra hōhe.”

• ǂOaǂamsa ǀons: Jodeǁîn di ǂhanugu ge ǀgaisa mîǁguiga ge dī. ǂGui ǂnûiǃkhuni-aogu ge ge mîǁgui Elob ǀonsa Elobmîs xoade xu ūǂuisa. ǁÎgu ge Elob ǀonsa “ǃKhūb” tamas ka io, “Elob” ti hâ ǂgai ǀondi ǀkha ge ǃkhōǃkhuni. Nēs ge ǂâibasensa kuru-aob ai ǀgui ge ūhâ tama hâ i. Xawe ama tama ǃoaba-aon tsî ǁGâuab tsîna ǃkhōǂgā hâ.​—Johaneb 10:34, 35; 1 Korinteǁîn 8:5, 6; 2 Korinteǁîn 4:4.a

MATIS GE ELOBMÎSA MÂǃKHARU ǀGAUS: ǂGurose gu ge Elobmîs ôaǃnâ-aoga ge ǁae tama hâ i. Tamas ka io, o gere ǀgapitsâsen. Xawe ǀnîn ge kaise ǃgâi ǀgaub ǃnâ ôaǃnâde gere dī. ǃNaniǁî tsî disiǁî kurigu Jesub di ǃnaes aiǃgâ gu ge Masoretes kopiga Hebreǁî xoadi ase ge māǂuihe. Hîna Masoretik xoadi ti a ǂansade. ǁÎgu ge hoaǁae ǂorisase ôaǃnâde gere dī. ǁÎn ge mîdi tsî leterdi tsîna gere ǃgôa i i tā dīsā-e hâ. Tsî dīsāhe hâ xū-e gu gere hō o. O gu ge xoaǁguiba gere dī margins ǃnâ. Masoretes gu ge Elobmîs ǂâibasensa dawasa gere mâǃoa. “Tsî ǂanapega nēsa dīs ge ǀgaisa ǂkhababa ǁîga nî hauba” tib ge Professor Moshe Goshen-Gottsteina ge xoa.

ǀGamǁîse nē testaments di kai ǃâb ge ra hui. În nētsēs Elobmîs ôaǃnâ-aona tā dīsāna dī. Aiǁgause gu ge ǂgui kurin ǃkharu hâse ǂgomdi ǂgaeǂgui-aoga. Ge ǁkhāǁkhā ǁîgu Latin versions ama tama Elobmîs xoade ǃkhōǂgā hâsa. ǁÎgu ge 1 Johaneb 5:8 tawa ǃgâi tama mîsa ge ǂgā hîna ǃkharu go khomai ǃâs ǃnâ go hâ isa. Nē dīsādi ge English King James Versions di xoade ge tsâǀkhā. Xawe nau xoadi ge hōhe o, mati di ge nēsa ǃgāsa kai? Bruce Metzgeri ge ra mî: “[1 Johaneb 5:8] tawa ǀarosa ǃâb ge a ǀkhai. ǃKharu ge ǁaeb di ǀoro xoadi hoadi ǃnâ. (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic) Latins ǀguis ge ge ūhâ i.” ǁNā amaga i ge King James Version tsî nau Elobmîde xu ge ūǂuihe.

ǀOro xoade ra ǁgau Elobmîs haisi-ams ge mâǃkharusa? Dead Seas ǃnâ i ge Elobmîs ǀnî ǃâ-e 1947ǁî kuri hōhe o. O i ge ge ǀgōpeǀnohe ǁkhā i nau Hebreǁî Masoretik xoadi ǀkha. Hîna ge ǂgui kurina ǃkharu hâse a xoahe de. ǂGui ǃgôab ǃnâ hâ ǂhôan ôaǃnâ-aon Dead Sea xoadi din ge ge hōǂui ǀgui skroli di xoadi “ǂâu hâsa ama i asa ǁgausa. Nē ǂnuiǃkhunis Elobmîs xoadi, hîna ge ǂgui kurin ǃkharu hâse ǃomdi ǀkha a xoahedi. Jodeǁîn ǂnuiǃkhuni-aon xa kaise ǂgomǂgomsa tsî ǃgâise xoahe hâsa.”

Chester Beatty Librarib ge papyria-i di ǃgôaba ge ǀhaoǀhao. Hîna ge hoa ǂkhanin Grike Xristeǁîn xoadi. Tsî ǀnî ǃâgu hîna ǁaupexa 100 kurin Elobmîs xoa toahe hâs khaos ai hân tsîna ǃkhōǂgā hâ. “Papyris ǂkhanigu ge ǂâu hâ ǃgāsasiba ra mā” tsî The Anchor Bible Dictionary ǂkhanis ge ra mî nē “ǂnuiǃkhunis Elobmîs dis a ǃgāsasa.”

ǀAMǂOAS: Elobmîs xoade ǁgaiǁgais xa i ge kurin ǃnâ ǂgui xoade ge ǃgāsa kaihe. “ǀGui ǂkhani-i ǃkharu ge ǁaeb di-i. Tsîn ge nēti kōse ǂguise xoasa tama. Grike Xristeǁîn xoadi ǃnâ” tib ge ǃgôahesab Frederic ­Kenyona ra mî. Tsî ǀgui Elobmîs ôaǃnâ-ao i tsîn ge ǀūxū tite. Nē xoadi ge ǀgapikhaba xū sida ǃoa a hāsa. Tsî ganganxaseb ge Hebreǁî xoadi ôaǃnâ-aob William Henry Greena ge mî: “Nēs ge ra ǂâibasen ǀnî hâ sîsenni tamas ka io, ôaǃnâ-ao-i nēsa ǂhanu ǀgaub ǃnâ a māǃkharu ǁoasa.”

Elobmîs ge ge mâǃkharu. Sadu ǁîsa nî ǂan tsî ǁîs kopiga xū nî khomaiga. Tsî ǃgâi ǂnuiǃkhunisa du ga ǁhûi o, o du ge a ǂan ǃgâi ǁaposa ǂansa ūhâ kopib, xoas diba du go ǁhûisa.a Xawe tae-i ǃgaos ge Elobmîsa ǀōs, ǀgaisa mâǃoadi. Tsî ǂanabega ǃâitsâdi ǁîs haisi-amsa dawahes disa ǂgui ǃnâde ge mâǃkharu? Tae-i ǃgaos nē ǂkhanisa kaise a ǂoaǂamsa?

ǂGui Elobmîs ǁkhāǁkhāsen-aon ge ge mûǂan apostel Paulub ge xoa khami. ‘Xoas hoas ge Elob xa ǃgomǂgāǃnâhe hâsa.’ (2 Timoteub 3:​16) ǁÎn ge ge ǂgom Elobmîs Elob ǂoaǂamsa mîsa. Tsîs ge ǁîb xa nētsēs kōse a sâuhesa. Faizal, hîna go nē ǃhoaǃâs ǃnâ ôaǃnâde dīb ge ge mîǁgui Elobmîsa ǁkhâǁkhāsensa. ǁÎb ge hō ǂans ge ge buruxa i. ǁÎb ge ǃhaese ge mûǂan. ǂGui ǁkhāǁkhādi hîna ǂgomdi ǃnâ ǃnāsase hâdi Elobmîs ǃnâ ǀkhaisa. Tsîb ge ge Elobmîs ǃnâ ǁkhāǁkhāsen tae-i ǂâibasensab Eloba ǃhūbaib ǀkha ūhâsa.

“Tita ge kai ǂgomǃgâba ūhâ nēsi ta ūhâ Elobmîs a ǀkhae Eloba xū hâs diba.” ǁÎb ge ge mî “Elob ga hoa ǃhūbaiba a kuru o, ob ǁîba ǀgaiba ūhâ tama Elobmîs ǂkhanisa mā da tsî ǁîsa sâusa? Ti ta ga ǂâi o, o ta ge tita Elob ǀgaiba ra ǃgôa ǁnā. Tsî tita tari ta hîna Elob ǀhoaǀgaixab di ǀgaiba nî ǃgôaǁnā ta?”—Jesajab 40:8.