Tein techmachtia nochi tein onkak
Akin momachtiaj sitalimej kimoujkaitaj nochi tein onkak porin axkan kipiaj manamikmej tein okachi kuali ika momachtiaj. ¿Toni kiajsinij?
Nochi tein onkak yetok kampa moneki. Se tamachtilis tein kipia amaix Astronomy, kijtoua: “Itech iluikak, galaxias amo moyaujtokej kemej yeski, ta nochi kuali yekyetok”. ¿Keniuj mochiuak? Taixmatinij kijtouaj ke nejin ueli mochiua porin onkak se taman tein amo moita, tein moixmati kemej materia oscura. Moijtouani ke materia oscura “se chikaualis tein amo moita” kampa tekpantokej “galaxias, cúmulos de galaxias uan supercúmulos de galaxias”.
¿Keyej nochi tein onkak yetok kampa moneki? ¿Ueliskia mochiuas iselti? Xikonita tein kijtojka Allan Sandage, se taixmatkej akin kineltokaya Dios. Moijtoua ke yejua semej akin okachi kuali momachtiaya sitalimej itech siglo veinte.
Yejua kijtoj: “Niknemilia ke amo ueliskia maj nochi iselti moyektali, ta monekia maj aksa kichiuani”.
Miak taman ueli yoltok porin kuali chijchiujtok nochi tein onkak. Xikonnemili tein taixmatinij kitokaytiaj fuerza nuclear débil. Nejin kichiua maj tonaltsin kisentoka kauanto. Komo nejin tein kikauantia okachi amo chikauak yeskia amo keman tikpiaskiaj tonaltsin. Uan komo okachi chikauak yeskia, tonaltsin uejkaujya ixpoliuiskia.
Sayoj ke, amo sayoj nejin chikaualis kuali chijchiujtok. Onkak okseki chikaualis tein no kuali chijchiujtok, tein komo amo onkaskia nion teyi ueliskia yoltos. Se takat akin kijkuiloua tein momachtiaj taixmatinij, Anil Ananthaswamy, kijtoua ke komo semej nejin chikaualis yeskia taman, “sitalimej, planetas uan galaxias amo keman mochijchiuaskiaj, nion teyi ueliskia yoltos”.
Nochi tein onkak chijchiujtok kemej uelis kuali tinemiskej. Taltikpak yetok kampa moneki porin kipia ejekat tein tapaleuia, at tein moneki uan metsti tein amo semi ueyi nion semi tsikitsin. Amaix National Geographic kijtoua: “Nochi taman tein onkak uan tein yoltok itech taltikpak, kichiua maj sayoj nikan ueli tinemikan, ijkon kemej kijtouaj taixmatinij”.a
Se motelmachtijkej kijtoua ke sistema solar, moajsi itech togalaxia “kampa amo teyi onkak”. Yejua ika, itech taltikpak ueli yoltok miak taman. Komo tinemiskiaj kampa yetokej okseki sitalimej, kemej tatajko itech togalaxia oso okachi uejka radiación ueliskia techijtakos. Sayoj ke, taixmatinij kijtouaj ke taltikpak moajsi itech galaxia kampa moneki yetos para miak taman uelis yoltos.
Paul Davies, akin semi momachtiani nochi tein onkak itech iluikak uan taltikpak, kijtoj: “Amo nikneltoka maj tonemilis iselti peuani […]. Amo nenkaj tiyoltokej”.b Paul Davies amo tamachtia ke Dios kichijchiuak nochi tein onkak uan tejuan. Sayoj ke, ¿toni tikonnemilia tejuatsin? Miak taman kinextia ke taltikpak uan nochi tein onkak, chijchiujtok kemej miak taman uelis yoltos. ¿Melauj ke taixejekol maj tiknemilikan ke aksa tachijchiuak?
a Amaix National Geographic amo tamachtia ke Dios kichijchiuak taltikpak uan tejuan, ta kijtoua ke taltikpak chijchiujtok kemej kuali ompa tinemiskej.
b Paul Davies: La mente de Dios (trad. Lorenzo Abellanas Rapun), 1993.