Georgette Douwma/Stone via Getty Images
¿IXPOLIUIS TALTIKPAK?
UEYIAMEJ
ITECH ueyiamej amo sayoj onkak miak taman tein ueli se kimajseua, ta no ompa kikixtiaj tein ika ueli mochiua tataman pajti. No kichiua maj onka miak oxígeno tein moneki itech taltikpak uan ueli kichichina dióxido de carbono tein tejuan tikixtiaj. ¡Uan amo sayoj nejon! Ueyiamej no tapaleuiaj maj amo semi chikauak momachili totonik nion maj tel taseseya.
Tein kinpanotok ueyiamej
Kemej axkan semi chikauak momachilia totonik, uelis amo onkasok arrecifes de coral, crustáceos uan okseki taman okuiltsitsin tein nemij itech ueyiat. Momati ke kemej 25% den okuiltsitsin tein nemij itech ueyiat motamakaj ika arrecifes de coral. Uan científicos kiixejekouaj ke itech 30 xiujmej, nochi nejon arrecifes ueliskia poliuis.
Taixmatinij kiixejekouaj ke kemej 90% den totomej tein motamakaj ika okuiltsitsin tein nemij itech ueyiat kikuanij plástico, uan momati ke nejon plástico nochi xiujmej kinmiktia miak tataman okuiltsitsin tein nemij ompa.
Itech xiuit 2022, António Guterres, secretario general de las Naciones Unidas, kijtoj: “Amo tikitanij keniuj kijtakojtokej ueyiamej, uan niknemilia ke axkanya monekiskia teisa mochiuas”.
Taltikpak chijchiujtok para uelis se nemis
Ueyiamej uan okuiltsitsin tein nemij ompa, chijchiujtokej kemej uelis chipauayaskej ininselti komo tejuan amo tiktamotaj tein kipitsotilia oso tein tepajuia. Se amatajkuilol kimelaua ke komo akin kipiaj fábricas kiitaj maj amo ajsi itech ueyiat tein tepajuia oso tein pitsotik, “nejon ueyiat iselti chipauaya” (Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation). Maj tikitakan seki taman keniuj mochiua:
Tein kiluiaj fitoplancton kitilana dióxido de carbono uan kitsakuiltia para amo xinis porin yejua tein semi kichiua maj chikauak momachili totonik. Tein melauj, tajko den dióxido de carbono tein onkak, yejua fitoplancton kitilana, uan okse tajko yejua koujmej uan xiuit tein onkak itech taltikpak kitilanaj dióxido de carbono.
Seki tsikitsitsin okuiltsitsin motamakaj ika tein mokaua keman mikij pescados, uan ijkon amo pitsotia ueyiat. Satepan okseki okuilimej tein ompa nemij kinkuaj nejon tsikitsitsin okuiltsitsin. Nejin tein mochiua semi “tapaleuia maj amo pitsotia ueyiat” (Smithsonian Institution).
Kemej tekiti ininijtik seki aokuilimej keman motamakaj, tapaleuiaj maj at tein kijtakoua corales, xilimej uan okseki okuiltsitsin, mochiua kemej at tein amo teijtakouaok.
Keniuj ueliskia momelauas kuejmol
Komo tikuij bolsas uan botellas tein miakpa ueli se kikui, titapaleuiaj maj amo ajsiti miak tajsol de plástico itech ueyiamej.
Komo amo keman ajsiskia tajsol itech ueyiat, semi tapaleuiskia. Yejua ika taixmatinij tayolmajxitiaj maj se kikui bolsas uan tataman tapalkamej tein uelis oksepa se kikuis, uan amo tein sayoj sepa se kitekitiltia uan ompa se kitamota.
No moneki mochiuas okseki tamanok. Yankuixtok, sekin akin kiitaj maj amo moijtako taltikpak, itech sayoj se xiuit, kiololojkej 8,300 toneladas de tajsol tein ueyiat kiualtitilatsak atenoj itech 112 países. Uan nejin sayoj se tepitsin de nochi tajsol tein ajsiti itech ueyiamej nochi xiujmej.
Se amatajkuilol kijtoua ke “xa amo uelisok moyektalis tein kichiuilianij ueyiamej”. Uan kijtoua ke kemej semi mokui gasolina uan okseki taman tein semi taijtakoua, okuiltsitsin tein nemij itech ueyiat amo uelijok kitamichipauaj nochi tein mopitsotilia” (National Geographic).
Biblia techiluia keyej uelis tikchiaskej maj moyektali nejin kuejmol
“Itech taltikpak onkak miak taman tein tikchijchiuak. Ompa yetok ueyiat, tein semi patauak, kampa nemij miak okuiltsitsin, tsikitsitsin uan uejueykej” (Salmo 104:24, 25).
Dios tachijchiuak kemej uelis mochipauas ueyiamej. Xikonnemili nejin: komo Dios akin tachijchiuak kuali kiixmati ueyiat uan nochi tein ompa yoltok, ¿melauj ke no uelis uan kineki kiyektalis tein kichiuilianij ueyiamej? Xikonita itech nejin amatajkuilol, tamachtilis “Dios kijtoua ke amo ixpoliuis taltikpak” itech página 15