TAMACHTILIS ITECH IPEUJYAN AMAIX: NETEUILIS TEIN SENKIS KIPATAK TALTIKPAK

Akin yekmelauj itajtakol maj onka neteuilis uan tajyouilis

Yekinika Neteuilis tein Mochiuak itech Nochi Taltikpak tamik itech tonal 11 metsti noviembre xiuit 1918. Taltikpakneminij tatsakkej kampa tekitiaj uan mijtotitoj kalampa. Sayoj ke nejon yolpakilis amo uejkauak. Okse tetsauit moualtokiaya tein okachi temiktij ke ametralladora.

Itech metsti junio xiuit 1918, nesik kampa tateuiayaj akin kayomej Francia se ueyi chauis tein moixmatik kemej gripe española, tein niman moitak ke semi tamouilil katka. Itech sayoj seki metsti kinmiktij okachi tateuianij akin pouiaj Estados Unidos tein moajsiaj Francia ke taixnamikinij. Uan tateuianij akin mokepkej ininchan kiuikakej nejon kokolis uan kimoyaujkej noyampa taltikpak.

Mayan uan tatasojtilis no motelitak satepan ke panok neteuilis. Miakkan ompa Europa miakej mayamikiaj keman tamik neteuilis. Kemej itech xiuit 1923, itomin Alemania semi amo kipiayaok ipatiuj. Chikuasen xiujmej satepan, noyampa taltikpak semi amo onkayaok tein ika moixpanoltiayaj. Uan ika tamik, itech xiuit 1939 peuak Ojpatika Neteuilis itech Nochi Taltikpak, tein uelis tikijtoskej ke kisentokak ika yekinika. ¿Toni kichiuak maj panouani nejon?

TEIN KINEXTIA KE TIMOAJSIJ ITAMIAN TONALMEJ

Tein techpaleuis maj tikajsikamatikan keyej mochiua teisa, uan okachiok Yekinika Neteuilis tein Mochiuak itech Nochi Taltikpak, moneki tikitaskej tein achtook kijtojka Biblia ke panoskia. Jesucristo ika tajtoj seki tonalmej keman moteuiskiaj altepemej se iuan okse uan onkaskiaj tetsaujkakokolismej uan noyampa tasojtiskia takual (Mateo 24:3, 7; Lucas 21:10, 11). Kiniluij imomachtijkauan ke nejon ouijkayomej kinextiskiaj ke tinentokej itamian tonalmej. Amatajkuilol Apocalipsis (oso Revelación) tein moajsi itamian Biblia, okachi techmelauilia nejon, uan kinextia ke onkaskia tajyouilis nikan taltikpak porin mochiuaskia se neteuilis ne iluikak. (Xikonita recuadro “Neteuilis nikan taltikpak, neteuilis ne iluikak”.)

Amatajkuilol Apocalipsis ininka tajtoua nauin akin youij ininpanko caballos. Eyin kiixnextiaj uejueyi ouijkayomej tein Jesús achto kijtojka: neteuilis, mayan, uan tetsaujkakokolismej. (Xikonita recuadro “¿Yajtokej nauin ininpanko caballos?”.) Moyekita ke Yekinika Neteuilis tein Mochiuak itech Nochi Taltikpak kipeualtij uejueyi tajyouilis tein kisentoka hasta axkan. Uan Biblia kinextia ke yejua Amokuali akin yekmelauj itajtakol maj onka nochi nejon (1 Juan 5:19). ¿Uelis se tonal aksa kitsakuilis?

Apocalipsis kiyeknextia ke Amokuali “amo kipia ok miak tonalme” (Apocalipsis 12:12). Yejua ika tel kualantok uan kichiujtok maj onka miak tajyouilis nikan taltikpak. Moyekita ke ouijkayomej tein noyampa onkak kinextia ke amo uejkaua tamiti tonalmej tein kipiaok Satanás.

MOUEJUELOUA TEIN KICHIUA AMOKUALI

Yekinika Neteuilis tein Mochiuak itech Nochi Taltikpak kichiuak maj peua mopata nochi. Peuak tonalmej keman onkak neteuilismej, taixnamikilis uan tekiuanij amo tapaleuiaj kemej motenkauaj. No kiyeknextij ke Satanás kipantamotkej nikan taltikpak (Apocalipsis 12:9). Amokuali akin taixyekana nikan taltikpak monejnemiltia kemej se ueyi taixyekankej akin nion tepitsin teiknelia tein kimati ke amo miak tonalmej kipiaok. Keman tamis itonaluan, no tamis uejueyi ouijkayomej tein peuak moita itech Yekinika Neteuilis tein Mochiuak itech Nochi Taltikpak.

Tein achtook kijtojka Biblia ke panos, techyekmatiltia keyej uelis titakuaujtamatiskej ke Jesucristo, toTekiuaj akin moajsi iluikak, amo uejkaua “kinuejuelos in chikaualisme den amokuali Satanás” (1 Juan 3:8). Uan axkanya, tel miakej tajtanij maj uiki nejon Tekiuajyot. ¿Toni tikonchiuas tejuatsin? Ika nejon tekiuajyot, akin kichiuaj tein kuali kiitaskej keniuj nikan taltikpak mochiua itanejnekilis Dios uan amo tein kineki Amokuali (Mateo 6:9, 10). Keman taixyekantos iTekiuajyo Dios, amo mochiuasok neteuilis itech nochi taltikpak nion okse taman neteuilis (Salmo 46:9). Okachi xionmomachti tein kichiuas nejon tekiuajyot uan ijkon tionnemis itech tonalmej keman onkas yolseuilis noyampa taltikpak (Isaías 9:6, 7).

Neteuilis nikan taltikpak, neteuilis ne iluikak

Kemej se diecinueve siglos achto ke peuaskia Yekinika Neteuilis itech Nochi Taltikpak, Amokuali kimakasnekia Jesús “nochi in pueblojme kampa tayekanaj ueyi chiuanime de nikan taltikpak” (Mateo 4:8, 9). Jesús kiixtopeuak nejon, sayoj ke amo kijtoj ke nejon tekiuajyomej amo iaxka katka Satanás, akin satepan kinotsak “tayekanke [...] ten nikan taltikpak takitskijtok” (Juan 14:30). Uan no, tatitanil Juan kijtoj: “Nochi in taltikpakuani kinyekana ok yejua in amokuali Satanás” (1 Juan 5:19).

Komo Amokuali kitelpia chikaualis itech taltikpak, ¿melauj ke taixejekol maj tiknemilikan ke no taolinij maj peua Neteuilis itech Nochi Taltikpak uan tetsaujmej tein ualajkej satepan? Kemaj, amatajkuilol Apocalipsis kinextia ke yejua itajtakol maj peuani tajyouilis itech xiuit 1914 uan satepan. Nikan moijtoua ika amo miak tajtolmej tein ixnesi itech Apocalipsis capítulo 12:

Versículo 7. Peua moteuiaj ne iluikak Miguel (Jesucristo) iuan amokuali tekuani (Satanás).
Versículo 9. Satanás, akin “kinkajkayautinemi nochi in taltikpakuani”, kikixtiaj ne iluikak.
Versículo 12. “Semi nanteikneltiani namejuan ten nankalyetokke tech in taltikpak uan apanian, porin ne [...] Satanás ualpantemok ya [...] ika ueyi yolkualanyot [...] porin kuali kimati ke amo kipia ok miak tonalme.”

Kemej mopouaj xiujmej itech Biblia uan tein noyampa taltikpak mochiuani kinextia ke neteuilis ne iluikak mochiuak itech xiuit 1914, satepan ke moixtalij iTekiuajyo Dios ne iluikak.a Kemej tikitaj, itech nejon xiuit peuak ome neteuilis: se nikan taltikpak uan okse ne iluikak.

a Xikonita capítulo 8 itech amatajkuilol ¿Toni yekmelauj tamachtia Biblia?, tein kichijchiujkej itaixpantijkauan Jiova.

¿Yajtokej nauin ininpanko caballos?

Istak caballo, kiuika ipanko se tekiuaj akin moajsi iluikak. (Apocalipsis 6:2.) Tekiuaj yejua Jesucristo, uan tateuia porin kipaleuia melaujkayot (Salmo 45:4). Keman peuak taixyekana, kinkixtij ne iluikak Satanás uan iamokuali ejekauan uan kinpantamotak (Apocalipsis 12:9).

Chichiltik caballo akin aksa panyetiuj, kipia chikaualis “kinajchiuilis in taltikpakyetoni ne yolseukanemilis”. (Apocalipsis 6:4.) Itech xiuit 1914 uan satepan, okachi mochiuani neteuilis nikan taltikpak. Sayoj veintiún xiujmej satepan ke peuak Neteuilis itech Nochi Taltikpak, mochiuak ojpatika, uan mikkej okachi miakej ke achto, moixejekoua 60,000,000. Itech xiuit 1945 uan satepan, neteuilis mochiuani sayoj itech altepemej, sayoj ke no ijkon semi miakej momikiliaj. Seki tajkuilouanij kiixejekouaj ke itech siglo XX momikilianij itech neteuilis panoua cien millones.

Tiltik caballo, akin panyetiuj kiuika imako se balanza tein kiixnextia mayan. (Apocalipsis 6:5, 6.) Itech Yekinika Neteuilis tein Mochiuak itech Nochi Taltikpak, mayamikkej 750,000 ompa Alemania porin seki taixnamikinij tatsakkej kampa ika kiuikayaj takual. Panoua 2,000,000 akin pouiaj Rusia no mayamikkej itech xiuit 1921, uan no ijkon panok miakkan itech taltikpak. Moixejekoua ke 70,000,000 mayamikkej itech siglo XX. Axkan no momikiliaj xijxiujtika panoua 3,000,000 konemej akin ayamo kiajxitiaj makuil xiuit porin no amo ajsi takual.

Apochiktik caballo, akin panyetiuj kichiua maj onka tetsaujkakokolismej tein temiktia. (Apocalipsis 6:8.) Yekinika ueyi tetsaujkakokolis tein mochiuak itech siglo XX yejua gripe española. Maski tataman tapoualmej kitemakanij, moixejekoua ke kinmiktij 50,000,000. Amatajkuilol Man and Microbes kinextia: “Nejin tetsaujkakokolis yejua tein okachi ueyi tein moitani [...]. Okachi kinmiktij ke tetsaujkakokolis tein kichiuak maj pojposauayakan”. Okseki kokolismej tein temaua kemej viruela, malaria uan tuberculosis no kinmiktij miak millones itech siglo XX.