¿Akoni katka tanauatijkej Daniel?

Tein Biblia kijtoua

Daniel katka se tanauatijkej judío akin semi moixmatik uan nemik itech siglo chikome uan chikuasen achto ke ualaskia Cristo. Dios kipaleuij maj uelini kijtouani toni kijtosnekia tein aksa kikochitaya. No kiitaltij seki taman tein ika kimatiltij tein panoskia satepan uan kichiuak maj kijkuilouani amatajkuilol tein kipia itokay (Daniel 1:17; 2:19).

¿Akoni katka Daniel?

Daniel moskaltij Judá, tekiuajyot kampa yetoya Jerusalén uan inintemplo judíos. Itech xiuit 617 achto ke ualaskia Cristo, Nabucodonosor, akin tekiuajtia Babilonia, moaxkatilij Jerusalén uan kinuikak takamej akin ueyichiuanimej katkaj (2 Reyes 24:15; Daniel 1:1). Daniel, akin xa telpochok katka no kiuikakej.

Seki tajpianij kiuikaj Daniel uan okseki telpochmej ichan tekiuaj ompa Babilonia.

Daniel uan okseki telpochmej (kemej Sadrac, Mesac uan Abednego) kinuikakej ichan tekiuaj ompa Babilonia para kiseliskiaj se kuali tamachtilis uan satepan kitekitiliskiaj tekiuaj. Maski Daniel uan eyi itasojikniuan semi kinchikaujkauiayaj maj kichiuanij tein yejuan kimatiaj ke amo kuali katka, kiixtalijkej kitakamatiskej ininDios, Jehová (Daniel 1:3-8). Eyi xiuit satepan ke kinmachtijkej, tekiuaj Nabucodonosor kinueyitalij porin tel tamatinij katkaj uan miak taman ueliaj kichiuayaj, uan kiniluij “ke tel uejka kintaniaj nochin tiopixkamej-magos uan adivinos akin nemiaj noyampa kampa taixyekanaya”. Yejua ika kiixtalij maj Daniel uan itasojikniuan kitekitilianij (Daniel 1:18-20).

Miak xiujmej satepan, keman Daniel kipanauiayaya 90 xiujmej, tekiuaj kitatitauij. Belsasar, akin ijkuak tekiuajtia Babilonia, kitajtanij Daniel maj kiluiani toni kijtosnekiaj seki tajtolmej tein neskaj itech tepamit. Dios kipaleuij Daniel maj kimatiltiani ke Medopersia moaxkatiliskia Babilonia. Uan ijkon panok. Nejon youak moaxkatilijkej Babilonia (Daniel 5:1, 13-31).

Daniel kijtoua tein kijtosnekij seki tajtolmej tein neskej itech tepamit.

Medopersas peuak tekiuajtij ompa Babilonia uan Daniel kiselij se ueyi tekit, uan tekiuaj Darío kiixtalijtoya kimakas okachi tanauatil (Daniel 6:1-3). Okseki uejueyi chiuanimej kitelnexikoluijkej Daniel uan yejua ika kitemojkej kimiktiskej. Kichiujkej maj kipantamotanij kampa yetoyaj tekuanimej, sayoj ke Jehová kimakixtij (Daniel 6:4-23). Keman tel xiuejya katka, se ángel monextij iixpan uan ojpa kiluij: “Dios mitsteltasojta” (Daniel 10:11, 19).

Xikonita inemilis Daniel itech ome tamouisol tein motokaytia Daniel, se takat akin nochipa takuaujtamatik.

¿Toni kinextia tein kiajsinij tatemouanij ika tein kijtoua amatajkuilol Daniel?

Tein kijtoua Daniel: Nabucodonosor kichijchiuak se ueyi takat tamachijchiuj uan tanauatij maj nochin kiueyichiuanij. Akin amo kiueyichiujkej kinpantamotkej itech tit (Daniel 3:1-6).

Tein kiajsinij tatemouanij: Encyclopædia Britannica kijtoua ke Nabucodonosor kinchijchiuak uejueyi kalmej ompa Babilonia “amo sayoj para yejua moueyitalis, ta no para kinueyitalis tatadiosmej. Kijtoj ke ‘yejua kichiujka maj itech altepet kinueyichiuanij uejueyi tatadiosmej’”.

Seki amatajkuilolmej tein babilonios kichijchiujkej kijtouaj ke miakej kinmiktijkej itech tit. Kemansa, se tekiuaj tanauatiaya maj kimiktianij aksa. Kemej neskayot, se amatajkuilol tein mochijchiuak itech itonaluan Nabucodonosor kijtoua keniuj kintatsakuiltiskiaj seki ueyichiuanimej akin amo kinekkej kinueyichiuaskej tatadiosmej ompa Babilonia. Kijtoua: “Xikinixpolokan, xikintatikan, xikinteuatsakan, […] kampa taokxitia takualchiujkej […], xikchiuakan maj mokepakan pokti. Xikchiuakan maj semi motatikuito hasta maj senkis ixpoliuikan”.a

Tein kijtoua Daniel: Tekiuaj Nabucodonosor moueyitaliaya porin kinchijchiujka uejueyi kalmej (Daniel 4:29, 30).

Se ladrillo tein kiajsikej ompa Babilonia kampa ijkuiliujtok itokay Nabucodonosor

Tein kiajsinij tatemouanij: “Tein kijkuiloj Nabucodonosor ke kichiujka […] kinextia ke kinemiliaya ke katka se kuali tekiuaj uan ke kipiaya ueyi tanauatil”.b Kemej neskayot, itech se ueyi kali kijkuiloj: “Ika ladrillos uan betún nikchijchiuak se ueyi tepamit tein ijkon kemej se tepet, amo uelia kiajchiuayaj [...]. Okachi niktatsakuij Esagila uan Babilonia para maj taltikpakneminij nochipa kielnamikikan notekiuajyo”.c Itech miak ladrillos tein kiajsinij ompa Babilonia ijkuiliujtok itokay Nabucodonosor.

Tein kijtoua Daniel: Tekiuaj Belsasar kiluij Daniel ke kiixtaliskia kemej “expatika tekiuaj itech tekiuajyot” (Daniel 5:1, 13-16).

Se tajkuilol tein kichijchiujkej itech xiuit 550 achto ke ualaskia Cristo kampa ininka tajtoua tekiuaj Nabonido uan iokichpil Belsasar

Tein kiajsinij tatemouanij: Tein kijtoua Daniel capítulo 5 mochiuak keman taixyekantoya tekiuaj Nabonido. Sayoj ke nejin tekiuaj amo semi yetoya Babilonia, ta Arabia. Komo ijkon ¿akoni taixyekanaya keman yejua amo yetoya Babilonia? Tatemojkej Raymond Philip Dougherty, kijtoua itech iamatajkuilol Nabonidus and Belshazzar: “Se tajkuilol tein uejkaujkayot kijtoua ke Nabonido kikauiliaya itaixyekanalis iokichpil akin tayekanaya, Belsasar. […] Belsasar taixyekanaya keman itat amo yetoya”. Belsasar kiluij Daniel ke mochiuaskia expatika tekiuaj porin Nabonido uan Belsasar katkajya yekinika ome tekiuanij.

a Journal of Biblical Literature, vol. 128, núm. 2, pp 279, 284.

b Irving Finkel uan Michael Seymour: Babylon—City of Wonders, p. 17.

c George Barton: Archæology and the Bible, p. 479.