¿Ika motajtoua infierno itech Biblia? ¿Yekmelauj onkak?

Tein Biblia kijtoua

Miak Biblias tein uejkaujya motajtolkepkej kemej Scío de San Miguel uan Reina-Valera (tein mokixtij itech xiuit 1909) kikuij tajtol infierno itech seki tajkuilolmej (Salmo 16:10; [15:10, Scío de San Miguel]; Hechos 2:27 a). Miakej kineltokaj ke infierno kansaika kampa nochipaya kintajyouiltijtokej akin amo yolkualmej itech tit, kemej moita itech taixkopin tein yetok ipeujyan nejin tamachtilis. Sayoj ke ¿yejua nejon tein tamachtia Biblia?

Itech nejin tamachtilis tikitaskej nejin:

¿Infierno kijtosneki kansaika kampa nochipaya kintajyouiltijtokej akin amo yolkualmej katkaj?

Amo. Seki Biblias tein uejkaujya kitajtolkepkej kikuij tajtol “infierno” para kitajtolkepaskej tajtol hebreo Seol uan tajtol griego Hades. Keman mokuij nejin tajtolmej ika moixnextia kampa moajsij mikemej, tein kijtosneki, Miketekoch. Biblia kinextia ke akin moajsij itech Miketekoch amo yoltokej, amo nemijok.

Mikemej amo teyi kimatijok uan amo tajyouiaj. “Amo onkas tekit uan tanemilil, uan taixmatilis, uan tamatilis itech infierno kampa tejua tiouj” (Eclesiastés 9:10, Jünemann). Akin yetokej itech infierno amo tsajtsitokej porin tajyouijtokej, ta Biblia kijtoua: “Akin amo yolkualmej maj mopinaujtikan, maj motentsakuakan itech Miketekoch [itech infierno, La Biblia del Oso]” (Salmo 31:17, Nueva Traducción Viviente [31:18, La Biblia del Oso]; 115:17).
Dios kiixtalij ke akin tajtakolchiuaj kintatsakuiltis ika mikilis, amo itech tit. Dios kiluij yekinika takat, Adán, ke komo amo kitakamatia itanauatil mikiskia (Génesis 2:17). Amo keman kijtoj ke kitajyouiltiskia nochipaya itech tit, satepan Adán tajtakoj uan Dios kiluij keniuj kitatsakuiltiskia: “Titalnex uan talnex timokepas” (Génesis 3:19). Adán amo nemiskiaok. Komo Dios kitatsakuiltiskia itech se infierno kampa nochipaya tatatoskia, xa kiluiskia. Axkan, komo amo no tiktakamatij itanauatiluan Dios no tikseliskej nejon tatsakuiltilis. Tein melauj, miak xiujmej satepan ke Adán momikilij, Dios kichiuak maj se takat akin kijkuiloj Biblia kijtouani: “Tajtakol techtaxtauia ika mikilis” (Romanos 6:23). Amo monekiok okse taman tatsakuiltilis, “porin akin momikilia kitapojpoluiliaj itajtakol” (Romanos 6:7).
Dios hasta kikualantia itech tanemilis ke nochipaya tetajyouiltijtok (Jeremías 32:35). Keman tamachtiaj ke Dios tetajyouiltia itech tit, amo mouika ika tein kijtoua Biblia: “Dios yejua tetasojtalis” (1 Juan 4:8). Yejuatsin kineki maj tikueyichiuakan porin tiktasojtaj uan amo porin tikmouiliaj maj nochipaya techtajyouilti (Mateo 22:36-38).
Sekin akin yolkualmej katkaj yajkej infierno. Seki Biblias tein kikuij tajtol infierno no kijtouaj ke seki takamej akin amo kikaujkej Dios, kemej Jacob uan Job, kijtojkej ke yaskiaj infierno (Génesis 37:35; Job 14:13). Hasta moijtoua ke Jesús yajki infierno keman kimiktijkej uan ompa yetoya hasta keman oksepa nemik (Hechos 2:31, 32). Yejua ika senkis moita ke keman nejon Biblias kikuij tajtol infierno, tein melauj kijtosnekij Miketekoch.b

¿Toni kijtosneki ixneskayot kampa Jesús ika tajtoj takat tominpixkej uan Lázaro?

Nejin se parábola tein Jesús kitetapouij uan moajsi itech Lucas 16:19-31. Parábola kijtosneki se tetapouilis tein amo yekmelauj panok tein techmachtia keniuj timonejnemiltiskej oso keniuj kiita Dios seki taman. Yejua ika keman Jesús ika tajtoj takat tominpixkej uan Lázaro, sayoj katka se tetapouilis, amo yekmelauj panoka (Mateo 13:34). Komo tikonneki okachi tikonixmatis nejin tetapouilis, xikonita tamachtilis “¿Akonimej katkaj takat tominpixkej uan Lázaro?”.

¿Se yetos itech infierno kijtosneki se tajyouijtos porin amo kuali se mouika iuan Dios?

Amo. Keman motamachtia ke akin amo yolkualmej kisentokaj nemij satepan ke momikiliaj, uan ke tajyouiaj porin kimatij ke amo kuali mouikaj iuan Dios kiixnamiki tein Biblia kijtoua, porin ompa motamachtia ke mikemej amo teyi kimatijok (Salmo 146:3, 4; Eclesiastés 9:5).

¿Aksa kisani den infierno?

Kemaj. Biblia ininka tajtoua chiknaui taltikpakneminij akin momikilijkaj uan yajkej Miketekoch (tein itech seki Biblias motajtolkepa kemej “infierno”), uan satepan oksepa nenkej.c Komo kisentokaskiaj yoltoskiaj itech infierno kijtoskiaj tein kipanokej. Sayoj ke nion semej kitetapouij ke kitajyouiltijkaj oso ke kipanoka okse taman. ¿Keyej? Porin kemej Biblia tamachtia, amo teyi kimatiajok, ta kemej yeskia ‘kochtoyaj’ (Juan 11:11-14; 1 Corintios 15:3-6).

a Miak Biblias tein yankuixtok motajtolkepanij itech tajtol español amo kikuij tajtol “infierno” itech Hechos 2:27. Ta kikuij tajtolmej kemej “sepulcro” (Nueva Versión Internacional), “kampa moajsij mikemej” (La Biblia Latinoamérica) oso “mikemej” (Biblia del nuevo milenio). Okseki Biblias sayoj kikuij tajtol “Hades” tein ualeua itech tajtol griego (Biblia de Jerusalén, La Biblia de las Américas, Biblia Textual, Reina-Valera, 1960).

b Xikonita recuadro “Tajtolmej tein yekinika mokuikej itech Biblia itech hebreo uan griego”.

c Xikonita 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5, 6; Lucas 7:11-17; 8:40-56; Juan 11:38-44; Hechos 9:36-42; 20:7-12.

Tajkuilolmej itech Biblia tein ika tajtouaj infierno oso Miketekoch

Job 14:13: “¡Kuali yeskia xinechtati itech Miketekoch [“itech infierno” Biblia Americana San Jerónimo] [...]! ¡Kuali yeskia xikixtali tonal keman tinechelnamikis!”.

Tein kijtosneki: Job, se takat akin amo keman kikauak Dios, kimatia ke itech infierno (itech Miketekoch) amo tajyouiskiaok uan ke Dios ueliskia kikixtis de ompa uan kichiuas maj oksepa nemi.

Salmo 145:20: “Jehová kinyekpia nochin akin kitasojtaj, sayoj ke kinixpolos nochin akin amo yolkualmej”.

Tein kijtosneki: Dios senkis kinixpolos akin amo yolkualmej, amo kinkauas maj yoltokan itech infierno para kintajyouiltis.

Eclesiastés 9:10: “Amo onkak tekit nion teisa tein monemilia mochiuas nion taixmatilis nion tamatilis itech Miketekoch [“itech infierno”, Jünemann], kampa tiouj”.

Tein kijtosneki: Akin yetokej itech Miketekoch oso itech infierno amo teyi kimatijok uan amo tajyouiaj. Uan no, akin kijkuiloj nejin tajkuilol kiteajsikamatiltij ke nochin taltikpakneminij ompa yaskiaj, hasta akin yolkualmej.

Hechos 2:31: “Keman kiitak achto, ika tajtoj ineajokuilis Cristo, ke inemilis amo kikaujkej itech infierno” (Reina-Valera, 1909 [kemej yekinika moijkuiloj]).

Tein kijtosneki: Jesucristo yajki infierno (Miketekoch) keman mikik, sayoj ke amo ompa kikaujkej.

Romanos 6:23: “Tajtakol techtaxtauia ika mikilis”.

Tein kijtosneki: Tatsakuiltilis tein tikseliaj keman titajtakolchiuaj yejua mikilis, amo techtajyouiltiaj nochipaya itech tit.

Apocalipsis 20:13: “Ueyiat kinkepak mikemej tein ompa yetoyaj; mikilis uan infierno no kinkepkej tein kinpiayaj” (Nueva Versión Internacional).

Tein kijtosneki: Akin yetokej itech infierno amo yoltokej, sayoj ke kinajokuiskej, tein kijtosneki ke oksepa nemiskej.

Apocalipsis 20:14: “Mikilis uan infierno kinpantamotkej kampa motatikuitok” (Nácar-Colunga).

Tein kijtosneki: Satepan ke mikemej oksepa nemiskej, itech infierno (itech Miketekoch) amo akin yetosok uan satepan senkis kiixpoloskej, kemej yeskia senkis kichichinoskiaj. Ijkuak amo akinok momikilis porin Adán tajtakolchiuak (Romanos 5:12).

Tajtolmej tein yekinika mokuikej itech Biblia itech hebreo uan griego

Kemej nesi tani, sekin akin kitajtolkepanij Biblia, kinpojpolouanij miakej keman kikuij tajtol “infierno” para kitajtolkepaskej tajtolmej tein yekinika mokuikej itech Biblia tein kijtosnekij okseki taman. Nesi ke kemansa ijkon kitajtolkepkej para kiteajsikamatiltiskej ke akin amo yolkualmej amo kinixpolouaj, ta ke nochipaya kintajyouiltijtokej.

Seol (itech tajtol hebreo שְׁאוֹל), Hades (itech tajtol griego ᾅδης).

Tein kijtosneki: Kiixnextia kampa moajsij mikemej (Salmo 16:10; Hechos 2:31).

Kemej kitajtolkepanij: Sepulcro, infierno, abismo (Torres Amat); kampa moajsij mikemej (La Biblia Latinoamérica, 2011).
Gehena (itech tajtol griego γέεννα).

Tein kijtosneki: Senkis ixpoliuilis (Mateo 5:30).

Kemej kitajtolkepanij: Gehena; infierno (Torres Amat, Dios habla hoy).
Tártaro (itech tajtol griego ταρταρόω).

Tein kijtosneki: Kemej Dios kichiuak maj moajsikan amokuali ejekamej, seki ángeles tein amo yolkualmej (2 Pedro 2:4).

Kemej kitajtolkepanij: Tártaro, infierno (La Biblia Latinoamérica, Dios habla hoy).
Apṓleia (itech tajtol griego ἀπώλεια).

Tein kijtosneki: Ixpoliuilis (Mateo 7:13).

Kemej kitajtolkepanij: Ixpoliuilis; infierno (Nueva Traducción Viviente).

Keniuj peuak kineltokaj se infierno kampa motatikuitok

Ualeua itech taneltokalis tein amo melauak. Egipcios kineltokayaj ke onkak se infierno kampa nochipa motatikuitok. Libro del Amduat se amatajkuilol tein egipcios kichijchiujkej tein ininka tajtoua mikemej uan tein motelmachtianij kijtouaj ke moijkuiloj itech siglo dieciséis achto ke ualaskia Cristo. Ompa ininka motajtoua “akin kintsonikatamotaskej itech tit, uan [...] amo uelis choloskej” (The Egyptian Heaven and Helld [El cielo y el infierno egipcios]).

Yekinika itatojtokakauan Cristo amo tamachtiayaj nejon. “Itech NT [Nuevo Testamento] amo moijtoua ke yekinika itatojtokakauan Cristo kiteixmatiltiayaj ke akin amo yolkualmej kintatsakuiltiskej itech tit” (A Dictionary of Christian Theology [Diccionario de teología cristiana]).

Kimanelojkej ika tein tamachtiayaj tamatinij griegos. Encyclopædia Britannica kijtoua: “Itajkotian ojpatika siglo satepan ke ualajka Cristo, seki itatojtokakauan akin kiselijkaj inintamachtilis tamatinij griegos peuak kimanelouaj nejon tamachtilis ika inintaneltokalis [...]. Tamachtilis tein okachi kiuelitakej yejua platonismo [tein kijtosneki, itamachtilisuan Platón]”. Se taman tein ompa motamachtiaya yejua ke akin amo yolkualmej kintajyouiltiaj nochipaya satepan ke momikiliaj. “Onkayaj miakej tamatinij griegos, sayoj ke Platón yejua akin okachi kintaneltoktij ke akin amo yolkualmej kintajyouiltiaj itech tit satepan ke momikiliaj” (Historia de los infiernos).e

Kinemiliayaj ke nejon kinextiaya ke ueliskia kintajyouiltiskej oksekin. Itech Inquisición española moijtouaya ke kintatiayaj akin amo kineltokayaj tein motamachtiaya tiopan para maj “kijyouijtonijya tein kimachiliskiaj keman moajsiskiajya itech infierno” (La Inquisición, el lado oscuro de la Iglesia).f Kijtouayaj ke kichiuayaj nejon para kinpaleuiskej maj moyolpatanij achto ke momikiliskiaj. No ijkon, María I, siuat akin tekiuajtia ompa Inglaterra kintatij kemej 300 protestantes, porin moijtoua ke kinemiliaya: “Komo akin amo kineltokaj tein motamachtia tiopan ipa tatatoskej nochipaya itech infierno, amo tajtakol komo nikintatsakuiltia kemej Dios tetatsakuiltia uan maj nikintati nikan taltikpak (Universal Historyg [Historia universal]).

Tein axkan motamachtia ika infierno. Itech seki taneltokalismej tepitsin kipatakej tein amo kuali tein motamachtiaya ika infierno. Nesi ke kipatakej amo porin amo kinekij tamachtiskej se taman tein amo melauak, ta para kinyolpaktiskej akin kintojtokaj (2 Timoteo 4:3). Tamachtijkej Jackson Carroll kijtoua: “Taltikpakneminij kinekij se Dios akin yolkuali uan maj tetasojta […]. Axkan amo kuali mokakiok maj ika se tajto tajtakol”.

d Iaxka: Ernest Wallis Budge.

e Kitajtolkepak: Godofredo González.

f Iaxka: Primitivo Martínez Fernández.

g Iaxka: Alexander Tytler.