imin chankauj kikalankixtikan kemej kijtoua Biblia. Kinekij maj kuali kiyoui. Yejika kichiuaj kemej tanauatia Dios, ta kimatij ke uelis kipaleuis tamejmelaualis tein kiselij (Hebreos 12:11).c

Pablo kimelauak ke tokniuan siuamej kemansa moneki mokuapikiskej keman kichiuaskej itekiyo Jiova. ¿Kemanian uan keyej moneki kichiuaskej? Maj tikitakan itajtoluan tein Dios kimatiltij. Nejin tikajsij itech 1 Corintios 11:3-16, uan ompa tikitaj seki tajtolmej tein kipaleuis se tokniuj siuat maj kimati keniuj kichiuas teisa kemej kiyolpaktis Dios. Pablo kijtoua eyi taman tein moneki kiitaskej: 1) tekit tein kichiujtos kampa monekis mokuapikis; 2) akoni iuan moajsi oso kani kichiujtos nejon tekit, uan 3) toni kiolinia maj mokuapiki.

Tekit tein kichiujtos. Pablo kijtoua ome taman: netataujtil uan tamachtilis (versículos 4, 5). Kemej tikmatij, se kichiuas netataujtil yejua se taman tein ika tikueyichiuaj Jiova; uan se tamachtis yejua se tekit tein axkan moneki kichiuaskej tokniuan takamej uan siuamej. ¿Kijtosneki Pablo ke tokniuan siuamej, nochipa moneki mokuapikiskej keman kichiuaskej netataujtil uan tamachtiskej ika Biblia? Amo. Tein kinpaleuis maj kimatikan kemanian moneki mokuapikiskej uan kemanian amo, moneki maj kiitakan ojpatika taman: akoni iuan moajsij oso kani kichiujtoskej tekit.

Akoni iuan moajsi oso kani. Tatitanil kijtoua ke itech kalyetouanij uan itech nechikol. Yejua kijkuiloj ke tetakauj “kiyekantinemi isiuauj [...;] takan se siuat [...] amo mokuapiki kuak motatataujtilis [...,] [oso] peua kinnojnotsa in taneltokanij ika ne tanauatilmej ten kimaktilij ya Dios”, kipinaujtia itsontekon (versículos 3, 5). Jiova kitalijtok itech kalyetouanij maj tetakauj kiixyekana inamik. Yejika, ¿toni panoua komo siuat kichiua tekit tein Jiova kinauatijtok maj kichiua itsontekon? Komo siuat amo kinextia ke kipoujkaita tanauatil tein Jiova kimakatok itakauj, kipinaujtis. Maj tikitakan seki neskayomej. Se tokniuj siuat moajsi iuan itakauj uan siuat moneki tamachtis ika Biblia. Kemej kineki kinextis ke kipoujkaita tanauatil tein kipia itakauj, moneki mokuapikis. Uan moneki kichiuas, komo itakauj moauijya oso maski amo, ta yejua akin kiixyekana ichankauan.a ¿Uan komo se tokniuj siuat moneki kichiuas netataujtil oso tamachtis, uan iuan moajsi se ikonetsin tein moauijya? Maski ikonetsin amo taixyekankej itech kalyetouanij, temomaj moneki mokuapikis. ¿Keyej? Porin kipoujkaita tanauatil tein kiselijtokej tokniuan takamej tein moauijkejya tein moajsij itech nechikol.

Uan no, Pablo kijtoj ke moneki mokuapikis tokniuj siuat keman moajsis itech nechikol. Yejua kijkuiloj: “Takan aksa tokniuj taneltokakkej kineki kixnamikis nijin notanojnotsalis, [...] moneki maj kimati ke amo teyi ongak okse tanauatil totechkakopaka. Uan amo no ongak okse taman tanauatil kampa mosentiliaj in [...] taneltokanij” (versículo 16). Jiova kintalijtok takamej tein moauijkejya maj taixyekanakan itech nechikol (1 Timoteo 2:11-14; Hebreos 13:17). Kemaj, sayoj tokniuan takamej kinkaua maj kintokaytikan kemej tayekananij uan tapaleuianij, uan maj kiniyekpiakan iichkauan (Hechos 20:28). Sayoj ke kemansa moneki maj se tokniuj siuat kichiua se taman tein kichiuaskia se tokniuj takat tein moauijya uan kuali tekititok. ¿Kemej toni? Xa monekis kiixyekanas nechikol keman tiyouij titanojnotsatij porin amo moajsi se tokniuj takat tein kuali tekititok. Kemej nejin no mopoua kemej tamachtilis tein motemaka itech nechikol, monekia kiixyekanas se tokniuj takat. Uan no ijkuitik kijtosneki komo se tokniuj siuat moneki kiixyekanas se nemachtil ika Biblia tein mopeualtia ika se netataujtil, uan moajsi iuan se tokniuj takat tein moauijya.b Yejika, tokniuj siuat moneki mokuapikis, ta ijkon kinextis ke kiajsikamati ke kichiujtok se tekit tein kichiuaskia se tokniuj takat.

Sayoj ke moajsi okseki taman tekit tein ika tikueyichiuaj Dios, kampa tokniuj siuat amo moneki mokuapikis. ¿Kemej toni? Keman tanankilis itech nechikolmej, tanojnotsas kajkalpan, (maski iuan yas itakauj oso okse tokniuj tein moauijya) uan keman kinimachtis oso kichiuas netataujtil iuan ikoneuan tein ayamo moauiaj. Axkan, komo moneki kichiuas teisa, sayoj ke amo kiyekmati ox moneki mokuapikis oso amo, ¿toni uelis kichiuas? Yekinika, moneki kitemos tanankilil.c Sayoj ke komo nion seko kiajsik, uan itanemilil kiiluia ke pane moneki mokuapikis, uelis kichiuas.

Toni kiolinia. Itech versículo 10 tikajsij ome taman tein kiolinis tokniuj siuat maj mokuapiki. Kijtoua ke komo ijkon kichiua, “ixnestinemis ke yejua kitakamatinemi” itakauj “para maj amo kinyolxokolis in ángeles”. Yekinika taman tein kiolinia maj mokuapiki, tikajsij itech tajtolmej “ixnestinemis ke yejua kitakamatinemi” itakauj. Kemaj, taken tein ika mokuapiki tokniuj siuat, kinextia ke kiajsikamati tanauatil tein Jiova kinimakatok tokniuan takamej tein moauijkejya tein moajsij itech nechikol. Ika nejin, siuat kinextia ke amo keman kikaua Jiova uan kitasojta. ¿Uan katiyejua ojpatika taman? Itech nejin texto kijtoua ke “para maj amo kinyolxokolis in ángeles”. Sayoj ke, ¿yekmelauj uelis kinpaleuis oso kinijtakos ángeles tel chikaujkej komo tokniuan siuamej mokuapikij oso amo?

Kemaj, ta ángeles kinitaj nochin tein moajsij itech inechikol Jiova, itech iluikak uan taltikpak, uan kiitaj keman kinextiaj ke kipoujkaitaj tanauatil tein kipia Dios. Yejuan kinpaleuia neskayot tein kikauaj ika tatakamatilis taltikpakneminij tajtakouanij. Ta ángeles no moneki kinextiskej ke kipoujkaitaj taixyekanalis tein Dios kitalijtok, se teisa tein amo nochin kichiujkej ne uejkauj (Judas 6). Itech totonaluan, kiseliaj se kuali neskayot nochipa ke se tokniuj siuat kipoujkaita ika miak pakilis, tanauatil tein kipia se tokniuj takat tein moauijya, maski tokniuj siuat okachi kitelmati, okachi kimati tein kijtoua Biblia oso okachi kipia tamatilis. Uan nejon neskayot okachi kinyololinia, komo kichiua se tokniuj siuat taixpejpenal. ¿Keyej? Porin amo uejkaua, eski semej tein iuan tekiuajtiskej Cristo ne iluikak, uan ijkuak nejon kipias okachi ueyi tanauatil ke ángeles. Kemej tikitaj, tokniuan siuamej kipiaj se ueyi tatiochiualis. Ika imin kuali tachiualis uan mokauaskej maj kinixyekanakan, kinextiaj ke yolyemankej uan tatakamatij, uan ijkon kinkauiliaj se kuali neskayot tel miakej ángeles tein nemij.

¿Uelis se kitajpalos bandera? Tiitaixpantijkauan Jiova tikajsikamatij ke timoixpiloskej iixpan bandera oso tiktajpaloskej keman mokuikatiaj se himno, kijtosneki ke tikueyichiujtokej, uan tikijtojtokej ke ueyi altepet uan imin taixyekankauan kiualkuij nemakixtilis, uan amo Dios (Isaías 43:11; 1 Corintios 10:14; 1 Juan 5:21). Semej akin kiselij nejon taueyichiualis, motokaytiaya Nabucodonosor, se tekiuaj tein nemia Babilonia. Kemej kitelnekia kininextilis akin kinixyekanaya ke katka tel ueyichiujkej uan tel taneltokakej, kichijchiuak se ueyi imagen, uan tanauatij maj nochin motankuaketsanij iixpan imagen keman mokakiskia tatsotson tein katka kemej se himno. Sayoj ke eyi telpochmej hebreos —Sadrac, Mesac uan Abednego—, amo kiueyichiujkej maski kinimiktiskiaj (Daniel, iueyitapoual 3).

¿Uan axkan? Amaix El nacionalismo: una religión, tein kijkuiloj Carlton Hayes, kampa kijtoua “keniuj axkan kiueyichiuaj altepet uan imin tayekankauan”, kijtoua: “Bandera tein kipiaj itech ueyi altepet, yejua tein tayekantok kiixnextia ueyi altepet uan yejua yekinika taman tein kiueyichiuaj. [...] Takamej mokuakixtiliaj imin kuapikka keman kipanoltiaj bandera; uan poetas kiixpejpenaj tajtolmej tein ika kiueyichiuaskej; uan konemej mokuikatiaj himnos”. No kinextia ke nochin tein kiueyitaliaj altepet uan imin tayekankauan, no kipiaj “tonalmej tein kiitaj ke santo” —kemej itech tonal 16 metsti septiembre, tein kitokaytiaj Día de la Independencia de México—, uan no kipiaj imin “santos uan imin temakixtijkauan” uan imin “templos”, oso kalmej kampa taueyichiuaj.