Itokay Dios itech tajkuilol ika tajtol hebreo

Itech Escrituras Hebreoarameas (tein no moixmati kemej Antiguo Testamento), itokay Dios ixnesi ajsitoyaya 7,000 ika nejin naui letra יהוה. Nejin mokui itech tajtol hebreo, uan moixmati kemej Tetragrámaton. Itech seki Biblias nejin naui letra mokepa “Jehová”. Nejin tokayit, yejua tein okachi ixnesi itech Biblia. Akin kijkuilojkej Biblia miakpa kitokaytijkej Dios kemej Totajtsin, Ueyichiujkej uan Dios. Sayoj ke, ijkuak kijkuilouayaj itokay Dios tein iaxka, kikuikej naui letra tein kipia Tetragrámaton.

Jiova kichiuak maj kikuinij itokay akin kijkuilojkej Biblia. Kemej neskayot, kichiuak maj tanauatijkej Joel kijkuilouani: “Nochi akin kijtoua itokay Jiova makisas”, uan se akin kijkuiloj Salmos maj kijtouani: “Maj taltikpakneminij kimatikan ke tejua, akin motokay Jiova, sayoj tejua okachi tiUeyichiujkej itech nochi taltikpak” (Joel 2:32; Salmo 83:18). Uan itokay ixnesi kemej 700 sayoj itech Salmos, se amatajkuilol tein kiualkui nekuikatilmej uan tajtolmej tein itekitikauan mokuikatiayaj uan kijtouayaj. Yejua ika, ¿keyej miak Biblias amo kipiaj itokay Dios? Uan ¿keyej itech seki Biblias mokui tokayit Jehová? ¿Toni kijtosneki nejon tokayit?

¿Keyej miak Biblias amo kipiaj itokay Dios? Onkak miak taman keyej: 1) Sekin kinemiliaj ke toTajtsin amo moneki kipias se tokayit tein ika moixmatis. 2) Oksekin nesi ke kichiuaj kemej judíos akin amo kikuiaj itokay Dios, xa porin kimouiliaj kinextiskej ke amo kipoujkaitaj nejon tokayit. 3) Uan oksekin kinemiliaj ke kemej amo moyekmati keniuj senkis moijtouaya, okachi kuali sayoj maj se kikui tajtolmej kemej ToTajtsin oso Dios. Sayoj ke, amo kuali yetok nion se taman tein nikan moijtoj. Maj tikitakan keyej.

• Yekinika, akin kijtouaj ke Dios amo moneki kipias se tokayit tein ika moixmatis, amo kinekij kiitaskej ke onkak seki tajkuilolmej tein pouij itech Biblia uan moijkuilojkej miak xiujmej achtoya, seki achto ke ualaskia Cristo, tein kipiaj itokay Dios. Kemej tikijtojkej achto, yejua Dios akin kichiuak maj itokay moijkuilo kemej 7,000 itech iTajtol. Kemej tikitaj, yejuatsin kineki maj tikixmatikan itokay uan maj tikuikan.

• Ojpatika, akin kitajtolkepaj Biblia uan amo kitaliaj itokay Dios porin kichiuaj ijkon kemej judíos kichiuayaj, kiixpanauiaj se taman tein motelneki. Maski seki tajkuilouanij judíos amo kinekiaj kijtoskej itokay Dios, kemaj kijkuilouayaj keman kipanoltiayaj Biblia itech amamej. Ompakauin kampa mar Muerto, itech xolal Qumrán, kiajsikej seki amatajkuilolmej tein mochijchiujkej ne uejkauj uan miakkan ixnesi itokay Dios. Sekin akin kitajtolkepaj Biblia kipatanij nejon tokayit ika TOTAJTSIN ika uejueyi letra, ijkon kinextiaj kani nesia itokay Dios itech yekinika tajkuilol. Sayoj ke komo kimatij ke itokay Dios nesi tel miakpa itech Biblia, ¿keyej kipataj oso kikixtiliaj? ¿Akoni kinemiliaj ke kinmakak tanauatil maj ijkon kichiuakan?

• Uan expatika, akin kijtouaj ke amo moneki maj se kikui itokay Dios porin amo moyekmati keniuj moijtouaya, kemaj kikuij itokay Jesús. Sayoj ke tein melauj, axkan amo senkis moijtoua itokay Jesús kemej moijtouaya itech yekinika siglo. Akin kitojtokayaj Cristo uan tajtouayaj hebreo xa kijtouayaj “Yeshúa”. Uan tokayit Cristo (oso Mesías) kijtouayaj “Maschíaj”. Itatojtokakauan Cristo akin tajtouayaj griego kitokaytiayaj “Iēsóus Kjristós”, uan akin tajtouayaj latín, kitokaytiayaj “Iesus Christus”. Ika inepaleuil Dios, akin kijkuilojkej Biblia kikuikej itokay Jesús itech tajtol griego. Amo kitemojkej kikuiskej kemej moijtouaya itech tajtol hebreo, ta kikuikej kemej nochin taltikpakneminij kijtouayaj itech inintajtol. No ijkon panoua ika itokay Dios: itaixpantijkauan Jiova kiitanij ke kuali maj mokui tokayit Jiova maski amo senkis ijkon moijtouaya ne uejkauj itech tajtol hebreo.

¿Keyej tikuij tokayit Jiova? Itech tajtol náhuatl, naui letra tein kipia Tetragrámaton (יהוה) kinamiki naui letra YHWH (no uelis yeski YHVH oso JHVH). Keman taltikpakneminij tajkuilouayaj itech tajtol hebreo tein mokuia ne uejkauj, amo kikuiaj vocales kemej a, e, i, o uan u. Yejua ika, ¿keniuj kimatiaj tein kipolouaya uan ijkon ueliskia kiixtajtoltiskiaj? Kimatiaj keniuj kiixtajtoltiskej porin katka inintajtol.

Kemej mil xiujmej satepan keman motamiijkuiloj Escrituras Hebreoarameas, judíos akin motelmachtiayaj kichijchiujkej se taman tein tapaleuiskia maj taltikpakneminij uelikan taixtajtoltikan itech tajtol hebreo. Nejin kipiaya seki puntos oso seki nepaleuilmej, ijkon kimatiaj toni vocales kikuiskiaj itech sejse tajtol. Sayoj ke, itech nejon tonalmej miakej judíos kineltokayaj ke amo kuali katka maj kikuinij itokay Dios porin ueliskia kinpanos teisa, uan yejua ika kipatayaj ika okseki tokaymej. Moajsikamati ke keman kijkuilouayaj Tetragrámaton, vocales tein kipiayaj nejon okseki tokaymej kitaliliayaj nejon naui letra tein kipiaya itokay Dios. Yejua ika tajkuilolmej tein kipiaj nejon puntos amo techpaleuiaj maj tikmatikan keniuj yekinika moijtouaya itokay Dios itech tajtol hebreo. Sekin kinemiliaj ke moijtouaya “Yahweh” (oso “Yahvé”), sayoj ke oksekin kijtouaj okseki taman. Itech Tajkuilolmej tein moajsikej itech mar Muerto onkak se taxelol tein mokixtia itech Levítico itech tajtol griego kampa ixnesi itokay Dios kemej “Iao”. Okseki tajkuilouanij griegos akin nenkej ne uejkauj, no kijkuilojkej “Iaé”, “Iabé” oso “Iaoué”. Tein melauj, amo tikmatij keniuj ne uejkauj moijtouaya itokay Dios itech tajtol hebreo, yejua ika amo ueli tikijtouaj ke melauak sayoj se taman (Génesis 13:4; Éxodo 3:15). Tein kemaj tikmatij yejua ke Dios kikuik miakpa itokay keman kinnojnotsak itekitikauan, uan ke yejuan kitokaytiayaj ijkuak kitataujtiayaj uan keman ika tajtouayaj iniuan oksekin (Éxodo 6:2; 1 Reyes 8:23; Salmo 99:9).

Axkan, ¿keyej tikuij tokayit Jiova? Porin tokayit Jiova yejua itokay Dios tein okachi moixmati itech tajtol náhuatl (norte de Puebla). Uan no, tokayit Jehová miak siglos mokuitok itech tajtol español.

Yekinika Biblia tein mokepak itech tajtol español tein kipia itokay Dios yejua Salmos de Juan de Valdés, tein mochijchiuak kemej itech xiuit 1537. Ompa ixnesi kemej Iehova. Ijkon kemej mopatatiyaya tajtol, no mopatatiyaya kemej moijkuilouaya itokay Dios. Kemej neskayot, Salmos de Bernardino de Rebolledo, tein kikepak itech xiuit 1661, ompa ixnesi kemej Jehova. Itech Biblia de Scío de San Miguel, tein kikepak itech xiuit 1791, ixnesi tokayit Iehováh itech notas. Itech Biblia Torres Amat tein mochijchiuak itech xiuit 1824 ixnesi kemej Jehovah, uan itech Reina-Valera tein mochijchiuak itech xiuit 1862, ixnesi kemej Jehová. Itech okseki tajtolmej miak siglos no mokuini itokay Dios ijkon. Kemej neskayot, itech Pentateuco tein kikepak William Tyndale itech xiuit 1530, ixnesi kemej Iehouah. Yejua nejin yekinika Biblia itech tajtol inglés kampa kikepkej itokay Dios.

Itech amatajkuilol itech tajtol inglés Studies in the Psalms (Nemachtil ika Salmos), tein mokixtij itech xiuit 1911, motelmachtijkej ika tein kijtoua Biblia Joseph Bryant Rotherham kijkuiloj Jehovah, kemej mokui itech tajtol inglés, uan amo Yahweh porin kiitaya ke yejua “tokayit tein okachi moixmati, uan no tel kuali kiseliaj, nochin akin kiixtajtoltiaj Biblia”. Uan no, itech xiuit 1930, motelmachtijkej ika tajtol hebreo Alexander Kirkpatrick no ijkon kimelauak keyej mokui tokayit Jehovah itech tajtol inglés: “Miakej tamachtianij itech nejin tonalmej kijtouaj ke monekiskia moixtajtoltis ‘Yahveh’ oso ‘Yahaveh’; sayoj ke nesi ke JEHOVAH uejkaujya kikuij itech tajtol inglés, uan tein okachi moneki amo keniuj senkis moijtoua, ta maj momati ke nejon se Tokayit tein iaxka, uan amo sayoj se tajtol tein ika kiixmatij, kemej ToTajtsin”. Itech tajtol español, Diccionario Manual Bíblico no kitemaka nejon tanemilil ijkuak kimelaua ke Jehová yejua tokayit tein okachi mokui itech seki Biblias tein okachi moixmatij.

¿Toni kijtosneki tokayit Jiova? Itech tajtol hebreo, tokayit Jiova mokixtia itech tajtol הוה (HWH) tein kijtosneki “mochiua”. Seki motelmachtianij kijtouaj ke nejin tajtol kijtosneki ke aksa kichiua maj teisa oso okse aksa kichiua se taman. Yejua ika, itaixpantijkauan Jiova kiixejekouaj ke itokay Dios kijtosneki “Yejuatsin Kichiua maj Mochiua”. Motelmachtianij kipiaj tataman tanemililmej, yejua ika amo ueli tikijtouaj ke kijtosneki sayoj se taman. Maski ijkon, nejin tanemilil kuali yetok porin kiyeknextia ke Jiova kichijchiuak nochi uan ke kichiua maj mochiua nochi tein kiixtalia. ¿Keyej? Porin yejuatsin amo sayoj kichiuak maj mochiua nochi tein onkak iluikak uan taltikpak uan akin ompa nemij, ta maski panos tein yeski, nochipa kichiua maj mochiua itanejnekilis uan tein kiixtalia.

¿Uan toni uelis moijtos ika tanemilil tein moajsi itech Éxodo 3:14? Ompa Dios kijtoua: “Nejua nimochiuas tein nikixpejpenas nimochiuas” (oso “Nejua nimochiuas tein nimochiuas”). Nejon tanemilil kikui se tajtol hebreo tein iuan mouika tajtol tein ika moijtoua itokay Dios. Sayoj ke nejin tajtolmej amo senkis kinextiaj tein kijtosneki itokay Dios. Tein melauj, sayoj tepitsin kinextiaj keniuj tamati: ke yejuatsin mochiua tein moneki keman moneki uan ijkon kichiua maj mochiua tein kiixtalia. Axkan, itokay Dios amo sayoj kijtosneki ke yejuatsin mochiua tein moneki uan ijkon kichiua tein kiixtalia. No kijtosneki ke yejuatsin kichiua maj itachijchiualis kichiua oso maj mochiua tein monekis uan ijkon mochiuas itanejnekilis.