Uuyuni Waa Na Uulunde—Ngiini?
EWI tali yayagana tali igidha li kwathelwe olya piyaganeke okugundjila kwomoontundumene kwongula yopokufu momudhingonoko mu na ombili gwaTokio. Uule wominute ntano sigo omulongo, aantu oyendji oya kala yu uvite onkugo yomukiintu ngoka a li he eta oshifo ta ningi ndisanalye, sho a li ta tidhwa nota tsuwa noombele iikando oyindji. Kapwa li nando omuntu gumwe a si lela oshimpwiyu okumona kutya oshike sha li tashi ningwa. Omukiintu okwa si kekanitho lyombinzi oyindji. “Andola gumwe gwomaantu mbaka okwa ka popile oshiningomwa shika kopolisi mbala sho yu uvite ta kugu, andola okwa hupu,” omukonakoni osho a ti.
Nonando mboka yu uvu omukiintu ngoka a sa inaya ninga sha sha kwata miiti ihe oya kala owala ye mu ipwililika, oya li mbela taa vulu okutya shili kutya kaye na ondjo? “Eiyuvo lyandje olya kala tali hepeke ndje Etitano alihe konima sho nda li ndu uvu edhipago,” omulumentu gumwe ngoka a li e mu uvu sho ti igidha, osho a ti. Shika otashi tu kumitha: Uulunde owo naanaa shike?
Uulunde Oshike?
Okuulika komaiyuvo ge na ko nasha nuulunde Hideo Odagiri, omutseyi gwuunamambo nomuprofesa ngoka a penzelwa koUniversiti yaHosei muTokio, Japani, ngaashi sha popiwa koshifo Asahi Shimbun okwa ti: “Itandi vulu nando okudhimbwa omaiyuvo ga yela ngoka nda li ndi na ge na ko nasha nuulunde, ngaashi okwiihola mwene okuwinayi ku li mokanona, ondumbo yi sitha ohoni, nokukengelela. Omaiyuvo ngaka oga li ga thindilwa momadhiladhilo gandje sho nda li kosikola yopevi, notaga hepeke ndje sigo onena.” Owa kala nale u na omadhiladhilo ga tya ngaaka? Owa kala nale mbela newi lyomeni tali ku pangula ngele wa ningi sha shoka u shi kutya osha puka? Otashi vulika inoo longa omuyonena, ihe euvito inaali ndjanga otali ku nyenyetele notali dhigupaleke omadhiladhilo goye. Olyo eiyuvo lyoye tali popi nangoye, nOmbimbeli otayi shi ulike moshitopolwa tashi landula: “Aapagani, oomboka yaa na ompango, sho taa longo panshitwe shono tashi pulwa kompango, ano oyo, nando kaye na ompango, oyo ompango yawo yene, nohaa holola ngeyi nokutya, iilonga yompango oya shangelwa moomwenyo dhawo, omaiyuvo gawo sho taga hokolola pamwe, nomadhiladhilo gawo taga nyenyetelathana nenge taga popilathana.” (Aaroma 2:14, 15) Eeno, aantu oyendji ohaa hepekwa paunshitwe kiilonga ngaashi oluhondelo, uufuthi niifundja. Omaiyuvo gawo otage ya nyenyetele.
Ihe ngele ewi lyeiyuvo tali kala aluhe tali ipwililikwa, itali ku wilike we nawa. Otali vulu wo okukala lya kolonda nokukala lya nyata. (Titus 1:15) Omaiyuvo ohaga kanitha eiyuvito lyago lyaashoka sha puka. Dhoshili, nena omaiyuvo gaantu oyendji oga sa shi na ko nasha nuulunde.
Eiyuvo olyo awike oshimetitho shuulunde, nenge opu na sha shoka tashi vulu okukwathela shi li omuthikampango gwolela gwaashoka shi li uulunde naashoka kaashi shi uulunde? Oomvula dhi vulithe 3 000 dha piti Kalunga okwa pele oshigwana she oshihogololwa oompango nomokupitila mOmpango ndjika, uulunde “owa holola kutya owo uulundelela.” (Aaroma 7:13, OB-1986) Nokuli neihumbato ndyoka lya li lya ziminwa ko nale, ngashingeyi olya hololwa kutya olyo uulunde. Oshu ulike kutya oshigwana shaKalunga oshihogololwa, Aaisrael, oya li aalunde nomolwashono ya li ya pangulwa.
Uulunde mboka omaiyuvo getu tage tu tseyithile naamboka Ompango yaMoses tayi hokolola notayi tumbula owo shike? Okulongitha kwOmbimbeli oshitya uulunde, otashi ti okupalutha omuthikampango gwOmushiti. Shaa shoka itaashi tsu kumwe nuuntu we, omithikampango dhe, eihumbato lye nehalo lye, osho uulunde. Ye ita vulu okukaleka po sigo aluhe oshishitwa kehe shoka tashi palutha omuthikampango ngoka ye a tula po. Omolwashono omwiilongimpango methelemimvo lyotango a londodha Aakriste Aaheberi: “Taleni, aamwameme, kwaa kale nando gumwe gwomune, e na omwenyo omwiinayi gwaa na eitaalo noti iteka Kalunga omunamwenyo.” (Aaheberi 3:12) Eeno, okwaahe na eitaalo mOmushiti oko uulunde wa mana mo. Ano uuwindji wuulunde ngaashi wa fatululwa mOmbimbeli owa kwatela mo oshindji noonkondo shi vulithe shoka osho naanaa sha talika ko osho uulunde. Ombimbeli otayi ti nokuli: “Ayehe ya yono nokaye na eadhimo lyaKalunga.”—Aaroma 3:23.
Onakuziwa yUulunde
Otashi ti mbela omuntu okwa shitwa omulunde? Aawe, Jehova Kalunga, Onzo yomwenyo gwomuntu, oku umbu omuntu gwotango oshishitwa shu udhithwa. (Genesis 1:26, 27; Deuteronomium 32:4) Ihe aaihokani yotango oya palutha omuthikampango sho ya dhini eindiko limwe alike ndyoka Kalunga a li e ya pa, mokulya ‘komuti gwokudhimbulula uuwanawa nuuwinayi.’ (Genesis 2:17) Nonando yo oya li ya shitwa yu udhithwa, yo ngashingeyi oya palutha omuthikampango molwashoka inaa vulika shu udha kuHe, oya ningi aalunde nomolwashono ya pangulilwa eso.
Ondjokonona ndjika yethimbo lyonale oyi na ko nasha nashike nena nuulunde? Ombimbeli otayi yelitha: “Uulunde wa etwa muuyuni komuntu gumwe, neso okuulunde, nosho eso lyi ikuna naantu ayehe, oshoka ayehe ya yono.” (Aaroma 5:12) Tse atuhe aalunde twe u thigulula, onkene ano twa pangulilwa eso.—Omuuvithi 7:20.
Oonkambadhala dhAantu Okudhima Po Uulunde
Adam okwa pe oluvalo lwe uulunde, ihe okwe lu pe wo eiyuvo lya gandjwa kuKalunga. Uulunde otau vulu okufala meuvito tali nyenyetele. Ngaashi sha tumbulwa nale, aantu oya ningi oompangela dhi ili nodhi ili okupoleka omauvito ga tya ngaaka. Ihe oya adha ngaa elalakano shili?
MUuzilo nomUuninginino aantu oya kambadhala okusinda oshilanduliko shi na ko nasha nuulunde mokulundulula omithikampango dhawo nenge mokwiipatana nokuli okukala po kuulunde. (1 Timoteus 4:1, 2) Onkalo yaantu yuulunde otayi vulu okufaathanithwa naandjoka yomumvu e niwe kolwiidhi. Uulunde otau vulu okufaathanithwa nombuto yuuvu ndjoka tayi etitha omandhindhiliko, omanga omaiyuvo ngoka taga hepekwa taga vulu okufaathanithwa nolwiidhi. Okutatula okapupitho, itashi lundulula uushili kutya omumvu oku na olwiidhi olululu. Okweekelahi omithikampango dhopamikalo, ngaashi oyendji mUukwakriste ya ningi, nokukala waa na ko nasha nuunzapo mboka tau gandjwa keiyuvo lyoye mwene, itashi ka kwathela sha nando okudhima po uulunde wo wene.
Omuntu ota vulu okulongitha ompunda yiikangwameya okupoleka olwiidhi lwe. Ongaashi okukambadhala okupoleka uuwehame womomaiyuvo mokuyogolithwa pamikalo dhokuyogolitha dhaShinto. Ompunda yiikangwameya otayi vulu okushunitha pevi uupyu womumvu pokathimbo, ihe itayi kutha po shoka tashi etitha uupyakadhi. Pethimbo lyaJeremia aasaaseri naaprofeti oya li ya kambadhala komukalo gwa faathana okupanga Aaisrael yopethimbo ndyoka. Oya panga “nuupu” iilalo yopambepo noyopamikalo yaantu noya ti: “Ayihe oyi li nawa! Ayihe oyi li nawa!” (Jeremia 6:14; 8:11, An American Translation) Okuninga owala omikalo dhelongelokalunga nokupopya sha ngaashi “ayihe oyi li nawa,” inaku aludha okwaahe nomikalo kwoshigwana shaKalunga, nomikalo dhokuyogolitha itadhi lundulula nena uukwatya waantu wopamikalo.
Ngele omuntu ngoka e niwe kolwiidhi ta nu omiti dholwiidhi, otadhi vulu okukopoleka olwiidhi lwe, ihe ombuto yuuvu omo yi li natango molutu lwe. Osha faathana nomukalo gwAakonfucius okukondjitha uuwinayi okupitila melongo. Otashi vulika sha fa tashi kwathele omuntu okuyanda uuwinayi, ihe okukala to longitha li, otashi kankameke owala eihumbato lyuulunde noitashi mangulula omuntu komagamo ge guulunde uuvalelwa mo, ngoka ogo hage eta lela eihumbato ewinayi.—Genesis 8:21.
Ongiini kombinga yelongo lyaBuddha okuya meni lyaNirvana okwiimangulula komagamo ge na ko nasha nuulunde? Onkalo yaNirvana, ndjoka tayi ti “okudhima po,” aniwa oyo onkumithi, okudhimwa po kwuuhalu auhe nomahalo agehe. Yamwe otaa ti kutya osho ehulilo lyokukala po kwomuntu. Shika mbela inashi fa nando to lombwele omuntu ngoka e niwe kolwiidhi a se opo a pepelelwe po? Natango, aniwa oshidhigu noonkondo okwaadha onkalo yaNirvana, itaashi vulika nokuli. Elongo ndika mbela otali kwathele ngoka ta hepekwa keiyuvo lye?
Okumanguluka kUulunde
Osha yela kutya omaufilosofi gaantu ge na ko nasha nomwenyo nomagamo guulunde, otaga mweneke owala kashona omaiyuvo gomuntu. Itaga kutha po onkalo yuulunde. (1 Timoteus 6:20) Oku na mbela omukalo gulwe oku shi ninga? MOmbimbeli, membo ekulu ndyoka lya lyolwa mUuzilo woPopepi, otatu adha mo oshipatululo shoku tu mangulula kuulunde. “Oondjo dheni nando nadhi kale dha tiligana dha fa ombinzi, odho otadhi yele dha fa uutokele wo wene . . . Ngele tamu vulika e tamu uvu ko, otamu kala mo e tamu li uutoye wevi lyeni.” (Jesaja 1:18, 19) Mpaka Jehova okwa li ta popi nAaisrael, nonando yo oya li oshigwana she sha hogololwa, yo oya li ya palutha omuthikampango gwokukakatela uudhiginini kwawo muye. Ihe ekotampango olyo tuu ndyoka olye eleka kaantu ayehe. Okuulika ehalo lyokupulakena koohapu dhOmushiti okwo oshipatululo shokudhima po uulunde woye, sha fa she wu yoga po.
Oohapu dhaKalunga otadhi ti shike kombinga yokudhima po oondjo dhaantu ayehe? Ombimbeli otayi ti kutya ngaashi naanaa uulunde womuntu gumwe wa ningi aantu ayehe aalunde, osho naantu aavuliki taa ka hupithwa muupyakadhi wawo kokuvulika ku udhithwa kuKalunga kwomuntu gulwe. (Aaroma 5:18, 19) Ngiini? “Kalunga okwe tu hololele ohole ye oku tu hola, Kristus sho kwa si peha lyetu, manga twa li aalunde.” (Aaroma 5:8) Jesus Kristus okwa valwa e li omuntu u udhithwa noke na oondjo, e thike pamwe naAdam gwotango manga a li inaa yona, okwa li pondondo yokukutha po oondjo dhaantu ayehe. (Jesaja 53:12; Johannes 1:14; 1 Petrus 2:24) Jesus mokudhipagelwa komuti gwomahepeko a fa omukolokoshi, okwa mangulula aantu muupika wuulunde neso. Paulus okwa yelithile Aakriste yomuRoma: “Oshoka manga twa li aankundi, Kristus okwa si peha lyaakaanakonashanakalunga pethimbo lyo opala. . . . Ngashika uulunde wa pangelele meso, osho tuu nesilohenda li pangelithe uuyuuki nokuthikitha momwenyo gwaaluhe omolwaJesus Kristus, Omuwa gwetu.”—Aaroma 5:6, 21.
Okusila kwaKristus aantu ayehe, nokuthikitha pamwe ondjele yoshivihitho shoka sha yonagulwa kuAdam, ohashi ithanwa elongekidho ‘lyiikulila.’ (Mateus 20:28) Otali vulu okufaathanithwa nomuti ngoka tagu kondjitha ombuto yuuvu ndjoka hayi etitha olwiidhi. Omokulongitha kwaantu iikulila yaJesus yi na ondilo, onkalo yaantu ndjoka tayi ehama she etithwa kuulunde—mwa kwatelwa eso lyo lyene—tayi vulu okwaaludhwa. Omuyo nguka gwokwaaludhwa otagu hokololwa pathaneko membo lyahugunina lyOmbibeli: “Handiyaka yomulonga kwa kala ku na omuti gwomwenyo, hagu imi lwomulongo [nalwaali] nokugandja kehe tuu omwedhi iiyimati yagwo; niifo yomuti nguka oyo oyokwaaludha aantu.” (Ehololo 22:2) Dhiladhila owala! Omulonga gwopathaneko gwomeya gomwenyo otagu kunguluka pokati komiti dhomwenyo niifo yadho ayihe ohayi panga aantu. Omandhindhiliko ngaka gopakalunga ga nwethwa mo oge lile po omasiloshimpwiyu gaKalunga okugalulila aantu eudhililo tashi pitile mekuliloyambo lyaJesus.
Omamoniko gopahunganeko gomembo lyEhololo masiku otaga ka gwanithwa. (Ehololo 22:6, 7) Opo nduno ngele ongushu yekuliloyambo lyaJesus ya longithwa kaantu shu udhilila, aayuuki ayehe taa ka kala yu udhithwa notaa ka kala ya ‘mangululwa muupika weyonoko, ya ye memanguluko lyeadhimo lyaana yaKalunga.’ (Aaroma 8:21) Egwanitho lyehunganeko lyOmbimbeli otali ulike kutya emanguluko lyeadhimo ndika oli li popepi. (Ehololo 6:1-8) Masiku Kalunga ota ka mangulula evi kuukolokoshi, naantu otaa ka nyanyukilwa omwenyo sigo aluhe meviparadisa. (Johannes 3:16) Otashi ka kala shili uuyuni waa na uulunde!