Otwa shitwa monghedi ikumwifi
‘Onda tungwa nda tungikikika.’ — EPSALME 139:14.
1. Omolwashike ovanaendunge vahapu hava ti kutya Kalunga oye a shita oinima ikumwifa oyo i li kombada yedu?
ESHITO oli yadi oishitwa ikumwifa. Mbela oya holoka po ngahelipi? Ovanhu vamwe ova itavela kutya ohatu dulu okumona enyamukulo nopehe na okupopya kutya oya shitwa kOmushiti omunaendunge. Vamwe ova itavela kutya okwaanya kutya kaku na Omushiti nopehe na okukonakona oumbangi oo tau ulike kutya oko e li ile ke ko otaku tu imbi tu shiive shi na sha neshito. Ova itavela kutya oishitwa yokombada yedu itai dulu okukala ya holoka po kuyo vene, molwaashi oya kitakana noya yoolokafana noikumwifi neenghono. Ovanhu vahapu, mwa kwatelwa ovanongononi vamwe, ova itavela kutya eshito otali yandje oumbangi kutya ola shitwa kOmushiti omunaendunge, omunaenghono nomunahole.a
2. Oshike sha li she linyengifa David a tange Jehova?
2 Ohamba David yaIsrael shonale oya li yo ya tomwa i itavele kutya Omushiti okwa wana okutangwa omolweshito laYe likumwifi. Nonande David okwa li ko fimbo ounongononi wa li inau xuma komesho, okwa li a didilika kutya meshito laKalunga omu na oinima ikumwifi. Okwa li a kumwifwa neenghono kokudula kwaKalunga okushita oinima mokutala nghee olutu laye la shitwa. Okwa shanga a ti: “Ohandi ku pandula, eshi nda tungwa nda tungikikika; oilonga yoye oya longekekeka, nomwenyo wange otau shi shiiva nawa.” — Epsalme 139:14.
3, 4. Omolwashike sha fimana kufye okukala hatu dilonga moule kombinga yeshito laJehova?
3 David okwa li a pameka eitavelo laye mokudilonga moule kombinga yeshito. Kunena, oihongwa imwe oyo hai hongwa meefikola nosho yo oikundaneki otai yandje omauyelele mahapu oo e li omhinge noushili oo kutya omunhu okwa shitwa. Ndele opo tu kale tu na eitavelo la kola ngaashi David, otwa pumbwa okukala hatu dilonga moule kombinga yeshito. Inatu efa nandenande vamwe ve tu tokolele osho tu na okwiitavela, unene tuu ngeenge tashi uya poinima ya fimanenena, ngaashi okukala po kwOmushiti nosho yo onghandangala oyo ta dana.
4 Okudilonga kombinga yeshito laJehova otaku tu kwafele yo tu kale tu na olupandu linene loku mu pandula notashi tu kwafele tu kale tu na elineekelo momaudaneko aye e na sha nonakwiiwa. Osho otashi dulu yo oku tu kwafela tu mu shiive nawa notu kale hatu mu longele. Paife natu ka konakoneni nghee ounongononi wokunena tau koleke eendjovo daDavid kutya otwa ‘tungwa twa tungikikika.’
Omalutu etu ohaa kulu monghedi ikumwifi
5, 6. (a) Onghalamwenyo yomunhu ohai hovele peni? (b) Eefiyo detu ohadi dana onghandangala ilipi?
5 “Oove ou omushiti weefiyo dange, owa dutila nge medimo lameme.” (Epsalme 139:13) Okukala po kwomunhu ohaku hovele moshidalelo shaina, ha dilile ko e li osele inininini i dulike nokuli nokoshitwa eshi shi li pexulilo letumbulo eli. Osele oyo ohai monika ashike ngeenge omunhu te i talele mekende lokunenepeka. Ohai kala ya kitakana neenghono nohai kulu yo meendelelo. Moule weemwedi mbali, oilyo yolutu aishe ya fimanenena yokahanana oko ke li moshidalelo ohai kala ya pwa okutungwa. Imwe yomoilyo oyo ongaashi eefiyo. Ngeenge okaana ka dalwa, eefiyo dako ohadi kala de lilongekida nale okudinda ohonde oyo i li molutu, tadi kufa mo omakako nosho yo omeva oo inaa pumbiwa nokukaleka molutu oinima oyo ya pumbiwa. Ngeenge eefiyo domunhu a kula adishe odi na oukolele, ohadi dindi eelitela nhano lwaapo domeva moule wominute 45 keshe.
6 Eefiyo ohadi dindi ohonde opo mu kale oikwamongwa ya yeleka nokukaleka efindakano lohonde li li nawa. Ohadi longo oilonga ikwao ihapu ya fimanenena, ngaashi okulundululila ovitamine D molupe limwe olo la pumbiwa opo omakipa a kule nawa, nohadi nduluka po yo oholomone, hai ifanwa erythropoietin, oyo hai hapupalifa eesele dohonde itilyana momakipa. Onghee hano, itashi kumwifa eshi ovanhu vamwe hava ti kutya eefiyo odi li “ovadindoli dingi molutu.”b
7, 8. (a) Hokolola kutya okaana inaka dalwa ohaka hovele ngahelipi okukula. (b) Omonghedi ilipi okaana haka kulile moshidalelo ka fa taka “mewa moule wedu nounyakwa”?
7 “Oukipa vange kava li ve ku holekwa, eshi nda mewa meholeko, onda mewa moule wedu nounyakwa.” (Epsalme 139:15) Osele oyo ye uya potete ohai litukaula meesele dipe, neesele odo dipe ohadi twikile yo okulitukaula. Eesele odo ohadi liyoolola ndele tadi ningi eesele domaliudo, eesele deenhumba, eesele doshipa nosho tuu. Odo doludi limwe ohadi limbwange mumwe opo di tunge po oilyo yolutu i lili noku lili. Pashihopaenenwa, okudja pefimbapalo okaana ohaka hovele okuninga omakipa moshivike oshititatu. Ngeenge oka ningi oivike iheyali moshidalelo, ke na ashike oule weesendimeta 2,5, ohaka kala ke na omakipa 206 oo taka ka kala ke na ngeenge ka ningi omukulunhu, nonande pefimbo opo ohaa kala manini noinaa kola natango.
8 Okukula kwokaana monghedi ikumwifi ya tya ngaho ohaku ningilwa moshidalelo shaina, novanhu ihava mono osho hashi ningwa po molwaashi osha fa oshinima hashi ningilwa koshi yedu. Ouyelele muhapu u nasha nanghee okaana haka kulile moshidalelo kau shiivike natango. Pashihopaenenwa, oshike hashi kwafele eegene, sha hala okutya, outukulwa vanininini ovo ve li meesele, ovo hava ufa kutya omunhu ota ka kala e na omaukwatya opalutu a tya ngahelipi, di ndulukife po eesele dimwe odo hadi ka tunga po oilyo yolutu ya yoolokafana? Ovanongononi otashi dulika ve ke shi mone mo konahiya, ndele ngaashi David e shi popya, Omushiti wetu, Jehova, oku shii keshe shimwe.
9, 10. Omonghedi ilipi omudutilo woitukulwa yengwili wa ‘nyolelwa membo’ laKalunga?
9 “Omesho oye okwa li taa shipulula nge, fimbo nda li engwili inandi tongoka, nomembo loye omo omwa nyolelwa [oitukulwa yalo alishe, nomafiku ange aeshe fimbo inapa holoka nande shimwe shomuyo, NW].” (Epsalme 139:16) Osele yolutu lomunhu oyo hai holoka po tete ohai kala i na ouyelele aushe u na sha nanghee olutu laye alishe tali ka kala. Ouyelele oo ohau kala tau wilike okukula kwokaana moule weemwedi omuwoi fimbo inaka dalwa nosho yo momukokomoko womido di dule 20 konima yokudalwa kwokaana eshi taka ende taka ningi omukulunhu. Momukokomoko wefimbo olo, olutu lomunhu ohali ende tali lunduluka, nohali kala tali wilikwa kouyelele oo hau kala mosele oyo hai holoka po tete.
10 Molwaashi pefimbo laDavid kapa li omakende okunenepeka, David ka li e shii kombinga yeesele nosho yo outukulwa vanininini ovo ve li meesele ovo hava ufa kutya omunhu ota ka kala e na omaukwatya opalutu a tya ngahelipi. Ndele nande ongaho, okwa li a didilika nawa kutya okukula kwolutu laye okwa li taku yandje oumbangi kutya okwa unganekwa nawa. David otashi dulika a li e shii kutya engwili ohali kulu ngahelipi, nomolwaasho a dula okupopya kutya onghatu keshe ohai ningwa she likolelela komudutilo wa unganekwa nale nosho yo moule wefimbo la ufwa. Okwa popya paitevo kombinga yomudutilo wa tya ngaho a ti kutya owa ‘nyolelwa membo’ laKalunga.
11. Oshike hashi ufa kutya omunhu ota ka kala e na omaukwatya opalutu a tya ngahelipi?
11 Kunena, osha shiivika nawa kutya omaukwatya oo omunhu ha fyuulula kovadali vaye nosho yo kooxekulululwa, ngaashi omufika, omaukwatya okoshipala, oluvala lomesho noleexwiki nosho yo omaukwatya makwao mahapumahapu ohaa ufwa koutukulwa vanininini ovo ve li meesele. Osele keshe oyo i li molutu lomunhu oi na outukulwa ovo omayovi omilongo, noutukulwa ovo ove li oshitukulwa shoutukulwa ovo hava tuvikile omaufyuululwakwatya. Omauyelele e na sha nomutungilo wolutu lomunhu okwa “nyolelwa” momutungilo weekemikolo odo di li moutukulwa ovo hava tuvikile omaufyuululwakwatya. Eesele dolutu ohadi litukaula efimbo keshe eshi outukulwa ovo va tuvikila omaufyuululwakwatya tava yandje omauyelele opo di ninge po eesele dipe ile di pingene po odo da kulupa, naasho ohashi kwafele omunhu a kale e na omwenyo noku kaleke po olupe laye. Osho itashi ulike tuu kutya Omushiti wetu womeulu oku na eenghono nosho yo ounongo!
Otwa shitwa tu na omadiladilo e likalekelwa
12. Oshike tashi yoolola ko filufilu ovanhu koinamwenyo?
12 “Ndelenee kuame, oidiladilwa yoye, Kalunga, oinyenga, shi fike peni! Oitulwakumwe yayo aishe, oihapu unenenene! Ngeno ondi hetekele oku i vala: omuvalo wayo, ou dule womhawe ehekedu.” (Epsalme 139:17, 18a) Oinamwenyo nayo oya shitwa monghedi ikumwifa, naimwe yomuyo oi na oyuuditifi nosho yo okudula ku dule kwovanhu. Ndele Kalunga okwa shita ovanhu ve na oukwatya wokudiladila u dule kokule woinamwenyo aishe. Embo limwe lounongononi ola ti: “Nonande ovanhu otu na omaukwatya mahapu a faafana naao oinamwenyo, otwe likalekelwa moishitwa aishe oyo i li kombada yedu omolwokudula kwetu okupopya omalaka nosho yo okudiladila. Otwe likalekelwa yo molwaashi ohatu kala twa hala okushiva nawa omalutu etu, nomolwaasho ohatu lipula kutya: Omalutu etu okwa shitwa ngahelipi? Otu na omaukwatya a tya ngahelipi?” David naye okwa li he lipula omapulo a yukila oko.
13. (a) David okwa li a dula ngahelipi okudilonga kombinga yoidiladilwa yaKalunga? (b) Ongahelipi hatu dulu okulandula oshihopaenenwa shaDavid?
13 Mepingafano noinamwenyo, fye otwe likalekelwa monghedi ya tongomana molwaashi ohatu dulu okudilonga kombinga yoidiladilwa yaKalunga.c Oukwatya wa tya ngaho ou li oshali ye likalekelwa oyo tai ulike kutya otwa shitwa ‘oshifeka shaKalunga.’ (Genesis 1:27) David okwa li a longifa nawa oshali ya tya ngaho, molwaashi okwa li ha dilonga koumbangi oo tau ulike kutya Kalunga oko e li nosho yo komaukwatya aye mawa oo tae limonikila meshito. David okwa li yo e na omambo otete Omishangwa Diyapuki, oo kwa li e na omauyelele kombinga yaKalunga nosho yo oilonga yaye. Omishangwa da nwefwa mo da tya ngaho oda li da kwafela David a ude ko oidiladilwa yaKalunga, omaukwatya aye nosho yo omalalakano aye. Okudilonga kombinga yOmishangwa, yeshito nosho yo shi na sha nanghee Kalunga a li a ungaunga naye okwa li kwa kwafela David a tange Omushiti waye.
Eitavelo ola kwatela mo shike?
14. Omolwashike inatu pumbwa okukala tu shii keshe shimwe kombinga yaKalunga opo tu kale tu na eitavelo muye?
14 Apa ngoo pa li pe fike okudilonga kwaDavid shi na sha neshito nosho yo shi na sha nOmishangwa, opo ngoo pa li pe fike okushiiva kwaye kutya ka li ta dulu okuuda ko filufilu ounongo nosho yo okudula kwaKalunga. (Epsalme 139:6) Nafye itatu dulu okuuda ko filufilu oilonga aishe yaJehova yeshito. (Omuudifi 3:11; 8:17) Ndele nande ongaho, Kalunga okwa ‘holola’ ounongo muhapu okupitilila mOmishangwa nosho yo okupitila meshito opo ovanhu vomapupi e lili noku lili, ovo va hala okushiiva oshili, va kale ve na eitavelo le likolelela koumbangi. — Ovaroma 1:19, 20; Ovaheberi 11:1, 3.
15. Yelifa nghee eitavelo nosho yo ekwatafano letu naKalunga ya pambafana.
15 Okukala neitavelo okwa kwatela mo shihapu shihe fi ashike okudimina kutya eshito ola shitwa kOmushiti omunaendunge. Okwa kwatela mo okukala twe lineekela Jehova Kalunga, tu shii kutya oko eli nokwa hala tu mu shiive notu kale tu na ekwatafano lopofingo naye. (Jakob 4:8) Diladila kunghee okaana haka kala ke lineekela xe omunahole. Ngeenge omunhu wonhumba okwe ka twifa eemhata kutya xe ite ke ka kwafela shili ngeenge ke li moupyakadi, otashi dulika itaka ka tomha omunhu a tya ngaho a itavele kutya xe oku shii okulineekelwa. Ndele ngeenge oke lihonga okupitila moimoniwa kutya xe omunahole, otaka dulu okukala nelineekelo kutya xe ke na fiku e ke ka nyemateke. Sha faafana, okushiiva Jehova okupitila mokukonakona Omishangwa, okudilonga shi na sha neshito laye nosho yo okumona nghee ha nyamukula omailikano etu otashi ke tu linyengifa tu kale twe mu lineekela. Otashi ke tu linyengifa yo tu kale twa hala okulihonga shihapu kombinga yaye noku mu tanga fiyo alushe, hatu shi ningi molwaashi otu mu hole shili notwe mu liyandjela. Oyo oyo onghatu yopandunge kuhe na vali oyo omunhu ta dulu okukatuka. — Ovaefeso 5:1, 2.
Natu konge ewiliko kOmushiti wetu
16. Oshike hatu dulu okulihonga mekwatafano lopofingo olo David a li e na naJehova?
16 “Kalunga, konakone nge, u koneke omutima wange! Yeleke nge, u dilakane omadiladilo ange, opo u mone, ngenge ndi li mondjila yepukifo, Ove u endife nge mondjila, ei tai twala moukwaalushe.” (Epsalme 139:23, 24) David okwa li e shii kutya Jehova oku mu shii nawa, sha hala okutya, keshe osho a li ta diladila, ta popi ile ta ningi, Jehova okwa li e shi shii noku shi wete. (Epsalme 139:1-12; Ovaheberi 4:13) Molwaashi David okwa li e shii kutya Kalunga oku mu shii nawa, okwa li e udite a amenwa, ngaashi naanaa okaana haka kala ke udite ka amenwa ngeenge ke kwetiwe momaoko kovadali vako ovanahole. David okwa li a lenga ekwatafano lopofingo naJehova la tya ngaho nokwa li a kendabala oku li diinina mokudilonga moule kombinga yeshito laYe nosho yo moku mu ilikana, nomolwaasho omapsalme mahapu aDavid, mwa kwatelwa Epsalme 139, okwa li omailikano e li molupe lomaimbilo a imbwa pamwe nokahumbafeta. Nafye ohatu dulu okweehena popepi naJehova okupitila mokudilonga nosho yo mokwiilikana.
17. (a) Omolwashike David a li a hala Jehova a konakone omutima waye? (b) Onghedi omo hatu longifa emanguluko letu lokuninga omatokolo ohai kumu ngahelipi onghalamwenyo yetu?
17 Molwaashi otwa shitwa oshifeka shaKalunga, otwa shitwa tu na emanguluko lokuninga omatokolo. Ohatu dulu okuhoolola okulonga ouwa ile okulonga osho shii. Ndele otu na okulihokolola kuKalunga mukeshe osho hatu ningi. David ka li a hala okukala mokati kovakolokoshi. (Epsalme 139:19-22) Ka li a hala nandenande okunyona sha kwata moiti. Nomolwaasho eshi a li a dilonga kombinga younongo waKalunga kutya owa kwatela mo shike, okwa li a ilikana Kalunga nelininipiko a konakone omutima waye noku mu endife mondjila oyo tai twala komwenyo. Kalunga okwa teelela keshe umwe ngeno a kale ta dulika komifikamhango daye dopaenghedi note tu ladipike tu shi ninge. Onghee hano, otwa pumbwa okuninga omatokolo a yuka. Ngeenge otwa ningi ngaho, ohatu ka kala twa hokiwa kuye nohatu ka mona omauwa mahapu. (Johannes 12:50; 1 Timoteus 4:8) Okweenda pamwe naJehova efiku keshe otashi ke tu kwafela tu kala tu na omitima da ngungumana, nokuli nongeenge tu li momaupyakadi a kwata moiti. — Ovafilippi 4:6, 7.
Natu dulikeni kOmushiti wetu mukumwifi
18. David okwa li a fika pexulifodiladilo lilipi omolwokudilonga kombinga yeshito?
18 Eshi David a li omunyasha, okwa li ha kala luhapu moixwa ta lifa oimuna. Ngeenge eedi da li tadi nape, okwa li ha kala ta tale keulu. Konguloshi, okwa li ha dilonga kounene wevalelwa nosho yo koumbangi oo tali yandje shi na sha naKalunga. David okwa shanga a ti: “Eulu olo hali hepaulula oshinge shaKalunga, nevalelwa lalo otali udifa oshilonga shomake aye. Omutenya ohau shi lalekidile omutenya mukwao, noufiku ohau shi ingidile oufiku mukwao.” (Epsalme 19:2, 3) David okwa li a didilika kutya okwa li a pumbwa okukonga Omushiti woinima aishe oyo ikumwifi noku mu landula. Nafye osho twa pumbwa okuninga ngaho.
19. Ovanyasha novakulunhu otava dulu okulihonga shike mokudilonga shi na sha nanghee twa ‘tungwa twa tungikikika’?
19 David oku li oshihopaenenwa mokutula moilonga omayele oo omona waye Salomo a ka yandja kovanyasha konima yefimbo, a ti: “Dimbulukwa Omushiti woye momafiku ounyasha woye. . . . Tila Kalunga u diinine oipango yaye. Osheshi omunhu keshe osho e nokuninga.” (Omuudifi 12:1, 13) Eshi David a li omunyasha, okwa li a didilika kutya okwa ‘tungwa a tungikikika.’ Okukala metwokumwe neshiivo olo okwa li kwe mu etela omauwa mahapu momukokomoko wonghalamwenyo yaye. Ngeenge ohatu tange Omushiti wetu Munenenene noku mu longela atusheni, kutya nee otu li ovanyasha ile ovakulunhu, ohatu ka hafela onghalamwenyo paife nosho yo monakwiiwa. Ombibeli oya udanekela ovo hava kala popepi naJehova nohava dulika komifikamhango daye douyuki, ya ti: “Vo nande nava kulupe, otava imike natango oiimati, omiti ditalala da twiyauka omafo, vo va kale tava udifa, nokutya Kalunga Oye omuyuki.” (Epsalme 92:15, 16) Ohatu ka kala yo tu na eteelelo loku ka hafela eshito likumwifi lOmushiti wetu fiyo alushe.
[Omashangelo opedu]
a Tala o-Awake! yo 22 Juni 2004, ya nyanyangidwa kEendombwedi daJehova.
b Tala yo oshitukulwa “Your Kidneys — A Filter for Life,” (Eefiyo doye odi li oidindifo oyo hai ku kwafele u kale nomwenyo) mo-Awake! yo 8 Auguste 1997.
c Eendjovo daDavid odo di li mEpsalme 139:18b oda fa tadi ti kutya nonande David oku kale ta vale ngeno oidiladilwa yaJehova efiku alishe fiyo ta kofa, eshi ta ka penduka efiku la landula ko ota ka kala e na natango oidiladilwa yaJehova okuvalula.
Oto dulu okuyelifa?
• Onghedi omo engwili hali kulu otai ulike ngahelipi kutya otwa ‘tungwa twa tungikikika’?
• Omolwashike tu na okudilonga kombinga yoidiladilwa yaJehova?
• Eitavelo nosho yo ekwatafano letu naJehova oya pambafana ngahelipi?
[Omafano pepandja 17]
Okaana inaka dalwa ohaka kulu pamulandu wa tulwa po nale kOmushiti
Outukulwa ve li meesele ovo hava tuvikile omaufyuululwakwatya
[Odjo yefano]
Unborn fetus: Lennart Nilsson