“Olyelye omunongo nomunaendunge mokati keni?”

“Olyelye omunongo nomunandunge mokati keni? Oye na holole oilonga yaye monghalelo yaye iwa [nomwenyo muwa wounongo, NW].” — JAK. 3:13.

1, 2. Oshike hatu dulu okutya shi na sha novanhu vahapu ovo va talwa ko ve li ovanongo?

OLYELYE to diladila mbela kutya oku na ounongo shili? Mbela ovadali voye, omunamido wonhumba ile omuprofesor wokokolidji yonhumba? Etaleko loye li na sha naao wa tala ko kutya oye omunongo otashi dulika la nwefwa mo keputuko loye ile keenghalo donhumba. Ndelenee ovapiya vaKalunga ove na etaleko la fa laye li na sha naavo ve li ovanongo shili.

² Havanhu aveshe ovo ounyuni wa tala ko ve li ovanongo ve li ovanongo shili pataleko laKalunga. Pashihopaenenwa, Job okwa li a popya novalumenhu ovo va li ve litala ko kutya ohava popi eendjovo dounongo a ti: “Ihandi mono nande omunongo mokati keni.” (Job 17:10) Omuyapostoli Paulus okwa li a popya shi na sha navamwe ovo va li inava tambula ko eshiivo lokushiiva Kalunga, a ti: “Fimbo ve litanga ovo ovanaendunge, ova ninga omalai.” (Rom. 1:22) Jehova okwa popya sha yela okupitila momuprofeti Jesaja, a ti: “Woo ovo, ve shii ovo ovanaendunge.” — Jes. 5:21.

3, 4. Omunhu oku na okuninga po shike opo a kale e na ounongo washili?

³ Osha yela kutya otwa pumbwa okushiiva kutya oshike hashi ningifa omunhu a kale omunongo shili noku kale a hokiwa kuKalunga. Omayeletumbulo 9:10 otae tu pe ouyelele shi na sha naasho taa ti: “Efina lounongo olo okutila Omwene. Okushiiva Omuyapuki [oko] eendunge.” Omunongo oku na okukala e na etilo lokutila Kalunga la yuka noha fimaneke omifikamhango daye. Ndelenee omunhu okwa pumbwa okuninga shihapu shihe fi ashike okudimina kutya Kalunga oko e li nokwa tula po omifikamhango. Omuhongwa Jakob okwa popya eendjovo odo tadi tu ningifa tu diladile shi na sha naasho. (Lesha Jakob 3:13.) Didilika outumbulilo oo a longifa a ti: “Oye na holole oilonga yaye monghalelo yaye iwa.” Ounongo washili ou na okulimonikila melihumbato letu nomeendjovo detu mokukalamwenyo kwetu kwakeshe efiku.

⁴ Ounongo washili owa kwatela mo okuninga omatokolo e li pandunge nokukala tu na eudeko loinima nokutula moilonga eshiivo monghedi ya yuka. Eenghatu dilipi tadi ka ulika kutya otu na ounongo washili? Jakob okwa tumbula oinima ihapu oyo ina okulimonikila meenghatu daavo ve na ounongo.a Jakob okwa li a popya shike osho tashi dulu oku tu kwafela tu kale tu na ekwatafano liwa novaitaveli vakwetu nosho yo ovo vehe fi ovaitaveli?

Ounongo washili ohau ulikwa pailonga

5. Omunhu oo e na ounongo washili ohe lihumbata ngahelipi?

⁵ Ngaashi twe shi kundafana nale, Jakob okwa kwatakanifa ounongo nelihumbato liwa. Molwaashi okutila Jehova oko efina lounongo, omunhu oo e na ounongo oha kendabala okulihumbata metwokumwe neendjila daKalunga nosho yo omifikamhango daye. Inatu dalwa tu na ounongo wopakalunga, ndele nande ongaho, ohatu dulu oku u mona mokukonakona Ombibeli pandjikilile nosho yo okukala hatu dilonga. Osho otashi ke tu kwafela tu ninge ngaashi Ovaefeso 5:1 ve tu ladipikila va ti: “Ningeni hano [ovahopaeleli] vaKalunga.” Apa ngoo pe fike okuhopaenena kwetu omaukwatya aJehova opo ngoo ta pa ka kala pe fike okuulika ounongo mukeshe osho hatu ningi. Eendjila daJehova odi dule kokule dovanhu. (Jes. 55:8, 9) Onghee hano, mokukala hatu hopaenene onghedi yaJehova yokuninga oinima, ovo vehe fi ovaitaveli otava ka mona eyooloko olo li li pokati ketu navo.

6. Omolwashike omwenyo muwa u li oukwatya wopakalunga, nongahelipi omunhu ta dulu okuulika kutya oku na omwenyo muwa?

⁶ Jakob okwa popya kutya onghedi imwe omo hatu dulu okuhopaenena omaukwatya aJehova oyo okukala tu na ‘omwenyo muwa wounongo.’ Nonande okukala nomwenyo muwa okwa kwatela mo okukala omunambili, Omukriste okwa pumbwa yo okukala e na eenghedi da denga mbada nomudiinini komafinamhango Ombibeli, naasho otashi ke mu kwafela a kale ha katuka pandjele. Nonande Kalunga oku na eenghono dinenenene, oku na omwenyo muwa nokatu na okukala twa tila okweehena popepi naye. Omona waKalunga okwa li a hopaenena oukwatya waXe wokukala nomwenyo muwa, nomolwaasho a li a dula okupopya a ti: “Ileni kuame, nye amushe hamu longo nomwa lolokifwa, Ame ohandi mu pe etulumuko. Litwikeni ondjoko yange nye mu lilonge kuame, osheshi Aame omunambili [“ondi na omwenyo muwa,” NW] momutima onde lininipika; ndee tamu limonene eemwenyo deni etulumuko.” — Mat. 11:28, 29; Fil. 2:5-8.

7. Omolwashike taku dulu okutiwa kutya Moses okwa tula po oshihopaenenwa shiwa shi na sha nokukala nomwenyo muwa?

⁷ MOmbibeli omu na oihopaenenwa iwa yovanhu ovo va li ve na omwenyo muwa ile ovalininipiki, naumwe womuvo okwa li Moses. Moses okwa li e na oshinakuwanifwa shinene, ndele nande ongaho, Ombibeli oya popya kutya okwa li “omulumenhu omulininipiki unene e dule ovanhu aveshe kombada yedu.” (Num. 11:29; 12:3) Dimbuluka yo kutya Jehova okwa li a pameka Moses opo a dule okulonga ehalo laYe. Jehova okwa li a hokwa okulongifa oohandimwe ovo ve na omwenyo muwa opo a wanife po elalakano laye.

8. Omolwashike ovanhu inava wanenena tava dulu okukala ve na ‘omwenyo muwa wounongo’?

⁸ Osho twa kundafana mokatendo ka tetekela otashi ulike kutya ovanhu inava wanenena otava dulu okukala ve na ‘omwenyo muwa wounongo.’ Ongahelipi shi na sha nafye? Ongahelipi hatu dulu okuxwepopala mokukala hatu ulike oukwatya oo? Omwenyo muwa ou li oshitukulwa shoshiimati shomhepo iyapuki yaJehova. (Gal. 5:22, 23, NW) Ohatu dulu okwiilikana tu pewe omhepo iyapuki yaJehova nokuninga eenghendabala da mana mo opo tu kale hatu ulike oshiimati shayo, tu na elineekelo kutya Jehova ote ke tu kwafela tu xwepopaleke onghedi omo hatu ulike oukwatya oo wokukala nomwenyo muwa. Ohatu linyengifwa tu ninge ngaho molwaashi otwa shilipalekwa komupsalme oo a ti: ‘Ovalininipiki Kalunga ote va longo ondjila yaye.’ — Eps. 25:9.

9, 10. Otwa pumbwa okuninga eenghendabala dilipi opo tu kale nomwenyo muwa, nomolwashike eenghendabala da tya ngaho da pumbiwa?

⁹ Otashi pula eenghendabala da mana mo opo tu xwepopale mokukala tu na omwenyo muwa. Otashi dulika kashipu kuvamwe vomufye okukala tu na omwenyo muwa omolweputuko letu. Kakele kaasho, ovanhu ovo ve tu dingilila otashi dulika ve tu ladipike tuha kale nomwenyo muwa, tava ti kutya omunhu oku na okukala ha alulile ovanhu owii wavo. Ndele mbela osho oshi li ngoo shili pandunge? Ngeenge omundilo owa hovele okuxwika eumbo loye ponhele yonhumba, mbela oto ke u dima nomahooli ile onomeva matalala? Okutila omundilo oo omahooli otashi ke u hanyeka ashike, ndele ngeenge owe u tile omeva matalala otashi dulika u u dime filufilu. Sha faafana, Ombibeli otai tu kumaida tai ti: “Enyamukulo litalala tali kandula po oupyuhandu, ndelenee ondjovo ikukutu tai tukulula ehandu.” (Omayel. 15:1, 18) Ngeenge opa ka holoka okuhaudafana, kutya nee omeongalo ile okondje yeongalo, ohatu dulu okuulika kutya otu na ounongo washili mokukala tu na omwenyo muwa eshi hatu ungaunga nako. — 2 Tim. 2:24.

¹⁰ Ngaashi twa kundafana metetekelo, ovanhu vahapu ovo va nwefwa mo komhepo younyuni, kave na omwenyo muwa, ounambili nosho yo engungumano. Ponhele yaasho, ovanhu vahapu ovakwanyanya novalinenepeki. Jakob okwa li e shii kutya ovanhu ove na oikala ya tya ngaho nokwa li a londwela oohandimwe meongalo opo va henuke okunwefwa mo komhepo ya tya ngaho. Oshike vali hatu dulu okulihonga momayele oo Jakob a li a yandja?

Omaukwatya oo haa didilikifa mo ovanhu ovo vehe na ounongo

11. Omaukwatya elipi ehe li metwokumwe nounongo wopakalunga?

¹¹ Jakob okwa popya kondadalunde shi na nomaukwatya oo ehe li metwokumwe nounongo wopakalunga. (Lesha Jakob 3:14.) Efupa neenhamanana oo omaukwatya opanhu ndele kae fi opamhepo. Tala kwaasho hashi ningwa po ngeenge ovanhu vahapu va nwefwa mo komadiladilo opanhu. Eengudu hamano delongelokalunga lOukwakriste ohadi longifa ongeleka oyo hai ifanwa Ongeleka yOmaendo Mayapuki i li muJerusalem, oyo taku tiwa kutya oya tungilwa ponhele opo pa dipaelwa nopa pakwa Jesus. Eengudu odo oda kala di na eenhamanana tadi twikile. Mo 2006, oshifo shedina Time osha popya shi na sha nonghalo oyo ya li ya holoka po eshi ovalikaleli ovo “va li tava tanguna oule wefimbo lile, . . . nokulidenga noixwekelwashela inene.” Ova li va pa nokuli Omumoslema umwe oye a kale neeshapi dongeleka, osho tashi ulike kutya kava li ve lineekelafana nandenande.

12. Ngeenge katu na ounongo, oshike tashi dulu okuholoka po?

¹² Oikala yeenhamanana da kwata moiti ya fa oyo ya tumbulwa metetekelo kai na okukala meongalo lashili lopaKriste. Ndele nande ongaho, okuhawanenena omafimbo amwe ohaku ningifa vamwe va kale va kanyatela komataleko avo omolwondudi. Osho otashi dulu okweetifa eemhata nosho yo omashilafano. Omuyapostoli Paulus okwa li a didilika oikala ya tya ngaho meongalo lOmukorinto, nomolwaasho a shanga a ti: “Mokati keni mu nefupa neemhata, kamu fi vopambelela noitamu ende pamunhu?” (1 Kor. 3:3) Onghalo ya tya ngaho inyikifa oluhodi oya kala oule wefimbo meongalo olo mefelemudo lotete. Onghee hano, otwa pumbwa okukala twa lungama opo omhepo ya tya ngaho ihe uye meongalo kunena.

13, 14. Yandja oshihopaenenwa u ulike nghee ovanhu tava dulu okuulika oikala yopambelela.

¹³ Oikala ya tya ngaho ohai holoka ngahelipi meongalo? Otashi dulika i hovele moinima inini. Pashihopaenenwa, ngeenge Olupale lOuhamba lonhumba tali tungwa, ovanhu otashi dulika va kale ve na omaetepo a yoolokafana e na sha nanghee oilonga i na okulongwa. Omumwatate umwe otashi dulika a handuke ngeenge eetepo laye inali tambulwa ko, tashi dulika nokuli a kale ta kembaula shi na sha nomatokolo oo a ningwa po. Otashi dulika nokuli a kale ina hala vali okutwikila okutunga. Omunhu oo ta katuka monghedi ya tya ngaho oku na okudimbuluka kutya opo ovanhu va mane oshilonga osho sha kwatela mo eongalo alishe ove na okukala ovanambili, kashi na nee mbudi kutya oinima otai ningwa monghedi ya tya ngahelipi. Jehova oha hokwa ovanhu ovo ve na omwenyo muwa ndele havovo ve hole eenhamanana. — 1 Tim. 6:4, 5.

¹⁴ Oshihopaenenwa vali shimwe otashi dulika shi kale shi na sha nongeenge olutu lovakulunhuongalo lonhumba ola mono kutya omukulunhuongalo umwe ita wanifa po vali oiteelelwa yopamishangwa yokukala omukulunhuongalo, nonande okwa kala e li omukulunhuongalo oule womido donhumba. Molwaashi omukulunhuongalo oo okwa li a pewa omayele okondadalunde mefimbo la pita ndele ina ninga omalunduluko, omupashukilishikandjo ota ka tokola pamwe novakulunhuongalo ovo kutya omukulunhuongalo oo na kufwe oshinakuwanifwa shoukulunhuongalo. Mbela omukulunhuongalo oo ote ke linyenga ngahelipi ketokolo olo? Mbela ota ka tambula ko etokolo lovakulunhuongalo nokutambula ko omayele opamishangwa nelininipiko nonomwenyo muwa, nokukala a tokola toko okulonga noudiinini a wanife po oiteelelwa yopamishangwa opo a ninge vali omukulunhuongalo? Ile ota ka kwata onghone nokukala a twila vakwao ondubo eshi a kufwa oufembanghenda oo? Mbela omolwashike omumwatate e na okukala te lishendjeleke kutya okwa wana okukala omukulunhuongalo, ngeenge paulelalela ina wana vali okukala omukulunhuongalo? Kashi li tuu pandunge okukala twe lininipika notu na ondjele!

15. Omolwashike omayele a nwefwa mo oo taa hangwa muJakob 3:15, 16 a fimanenena?

¹⁵ Ope na shili eenghalo dimwe odo tashi dulika di ningife omunhu wonhumba a kale e na oikala ya fa oyo ya kundafanwa moutendo va tetekela. Otu na okukendabala okuhenuka oikala ya tya ngaho, kashi na nee mbudi kutya ota pa holoka eenghalo da tya ngahelipi. (Lesha Jakob 3:15, 16.) Omuhongwa Jakob okwa ti kutya oikala oyo ‘oyopaunyuni,’ molwaashi oyopambelela noinai likolelela kounongo oo hau di pombada. Oikala oyo ‘oyopanhu,’ sha hala okutya, ohai etifwa koikala yopambelela. Oikala ya tya ngaho ‘oyopaendemoni,’ molwaashi oya fa yovatondi vaKalunga vopamhepo. Onghee hano, osha puka kOmukriste okuulika omaukwatya a tya ngaho.

16. Omalunduluko elipi tashi dulika twa pumbwa okuninga, nongahelipi hatu dulu okupondola mokuninga omalunduluko a tya ngaho?

¹⁶ Omukriste keshe oku na okulikonakona pauhandimwe a tale ngeenge oku na oikala oyo ya popiwa moutendo va tetekela, nongeenge osho, oku na okukendabala e i efe po. Ovapashukili ovo ve li ovahongi meongalo, navo ove na okukala va lungama opo vaha kale ve na oikala ii. Kashipu okweefa po oikala ya tya ngaho molwaashi inatu wanenena nope na enwefemo lounyuni ou. Okuninga ngaho otaku dulu okufaafanifwa nomunhu ta kendabala okulonda koshikulundudu shi na eenhata noshi na omufenhu. Ngeenge ke na apa ta kwatelele, ota fenungutile ashike pedu. Sha faafana, ngeenge otwa diininine omayele Ombibeli nosho yo ekwafo olo hatu pewa keongalo laKalunga lomounyuni aushe ohatu ka dula okuxuma komesho. — Eps. 73:23, 24.

Omaukwatya oo e niwe kovanhu ovo ve na ounongo

17. Ovanhu ovo ve na ounongo luhapu ohava katuka ngahelipi ngeenge tava yelekwa va longe owii?

¹⁷ Lesha Jakob 3:17. Ohatu dulu okumona ouwa mokukonakona amwe omomaukwatya oo haa di mokuulika “ounongo ou hau di kombada.” Okukala twa yela ile twa koshoka osha kwatela mo okukala tu na elihumbato liwa nosho yo omalinyengotomheno a yuka. Ngeenge hatu yelekwa tu nyone otwa pumbwa okuhenuka meendelelo okulonga owii wa tya ngaho. Oshinima sha tya ngaho otu na oku shi ninga nopehe na okwoongaonga. Pashihopaenenwa, ngeenge umwe te ku ulike nomunwe meisho, oho pungulukile kombinga imwe meendelelo ile u kelele eke laye. Osho ohashi ningwa ombadilila, nopehe na oku shi diladila nokuli. Sha faafana, osho tu na okukatuka monghedi ya tya ngaho ngeenge hatu yelekwa tu nyone. Oukoshoki wetu nosho yo eliudo letu la deulwa kOmbibeli otai ke tu linyengifa tu henuke okulonga osho shii nopehe na okudiladila manga. (Rom. 12:9) MOmbibeli omu na oihopaenenwa yavamwe ovo va li va katuka monghedi ya tya ngaho, ngaashi Josef naJesus. — Gen. 39:7-9; Mat. 4:8-10.

18. Otashi ti shike (a) okukala omunambili? (b) okukala hatu kaleke po ombili?

¹⁸ Opo tu kale tu na ounongo wopakalunga otu na yo okukala ovanambili. Osho osha kwatela mo okuhakala nekuni ile okuhenuka okuninga oinima oyo tai nyono po ombili. Jakob okwa li a yandja ouyelele muhapu shi na sha naasho a ti: ‘Oiimati youyuki ohai kunwa mombili kuava hava ningi ombili.’ (Jak. 3:18) Didilika outumbulilo “hava ningi ombili.” Mbela otwa shiivika hatu kaleke po ombili meongalo ile otwa shiivika tu li ovanyoni vombili? Mbela ohapa kala luhapu okuhaudafana pokati ketu navamwe, hatu handuka diva ile hatu nyemateke vamwe? Mbela otu na oikala yokutya ame osho ashike ndi li ngaho novanhu vakwetu ove na oku tu tambula ko ngaashi tu li ile ohatu kendabala nelininipiko opo tu efe po omaukwatya oo haa nyemateke vamwe? Mbela otwa shiivika hatu ningi eenghendabala opo tu kaleke po ombili navamwe, hatu dimine po vamwe diva nohatu dimbwa diva omanyono avo? Okulikonakona nawa pauhandimwe otaku dulu oku tu kwafela opo tu mone ngeenge otwa pumbwa okuninga omalunduluko monghedi omo hatu ulike ounongo wopakalunga moinima oyo.

19. Oshike hashi ulike kutya omunhu oku na ondjele?

¹⁹ Eshi Jakob a li ta yelifa omaukwatya oo haa ulike kutya omunhu oku na ounongo oo hau di pombada, okwa li yo a kwatela mo oukwatya wondjele. Mbela otwa shiivika hatu tifuka nehalo liwa ngeenge itatu nyono efinamhango lonhumba lopamishangwa, nopehe na okukondjifa kutya omaetepo etu oo ashike e na okushikulwa? Mbela otwa shiivika tu li ovanambili nohatu popiwa nafye noupu? Mokuninga ngaho, ohatu ulike kutya otu na ondjele.

20. Oshike tashi ka ningwa po ngeenge otwa kala hatu ulike omaukwatya opakalunga oo twa kundafana?

²⁰ Eongalo itali ka kala tuu la hafa ngeenge ovamwatate novamwameme ova kendabala noudiinini shi dulife nale okuulika omaukwatya opakalunga oo a tumbulwa kuJakob! (Eps. 133:1-3) Okukala nomwenyo muwa, ovanambili nohatu tifuka otashi ka xwepopaleka ekwatafano letu navamwe notashi ka ulika kutya otu na “ounongo ou hau di kombada.” Moshitukulwa tashi landula ohatu ke lihonga nghee okukala hatu tale ko ovanhu vakwetu ngaashi Jehova he va tale ko tashi dulu oku tu kwafela tu kulike omaukwatya oo.

[Eshangelo lopedu]

Oto dulu okuyelifa?

• Oshike tashi dulu okukwafela Omukriste a kale e na ounongo washili?

• Ongahelipi hatu dulu okuxwepopaleka onghedi omo hatu ulike ounongo wopakalunga?

• Ovanhu ovo vehe na ‘ounongo oo hau di kombada’ ove na omaukwatya elipi?

• Owa tokola toko okukulika omaukwatya elipi?

[Efano pepandja 25]

Okuhaudafana otaku dulu okuholoka po ngahelipi kunena?