Iileshomwa moka mwa za omayamukulo gomapulo ngoka ge li mokafo Onkalamwenyo yopaKriste niilonga yetu yokuuvitha
4-10 JUNI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | MARKUS 15–16
“Jesus okwa gwanitha omahunganeko”
(Markus 15:3-5) Aayambi aakuluntu oye mu tamaneke miinima oyindji. 4 Natango Pilatus okwe mu pula: “Ito yamukula sha? Tala, omatamaneko ngoka taye ku tamaneke nago mpoka ge thike.” 5 Ihe natango Jesus ina yamukula nando osha, onkee Pilatus okwa kumwa.
(Markus 15:24) Sho ye mu alele [komuti gwomahepeko, NW], oya topolelathana oonguwo dhe pamukalo gwoku dhi umbila oshihogololitho, opo ya mone kutya kehe omuntu ota pewa shi thike peni.
(Markus 15:29, 30) Aantu mboka ya piti po, oya sheke Jesus nokupukapuka komitse ya ti: “Ooshi! Ongoye tuu nguka to kumuna po otempeli e to yi tungulula omasiku gatatu? 30 Ihupitha nduno, u ze ko [komuti gwomahepeko, NW].”
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMark 15:24, 29
oya topolelathana oonguwo dhe dhokombanda: Ehokololo lyomuJohannes 19:23, 24 oli na uuyelele wulwe mboka inaawu tumbulwa kuMateus, kuMarkus nokuLukas, mboka tawu ti kutya aakwiita Aaroma oya li yu umbile oshihogololitho onguwo yaJesus yokombanda noyokohi; aakwiita oya topola onguwo ye yokombanda “miitopolwa ine, kehe omukwiita okwa pewa oshitopolwa shimwe”; aakwiita kaya li ya hala okutopolelathana onguwo yokohi, onkee ano, oye yi umbile oshihogololitho; nokungawo oohapu dhEpisalomi 22:18 ndhoka tadhi popi kombinga yokuumbila onguwo yaMesiasa oshihogololitho odha gwanithwa. Osha li omukalondjigilile, opo mboka haya dhipaga aantu ya kuthe po oonguwo dhoonakudhipagwa, onkee ano, aalongi yomuyonena oya li haya hulwa oonguwo dhawo nokukuthwa iinima yawo manga inaaya dhipagwa, opo ya sithwe ohoni nawa sho taya hepekwa.
okupukapuka komitse: Aantu oya li haye shi ningi taya popi nondhino, taya sheke nenge taya nyankele. Aantu mboka ya piti po oya li ya gwanitha ehunganeko ndyoka li li mEpisalomi 22:7, inaaye shi tseya.
(Markus 15:43) Josef Omwaarimatia, oshilyo sha simana shoshigongi shaatokoli, okwe ya. Oye sho a li a tegelela Oshilongo shaKalunga, okwi itsu omukumo nokwa yi kuPilatus e te mu indile omudhimba gwaJesus.
(Markus 15:46) Josef okwa landa oshiyata oshitokele, okwa kutha omudhimba [komuti gwomahepeko, NW] nokwe gu dhingile moshiyata e te gu langeke mombila ya adhika ya hokwa memanya. Oye nokwa galangatithile emanya posheelo shombila.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMark 15:43
Josef: Aanyoli yOmavaangeli oya gandja uuyelele wa yoolokathana kombinga yaJosef. Omufendelithi Mateus okwa ti kutya Josef okwa li “omulumentu omuyamba”; Markus okwa nyolele Aaroma a ti kutya Josef okwa li “oshilyo sha simana shoshigongi shaatokoli” nokwa li a tegelela Oshilongo shaKalunga; Lukas, ndohotola omunahenda, okwa ti kutya Josef “okwa li e na omikalo omiwanawa, he ende moshili,” nonando okwa li oshilyo shoshigongi shaatokoli, ina zimina omatokolo niilonga yawo yi li ompinge naJesus; ye Johannes oye owala a ti kutya Josef okwa li “omulongwa gwaJesus, ihe omeholamo, oshoka okwa tila Aajuda.” — Mat 27:57-60; Mark 15:43-46; Luk 23:50-53; Joh 19:38-42.
Konga omaliko gopambepo
(Markus 15:25) Otundi ndjoka ye mu alele [komuti gwomahepeko, NW], oya li omugoyi gwongula.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMark 15:25
otundi ndjoka oya li omugoyi gwongula: Aantu yamwe oye wete kutya opu na ekondjithathano pokati kotundi ndjoka ya popiwa mehokololo ndika naandjoka yi li muJohannes 19:14-16, ndjoka tayi ti kutya osha li “potundi ontimulongo nambali yomutenya” sho Pilatus a gandja Jesus a ka dhipagwe. Nonando Omanyolo inaga yelitha naanaa eyooloko ndyoka li li po, mpaka otapu landula uuyelele wontumba mboka tu na okutala: Omavaangeli otaga tsu kumwe kutya opotundi yini iiningwanima ya li ya ningwa mesiku lyeso lyaJesus. Omavaangeli agehe gane otagu ulike kutya ongula sho kwa shi aayambi naakuluntu yoshigwana oya li ya gongala noya gandja Jesus kuPontius Pilatus, omuleli Omuroma. (Mat 27:1, 2; Mark 15:1; Luk 22:66–23:1; Joh 18:28) Mateus, Markus naLukas ayehe oya nyola kutya okuza pokati komutenya, ano pomulongo nambali gwomutenya sho Jesus e li komuti gwomahepeko, moshilongo omwa li mwa ningi omilema ‘sigo opotundi ontitatu.’ (Mat 27:45, 46; Mark 15:33, 34; Luk 23:44) Oshinima shimwe shoka tashi vulika sha li sha ningitha aanyoli yOmavaangeli ya nyole omathimbo ga yoolokathana kutya Jesus okwa alelwa ethimbo peni, ooshoka kutya okudhengwa okwa li kwa talika ko ku li oshitopolwa shokudhipagwa. Omathimbo gamwe okudhengwa hoka okwa li kunyanyalitha tashi vulika nakudhengwa a se. Osha yela kutya Jesus naye okwa li a dhengwa shinyanyalitha, nomolwaashono omulumentu gumwe a li e na okuhumbata ko komuti gwe gwomahepeko. (Luk 23:26; Joh 19:17) Ngele okudhengwa okwa li kwa talika ko ku li oshitopolwa shokudhipagwa, opwa li pu na okupita ethimbo manga Jesus inaa mbambangelwa komuti gwomahepeko. Mateus 27:26 nosho wo Markus 15:15 otaya ambidhidha edhiladhillo ndika tali popi kutya Jesus okwa li a dhengithwa nokwa alelwa komuti gwomahepeko. Onkee ano, oohandimwe oya li taya vulu okugandja omathimbo ga yoolokathana kutya Jesus okwa alelwa pongapi, shi ikwatelela kethimbo ndyoka kehe gumwe a li a ndhindhilike oshiningwanima shoka. Shoka otashi vulika tashi yelitha kutya omolwashike Pilatus a li a kumwa sho a mono kutya Jesus okwa si nziya konima yokwaalelwa komuti gwomahepeko. (Mark 15:44) Shimwe ishewe, aanyoli yOmbiimbeli olundji ethimbo lyomutenya oya li haye li topola miitopolwa ine nomoshitopolwa kehe omu na oowili ndatu, noya li wo haya topola ethimbo lyuusiku momukalo gwa faathana. Okutopolwa kwethimbo lyomutenya momukalo ngoka otaku yelitha kutya omolwashike olundji pu na uuyelele tawu popi ethimbo ngaashi omugoyi gwongula, omulongonambali gwomutenya nosho wo ondatu yokomatango, onkee ano, aantu oya li haya tala ketango, opo ya tseye kutya otundi ongapi. (Mat 20:1-5; Joh 4:6; Ii 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Aantu kaya li wo ye na ethimbo lyokondandalunde, onkee ano, olundji ethimbo oya li haye li popi taya longitha uutumbulilo ‘po,’ ngaashi tatu lesha muJohannes 19:14. (Mat 27:46; Luk 23:44; Joh 4:6; Iil 10:3, 9) Paufupi: Markus otashi vulika a li a popi kombinga yokudhengwa noyokwaalelwa komuti gwomahepeko, omanga Johannes a popi owala kombinga yokwaalelwa komuti gwomahepeko. Aanyoli ayehe yaali otashi vulika ya li ya popi ootundi ndhoka taya tengeneke, na Johannes okwa popi a ti ‘lwopo’ sho a nyola ethimbo. Iinima mbika otashi vulika oyo ya ningitha aanyoli yOmavaangeli ya nyole omathimbo ga yoolokathana. Hugunina, sho konima yoomvula omilongo Johannes a nyola ethimbo inaali faathana naandyoka lya nyolwa kuMarkus, oshu ulike kutya Johannes ka li a tapa mehokololo lyaMarkus.
(Markus 16:8) Oyo noya zi mo mombila nokumatuka, oshoka oya li ya haluka taa kakama. Onkee inaa popya nando osha komuntu, oshoka oya li ya tila.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMark 16:8
oshoka oya li ya tila: Momanyolo gopetameko oshitopolwa shahugunina shaMarkus osha hula noohapu ndhoka tadhi adhika movelise 8. Yamwe otaya ti kutya ehulitho ndyoka olya hula unene inaashi tegelelwa, nembo itali vulu okuhula ngawo. Ihe mokutala komukalo gwaMarkus gwokunyola omufupi, oohapu ndhoka inadhi pumbiwa nando. Aalongwantu yomethelemumvo eti-4, Jerome naEusebius oya ti kutya ehokololo lyoshili olya hulu noohapu tadhi ti “oshoka oya li ya tila.”
Opu na omanyolo nomatoloko gOshigreka ogendji momalaka galwe ga gwedhelwa oovelise oonde nenge oofupi pehulilo konima yovelise 8. Ehulitho ele (li na oovelise dha gwedhwa po 12) otali adhika momambo hagi ithanwa Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri nosho wo Codex Bezae Cantabrigiensis. Agehe oga nyolwa okuza methelemumvo eti-5 E.N. Otaga adhika wo membo li li mOshilatina hali ithanwa Vulgate, omambo ga tulwa mumwe hagi ithanwa Curetonian Syriac nosho wo Syriac Peshitta. Ihe itali adhika miinyolwa yOshigreka iyali yopetameko lyethelemumvo eti-4, ngaashi membo Codex Sinaiticus nosho wo Codex Vaticanus, nenge moCodex Sinaiticus Syriacus, nenge momanyolo gopetameko goSahidic Coptic gaMarkus gomethelemumvo eti-4 nenge eti-5. Sha faathana, omanyolo omakulu gaMarkus ngoka ga nyolwa mOshiarmenia nomOshigeorgia oga hulila povelise 8.
Omanyolo nomatoloko galwe gOshigreka ngoka konima yethimbo ga ka nyolwa momalaka galwe oge na ehulitho efupi (ge na owala omatumbulo omashona). Embo lyedhina Codex Regius lyomethelemumvo eti-8. oli na omahulitho agehe gaali, lyotango efupi. Omahulitho agehe oga tameka noohapu tadhi ti kutya oovelise ndhika oompe momambo galwe, nonando odha talika ko kutya kadhi na okukala mo.
EHULITHO EFUPI
Ehulitho efupi ndyoka lya landula ko okuza puMarkus 16:8 kali shi oshitopolwa shOmanyolo ga nwethwa mo. Otali ti:
Ihe iinima ayihe mbyoka ya lombwelwa oye yi lombwele ayehe mboka ya li naPetrus. Konima yaayihe mbyoka, Jesus okwe ya tumu okuza kuuzilo sigo okuuninginino, ye ku uvithe etumwalaka lyehupitho lyaaluhe eyapuki nolya yogoka.
EHULITHO ELE
Ehulitho ele ndyoka lya landula ko okuza puMarkus 16:8 kali shi oshitopolwa shOmanyolo ga nwethwa mo. Otali ti:
[9 Ongula onene yesiku lyotango lyoshiwike Jesus sho a yumuka kuusi, okwi ihololele tango Maria Magdalena, mungoka a li a tidha oompwidhuli heyali. 10 Maria okwa yi nokwa hokololele mbeyaka ya li ya kala naJesus noya li ya nika oluhodhi notaa lili. 11 Sho yu uvu, Maria ta ti kutya Jesus oku na omwenyo nokwe mu mona, inaye mu itaala. 12 Konima yaambika Jesus okwi iholele yaali yomaalongwa molupe lwi ili, manga taa zi moshilando. 13 Sho ya shuna, oya hokololele yakwawo, ihe kakwa li nando ogumwe e ya itaale. 14 Lwahugunina Jesus okwi ihololele aalongwa omulongo nagumwe, manga ya li taa li. Okwe ya nyenyetelele okwaayitaala nokwaavulika kwawo, oshoka inaa itaala mboka ye mu mono, sho a yumudhwa kuusi. 15 Jesus okwa ti kuyo: “Indeni nuuyuni auhe, mu ka uvithile aashitwa ayehe elaka etoye. 16 Ngoka i itaale e ta shashwa, ota hupithwa; ihe ngoka ini itaala, ota pangulilwa ekano. 17 Mboka yi itaala, otaa ka longa iikumithalonga. Medhina lyandje otaa ka tidha mo oompwidhuli notaa ka popya omalaka galwe. 18 Ngele taa kwata omayoka nenge taa nu uuzigo, itau ya ningi sha. Otaa ka tenteka iikaha yawo kaavu naambaka otaa aluka.” 19 Jesus sho a kundathana naalongwa ye, okwa kuthwa po e ta yi megulu nokwa kuutumba kolulyo lwaKalunga. 20 Aalongwa oya yi noyu uvithile akuhe, Omuwa okwa longo pamwe nayo nokwa koleke euvitho lyawo niikumithalonga e yi ya longitha.]
Elesho lyOmbiimbeli
(Markus 15:1-15) Ongula sho kwa shi mbalambala aayambi aakuluntu, aakuluntu yoshigwana, aalongimpango noshigongi ashihe shaatokoli oya kundathana. Oya manga Jesus, oye mu kutha noye mu gandja kuPilatus. 2 Pilatus okwe mu pula a ti: “Ongoye omukwaniilwa gwAajuda?” Jesus okwe mu yamukula: “Eeno, ongame tuu, ngaashi to ti.” 3 Aayambi aakuluntu oye mu tamaneke miinima oyindji. 4 Natango Pilatus okwe mu pula: “Ito yamukula sha? Tala, omatamaneko ngoka taye ku tamaneke nago mpoka ge thike.” 5 Ihe natango Jesus ina yamukula nando osha, onkee Pilatus okwa kumwa. 6 Pethimbo lyoshituthi shOpaasa kehe omuleli Pilatus okwa li ha mangululile aantu onkwatwa yimwe ndjoka yo yene ya hala. 7 Omulumentu gumwe, edhina lye Barabbas, okwa li mondholongo pamwe naakolokoshi ooyakwawo mboka ya li ya dhipaga aantu mokukolokosha kwawo. 8 Aantu oye ya noya tameke okupula Pilatus, e ya ningile, ngaashi ha ningi shito. 9 Pilatus okwe ya yamukula a ti: “Omwa hala, ndi mu mangululile omukwaniilwa gwAajuda?” 10 Oshoka okwa li e shi shi kutya aayambi aakuluntu oye eta Jesus kuye molwefupa. 11 Ihe aayambi aakuluntu oya lombwele aantu, yi indile Pilatus, e ya mangululile Barabbas. 12 Pilatus okwe ya pula ishewe a ti: “Omulumentu nguka tamu ti omukwaniilwa gwAajuda, omwa hala, ndi mu ninge ngiini?” 13 Oyo oye mu igidhile ya ti: “Na alelwe komushigakano!” 14 Nena Pilatus okwe ya pula: “Ano uuwinayi owashike a ningi?” Ihe oya dhiginine okwiigidha ya ti: “Na alelwe [komuti gwomahepeko! NW]” 15 Pilatus okwa gama kokwoopalela aantu, onkee okwe ya mangululile Barabbas. Nena okwa dhengitha Jesus nokwe mu gandja, a ka alelwe [komuti gwomahepeko, NW].
11-17 JUNI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | LUKAS 1
“Holela eifupipiko lyaMaria”
(Lukas 1:38) Maria okwa ti: “Ongame omuntu gwOmuwa. Nandi ningwe ngaashi wa ti.” Omuyengeli nokwa zi po puye.
Tala, “ongame omuntu gwOmuwa!”
12 Aantu oyendji kunena oye shi kutya okwa li a taamba ko oshinakugwanithwa she neifupipiko nonevuliko. Okwa lombwele Gabriel a ti: Tala, “ongame omuntu gwOmuwa. Nandi ningwe ngaashi wa ti.” (Luk. 1:38) Omuntu gwOmuwa nenge omupiya okwa li omudhinwantu, nonkalamwenyo ye ayihe oya li miikaha yaMwene gwe. Maria okwa li i inekela thiluthilu Mwene gwe, Jehova. Okwa li e shi kutya oku li megameno, molwaashoka Mwene gwe omwiinekelwa kwaamboka ye mu inekela note ke mu yambeka sho ta longo oshilonga she. — Eps. 18:25.
(Lukas 1:46-55) Maria okwa ti: “Omwenyo gwandje otagu hambelele Omuwa, 47 ombepo yandje otayi nyanyukilwa Kalunga, omuhupithi gwandje, 48 oshoka okwa dhimbulukwa omuntu gwe mokwiishonopeka kwe. Okuza ngashingeyi aantu ayehe otaa ki ithana ndje omunelago, 49 oshoka Omuwa omunankondo okwa ningile ndje iinima iinene. Edhina lye olyo eyapuki. 50 Oye ta sile ohenda ayehe mboka haye mu tila yomomapipi agehe. 51 Oye okwa longo iilongankondo. Oonakuholuuntsa okwe ya halakanitha po pamwe nomadhiladhilo gawo. 52 Aakwaniilwa aanankondo okwe ya kutha ko kiipangelapundi yawo, nokwa nenepeke aaishonopeki. 53 Mboka ya sa ondjala, okwe ya kutitha nuuwanawa, aayamba okwe ya tidha po ye li iikaha yowala. 54 Oye okwa dhiginine euvaneko ndyoka e li lombwele ootate. Oye e ya okukwatha omuntu gwe Israel, 55 nokwa dhimbulukwa okusila Abraham ohenda noluvalo lwe sigo aluhe.”
Tala, “ongame omuntu gwOmuwa!”
15 Maria naye okwa li a popi oohapu ndhoka tadhi adhika mOohapu dhaKalunga. (Lesha Lukas 1:46-55.) Moohapu adhihe ndhoka Maria a popya mOmbiimbeli, ndhika odho oonde dhi vule ndhoka a popya palwe notadhi holola oshindji kombinga ye. Oohapu dhe otadhi ulike nkene a pandula Jehova nokwa li te mu tanga sho e mu pa uuthembahenda wokuninga yina yaMesiasa. Odha li tadhi ulike kutya eitaalo lye olya kola shi thike peni sho a popi kutya Jehova oku tonde aanuuntsa noha kwathele aaifupipiki noohepele mboka taye mu longele. Otadhi ulike wo kutya ontseyo ye oyi thike peni. Yamwe oya tengeneka kutya okwa li a totha lwiikando yi vule po 20 okuza mOmanyolo gOshihebeli.
16 Osha yela kutya Maria okwa li ha dhiladhila muule kombinga yOohapu dhaKalunga. Ihe nonando ongaaka, okwa kala omwiifupipiki, nokutotha mOmanyolo pehala lyokupopya oohapu dhe mwene. Okamwanamati hoka ka li moshivalelo she nako oke ku ulika ombepo ya fa ye, sho ka ti: “Elongo ndika tandi li longo, ka li shi lyandje mwene, ihe olya za kuKalunga, ngoka a tuma ndje.” (Joh. 7:16) Otu na okwiipula ngeyi: ‘Mbela onda simaneka ngaa Oohapu dhaKalunga? Nenge ondi hole owala okupopya omadhiladhilo nomalongo gandje mwene?’ Otu shi kutya Maria okwa li e na ombepo ombwanawa.
Konga omaliko gopambepo
(Lukas 1:69) Oye okwe tu pe Omukulili ofule a zi mezimo lyomuntu gwe David.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 1:69
“Omukulili ofule” nenge olwiinga lwehupitho: MOmbiimbeli, ooniga dhiinamwenyo olundji ohadhi thaneke oonkondo nesindano. (1Sam 2:1; Eps 75:4, 5, 10; 148:14) Aapangeli naantu yomezimo lyaakwaniilwa, aayuuki naalunde otaya thanekwa kooniga, nokusindana kwawo okwa li kwa faathanithwa nokuundula nooniga. (Deut 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) Moshinima shino, uutumbulilo “Omukulili ofule” nenge olwiinga lwehupitho, otawu ulike kuMesiasa e li gumwe ngoka e na oonkondo dhokuhupitha, omuhupithi omunankondo.
(Lukas 1:76) Ngoye okanona oto ki ithanwa omuhunganeki gwaKalunga gwokombandambanda, oshoka oto ka tetekela Omuwa, u mu opalekele ondjila.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 1:76
oto ka tetekela Omuwa [Jehova]: Johannes Omuninginithi okwa li ta “ka tetekela Omuwa [Jehova],” sha hala okutya, omutetekeli gwaJesus, ngoka a li ta ka kalela po He note ke ya medhina lyaHe. — Joh 5:43; 8:29; tala uuyelele wokukonakonwa tawu popi kombinga yaJehova movelise ndjika.
Elesho lyOmbiimbeli
(Lukas 1:46-66) Maria okwa ti: “Omwenyo gwandje otagu hambelele Omuwa, 47 ombepo yandje otayi nyanyukilwa Kalunga, omuhupithi gwandje, 48 oshoka okwa dhimbulukwa omuntu gwe mokwiishonopeka kwe. Okuza ngashingeyi aantu ayehe otaa ki ithana ndje omunelago, 49 oshoka Omuwa omunankondo okwa ningile ndje iinima iinene. Edhina lye olyo eyapuki. 50 Oye ta sile ohenda ayehe mboka haye mu tila yomomapipi agehe. 51 Oye okwa longo iilongankondo. Oonakuholuuntsa okwe ya halakanitha po pamwe nomadhiladhilo gawo. 52 Aakwaniilwa aanankondo okwe ya kutha ko kiipangelapundi yawo, nokwa nenepeke aaishonopeki. 53 Mboka ya sa ondjala, okwe ya kutitha nuuwanawa, aayamba okwe ya tidha po ye li iikaha yowala. 54 Oye okwa dhiginine euvaneko ndyoka e li lombwele ootate. Oye e ya okukwatha omuntu gwe Israel, 55 nokwa dhimbulukwa okusila Abraham ohenda noluvalo lwe sigo aluhe.” 56 Maria okwa menekele puElisabet oomwedhi ndatu, opo ihe okwa shuna kaandjawo. 57 Ethimbo lyaElisabet lyokuvala sho lya thiki, okwa vala okanona okamati. 58 Aashiinda ye naanezimo sho yu uvu, nkene Omuwa e mu hololele esilohenda enene li thike mpoka, oya nyanyukwa pamwe naye. 59 Esiku etihetatu oye ya, ya fukaleke okanona, noya li ya hala ye ka lukile he Sakaria. 60 Ihe yina okwa ti: “Itashi vulika. Edhina lyako otali lukwa Johannes.” 61 Oyo noya ti kuye: “Mezimo lyoye kamu na nando omuntu e na edhina ndyoka.” 62 Oyo noya lombwele he nokuninga omandhindhiliko niikaha, opo ye mu pule kutya okanona okwa hala ka lukwe edhina lini. 63 Oye okwi indile, a pewe okapelende kokunyolela nokwa nyolele mo kutya: “Edhina lyako oJohannes.” Aantu ayehe noya kumwa. 64 Opo tuu mpoka ewi lye olya thituluka nelaka lye olya manguluka, nokwa tameke okupopya e ta hambelele Kalunga. 65Aantu ayehe yopuushiinda oya kwatwa kehaluko, nakehe gumwe gwomoshitopolwa shoka shoondundu muJudea oku uvu ayihe mbika ya ningwa. 66 Ayehe mboka ye shi uvu, oya pungula oohapu ndhika moomwenyo dhawo noya ti: “Okanona haka otaka ka kala ka tya ngiini?” Oyo oya dhimbulula kutya, oko oke li miikaha yOmuwa.
18-24 JUNI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | LUKAS 2–3
“Aagundjuka, otamu koleke ngaa ekwatathano lyeni naJehova?”
(Lukas 2:41, 42) Aakuluntu yaJesus oya li haa yi omumvo kehe kuJerusalem koshituthi shOpaasa. 42 Jesus sho a gwanitha oomvula omulongo nambali, oya yi naye koshituthi, ngaashi hashi ningwa aluhe.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 2:41
Aakuluntu yaJesus oya li haa yi: Ompango kaya li ya tegelela aakiintu ya ka dhane Opaasa. Ihe osha li omukalondjigilile kuMaria okuya pamwe naJosef molweendo lwokomumvo lwokuya kuJerusalem koshituthi shoka. (Eks 23:17; 34:23) Omumvo kehe, oya li haye ende ookilometa 300 lwaampono nuukwanegumbo wawo mboka wa li tawu ningi uunene.
(Lukas 2:46, 47) Konima yomasiku gatatu oye mu mono ihe motempeli, a kuutumba mokati kaalongi Aajuda, te ya pulakene ye te ya pula. 47 Ayehe mboka ye mu pulakene, oya kuminwa oondunge dhe nomayamukulo ge.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 2:46, 47
ye te ya pula: Aantu mboka ya li ya pulakena Jesus sho ta popi oya li ye mu kuminwa, ihe omapulo ngoka a li e ya pula, kaga li ga fa gokamati ka hala owala okuuva iinima nawa. (Luk 2:47) Oshitya shOshigreka shoka sha tolokwa ‘ta pula’ ohashi vulu wo okutolokwa shu ukithwa komukalo gwokupula nokupulathana ngaashi hashi ningwa mompangu. (Mat 27:11; Mark 14:60, 61; 15:2, 4; Iil 5:27) Aanandjokonona ohaya ti kutya aawiliki yomalongelokalunga mboka aniwa ya simana oya li aluhe haya thigala motempeli konima yiituthi noya li haya longele aantu mulimwe lyomomawalanda gomotempeli. Aantu oya li haya kuutumba poompadhi dhawo ya pulakene kuyo noku ya pula omapulo.
oya kuminwa: Oshityalonga shOshigreka shoka sha tolokwa ‘okukuminwa’ otashi vulika shu ukithwe kokumwa tayi tsikile.
(Lukas 2:51, 52) Jesus okwa zi mo pamwe nayo e taa shuna kuNasaret nokwa kala ha vulika kuyo. Yina okwa pungula oohapu ndhoka adhihe momwenyo gwe. 52 Jesus okwa koko palutu nomoondunge, a hokiwa kuKalunga nokaantu.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 2:51, 52
nokwa kala ha vulika: Oshitya shOshigreka shoka sha tolokwa “okwa kala ha vulika” otashi ulike kutya konima sho Jesus a pula aalongimpango omapulo kotempeli e taya kuminwa ontseyo ye yOohapu dhaKalunga, okwa yi kegumbo nokwa kala ha vulika neifupipiko kaavali ye. Okuvulika huka okwa yooloka ko lela kwaahoka kwaanona yalwe; okwa li oshitopolwa she shokugwanitha po thiluthilu Ompango yaMoses. — Eks 20:12; Gal 4:4.
Konga omaliko gopambepo
(Lukas 2:14) “Esimano olyaKalunga gwokombandambanda! Nombili kombanda yevi maantu e ya hokwa!”
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 2:14
Nombili kombanda yevi maantu e ya hokwa: MOmbiimbeli yoNew World Translation uutumbulilo mbuka owa tolokwa wa kuthwa momanyolo omakulu noge shi okwiinekelwa. Oohapu ndhika dha li dha popiwa kaayengeli itadhi ulike kutya Kalunga okwa hokwa aantu ayehe, kutya nduno eihumbato lyawo olya tya ngiini nohaya katuka momukalo guni. Ihe pehala lyaashono, odhu ukithwa kaantu mboka yu ulike eitaalo lya kola muye e taya ningi aalanduli yOmwana. Tala uuyelele wokukonakonwa kombinga yaantu e ya hokwa movelise ndjika.
aantu e ya hokwa: Oshitya “hokwa” osha za koshitya shOshigreka eu·do·kiʹa. Ohashi gandja wo eityo “lyokunyanyukilwa; lyokupanda.” Oohapu ndhoka dha li dha popiwa kaayengeli, inadhi ukithwa kaantu ayehe, ihe okwaamboka taya nyanyudha Kalunga nokukala ye na eitaalo lya kola muye nokuninga aalanduli yOmwana. Nonando oshitya shOshigreka eu·do·kia ohashi gandja wo eityo lyehalo ewanawa ndyoka hali ulikwa kaantu (Rom 10:1; Fil 1:15), olundji ohashi longithwa shu ukithwa kokuhokiwa kuKalunga nenge kwaashoka Kalunga a hokwa, nenge kwaashoka she mu opalela (Mat 11:26; Luk 10:21; Ef 1:5, 9; Fil 2:13; 2Tes 1:11). MoSeptuagint mEps 51:18 [50:20, LXX], oshitya shoka sha longithwa otashi popi kombinga ‘yokuhokiwa’ kuKalunga.
(Lukas 3:23) Jesus sho a tameke okuuvitha, okwa li e na oomvula dhi thike lwopomilongo ndatu nokwa kala, ngaashi aantu ye mu dhiladhila kutya oye omuna gwaJosef [yaEli]
Owe shi tseya ngaa?
Olye a li he yaJosef?
Josef, ngoka a li omuhongi gwiipilangi gwomuNazaret, oye a li a tekula Jesus. Ihe mbela olye a li he yaJosef? Ondjokonona yezimo lyaJesus ndjoka yi li mEvaangeli lyaMateus omwa popiwa omulumentu gumwe gwedhina Jakob, omanga mulyaLukas mwa popiwa ‘Josef yaEli.’ Omolwashike pu na eyooloko? — Lukas 3:23; Mateus 1:16.
Mehokololo lyaMateus otamu popiwa kutya: “Jakob ohe yaJosef,” noshitya shOshigreka shoka sha longithwa otashi ulike kutya Jakob ohe lela yaJosef. Onkee ano, Mateus okwa li ta popi elandulathano lyezimo lyaJosef, lyaakwaniilwa moka mwa li mwa zi David. Okupitila mulyo oshipundi shuukwaniilwa osha taambekidhwa okuza kuDavid sigo okomwana, Jesus, ngoka a tekulwa kuJosef.
Lukas okwa nyola ishewe a ti: “Omuna gwaJosef yaEli.” Uutumbulilo “omuna gwa,” ota wu vulu wo okutiwa “oshitenya sha.” Uutumbulilo mboka otawu adhika wo muLukas 3:27, moka mwa popiwa kutya Shealtiel, omuna ‘gwaNeri.’ Moovelise dhilwe omwa popiwa kutya Jehoiakin oye a li lelalela he yaShealtiel. (1 Ondjalulo 3:17; Mateus 1:12) Shealtiel otashi vulika a li a hokana omwanakadhona gwaNeri ngoka inaa tumbulwa kedhina nokungawo okwa ningi oshitenya she. Josef okwa li naye taku vulu okutiwa kutya “omuna” gwaEli, molwashoka okwa li a hokana omwanakadhona gwaEli, Maria. Onkee ano, Lukas okwa hokolola kombinga yezimo lyaJesus lyolela “pankalo yopantu,” okupitila muyina ngoka e mu vala, Maria. (Aaroma 1:3) Kungawo, Ombiimbeli oye tu pa omayooloko gaali noge na oshilonga kombinga yezimo lyaJesus.
Elesho lyOmbiimbeli
(Lukas 2:1-20) Pomasiku ngeyaka omupangeli Omuroma Augustus okwa gandja oshipango kutya aantu ayehe ye li mepangelo lye, oye na okwiinyolitha, opo ya gandje oompale. 2 Einyolitho ndika olyo lyotango nolya ningwa, Kirenius sho a li omuleli gwaSiria. 3 Aantu ayehe oya yi, ye ki inyolithe, kehe gumwe omoshilando shaandjawo. 4 Josef wo okwa thikama muNasaret shomuGalilea nokwa yi kuJudea koshilando shaDavid, shi ithanwa Betlehem, oshoka oye okwa li omunezimo lyaDavid. 5 Oye okwa yi, e ki inyolithe pamwe nomuyalekwa gwe Maria, ngoka a li omusimba. 6 Ano manga ya li muBetlehem, ethimbo lyaMaria lyokuvala olya thiki. 7 Oye okwa yelipa osheeli she shokamati nokwe ka dhingile momalapi e te ka langeke metemba lyokulila iimuna, oshoka mongulu yaayenda kamwa li mu na eha. 8 Komukunda ngoka okwa li ku na aasita ye li kelundu ya langela iimuna yawo uusiku. 9 Omuyengeli gwOmuwa okwe ya holokele, neadhimo lyOmuwa olye ya adhimine. Aasita oya haluka noonkondo. 10 Omuyengeli okwa ti kuyo: “Inamu tila! Oshoka ngame otandi mu uvithile elaka lyenyanyu enene tali ningi lyaantu ayehe. 11 Nena tuu ndjika mwa valelwa Omukulili moshilando shaDavid. Oye Kristus, Omuwa. 12 Endhindhiliko lyoku mu dhimbulula olyo ndika: Otamu ka mona okahanona ka dhingilwa nomalapi noka langekwa metemba lyokulila iimuna.” 13 Ombaadhilila pomuyengeli nguka opwa li pu na ongundu onene yaayengeli yomegulu, ya hambelele Kalunga ya ti: 14 “Esimano olyaKalunga gwokombandambanda! Nombili kombanda yevi maantu e ya hokwa!” 15 Aayengeli sho ya zi po puyo, ya shuna megulu, aasita oya lombwelathana ya ti: “Tu yeni ano kuBetlehem, tu ka tale shoka sha ningwa ko, Omuwa e shi tu hololele.” 16 Oyo oya yi nokweendelela noya mono Maria naJosef nokahanona ka langekwa metemba lyokulila iimuna. 17 Aasita sho ya mono okahanona, oya hokololele aantu shoka omuyengeli a tile okanona haka. 18 Ayehe mboka ye shi uvu, oya kuminwa oohapu ndhoka ye dhi hokololelwa kaasita. 19 Ihe Maria okwa kala ta dhiladhila oohapu ndhoka adhihe nokwe dhi pungula momwenyo gwe. 20 Aasita oya shuna nokusimaneka nokuhambelela Kalunga, oshoka ayihe oye yi uvu noye yi mono, ngaashi omuyengeli e ya lombwele.
25 JUNI–1 JULI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | LUKAS 4-5
“Kondjitha omamakelo ngaashi Jesus”
(Lukas 4:1-4) Jesus okwa zi ku Jordan u udha Ombepo Ondjapuki. Ombepo noye mu fala kombuga, 2 hoka a makelwa komuhindadhi omasiku omilongo ne. Omasiku ngoka okwa kala inaa lya sha, onkee sho ga hulu po, okwa li u uvite nayi nokwa sa ondjala. 3 Omuhindadhi okwa ti kuye: “Ngele ngoye Omuna gwaKalunga, lombwela emanya ndika, li shituke oshikwiila.” 4 Jesus okwe mu yamukula a ti: “Okwa nyolwa: ‘Omuntu ita kala e na omwenyo koshikwiila ashike.’”
Ikonakona Kutya Ngoye Omuntu Wa Tya Ngiini
8 Satana okwa li a longitha omukalo gwomakoto gwa faathana sho a li a kambadhala okumakela Jesus mombuga. Konima sho Jesus a li i idhilike iikulya omasiku omilongo ne, Satana okwa li a kambadhala oku mu makela mokulongitha ehalo lye lyiikulya. Satana okwa ti: “Ngele ngoye Omuna gwaKalunga, lombwela emanya ndika, li shituke oshikwiila.” (Luk. 4:1-3) Jesus okwa li e na omahogololo gaali: Okwa li ta vulu okuhogolola kaa longithe oonkondo dhe dhopashikumithalonga a gwanithe po ompumbwe ye yiikulya, nenge okwa li ta vulu okuhogolola e dhi longithe. Jesus okwa li e shi kutya ke na okulongitha oonkondo ndhoka omolwomalalakano gokwiihola mwene. Nonando okwa li a sa ondjala, ekwatathano lye naJehova olyo lya li oshinima shotango komeho yiikulya. Jesus okwa li a yamukula a ti: “Okwa nyolwa: ‘Omuntu ita kala e na omwenyo koshikwiila ashike, ihe okukehe ohapu tayi zi mokana kaKalunga.’” — Luk. 4:4.
(Lukas 4:5-8) Omuhindadhi okwe mu kutha nokwe mu fala pokuma puule e te mu ulukile mepathimo lyeho omapangelo agehe gomuuyuni. 6 Omuhindadhi okwa ti kuye: “Otandi ku ningi omupangeli gwaayihe notandi ku pe omauyamba agehe, oshoka ayihe mbika otandi vulu oku yi pa kehe ngoka nda hala. 7 Ayihe mbika otayi ningi yoye, ngele to tsile ndje oongolo e to galikana ndje.” 8 Jesus okwe mu yamukula nokwa ti: “Okwa nyolwa: ‘Omuwa Kalunga koye oye awike u na oku mu galikana noku mu longela.’”
Ikonakona Kutya Ngoye Omuntu Wa Tya Ngiini
10 Ongiini kombinga yaJesus? Satana okwa li u “ulukile [Jesus] mepathimo lyeho omapangelo agehe gomuuyuni. Omuhindadhi okwa ti kuye: ‘Otandi ku ningi omupangeli gwaayihe notandi ku pe omauyamba agehe.’” (Luk. 4:5, 6) Jesus ka li ta vulu okumona omaukwaniilwa agehe nomeho gogenege nziyanziya, ihe Satana okwa li u uvite kutya esimano lyomaukwaniilwa ngoka, ngaashi ege mu ulukile okupitila memoniko, otaga ka ningitha Jesus a kale e ga hokwa. Satana okwe mu lombwele kee na ohoni a ti: “Ayihe mbika otayi ningi yoye, ngele to tsile ndje oongolo e to galikana ndje.” (Luk. 4:7) Jesus ka li nando a hala okukala omuntu ngoka Satana a li e mu halela a kale. Jesus okwa li e mu yamukula mbala, a ti: “Okwa nyolwa: ‘Omuwa Kalunga koye oye awike u na oku mu galikana noku mu longela.’” — Luk. 4:8.
(Lukas 4:9-12) Omuhindadhi okwe mu fala kuJerusalem nokwe mu londeke koshihoko shotempeli e ta ti kuye: “Ngele ngoye Omuna gwaKalunga, iyundulila pevi, 10 oshoka okwa nyolwa: ‘Kalunga ote ku tumine aayengeli ye, e taye ku gamene. 11 Oyo otaye ku papatele momaako gawo, opo waa pume oompadhi dhoye komamanya.’” 12 Jesus okwe mu yamukula a ti: “Okwa nyolwa natango: ‘Ino makela Omuwa Kalunga koye.’”
nwtsty omathano
Oshihoko shotempeli
Otashi vulika Satana a li a londeke lelalela Jesus “koshihoko [nenge kondungu ondeendeka] shotempeli” e te mu lombwele i iyundulile pevi, ihe mpoka Jesus a li a thikama kapu shiwike. Molwaashoka oshitya “otempeli” shoka sha longithwa otashi vulika tashi popi etungo lyotempeli alihe, Jesus otashi vulika a li a thikama kokoona yokuumbugantuzilo (1) wotempeli. Nenge otashi vulika a li a thikama kokoona yilwe yetungo lyotempeli. Ando okwa gwile ko shili, ando okwa si, shila ongele Jehova a li e mu gamene.
Ikonakona Kutya Ngoye Omuntu Wa Tya Ngiini
12 Mepingathano naEva, Jesus ina tula po tuu oshiholelwa oshiwanawa sheifupipiko! Satana okwa li a kambadhala oku mu makela momukalo gulwe, ihe Jesus okwa li a tindi nokuli okulonga sha tashi nukitha mo omwenyo shoka sha li tashi ka yeleka Kalunga. Shoka kasha li tuu tashi ku ulika uuntsa andola okwe shi ningile! Jesus ka li e shi ningi, ihe okwa li a yamukula shu ukilila nosha yela a ti: ‘Okwa nyolwa: “Ino makela Omuwa Kalunga koye.”’ — Lesha Lukas 4:9-12.
Konga omaliko gopambepo
(Lukas 4:17) nokwa pewa embo lyomuhunganeki Jesaja. Sho a gonyununa ongonga yalyo, okwi itsu ehala mpoka pwa nyolwa ngeyi:
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 4:17
embo lyomuhunganeki Jesaja: Ondhingambo yaJesaja yomEfuta lya Sa oyi na iipambu yiinyolwa 17 ya tulwa kumwe, noyi na uule woometa 7, 3 nuukoloma 54. Ondhingambo ndjoka ya li ya longithwa mosinagoga muNasareti otashi vulika nayo opo ya li yi thike pwaandjoka. Molwaashoka methelemumvo lyotango kaya li yi na oonomola dhoontopolwa nodhoovelise, Jesus okwa li e na okukonga oshitopolwa shoka a li a hala okulesha. Ihe molwaashoka okwa li a mono mpoka pu na oohapu dhehunganeko tadhi popi kombinga ye, otashi ulike kutya okwa li e shi nawa Oohapu dhaKalunga.
(Lukas 4:25) “Dhimbulukweni shoka sha li sha ningwa pethimbo lyomuhunganeki Elia. Kapu na omalimbililo, mulsrael omwa li mu na aaselekadhi oyendji, sho kwa li inaaku lokwa ethimbo lyoomvula ndatu netata, nokwa li ondjala ondhigu moshilongo ashihe.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuLuk 4:25
ethimbo lyoomvula ndatu netata: Shi ikolelela kAakwaniilwa yotango 18:1, Elia okwa tseyitha kutya oluteni olwa li talu ka hula po “momumvo omutitatu.” Onkee ano, aantu yamwe oya li ya ti kutya Jesus ita tsu kumwe nehokololo lyomAakwaniilwa yotango. Ihe ehokololo lyomomanyolo gOshihebeli itali popi kutya oluteni olwa li lwa kala po omimvo dhi li meni lyomimvo ndatu. Uutumbulilo “momumvo omutitatu” otawu popi ethimbo ndyoka lya tameke okuza sho Elia a tseyithile Ahab kutya otaku ka kala oluteni. (1Aak 17:1) Etseyitho ndyoka osha yela kutya olya li lya ningwa pethimbo ihaaku lokwa, ndyoka hali kala ko oomwedhi hamano, ihe otashi vulika lya li lya kwata ethimbo ele li vulithe mpoka nolya adhika li li nale metifa. Niishewe oluteni ndoka kalwa li lwa hulu nziya sho Elia a holoka ishewe koshipala shaAhab “momumvo omutitatu,” ihe okonima owala sho omulilo gwa kulukithwa kuJehova kondundu Karmel. (1Aak 18:18-45) Onkee ano, oohapu dhaJesus ndhoka dha nyolwa muLukas 4:25 naandhoka dha popiwa komumwahe gwaJesus, muJakob 5:17, otadhi tsu kumwe neyalulo lyOmbiimbeli lyethimbo ndyoka lya popiwa mAakwaniilwa yotango 18:1.
Elesho lyOmbiimbeli
(Lukas 4:31-44) Jesus okwa yi kuKapernaum, oshilando shomuGalilea, nokwa longo aantu mesiku lyEsabati. 32 Aantu mboka oya kuminwa elongo lye, oshoka oohapu dhe odha li dhi na oonkondo. 33 Mosinagoga moka omwa li mu na omulumentu e niwe kombepo ya nyata yoompwidhuli. Oye okwi igidha mokule a ti: 34 “Iihuna yowala! Jesus Omunasareti, owe tu halela shike? Owe ya u tu yone po? Ondi ku shi kutya ongoye Omuyapuki gwaKalunga.” 35 Jesus okwa ganda ombepo ya nyata a ti: “Mwena thilu, u ze mo muye!” Ombepo oye mu hata pevi mokati kaantu noya zi mo muye, inayi mu ningila nando uuwinayi washa. 36 Aantu ayehe oya kumwa noya pulathana ya ti: “Ota popi ngiini ngeyi? Oye e na epitikilo noonkondo okuganda oombepo dha nyata noku dhi tidha mo.” 37 Oshiningwanima shoka osha taandele akuhe momikunda ndhoka. 38 Ano Jesus sho a zi mo mosinagoga, okwa yi kaandjaSimon. Yinamweno yaSimon okwa li ta alukwa olwiidhi lwa geya noonkondo. Oyo noye mu popi kuJesus. 39 Jesus okwa hedha kuye nokwa ganda olwiidhi, olwo nolwe mu etha. Mbalambala yinamweno okwa thikama nokwa tameke oku ya yakula. 40 Etango sho lya yi mo, aantu ayehe mboka ya li ye na aavu yomavu gi ili nogi ili, oye ya eta kuJesus. Jesus okwa tenteke iikaha ye kukehe omuvu nokwe ya aludha ayehe. 41 Oompwidhuli wo odha zi mo maantu oyendji tadhi igidha tadhi ti: “Ongoye Omuna gwaKalunga!” Ihe Jesus okwe dhi ganda ye ine dhi pitika, dhi popye, oshoka odha li dhi mu shi kutya oye Kristus. 42 Ongula sho kwa shi, Jesus okwa zi mo moshilando nokwa yi kokuma kwaa na omagumbo. Aantu oya tameke oku mu konga, naasho ye mu mono, oye mu kwatele po, kaa ze po puyo. 43 Ihe Jesus okwe ya lombwele a ti: “Elaka etoye lyOshilongo shaKalunga ondi na oku li uvitha wo miilando yilwe, oshoka osho naanaa shika Kalunga a tumu ndje, ndi shi ninge.” 44 Oye noku uvithile moosinagoga dhomuJudea.