Iileshomwa moka mwa za omayamukulo gomapulo ngoka ge li mokafo Onkalamwenyo yopaKriste niilonga yetu yokuuvitha
6-12 JANUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 1–2
“Jehova ta shitile iinima yi na omwenyo kombanda yevi”
(Genesis 1:3, 4) Kalunga okwa popi e ta ti: “Naku ninge uuyelele,” uuyelele nowa holoka. 4 Kalunga okwa mono kutya uuyelele owo opala, nokwa yoolola uuyelele momilema.
(Genesis 1:6) Nena Kalunga okwa popi e ta ti: “Naku ninge eyalelo pokati komeya.”
(Genesis 1:9) Kalunga okwa popi e ta ti: “Omeya gokohi yeyalelo naga gongale pehala limwe, opo uukukutu u holoke.” Osho sha ningwa.
(Genesis 1:11) Nena okwa popi e ta ti: “Evi nali meneke iimeno yi ili noyi ili mbyoka yi na oomuma, nomiti ndhoka hadhi imi iiyimati.” Osho nosha ningwa.
it-1-E ep. 527-528
Eshito
MEsiku lyOtango sho Kalunga a ti ‘naku ninge uuyelele,’ osha yela kutya uuyelele owa li wa piti miiyalo yiikogo nonando oonzo dhuuyelele mboka kadha li dhi wetike okuza kevi. Otashi vulika uuyelele mboka we endele ko kashona nakashona, ngaashi sha popiwa komutoloki J. W. Watts a ti: “Nuuyelele owe endele ko tawu holoka.” (Gen 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Kalunga okwa yoolola uuyelele nomilema, uuyelele okwe wu luku Omutenya nomilema Uusiku. Shika otashi ulike kutya evi olya li ta li idhingoloka koakisi yalyo notali dhingoloka etango, opo oombinga dhalyo yokuuzilo noyokuuninginino dhi vule okumona uuyelele nomilema. — Gen 1:3, 4.
MEsiku Etiyali, Kalunga okwa shiti eyalelo sho a topola ‘pokati omeya nomeya omakwawo.’ (OB-1954) Omeya gamwe oga kala kombanda yevi, ihe ogendji oga yi pombanda, nopokati kago opwa holoka eyalelo. Kalunga okwa luku eyalelo ndyoka Egulu, ihe shika osha li tashi popi eyalelo lyevi, oshoka sho omeya ga yi pombanda yeyalelo inaga popiwa kutya oga siikile oonyothi nenge omaminikilo galwe gokegulu. — Gen 1:6-8; tala EXPANSE.
MEsiku Etitatu, Kalunga okwa gongele omeya pehala limwe ngoka ga li kombanda yevi pashikumithalonga, noshitopolwa shoka sha kukuta oshe ya kombanda, nokwe shi luku Evi. Natango mesiku olyo tuu ndika, Kalunga okwa shiti iimeno yi ili noyi ili mbyoka yi na oomuma, nomiti ndhoka hadhi imi iiyimati odha tameke okumena, ihe kadha li dhe ya po ohaluka nenge okupitila moevolusi. Kehe shimwe shomiinima mbika osha tameke okwiima “paludhi,” (OB-1954) lwasho. — Gen 1:9-13.
(Genesis 1:14) Kalunga okwa popi a ti: “Omaminikilo naga holoke keyalelo lyegulu, ga yoolole omutenya muusiku nokuutha omathimbomumvo, omasiku nomimvo.
(Genesis 1:20) Kalunga okwa popi a ti: “Momeya namu wiwime iinamwenyo yomaludhi gi ili nogi ili, noondhila nadhi tuke keyalelo lyegulu.”
(Genesis 1:24) Kalunga okwa popi e ta ti: “Evi nali etithe po iinamwenyo yomaludhi agehe: iimuna, iihono niiyamakuti.” Osho nosha ningwa.
(Genesis 1:27) Kalunga okwa shiti omuntu oshifetha she, e ya shiti omulumentu nomukiintu.
it-1-E ep. 528, okat. 5-8
Eshito
Okwa ndhindhilikwa wo kutya muGenesis 1:16 mOmbiimbeli yo-NewWorld Translation, oshityalonga shOshihebeli baraʼʹ shoka tashi ti “shiti” inashi longithwa. Pehala lyaashono oshityalonga shOshihebeli ʽasahʹ shoka tashi ti “ningi,” osho sha longithwa. Molwaashono etango, omwedhi noonyothi odhi li oshitopolwa shegulu ndyoka lya popiwa muGenesis 1:1, osha yela kutya omaminikilo ngoka oga adhika ga shitwa nale omanga esiku etine lyokushita inaali thika. Mesiku etine Kalunga okwa “ningi” omaminikilo ngoka ga vule okuminikila evi nosho wo eyalelo. Sho taku tiwa, “Kalunga okwa tula omaminikilo keyalelo lyegulu, ga minikile evi,” shika otashi ulike kutya omaminikilo ngoka oga kala ge wetike nawa okuza kombanda yevi, ga fa ge li kegulu. Omaminikilo oga shitwa opo ga “yoolole omutenya muusiku nokuutha omathimbomumvo, omasiku nomimvo,” onkene konima oga li taga ka wilika aantu momikalo dhi ili nodhi ili. — Gen 1:14.
MEsiku Etitano omwa li mwa shitwa iinamwenyo. Inamu shitwa owala oshishitwa shimwe kuKalunga nelalakano andola shi endele ko tashi lunduluka, ihe paulela iinamwenyo tayi wiwima yi li noyi ili. Ombiimbeli otayi ti: “Kalunga okwa shiti iikwameya iinene, iishitwa yomaludhi agehe hayi wiwima momeya, nomaludhi agehe goondhila.” Iinima ayihe mbyoka a shiti okwa mono kutya oyo opala. Okwe yi yambeke nokwe yi lombwele ‘yi indjipale,’ shoka sha li tashi wapa, oshoka iishitwa mbyoka yomaludhi gi li nogi ili Kalunga okwe yi shiti hayi vulu okuvalathana ‘pamaludhi gayo.’ — Gen 1:20-23.
MEsiku Etihamano, “Kalunga okwa shiti iiyamakuti ayihe, iimuna ayihe niihono ayihe.” Iishitwa ayihe mbyoka nayo oya li yo opala, ngaashi iikwawo mbyoka Kalunga a shiti petameko. — Gen 1:24, 25.
Pehulilo lyesiku etihamano lyiilonga yokushita, Kalunga okwa shiti oshishitwa shilwe shi ili lela, shi vule iinamwenyo ayihe nonando oshi vulike kaayengeli. Oshishitwa shika omuntu, sha shitwa shi li oshifetha shaKalunga noshi na uukwatya wa fa we. Nonando muGenesis 1:27 otamu popiwa paufupi kutya aantu ‘[Kalunga] okwe ya shiti omulumentu nomukiintu,’ ehokololo lya faathana muGenesis 2:7-9 otali ulike kutya Kalunga okwa kutha ontsi yevi e te yi umbu omuntu. Okwe mu fudhile ombepo yomwenyo momayulu, omuntu nokwa ningi omunamwenyo nokwe mu tula moshikunino nokwa menithile mo wo nomiti dhokuliwa. Jehova sho a shiti omulumentu ngoka okwa longitha ontsi yevi, ihe omukiintu okwe mu shiti okuza molupati lwe, ano lwAdam. (Gen 2:18-25) Sho a shitilwa omukiintu, omuntu okwa ningi “oludhi” lwi ihwapo. — Gen 5:1, 2.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 1:1) Petameko Kalunga okwa shiti egulu nevi.
w15-E 6/1 ep. 5
Nkene uunongononi wa guma onkalamwenyo yoye
Omimvo dhevi nosho wo dhewangandjo
Aanongononi ohaya tengeneke kutya evi oli na omimvo omabiliyona 4 lwaampo newangandjo olya shitwa anuwa konima yomimvo omabiliyona 13 sigo 14 lwaampoka dha ka pita. Ombiimbeli inayi popya kutya ewangandjo olya shitwa uunake. Yo inayi popya kutya evi olya kala ko owala uule womimvo omayovi dhontumba. Ovelise yotango mOmbiimbeli otayi ti: “Petameko Kalunga okwa shiti egulu nevi.” (Genesis 1:1) Ovelise ndjoka ohayi ningitha aanongononi ya tengeneke kutya eshito olya kala ko omimvo ngapi taya longitha omilandu dhopaunongononi.
(Genesis 1:26) Kalunga okwa popi e ta ti: “Natu shiteni aantu ye tu fe, oshifetha shetu. Oyo ye na okupangela oohi dhomefuta, oondhila dhokegulu, iimuna, iiyamakuti, evi alihe niihono ayihe.”
it-2-E ep. 52
Jesus Kristus
Ke shi Omushiti. Omwana okwa kutha ombinga mokushita, ihe shoka inashi mu ningitha a kale Omushiti ye naHe. Oonkondo dhokushita okwe dhi pewa kuKalunga okupitila mombepo ye ondjapuki. (Gen 1:2; Eps 33:6) Molwaashoka Jehova oye Oluthithiya lwomwenyo, iinima ayihe yi na omwenyo, yi wetike naambyoka yaawetike, oye e yi pa omwenyo. (Eps 36:9) Onkee ano, Omwana okwa li owala a longithwa kuJehova, Omushiti, sho ta shiti iinima, ihe kali Omushiti. Jesus naye okwa li a popi kutya Kalunga oye a shita iinima, ngaashi Omanyolo agehe taga ti. — Mat 19:4-6; tala CREATION.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 1:1-19) Petameko Kalunga okwa shiti egulu nevi. 2 Evi olya li lya vongakana nolya li owala. Omilema odha siikile omeya omale apehe, nOmbepo yaKalunga oya tengelele kombanda yomeya. 3 Kalunga okwa popi e ta ti: “Naku ninge uuyelele,” uuyelele nowa holoka. 4 Kalunga okwa mono kutya uuyelele owo opala, nokwa yoolola uuyelele momilema. 5 Uuyelele okwe u luku “omutenya” nomilema “uusiku.” Okwa toko kwa ningi ongulohi, nokwa shi kwa ningi ongula — olyo esiku lyotango. 6 Nena Kalunga okwa popi e ta ti: “Naku ninge eyalelo pokati komeya.” 7 Kalunga okwa yalaleke eyalelo lyokutopola omeya ngoka ge li kohi yalyo naangoka ge li kombanda. Osho sha li ngaaka. 8 Eyalelo okwe li luku “egulu.” Okwa toko kwa ningi ongulohi, nokwa shi kwa ningi ongula — olyo esiku etiyali. 9 Kalunga okwa popi e ta ti: “Omeya gokohi yeyalelo naga gongale pehala limwe, opo uukukutu u holoke.” Osho sha ningwa. 10 Kalunga okwa luku uukukutu “evi,” nomeya ngoka ga gongala kevi, okwe ga luku “efuta.” Kalunga nokwa mono kutya osho opala. 11 Nena okwa popi e ta ti: “Evi nali meneke iimeno yi ili noyi ili mbyoka yi na oomuma, nomiti ndhoka hadhi imi iiyimati.” Osho nosha ningwa. 12 Evi olya meneke iimeno yi ili noyi ili, naKalunga okwa mono kutya osho opala. 13 Okwa toko kwa ningi ongulohi, nokwa shi kwa ningi ongula — olyo esiku etitatu. 14 Kalunga okwa popi a ti: “Omaminikilo naga holoke keyalelo lyegulu, ga yoolole omutenya muusiku nokuutha omathimbomumvo, omasiku nomimvo. 15 Naga minikile keyalelo lyegulu nokugandja uuyelele kevi.” Osho nosha ningwa. 16 Kalunga okwa shiti omaminikilo omanene gaali, etango lyokupangela omutenya nomwedhi gwokupangela uusiku; okwa shiti wo oonyothi. 17 Kalunga okwa tula omaminikilo keyalelo lyegulu, ga minikile evi, 18 okupangela omutenya nuusiku nokuyoolola uuyelele nomilema. Kalunga okwa mono kutya osho opala. 19 Okwa toko kwa ningi ongulohi, nokwa shi kwa ningi ongula — olyo esiku etine.
13-19 JANUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 3–5
“Iifundja yotango oye etitha iilanduliko iinyanyalithi”
(Genesis 3:1-5) Eyoka olya li li na omakoto unene li vule iinamwenyo ayihe mbyoka Omuwa Kalunga e yi shiti. Eyoka olya pula omukiintu lya ti: “Kalunga okwe mu lombwele shili, mwaa lye komiti adhihe dhomeyana?” 2 Omukiintu okwa yamukula a ti: “Ohatu li iiyimati yomiti adhihe dhomeyana. 3 Iiyimati yomuti ngoka gu li pokati kalyo, Kalunga okwe tu lombwele, twaaye yi lye tse twaa gume omuti; ngele tatu shi ningi, otatu ka sa.” 4 Eyoka olya yamukula lya ti: “Itamu si shili. 5 Oshoka Kalunga okwa tseya kutya uuna tamu li ko, omeho geni otaga tonata, one notamu fe Kalunga mokutseya uuwanawa nuuwinayi.”
Elalakano lyaJehova otali ka gwanithwa!
9 Satana Ondiyapoli, okwa li a longitha eyoka li pukithe Eva kaa vulike kuHe, Jehova. (Lesha Genesis 3:1-5; Eh. 12:9) Satana okwa li a pula ngele Adam naEva oya pitikwa okulya “komiti adhihe dhomeyana.” Satana okwa fa a li ta ti: ‘Tashi ti itamu vulu okuninga shoka mwa hala?’ Hugunina, okwa li a popi iifundja iitokele a ti: “Itamu si shili.” Opo ihe okwa li a kambadhala okwiitaalitha Eva kutya ina pumbwa okupulakena kuKalunga, sho e mu lombwele a ti: “Kalunga okwa tseya kutya uuna tamu li ko, omeho geni otaga tonata.” Satana okwa li a ti kutya Jehova ina hala Adam naEva ya lye oshiyimati, molwaashoka ngele oye shi ningi omeho gawo otaga ka tonata. Niishewe, Satana okwa li a ningi euvaneko lyiifundja a ti: ‘Otamu fe Kalunga mokutseya uuwanawa nuuwinayi.’
(Genesis 3:6) Omukiintu okwa ndhindhilike, omuti nkene gwo opala niiyimati yagwo yi etitha olwiho okuliwa nokuninga omuntu omunandunge. Okwa toonona ko iiyimati yimwe e ta li. Okwa pe wo omulume, naye wo okwa li.
w00-E 11/15 ep. 25-26
Otatu vulu okwiilonga ko sha kaaihokani yotango
Mbela Eva okwa li itaa vulu okuhenuka okuyona? Okwa li lela ta vulu! Itula andola moongaku dhe. Eyoka olya li lya pilike lela oohapu ndhoka Kalunga naAdam ya li ya popi. Oto ka kala wu uvite ngiini ngele omuntu gumwe ngoka kuu shi okwe ku lombwele kutya gumwe ngoka wu hole nowi inekela omufundja? Eva okwa li ta vulu okwiinyenga momukalo gwi ili, u ulike kutya shoka ta lombwelwa oshinyanyalithi noku shi uvitile nayi noina hala nokuli oku shi pulakena. Nokuli eyoka olya li lye, opo li ningithe Eva a kale a limbililwa uuyuuki waKalunga noohapu dhomusamane gwe? Omolwekotampango lyokusimaneka uukwamutse, Eva okwa li e na okupula tango omayele kuAdam manga inaa ninga etokolo. Natse osho tu na okuninga ngele otwa pewa uuyelele wu li ompinge nomalombwelo ga za Kalunga. Ihe Eva okwi itaale oohapu dhOmuhongololi, nokwa li a hala okukala ta tokola ye mwene shoka shi li mondjila naashoka sha puka. Sho a kala ta dhiladhila kwaashoka a lombwelwa, okwe shi hokwa. Eva ina ninga tuu epuko sho a hokwa omahalo ga puka, pehala lyoku ga ekelahi nenge e shi kundathane nomutse gwuukwanegumbo we! — 1 Aakorinto 11:3; Jakob 1:14, 15.
Adam okwa pulakene komukulukadhi gwe
Nziya Eva okwa ningitha Adam naye a yone. Oshike sha ningitha Adam a zimine oohapu dhomukiintu gwe? (Genesis 3:6, 17) Adam okwa li e na okuhogolola kutya na kale omudhiginini kulye. Mbela okwa li ta ka vulika kOmushiti gwe, ngoka e mu pa iinima ayihe, mwa kwatelwa omukulukadhi gwe omuholike, Eva? Mbela Adam okwa li e na okukonga ewiliko lyaKalunga kombinga yaashoka a li e na okuninga? Nenge okwa li ta ka wayimina omukulukadhi gwe? Adam okwa li e shi shi nawa kutya shoka omukulukadhi gwe a li a tegelela a ka mone ngele okwa li oshiyimati shoka shi indikwa, kasha li shoshili. Omuyapostoli Paulus okwa li a nwethwa mo a nyole ta ti: “Adam haye a pukithwa, ihe omukiintu oye a pukithwa nokwa yono oshipango shaKalunga.” (1 Timoteus 2:14) Onkee ano, Adam okwa hogolola owina kaa vulike kuJehova. Uumbanda wokutopoka nomukulukadhi gwe owo wa li wu vule eitaalo lye moonkondo dhaKalunga dhokukandula po uupyakadhi.
(Genesis 3:15-19) Otandi tula etondathano pokati keni nomukiintu, nopokati koluvalo lwoye noluvalo lwe. Oluvalo lwe otalu nyanyagula omutse gwoye, ongoye noto mu tsu moshithi shompadhi ye.” 16 Omuwa okwa lombwele omukiintu a ti: “Otandi ku indjipalithile uudhigu wuusimba woye nuuwehame woshitheta shokuvala. Omulumentu gwoye oto kala noku mu yuulukwa, ndele ota kala noku ku pangela.” 17 Oye okwa lombwele omulumentu a ti: “Owa pulakene oohapu dhomukiintu gwoye nowa li komuti nde gu indike. Molwashoka wa ningi ngeyi, evi otali thingwa molwoye. Ou na oku li longa u na omazigudhe mokukalamwenyo kwoye akuhe, opo li ku pe iipalutha. 18 Otali ku menithile oondjoho nomakwega, nou na okulya omboga yokelundu. 19 Ou na okulonga nuudhigu nokupusha, opo evi li ku pe sha, sigo to ka shuna mevi moka wa kuthwa mo. Owa kuthilwe mevi nou na okushuna mevi.”
w12-E 9/1 ep. 4
Kalunga oku na ko ngaa nasha naakiintu?
Mbela aakiintu oya thingwa kuKalunga?
Hasho. Pehala lyaashono, “eyoka ndyoka hali ithanwa omuhindadhi” olyo lya “thingwa” kuKalunga. (Ehololo 12:9; Genesis 3:14) Sho Kalunga a ti kutya Adam ota ka “pangela” omukulukadhi gwe, kali ta ti kutya aalumentu naya thindile aakiintu kongudhi. (Genesis 3:16) Ihe okwa li owala ta hunganeke iilanduliko iiwinayi yokuyona kwaaihokani yotango.
Omanenedhiladhilo okuza membo lyaGenesis — I
3:17 — Omomukalo guni evi lya li lya thingwa, nokuthingwa kwalyo okwa kala uule wethimbo li thike peni? Ethingo ndyoka lya thingwa evi olya li tali ti kutya osha li tashi ka kala oshidhigu noonkondo oku li longa. Iilanduliko yokuthingwa kwevi, omakwega noondjoho yalyo, oya li unene yu uvika koluvalo lwaAdam sho he yaNoa, Lamek a popi kombinga ‘yomaupyakadhi giikaha yetu mevi ndika lya thingwa kuKalunga.’ (Genesis 5:29, OB-1986) Konima yEyelu, Jehova okwa yambeke Noa noyanamati e te ya lombwele elalakano Lye kutya nayu udhithe evi. (Genesis 9:1) Okuthinga kwaKalunga evi osha yela kutya okwa kuthwa po. — Genesis 13:10.
it-2-E ep. 186
Uuwehame woshitheta shokuvala
Uuwehame mboka hawu kala po pokuvalwa kwokanona. Kalunga okwa li a lombwele omukiintu gwotango, Eva, konima sho a yono kutya ota ka ehama sho taka mona aanona. Andola okwa vulikile, ando Kalunga okwa kala noku mu yambeka nokuli ando okwa mona aanona nopwaahe na okweehama, molwaashoka “eyambeko lyOmuwa otali yambapaleke, [“noita gwedha ko uudhigu washa kulyo,” NW].” (Omayel 10:22) Ihe ngashingeyi sho omalutu getu inaaga gwanenena, ohatu ehama. Onkee Kalunga okwa ti (ngaashi olundji iinima mbyoka a pitika yi ningwe hayi popiwa oye e yi ninga): “Otandi ku indjipalithile uudhigu wuusimba woye nuuwehame woshitheta shokuvala. Omulumentu gwoye oto kala noku mu yuulukwa, ndele ota kala noku ku pangela.” — Gen 3:16.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 4:23, 24) Lamek okwa lombwele aakadhi a ti: “Ada naZilla, pulakenii ndje, aakulukadhi yaLamek, uveni oohapu dhandje. Onda dhipaga omuntu, sho a dhenge ndje oshilalo, omuntu omugundjuka omolwombole yandje. 24 Kain ngele ta geelwa luheyali, Lamek omilongo heyali luheyali.”
it-2-E ep. 192, okat. 5
Lamek
Oshitewo shoka Lamek a totele aakulukadhi ye (Gen 4:23, 24) otashi ulike kutya pethimbo lye okwa li uukolokoshi. Oshitewo she otashi ti ngeyi: “Uveni oohapu dhandje. Onda dhipaga omuntu, sho a dhenge ndje oshilalo, omuntu omugundjuka omolwombole yandje. Kain ngele ta geelwa luheyali, Lamek omilongo heyali luheyali.” Osha yela kutya Lamek okwa li ti igamene, sho a ti kutya ina dhipaga omuntu owina, a fa Kain. Lamek okwa ti kutya okwi igamene sho a dhipaga omuntu ngoka e mu dhenge nokwe mu ningi oshilalo. Onkee ano, oshitewo she shika oshi li eindilo opo a gamenwe kwaamboka ya hala oku mu shunithila uuwinayi sho a li a dhipaga omuponokeli gwe.
(Genesis 4:26) Set okwa vala omumati e te mu luku Enos. Pethimbo ndyoka aantu oya tameke okugalikana Omuwa.
it-1-E ep. 338, okat. 2
Okusheka
“Okwiithana edhina lyaJehova,” hoka kwa tameke pethimbo lyaEnos manga Eyelu inaali ya, oku na okukala kwa li haku ningwa momukalo inaagu uka, molwaashoka Abel okwa kala nale ha popi naKalunga ta longitha edhina lye. (Gen 4:26; Heb 11:4) Aalongwantu yamwe oye shi popya kutya ngele okwiithana edhina lyaKalunga okwa li haku ningwa momukalo inaagu uka nenge edhina lye Jehova, li ithanwe aantu nenge iikalunga, nena shoka osha li okusheka. — Tala ENOSH, ENOS.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 4:17–5:8) Kain okwa lala nomukadhi e ta ningi omusimba. Okwa vala okamati nokwe ka luku Enok. Kain okwa tungu oshilando e te shi lukile omwana Enok. 18 Enok okwa vala Irad, ngoka a li he yaMehujael, naMehujael okwa vala Metushael, he yaLamek. 19 Lamek okwa li a hokana ombanda, aakadhi oAda naZilla. 20 Ada okwa vala Jabal, ngoka a li hekulu yaanamatsali naanahambo. 21 Omumwayina okwa li Jubal, hekulu yaahiki yuuharpa noohiya. 22 Zilla okwa vala Tubal Kain, omuhambudhi gwiilongitho yi ili noyi ili yiiyela iikushu niiluudhe. Omumwayina omukiintu gwaTubal Kain oNaama. 23 Lamek okwa lombwele aakadhi a ti: “Ada naZilla, pulakenii ndje, aakulukadhi yaLamek, uveni oohapu dhandje. Onda dhipaga omuntu, sho a dhenge ndje oshilalo, omuntu omugundjuka omolwombole yandje. 24 Kain ngele ta geelwa luheyali, Lamek omilongo heyali luheyali.” 25 Adam okwa lala ishewe nomukadhi e ta ningi omusimba. Okwa vala omumati gulwe e ta ti: “Kalunga okwa pe ndje omumati peha lyaAbel, ngoka a dhipagwa kuKain.” Onkee okwe mu luku Set. 26 Set okwa vala omumati e te mu luku Enos. Pethimbo ndyoka aantu oya tameke okugalikana Omuwa.
5 Mpaka ope na omusholondondo gwoluvalo lwaAdam. (Kalunga sho a shiti aantu, okwe ya shiti ye mu fa. 2 Okwe ya shiti omulumentu nomukiintu. Okwe ya laleke nuuyamba e te ya luku “aantu.”) 3 Adam sho a gwanitha omimvo 130, okwa vala omumati e mu fa e te mu luku Set. 4 Konima yokuvalwa kwaSet, Adam okwa kala nomwenyo omimvo 800 nokwa vala aamati naakadhona. 5 Adam okwa si e na omimvo 930. 6 Set sho a gwanitha omimvo 105, okwa vala Enos. 7 Konima yokuvalwa kwaEnos, Set okwa kala e na omwenyo omimvo 807, nokwa vala aamati naakadhona. 8 Set okwa si e na oomvula 912.
20-26 JANUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 6–8
“Okwa ningi, ngaashi Kalunga e mu lombwele”
(Genesis 6:9, 10) Ndjika oyo ondjokonona yaNoa. Okwa vala aamati yatatu: Sem, Ham naJafet. Noa ka li e na uusama, okwa li omuyuuki pethimbo lye. Okwa kala mekwatathano naKalunga,
(Genesis 6:13) Kalunga okwa lombwele Noa a ti: “Onda tokola ndi hulithe po aantu ayehe. Otandi ya kombo po thiluthilu, oshoka uuyuni ou udha iilonga yawo iiwinayi.
Holela eitaalo nuudhiginini waNoa, Daniel naJob
4 Omashongo ngoka Noa a li a taalela. Pethimbo lyaEnok, hekulululwa yaNoa, aantu oya kala kaaye na ko nasha naKalunga. Oya kala nokuli taya popi “oohapu dhomatukano” kombinga yaJehova. (Jud. 14, 15) Uukolokoshi owa li we ende tawu indjipala. Nokuli nopethimbo lyaNoa, ‘iikolokosha oya li ya taandela shaa mpoka.’ Aayengeli aakolokoshi oya li ya lundulukile momalutu gopanyama, e tayi ikuthile aakiintu noya vala nayo aanona aanankondo naakwanyanya. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Ihe Noa okwa li a yooloka ko. Ombiimbeli otayi ti: “Omuwa okwa li a hokwa Noa. . . . Noa ka li e na uusama, okwa li omuyuuki pethimbo lye. Okwa kala mekwatathano naKalunga.” — Gen. 6:8, 9.
(Genesis 6:14-16) Itungila onguluwato yiipilangi yo opala, nayi kale yi na omala, ngoye u yi hote nomaka meni nokombanda. 15 Nayi kale oondya 300 momutaandelo, oondya 50 momutamo noondya 30 momuthika. 16 Konguluwato tula ko ondunda nokuthiga po othaalo yolundya lumwe pokati kondunda nolungenge lwonguluwato. Yi tunga moontala ndatu, nomweelo molupati.
“Okwa kala mekwatathano naKalunga”
Oshilonga shika osha li sha kutha oomvula odhindji, tashi vulika oomvula 40 nenge 50. Oya li ye na okuka omiti, oku dhi kookololela kehala, oku dhi honga noku dhi tula kumwe. Onguluwato oya li yi na okukala yi na oontala ndatu, omala ogendji nomweelo molupati. Osha yela kutya oya li yi na omakende mooha lwopombanda noya li yi na ondunda ya yeluka kashona pokati, opo omeya ga kale taga kunguluka ko nuupu. — Genesis 6:14-16.
(Genesis 6:22) Noa okwa ningi, ngaashi Kalunga e mu lombwele.
Matukeni mwa mana mo methigathano
13 Oshike sha li sha kwathele aapiya yaJehova ya matuke ya mana mo noya pondole methigathanopo? Tala shoka Paulus a nyola shi na ko nasha naNoowa. (Lesha Aahebeli 11:7.) Noowa ka li a “mona” nando onale “eyelu kombanda yevi, [ndyoka lya li tali ka] yonagula po omufudho aguhe.” (Gen. 6:17) Olya li oshinima shoka inaashi ningwa nale, noinashi monika nando onale. Ihe nonando ongaaka, Noowa ka li e wete itaashi wapa nenge a limbililwa ngele Eyelu otali ya ngaa. Omolwashike mbela? Omolwaashoka okwa li e na eitaalo kutya kehe shoka Jehova u uvaneka ote shi ningi. Noowa ka li e wete a pulwa a ninge oshinima oshidhigu unene. Pehala lyaashono, ‘okwa ningi ngaashi a lombwelwa.’ (Gen. 6:22) Dhiladhila owala kwaashihe shoka Noowa a li e na okuninga opo a tunge onguluwato, a gongele iinamwenyo, a pungule iikulya yaantu noyiinamwenyo monguluwato, a londodhe aantu kombinga yEyelu ndyoka lya li tali ke ya nokukaleka uukwanegumbo we wa kola pambepo. Kasha li oshilonga oshipu okuninga, ihe ‘okwe shi ningi.’ Noowa okwa li e na eitaalo nokwa li a longo a mana mo iilonga mbyoka a pewa, okwa li a hupithwa pamwe nuukwanegumbo we naJehova okwe ya laleke nuuyamba.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 7:2) Fala mo iinamwenyo ooiyali luheyali yomomaludhi agehe ngoka gaa na oshipwe, opo ihe iinamwenyo ooiyali ayihe yoshipwe.
Omanenedhiladhilo okuza membo lyaGenesis — I
7:2 — Oshike sha li sha longithwa shi li ekankameno lyokuyoolola iinamwenyo mbyoka ya yela naambyoka ya nyata? Ekankameno lyokuyoolola osha yela kutya olya li tali ulike kokulongitha omayambo mokulongela Kalunga nokamu shi mwaashoka sha li tashi vulu okuliwa nenge mwaashoka itaashi vulu. Onyama yiinamwenyo kaya li hayi liwa kaantu pethimbo lya tetekele Eyelu. Omautumbulilo “sha yela” na “sha kaka” ge na sha niikulya oga li owala mOmpango yaMoses, noga hulu po sho ya li ya kuthwa po. (Iilonga 10:9-16; Aaefeso 2:15) Osha yela kutya Noa okwa li e shi shoka tashi opalele okuyambwa mokulongela Jehova. Nziyanziya sho a zi monguluwato, oku “umbile Omuwa ondjambelo nokwa kutha miimuna ayihe iiyelele nomoondhila adhihe oondjelele nokwe dhi lungunithile po kondjambelo oondjambo.” — Genesis 8:20.
(Genesis 7:11) Noa sho a gwanitha omimvo omathele gahamano, mesiku etimulongo netiheyali lyomwedhi omutiyali oothithiya adhihe dhomuule odhe eguluka, noombende adhihe dhokegulu odha makuka.
Omanenedhiladhilo okuza membo lyaGenesis — I
7:11 — Omeya ngoka ge etitha Eyelu muuyuni auhe oga zi peni? Pethimbo etiyali lyokushita, nenge ‘mesiku’ etiyali, sho “ombwalangandja” yongandjombepo yevi ya totwa po, opwa li omeya “kohi yombwalangandja” nomeya “gokombanda yombwalangandja.” (Genesis 1:6, 7) Omeya ‘gokohi’ oga li ngoka ga li nale ge li kombanda yevi. Omeya “gokombanda” oga li oshimuke oshindji shoka sha li pombanda kombanda yevi, ga ningi ‘uulemeya.’ (Yelekanitha NW.) Omeya ngaka oga li ga loko ongomvula kombanda yevi pethimbo lyaNoa.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 6:1-16) Aantu sho yi indjipala kombanda yevi noya valelwa aakadhona, 2 aamati aana yaKalunga oya tala aakadhona aana yaantu yo opala noya hokana mboka ye yi ihogololele. 3 Nena Omuwa okwa popi e ta ti: “Ombepo yandje itayi kala nokukumagidha omuntu aluheluhe, oshoka oye omusi; omasiku ge naga ninge omimvo ethele nomilongo mbali.” 4 Muuyuni mbwiyaka nomuuyuni we u landula omwa li mu na aalefule. Oyo oluvalo lwaamati aana yaKalunga mboka ya hokana aakadhona aana yaantu. Oya li oofule naanamadhina oku za kuukulu wonale. 5 Omuwa sho a mono uuwinayi waantu kombanda yevi mpoka u thike, nomadhiladhilo gawo nkene ga pilaala ethimbo alihe, 6 oku uvu nayi, sho a shitile omuntu kombanda yevi. 7 Omuwa okwa popi e ta ti: “Aantu mbaka nde ya shiti, otandi ya kombo ko kombanda yevi, nosho wo iinamwenyo noondhila, oshoka ondi ipe ombedhi, sho nde ya shiti.” 8 Ihe Omuwa okwa li a hokwa Noa. 9-10 Ndjika oyo ondjokonona yaNoa. Okwa vala aamati yatatu: Sem, Ham naJafet. Noa ka li e na uusama, okwa li omuyuuki pethimbo lye. Okwa kala mekwatathano naKalunga, 11 ihe aantu ayehe oya li aawinayi koshipala shaKalunga, niikolokosha oya li ya taandela shaa mpoka. 12 Kalunga okwa tala uuyuni nokwa mono kutya owo uuwinayi, oshoka aantu mboka ya kala mo, oya kala muuwinayi. 13 Kalunga okwa lombwele Noa a ti: “Onda tokola ndi hulithe po aantu ayehe. Otandi ya kombo po thiluthilu, oshoka uuyuni ou udha iilonga yawo iiwinayi. 14 Itungila onguluwato yiipilangi yo opala, nayi kale yi na omala, ngoye u yi hote nomaka meni nokombanda. 15 Nayi kale oondya 300 momutaandelo, oondya 50 momutamo noondya 30 momuthika. 16 Konguluwato tula ko ondunda nokuthiga po othaalo yolundya lumwe pokati kondunda nolungenge lwonguluwato. Yi tunga moontala ndatu, nomweelo molupati.
27 JANUALI–2 FEBULUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 9–11
“Aantu yomuuyuni auhe oya li haa popi elaka limwe alike”
(Genesis 11:1-4) Petameko aantu yomuuyuni auhe oya li haa popi elaka limwe alike, niipopya oya faathana. 2 Sho ye ende nevi muuzilo, oye ya kolushandja muBabilonia e taa tula mo. 3 Oya lombwelathana ya ti: “Ileni! Tu tholomeni oondhopi noku dhi yotha.” Oya tholoma oondhopi dhokutunga noya longitha onka yomevi yoku dhi kwatela kumwe. 4 Oya popi ya ti: “Natu umbeni oshilando shi na oshungo ya tsa megulu, opo tu iningile edhina lya simana tse twaa halakane nevi alihe.”
it-1-E ep. 239
Babiloni Oshinene
Babiloni shonale osha li shi li ngiini? Oshilando Babiloni osha li sha tungilwa molushandja lwaSinar, pethimbo aantu ya li ya kambadhala okutunga Oshungo yaBabel. (Gen 11:2-9) Elalakano lyokutunga oshungo ndjoka noshilando kalya li okusimanekitha edhina lyaKalunga, ihe aatungi yi “iningile edhina lya simana.” Ooshungo dhimwe dha fa yaBabel kadha li owala dhi itsuwa miikulukuma yaBabiloni shonale, ihe nomuMesopotamia notashi ulike kutya oshungo yaBabel oya li ya tungwa nelalakano lyelongelokalunga, kutya nduno oya li yi li momutholomo guni. Sho Jehova a katuka onkatu a keelele oshungo ndjoka kaayi tungwe, osha yela kutya okwa li e wete kutya oyi na ko nasha nelongelokalunga lyiifundja. Nonando edhina ndyoka lya pewa oshilando Babel, mOshihebeli otali ti “Evundakano,” mOshisumeria edhina (Kadingirra) nomOshiakkadia (Babilu) agehe otaga ti “Osheelo shaKalunga.” Onkee mboka ya li ya thigala moshilando shoka oya li ya lundulula edhina lyasho, opo kaashi monike kutya Jehova okwa li e ya keelela kaaya ye komeho nokutunga oshungo, ihe edhina ndyoka epe ye shi luku, olyu ulike kutya oshilando shoka osha li shi na ko nasha nelongelokalunga.
it-2-E ep. 202, okat. 2
Elaka
Ehokololo ndyoka li li muGenesis otali popi kombinga yankene aantu yamwe manga eyelu inaali ya ya li ya ningi ompangela ya kuthe ombinga moproyeka yokutunga ndjoka kaaya li metsokumwe nehalo lyaKalunga ndyoka Kalunga a li a lombwele Noa noyanamati. (Gen 9:1) Pehala lyokwiihanena ‘nokwiindjipala kombanda yevi alihe,’ oya li ya tokola okukaleka aantu pombinga yimwe, ano pehala limwe hali ithanwa Olushandja lwaSinar muMesopotamia. Osha yela kutya ehala ndyoka oya li taye ke li ninga ondingandinga yelongelokalunga, yi na oshungo yelongelokalunga. — Gen 11:2-4.
(Genesis 11:6-8) e ta ti: “Ngashingeyi aantu mbaka oyo oshigwana shimwe notaa popi ela ka limwe; ndika olyo etameko lyowala lyaashoka taa ka ninga. Otaa ka tsakanitha mbala shoka ye shi hala! 7 Natu kulukeni nokuvundakanitha elaka lyawo, opo yaa uvathane.” 8 Omuwa okwe ya halakanithile nombanda yevi alihe, e taa etha okutunga oshilando.
it-2-E ep. 202, okat. 3
Elaka
Kalunga omunankondo adhihe okwa li a keelele oproyeka yawo ndjoka ya li taya longo omolwuuntsa kaayi tsikile, mokuteya po ekwatathano lyawo. Okwe shi ningi sho a vundakanitha elaka lyawo. Shika oshe ya ningitha kaaya longele we kumwe miilonga mbyoka noya halakanene kevi alihe. Okuvundakanitha elaka lyawo okwa li wo taku ka keelela aantu kaaya tsikile nokutunga, nenge ku endithe kashona oproyeka yawo ndjoka ombwinayi. Oshinima shoka Kalunga oye a li te shi ningitha, oshoka osha li tashi keelele aantu kaaya vule okulongela kumwe ya ninge oompangela dhokukonga esimano noku shi ningitha oshidhigu kaaya mone ontseyo yomalaka gi ili nogi li ngoka ge ya po, ontseyo ndjoka inaayi za kuKalunga, ihe aantu yoyene ya li taye ke yi ikongela. (Yelekanitha Omuuv 7:29; Deut 32:5.) Nonando osha ningitha aantu ya topoke, okuvundakanitha elaka lyawo okwe etele wo aantu uuwanawa, oshoka oshe ya keelele kaaya gwanithe po omalalakano ga nika oshiponga noga puka. (Gen 11:5-9; yelekanitha Jes 8:9, 10.) Otatu vulu okutala kiinima yimwe mbyoka ye ya po pethimbo lyetu, mbyoka ye etithwa kuunongo wopantu nankene she etitha aantu ye wu longithe nayi, shoka otashi tu ningitha tu mone kutya shoka Kalunga a li ta keelele andola osha ningwa, ando okwa li inaa keelela aantu kaaya tunge oshungo puBabel.
(Genesis 11:9) Oshilando osha lukwa Babel, molwashoka Omuwa okwa vundakanitha elaka lyaantu ayehe, nopokuza mpoka okwe ya halakanithile kombanda yevi alihe.
it-2-E ep. 472
Iigwana
Molwaashoka iigwana oya topolwa komalaka, kehe omuhoko ogwi iningile omuthigululwakalo gwago, uungongi, omikalondjigilile, iikala nosho wo elongelokalunga, ano kehe shimwe osha tameke okwiiningila iinima momikalo gwasho. (Lev 18:3) Molwaashoka oya topoka ko kuKalunga, omihoko dhi ili nodhi ili odhi iningile iihongwathano oyindji yiikalunga. — Deut 12:30; 2Aak 17:29, 33.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 9:20-22) Noa okwa li omunamapya, oye gwotango a ningi oshitsambe shomiviinu. 21 Ihe sho a nu omaviinu, okwa kolwa, a hula mo oonguwo dhe e ta lala e li omudhuu metsali lye. 22 Ham, he yaKaanan, sho a mono he e li omudhuu, okwa piti mo e te shi lombwele aamwayina yaali.
(Genesis 9:24, 25) Noa sho a kololokwa, okwa dhimbulula shoka omwana onkelo e shi mu ningile, 25 e ta ti: “Kaanan na tulwe omutima! Na kale omupika gwaamwaina!
it-1-E ep. 1023, okat. 4
Ham
Otashi vulika Kaanan naye a li a kutha lela ombinga moshiningwanima shoka, nahe Ham okwa li inee mu pukulula. Nenge, Noa sho a popi pahunganeko oohapu ndhoka, a li e wete kutya iikala iiwinayi mbyoka ya li yi niwe kuHam, notashi vulika ya li yi niwe komwana Kaanan, otayi ka thigululwa koluvalo lwaKaanan. Etulomutima ndyoka olya li gwanithwa tango pethimbo Aaisraeli mboka haya popi omalaka gi ili nogi ili, ya tameke okupangela Aakaanan. Mboka ya li inaaya hanagulwa po (pashiholelwa, Aagibeon [Jos 9]) oya li ya ningwa aapika kAaisraeli. Konima yomathelemimvo, etulomutima ndyoka olya li lya gwanithwa po sho oluvalo lwaKaanan omwanamati gwaHam, lwa tameke okupangelwa komapangelo omanankondo gopaJafet, lyaMedia naPersia, Greka nosho wo Roma.
(Genesis 10:9, 10) Kekwatho lyOmuwa okwa ningi omukongo omunene, nomolwashoka aantu haa ti: “Omuwa ne ku ninge omukongo omunene ngaashi Nimrod.” 10 Petameko oshilongo she osha kwatelele mo Babel, Erek naAkkad, ayihe itatu muBabilon.
it-2-E ep. 503
Nimrod
Petameko Nimrod okwa li a pangele miilando ye ngaashi, Babel, Erek, Akkad, naKalne, ayihe ya li mevi lyaSinear. (Gen 10:10) Onkee ano, otashi vulika oye a li a gandja elombwelo aantu ya tunge Babel noshungo yasho. Shoka otashi tsu wo kumwe netaloko lyAajuda. Josefus okwa nyola a ti: “[Nimrod] okwe endele ko kashona nakashona ta ningitha epangelo lye li ninge lyuukayamukulwa, nokwa li e wete kutya omukalo gumwe owala ta vulu okuningitha aantu ya kale ihaaya tila Kalunga, oku ya ningitha ya kale yi inekela moonkondo dhe. Okwa li a ti kutya ota galulile Kalunga uuwinayi ngele Okwe eta ishewe eyelu; oshoka ota ka tunga oshungo ondeendeeka ya pitilila omeya noku mu galulila uuwinayi omolwoohekulu mboka ya li ya hanagulwa po. Aantu oya li ya tokola okulandula omayele ga [Nimrod], shaashi oya li taya dhiladhila kutya okuvulika kuKalunga otaku ya ningi aapika; onkene oya tokola yi itungile oshungo . . . ndjoka ya li ya yi pombanda inaashi tegelelwa meendelelo.” — Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 10:6-32) Oluvalo lwaHam Rush, Egipiti, Libia naKaanan — oyo oohekulu yiigwana mbyoka ya humbata omadhina gawo. 7 Oluvalo lwaKush olwo Aaseba, Aahavila, Aasabta, Aaragma nAasabteka. Oluvalo lwaRagma olwo Aasheba nAadedan. 8 Kush okwa li e na omwana edhina lye — Nimrod, ngoka a ningi ofule yotango mokusinda uuyuni. 9 Kekwatho lyOmuwa okwa ningi omukongo omunene, nomolwashoka aantu haa ti: “Omuwa ne ku ninge omukongo omunene ngaashi Nimrod.” 10 Petameko oshilongo she osha kwatelele mo Babel, Erek naAkkad, ayihe itatu muBabilon. 11 Okuza kevi ndyoka okwa yi kuAssur e ta tungu iilando Ninive, Rehobot Ir, Kala 12 naResen, shoka shi li pokati kaNinive noshilando oshinene Kala. 13 Omaluvalo gaEgipiti oga li Aalidia, Aayanam, Aalehab, Aanaftu, 14 Aapatros, Aakaslu, nAakreta, moka mwa za Aafilisti. 15 Aana yaKaanan aamati oyo osheeli Sidon naHet; oyo oohekulu yaantu mboka haa ithanwa nomadhina gawo. 16 Kaanan okwa li wo hekulu yAayebu-si, yAayamori, yAagirgashi, 17 yAahevi, yAayarki, yAasini, 18 Aayarvadi, yAazemari noyAahamati. Omazimo gi ili nogi ili gAakaanana oga halakana, 19 noshitopolwa shAakaanana osha taandele okuza kuSidon sigo okuGerar kuumbugantu, popepi naGaza, nokuSodom, Gomorra, Adma naZebojim kuuzilo, popepi naLasha. 20 Ngaka ogo omaludhi goluvalo lwaHam ga kala miilongo yi ili noyi ili, noludhi kehe otalu popi elaka lyalwo. 21 Sem oye omukuluntu omumwayina gwaJafet, noye hekulu yAahebeli ayehe. 22 Aana yaSem aamati oyo Elam, Assur, Arpakshad, Lud naAram — oohekulu yaantu mboka haa ithanwa nomadhina gawo. 23 Aana yaAram aamati oyo Uz, Hul, Geter naMash. 24 Arpakshad ohe yaShela, ngoka a vala Eber. 25 Eber okwa li e na oyanamati yaali, gumwe oPeleg, molwashoka muuyuni mbwiyaka aantu oya topoka; namukwawo oye Joktan. 26 Omaluvalo gaJoktan oga li Aayalmodad, Aashelef, Aahazarmavet, Aajerak, 27 Aahadoram, Aausal, Aadikla, 28 Aaebal, Aayabimael, Aasheba, 29 Aaofir, Aahavila nAajobab. Ayehe mbaka oluvalo lwaJoktan. 30 Oya kala mevi lya taandela okuza kuMesha sigo okuSefar mevi lyoondundu dhokuuzilo. 31 Ngaka ogo omaludhi goluvalo lwaSem ga kala miilongo yi ili noyi ili, noludhi kehe otalu popi elaka lyalwo. 32 Ayehe mbaka oluvalo lwaNoa, oshigwana noshigwana pamaludhi gawo gi ili nogi ili. Konima yeyelu iigwana ayihe kombanda yevi oya zi moluvalo lwaana yaNoa.