ONTOPOLWA 13
Aauvithi yUukwaniilwa taya yi kompangu
1, 2. (a) Aaleli yelongelokalunga oya ningi po shike shi nasha neuvitho lyUukwaniilwa, ihe aayapostoli oyi inyenge ngiini? (b) Omolwashike aayapostoli inaaya vulika kelombwelo ndyoka tali ti kaye na okuuvitha?
OSHA li owala okonima yOpentekoste yomumvo 33 E.N. Egongalo lyopaKriste ndyoka lya li muJerusalem olya adhika owala lya ninga iiwike yontumba. Osha yela kutya Satana okwa li e wete kutya olyo ethimbo ewanawa oku li ponokela. Okwa li a hala e li dhime po manga inaali kola. Satana okwa longitha mbalambala aaleli yelongelokalunga yi indike euvitho lyUukwaniilwa. Ihe aayapostoli oya tsikile owala okuuvitha nuulaadhi, nomwaalu gwaalumentu naakiintu ‘mboka yi itaale Omuwa’ ogwa tana. — Iil. 4:18, 33; 5:14.
Aayapostoli oya li ya nyanyukwa “sho Kalunga e ya tala ya gwana okuhepekelwa edhina lyaJesus”
2 Aapataneki oya li ya thita po kondjahi, noshikando shika oya tulitha aayapostoli ayehe mondholongo. Ihe uusiku omuyengeli gwaJehova okwa egulula omiyelo dhondholongo, naasho kwa shi aayapostoli oya li nale taya uvitha. Oya kwata po ishewe aayapostoli e taye ya fala komeho gaaleli mboka ye ya tamaneke kutya oya taaguluka ompango ndjoka tayi ya indike kaaya uvithe. Aayapostoli oya yamukula nuulaadhi ya ti: “Otse otu na okuvulika kuKalunga, hakaantu.” Aaleli oya geye noonkondo noya li ya hala “okudhipaga” aayapostoli. Ihe pethimbo mpoka omulongimpango Gamaliel, ngoka a li a simanekwa kaantu ayehe, okwa londodha aaleli a ti: “Dhiladhileni nawa . . . Aalumentu mbaka inamu ya ningila nando uuwinayi washa. Ya etheni, ya tye ngaaka.” Aaleli oya pulakene kuye e taye etha aayapostoli ya ye. Okuza mpoka aalumentu mbaka aadhiginini oya ningi po shike? Oya tsikile “okulonga nokuuvitha motempeli nomomagumbo elaka ndyoka tali ti kutya Jesus oye Kristus” kaaye na uumbanda. — Iil. 5:17-21, 27-42; Omayel. 21:1, 30.
3, 4. (a) Satana okwa kala ta longitha omikalo dhini nomupondo a ponokele oshigwana shaKalunga? (b) Otatu ka kundathana shike montopolwa ndjika nomumbali tadhi landula?
3 Oshipotha shoka sha ningilwe mo 33 E.N., osho shotango shomiipotha mbyoka egongalo lyopaKriste lya kala tali tamanekelwa, ihe kasha li shahugunina. (Iil. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Nena Satana natango ota hwahwameke aapataneki yelongelokalunga lyashili ya ye kaapangeli, opo yi indike iilonga yokuuvitha. Aapataneki ohaya lundile oshigwana shaKalunga kutya ihashi vulika koompango. Pashiholelwa, ohaye tu lundile kutya ohatu eta epiyagano moshigwana. Ohaya ti wo kutya otu li ompinge nepangelo nosho wo kutya tse aahalithi. Aamwatate ohaya yi kompangu pethimbo lyo opala ye ku ulike kutya otaya lundilwa. Oshizemo oshini? Omatokolo gompangu ngoka ga li ga ningwa oomvula dha piti oge ku guma ngiini kunena? Natu konakoneni iipotha yimwe yomuyo tu moneni nkene ye tu kwathele “okupopila nokukoleka evaangeli.” — Fil. 1:7.
4 Montopolwa ndjika otatu ka gandja unene eitulomo kunkene twa popile uuthemba wetu wokuuvitha. Oontopolwa mbali tadhi landula otadhi ka kundathana kombinga yiipotha mbyoka ye tu kwathele kaatu kale oshitopolwa shuuyuni nokukala twa dhiginina omithikampango dhUukwaniilwa.
Otaya piyaganeke oshigwana nenge otaya popile Uukwaniilwa waKalunga nuulaadhi?
5. Omolwashike aauvithi yUukwaniilwa ya li haya kwatwa po pehulilo lyomimvo dho 1930 nasha, naamboka taya kwatele ehangano komeho oya li ya hala okuninga po shike?
5 Pehulilo lyomimvo dho 1930 nasha, iilando niitopolwalongo mIilongo ya Hangana yaAmerika oya li ya hala okuthiminika Oonzapo dhaJehova dhi kale hadhi pula epitikilo lyopaveta, opo dhi uvithile momahala ngoka. Ihe aamwatate inaya konga epitikilo ndyoka, oshoka epitikilo ohali vulu okutindilwa, noya li yi itaala kutya kapu na nando epangelo li na uuthemba wokutaaguluka oshipango shoka Jesus a pe Aakriste yu uvithe etumwalaka lyUukwaniilwa. (Mark. 13:10) Molwaashoka inaya pula epitikilo, aauvithi oyendji yUukwaniilwa oya kwatwa po. Onkee ano, mboka taya kwatele komeho mehangano oya tokola ya ye kompangu. Oya li ya hala oku ka ulika kutya epangelo olya tulila po Oonzapo oondjindikila kaadhi li paveta ndhoka tadhi yono po uuthemba wadho wokulongela Kalunga dha manguluka. Mo 1938 opwa ningwa oshinima shoka sha fala sigo omoshipotha kaashi shi okudhimbiwa. Oshike she etitha oshipotha shoka?
6, 7. Hokolola shoka sha ningilwa yaandjaCantwell.
6 MEtiyali ongulonene, mo 26 Apilili 1938, aakokolindjila yi ikalekelwa yatano, Newton Cantwell, ngoka e na oomvula 60, nekulu lye Esther noyanamati Henry, Russell naJesse, oye ku uvitha esiku alihe moshilando shaNew Haven, moConnecticut. Oya li nokuli yi ilongekidha oku ka kala ko ethimbo ele. Omolwashike? Omolwaashoka oya li ye shi kutya otapeya ya ka kwatwe po, ngaashi ya kwatelwe po nale lwiikando. Ihe shoka inashi ya teya omukumo. Oya yi noohauto mbali, yimwe oyu udha iileshomwa yopaMbiimbeli noongalamathona tayi hingwa kuNewton, omanga onkwawo ndjoka yi na omambako tayi hingwa kuHenry ngoka a li e na oomvula 22. Ngaashi naanaa ya li ya tegelela, oya kwatwa po kopolisi konima owala yoowili dhontumba.
7 Russell ngoka e na oomvula 18 oye a kwatwa po tango, e taku landula Newton naEsther. Jesse ngoka e na oomvula 16 okwa li e ya wetele kokule sho taya kwatwa po kopolisi. Henry okwa adhika tu uvithile kombinga yilwe mondoolopa, onkee Jesse okwa thigala po oye awike. Nonando ongaaka, okwa kutha ongalamathona ye e ta tsikile okuuvitha. Jesse okwa tsakanene naalumentu yaali Aakatoolika e te ya dhanene oshipopiwa shaRutherford shi na oshipalanyolo “Aatondi.” Ihe sho taya pulakene, oya geye noonkondo e taya kala ya hala oku mu dhenga. Jesse okwa zi po puyo nombili, ihe konima yokathimbo naye okwa kwatwa po kopolisi e ta patelwa mokakuma. Omumwameme Esther ina patululilwa oshipotha, ihe omumwatate Newton noyanamati oya patululilwa oshipotha. Nonando ongawo, oyi ifutile mo esiku olyo tuu ndyoka.
8. Omolwashike ompangu ya mono Jesse Cantwell ondjo yokuyona po ombili?
8 Konima yoomwedhi dhontumba, muSeptemba 1938, yaandjaCantwell oya holoka mompangu moNew Haven. Newton, Russell naJesse oya monika ondjo, sho aniwa ya li taya pula omayambidhidho kaaye na epitikilo. Nonando oya ningi etalululoindilo kOmpangu Onene yaConnecticut, Jesse okwa monika ondjo yokuyona po ombili. Omolwashike? Omolwashoka aalumentu mbeyaka Aakatoolika oya hokololele ompangu kutya oshipopiwa shaRutherford oshe ya sheke nosha sheke wo elongelokalunga lyawo. Opo ya kondjithe etokolo lyompangu, aamwatate mboka taya kwatele komeho mehangano oya ningi etalululoindilo kOmpangu Onene yaAmerika.
9, 10. (a) Etokolo lini Ompangu Onene yaAmerika ya ningi moshipotha shi nasha noyaandjaCantwell? (b) Uuwanawa wuni hatu mono natango metokolo ndyoka?
9 Okuza mo 29 Maalitsa 1940, Omupanguli omukuluntu Charles E. Hughes naapanguli yakwawo yahetatu, oya pulakene kehokololo lyomumwatate Hayden Covington, ngoka a li ahende gwOonzapo dhaJehova.a Sho ahende ngoka e lile po oshilando shaConnecticut a hokololele ompangu kutya Oonzapo aalongi yomiyonena, omupanguli gumwe okwe mu pula a ti: “Mbela kashi shi shoshili kutya pethimbo lyaJesus Kristus, aantu oyendji kaya li ya taamba ko etumwalaka lye?” Ahende okwa ti: “Oshoshili, nongele ote dhimbulukwa nawa, Ombiimbeli oya popi wo shoka Jesus a ningilwa omolwetumwalaka ndyoka u uvitha.” Ahende okwa tula Oonzapo mongundu yimwe naJesus inee shi koneka, omanga a tula aapataneki yetu mongundu yimwe naatamaneki yaJesus. Mo 20 Mei 1940, Ompangu oya tokola kutya Oonzapo kadhi na ondjo.
Hayden Covington (komeho pokati), Glen How (kolumoho) nayalwe taya zi pompangu konima sho ya sindana oshipotha shawo
10 Omolwashike etokolo ndika lyompangu endhindhilikwedhi? Etokolo ndika olya gamene uuthemba womuntu wokulongela Kalunga a manguluka nokape na epangelo nenge elelo lyamuni tali vulu oku mu indika paveta. Oshikwawo, Ompangu oya ti kutya eihumbato lyaJesse “inali . . . yona po ombili nenge elandulathano moshitopolwa.” Onkee ano, etokolo ndika olya koleke sha yela kutya Oonzapo dhaJehova ihadhi eta evundakano moshilongo. Aapiya yaKalunga inaya sindana tuu esindano lyopaveta kaali shi okudhimbiwa! Uuwanawa wuni hatu mono natango metokolo ndyoka? Omumwatate ngoka oahende, ota ti: “Uuthemba mboka tu na ngashingeyi wokulongela Kalunga twa manguluka, owe tu pa ompito yokulombwela ooyakwetu momidhingoloko dhetu kombinga yonkundana ombwanawa.”
Aakondjithi yepangelo nenge aauvithi yoshili?
Okafo Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada
11. Aamwatate naamwameme moKanada oya ningi oshikonga shashike, nomolwashike?
11 Momimvo dho 1940 nasha, Oonzapo dhaJehova moKanada odha li dha patanekwa nayi. Ihe mo 1946, aamwatate oya ningi oshikonga shomasiku 16 moka ya andjaganeke okafo kedhina Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada, opo ya tseyithile oshigwana kutya epangelo otali yono po uuthemba womuntu wokulongela Kalunga a manguluka. Okafo haka komapandja gane oka aneke pomutenya evundakano ndyoka lye etithwa kaasita sho ya hwahwameke aantu ye tu ninge onyanya nosho wo omadhengo omanyanyalithi ngoka taga ningilwa aamwatate kaapolisi nokaakwashigwana moshitopolwa shaQuebec. Mokafo omwa nyolwa kutya: “Oonzapo dhaJehova otadhi kwatwa po natango kaashi li paveta. Opu na natango iipotha 800 lwaampono mbyoka ya patululilwa Oonzapo dhaJehova moGreater Montreal.”
12. (a) Aapataneki oya li yi inyenge ngiini kombinga yoshikonga shokutaandelitha okafo? (b) Aamwatate oya patululilwa oshipotha shashike? (Tala wo enyolo lyopevi.)
12 Okafo oka geyitha omuleli gwoshitopolwa shaQuebec Maurice Duplessis nomuwilikisita gwaKatoolika kaRoma Villeneuve e taya ti kutya otaya ka hingila Oonzapo “iita ya yaga kegonga.” Iipotha oyi indjipala mbala okuza po 800 sigo 1 600. Omumwameme gumwe okwa ti: “Otwa li twa kwatwa po olundji nokatu shi we nokuli kutya iikando ingapi.” Oonzapo ndhoka dha kwatwa po manga tadhi gandja okafo hoka, odha patululilwa oshipotha shokutaandelitha iileshomwa tayi “kondjitha notayi sheke epangelo.”b
13. Oolye ya tamanekelwa tango oshipotha shokukondjitha epangelo, nompangu oye ya tokolele shike?
13 Mo 1947, omumwatate Aimé Boucher noyanakadhona Gisèle gwoomvula 18 naLucille gwoomvula 11, oyo yotango ya holokele mompangu taya tamanekelwa oshipotha shokukondjitha epangelo. Oya li ya andjaganeke okafo Quebec’s Burning Hate popepi nofaalama yawo muumbugantu waQuebec City, ihe kaya li taya piyaganeke ombili. Omumwatate Boucher okwa li omwiishonopeki nomunalukeno nokwa li ha kala pokafaalama ke, nomathimbo gamwe okwa li ha yi kondoolopa nokatemba taka hilwa koonkambe. Nonando ongawo, yaandjawo oya kala nokwiidhidhimikila gamwe gomomahepeko ngoka ga popiwa mokafo. Molwaashoka omupanguli moshipotha shoka oku tonde Oonzapo, okwa tindi okuzimina uunzapo mboka wa yelitha nawa kutya yaandjaBoucher kaye na ondjo. Pehala lyaashono, okwa taamba ko omanyenyeto kutya okafo oke etitha oontamanana moshigwana, nonkee ano, yaandjaBoucher oye na okumonika ondjo. Ehulithodhiladhilo lyomupanguli olya fa tali ulike kutya okupopya oshili omuyonena. Aimé naGisèle oya monika ondjo moshipotha shoka kutya yo aakondjithi yepangelo, nokuli naLucille ngoka a li okanona okwa kala omasiku gaali mokakuma. Aamwatate oya ningi etalululoindilo kOmpangu Onene yaKanada ndjoka ya zimine okupulakena oshipotha shoka.
14. Aamwatate muQuebec oyi inyengele ngiini moomvula ndhoka ya kala nokuhepekwa?
14 Pethimbo mpoka, aamwatate muQuebec oya kala nokuuvitha nuulaadhi etumwalaka lyUukwaniilwa nolundji oya likola iiyimati iiwanawa, nando oya kala nokuningilwa iikolokosha. Muule woomvula ne okuza sho oshikonga shokutaandelitha okafo sha tameke mo 1946, omwaalu gwOonzapo muQuebec ogwa londo okuza 300 sigo 1 000!c
15, 16. (a) Ompangu Onene yaKanada oya ningi etokolo lini moshipotha shoyaandjaBoucher? (b) Etokolo ndika olya kwathele ngiini aamwatate nosho wo yalwe?
15 MuJuni 1950, Ompangu Onene yaKanada, ya thikama po maapanguli omugoyi, oya pulakene koshipotha shaAimé Boucher. Konima yoomwedhi hamano, mo 18 Desemba 1950, Ompangu oya tokola kutya Oonzapo kadhi na ondjo. Omolwashike? Omumwatate Glen How, ahende ngoka e lile po Oonzapo, okwa yelitha kutya Ompangu oya tsu kumwe natse kutya “okukondjitha epangelo” ohaku hololwa kelongithonkondo ndyoka oongundu hadhi ningile epangelo. Ihe okafo hoka “itaka hwahwameke iinima ya tya ngaaka, ihe shoka taka popi oshi li metsokumwe noveta yi na ko nasha nemanguluko lyokupopya.” Omumwatate How okwa gwedha ko a ti: “Onda mono nkene Jehova e tu pe esindano.”d
16 Etokolo ndyoka Ompangu Onene ya ningi olya li lela esindano enene kUukwaniilwa waKalunga. Omolwetokolo ndyoka, iipotha yilwe 122, ya faathana naashoka, mbyoka ya tulilwa mo Oonzapo muQuebec oye ekelwahi. Oshikwawo, etokolo ndyoka olya pe aakalimo yomuKanada noyomiilongo yilwe mbyoka ya kolonyekwa kuBritania emanguluko lyokupopya nkene yu uvite kombinga yepangelo. Shimwe ishewe, etokolo ndika olya mweneke omaponokelo ngoka ga ningilwa Oonzapo dhaJehova kongeleka nokepangelo.e
Aahalithi nenge aauvithi yUukwaniilwa waKalunga aalaadhi?
17. Omapangelo gamwe ohage tu tulile po oompango dhini, opo ga ngambeke iilonga yetu yokuuvitha?
17 Ngaashi Aakriste yopetameko ya li, natse ‘ihatu halitha oohapu dhaKalunga.’ (Lesha 2 Aakorinto 2:17.) Ihe omapangelo gamwe ohaga kambadhala oku tu vulikitha koompango ndhoka oongeshefa dhi na okulandula, opo ga ngambeke iilonga yetu. Natu kundathaneni iipotha iyali mbyoka ya li tayi tamanekelwa Oonzapo dhaJehova kutya kadhi shi aauvithi, ihe aahalithi.
18, 19. Epangelo lyaDenmark olya ningi po shike li hulithe po iilonga yokuuvitha?
18 Denmark. Mesiku 1 Kotoba 1932, opwa totwa ompango ndjoka ya ti kutya kashi li paveta okulanditha iileshomwa ngele ku na epitikilo. Ihe aamwatate inaya pula epitikilo ndyoka. Esiku lya landula aauvithi yatano oye ku uvitha esiku alihe moshilando Roskilde shi li ookilometa dhi vulithe 30 kuuninginino woshilandopangelo shaCopenhagen. Omuuvithi gumwe, August Lehmann, kakwa li kushiwike kutya oku li peni pehulilo lyesiku. Nani oosho a kwatwa po kopolisi sho a adhika anuwa ta landitha kee na epitikilo.
19 August Lehmann okwa ka holokele mompangu mo 19 Desemba 1932. Okwa hokololele ompangu kutya ka li ta landitha, ihe okwa li ta talele po aantu e ya pe iileshomwa yopaMbiimbeli. Ompangu oya tsu kumwe naye. Oya ti: “Omutamanekwa . . . oku na iilonga ye yokwiimonena oshimaliwa, noina likola mo sha sho a li ta talele po aantu noka li e na elalakano lyokulikola mo sha. Pehala lyaashono, oshilonga shika oshe mu pula nokuli oshimaliwa.” Ompangu oya tsu kumwe nOonzapo kutya Lehmann itaku vulu “okutiwa okwa li ta landitha.” Ihe aatondi yoshigwana shaKalunga oya li ya tokola okuhulitha po iilonga yetu yokuuvitha moshilongo ashihe. (Eps. 94:20) Ahende gwepangelo okwa ningi etalululoindilo kOmpangu Onene yoshilongo. Aamwatate oya ningi po shike?
20. Ompangu Onene yaDenmark oya tokola ngiini, naamwatate oyi inyenge ngiini?
20 Moshiwike shoka sha tetekele iihokolola mbyoka mOmpangu Onene, Oonzapo moDenmark ashihe odhu uvitha nonyati. MEtiyali mu 3 Kotoba 1933, Ompangu Onene oya ningi etokolo lyayo. Oya koleke etokolo lyompangu yopevi kutya August Lehmann ina taaguluka oveta. Shika osha li tashi ti Oonzapo otadhi vulu okutsikila nokuuvitha dha manguluka. Opo aamwatate yu ulike kutya oya pandula Jehova sho e ya pe esindano ndika, oya longo ishewe ya mana mo. Okuza sho Ompangu ya ningi etokolo ndyoka, aamwatate moDenmark oya kala taya uvitha ya manguluka, nepangelo inali ya piyaganeka we.
Oonzapo tadhi longo nuulaadhi moDenmark mo 1930 nasha
21, 22. Omumwatate Murdock okwa tokolelwa shike kOmpangu Onene yaAmerika?
21 Amerika. MOsoondaha yo 25 Febuluali 1940, omukokolindjila Robert Murdock, Jr. pamwe nOonzapo dhilwe heyali oya kwatwa po, manga ya li taya uvitha moshilando Jeannette shi li popepi naPittsburgh moshitopolwa shaPennsylvania. Oya monika ondjo, oshoka oya li taya gandja iileshomwa kaaye na oombapila dhepitikilo. Oya ningi etalululoindilo kOmpangu Onene yaAmerika, nompangu oya taamba ko eindilo ndyoka.
22 Mu 3 Mei 1943, Ompangu Onene oya ningi etokolo ndyoka tali popile Oonzapo. Ompangu oya ti kutya osha puka okupula omuntu “a futile uuthemba mboka a pewa nale kEkotampango lyOshilongo.” Ompangu oya hulitha po oveta yoshilando, molwaashoka “otayi yi moshipala uuthemba wokunyanyangidha iileshomwa nowokulongela Kalunga nemanguluko.” Sho omupanguli William O. Douglas ta lesha etokolo lyOmpangu okwa ti kutya Oonzapo dhaJehova “ ihadhi uvitha owala dho ihadhi gandja owala iileshomwa yopalongelokalunga. Ihe ohadhi ningi iinima ayihe mbyoka iyali.” Okwa gwedha ko ta ti: “Uuthemba womuntu wokulongela Kalunga pamukalo nguka nawo owu na okugamenwa . . . naanaa ngaashi uuthemba wokulongela Kalunga mongeleka nenge wokuuvitha koalitari.”
23. Omolwashike iipotha mbyoka twa sindanene mo 1943 ya simana nena kutse?
23 Etokolo ndyoka Ompangu Onene ya ningi olya li esindano enene koshigwana shaKalunga. Oye shi koleke kutya tse aauvithi, katu shi aahalithi. Mesiku ndyoka kaali shi okudhimbiwa mo 1943, Oonzapo dhaJehova odha teya iipotha 12 yomiipotha 13 mbyoka ye etelwe komeho gOmpangu Onene, mwa kwatelwa noshipotha shaMurdock. Omatokolo ngaka oga kala iiholelwa iiwanawa miipotha mbyoka opo ya ningilwe, moka aapataneki yetu ya kambadhalele ishewe oku tu kutha uuthemba wetu wokuuvitha etumwalaka lyUukwaniilwa montaneho nomomagumbo.
“Otu na okuvulika kuKalunga, hakaantu”
24. Oshike hatu ningi po ngele epangelo olye tu tulile po oondjindikila?
24 Tse aapiya yaJehova ohatu kala twa pandula noonkondo omapangelo ngele oge tu pe uuthemba wokuuvitha etumwalaka lyUukwaniilwa twa manguluka. Ihe ngele epangelo olya keelele iilonga yetu yokuuvitha, ohatu kongo po owala omikalo dhilwe dhokuuvitha. Ngaashi aayapostoli, ‘tse otu na okuvulika kuKalunga, hakaantu.’ (Iil. 5:29; Mat. 28:19, 20) Ihe ohatu ningi wo omatalululoindilo, opo ompangu yi kuthe po oondjindikila ndhoka epangelo lye tu tulila po. Natu taleni kiiholelwa iyali.
25, 26. Omolwashike oshipotha shOonzapo sha holokele mOmpangu Onene yaNicaragua noshizemo oshini?
25 Nicaragua. Mo 19 Novomba 1952, Donovan Munsterman ngoka a li omutumwa nomutonateli gwoshitayimbelewa okwa yi kOmbelewa yOmatembu moshilandopangelo moManagua. Okwi ithanenwe a ka mone omukuluntu gwombelewa, kapitiya Arnoldo García. Kapitiya okwa lombwele Donovan kutya Oonzapo dhaJehova adhihe moNicaragua “odhi indikwa okuuvithila yalwe nokuhumitha komeho elongelokalunga lyadho.” Sho kapitiya García a pulwa kutya omolwashike, okwa ti Oonzapo inadhi pewa epitikilo lyokuuvitha kepangelo notaku tiwa dho aakomunisi. Oolye ya li taya ti ngawo? Aasita yongeleka yaKatoolika kaRoma.
Aamwatate naamwameme moNicaragua, pethimbo iilonga yetu yi indikwa
26 Omumwatate Munsterman okwa ningi mbala etalululoindilo kUuministeli wOmalongelokalunga nokomupresidende Anastasio Somoza García, ihe inashi kwatha sha. Onkee ano, aamwatate oya lundulula omukalo gwawo gwokuuvitha. Oya pata Oshinyanga shUukwaniilwa e taya kala haya tsakanene muungundu uushona noye etha po okuuvitha mepandaanda. Ihe nando ongawo, oya tsikile okuuvitha etumwalaka lyUukwaniilwa. Oya nyola wo tayi indile Ompangu Onene yaNicaragua yi kuthe po oondjindikila ndhoka. Iifokundaneki oya li ya nyola oshindji kombinga yoondjindikila ndhoka noyeindilo ndyoka, naashika osha ningitha Ompangu Onene yi zimine okutalulula oshipotha shika. Oshizemo? Mo 19 Juni 1953, Ompangu Onene oya kutha po oondjindikila ndhoka. Ompangu oya ti kutya oondjindikila ndhoka odha yugu aantu uuthemba mboka ya pewa kekotampango lyoshilongo wemanguluko lyokupopya, lyokuwilikwa keiyuvo lyawo nosho wo lyokuulika eitaalo lyawo. Ompangu oya ti wo kutya ekwatathano pokati kepangelo lyaNicaragua nOonzapo oli na okukala ngaashi lya li nale.
27. Omolwashike aakalimo yomoNicaragua ya li ya kuminwa etokolo lyOmpangu Onene, naamwatate oya li ya tala ko ngiini esindano ndyoka?
27 Aakalimo yomoNicaragua oya li ya kunkwa shili sho Ompangu Onene ya gama kOonzapo. Manga shoka inaashi ningwa, aasita oya li haya nwetha mo unene Ompangu, nomolwaashono ya li hayi gama kombinga yawo. Epangelo olya li wo li na enwethomo enene, onkee Ompangu oya li hayi tsu kumwe nomatokolo galyo. Aamwatate oya li ye shi shi kutya oya sindana, molwashoka oya kala tayu uvitha notaya gamenwa kOmukwaniilwa. — Iil. 1:8.
28, 29. Oshike sha ningilwe moZaire mo 1980 nasha?
28 Zaire. Momimvo dho 1980 nasha, moZaire, shoka ngashingeyi hashi ithanwa Democratic Republic of Congo (DRC), omwa li mu na Oonzapo 35 000. Opo aamwatate ya vule okugwanitha po iilonga yUukwaniilwa, oya tamununa mo oshitayimbelewa. MuDesemba 1985, mokapale hoka ke li moshilandopangelo Kinshasa, omwa li oshigongi shopaigwana mpoka pwa li aamwatate naamwameme 32 000 ya za kiilongo oyindji. Ihe onkalo yaapiya yaJehova oya ka lunduluka. Oshike sha ningwa po?
29 Omumwatate Marcel Filteau, omutumwa a za koQuebec moKanada nokwa li ko pethimbo lyelelo lyaDuplessis sho te tu hepeke, okwa li moZaire pethimbo ndiyaka. Ota hokolola shoka sha ningwa po ta ti: “Mo 12 Maalitsa 1986, aamwatate mboka ya li taya kwatele komeho oya pewa ombapila tayi ti kutya ehangano lyOonzapo dhaJehova moZaire kali li we paveta.” Ombapila ndjika yoondjindikila oya li ya shainwa komupresidende ye mwene Mobutu Sese Seko.
30. Okomitiye yoshitayimbelewa oya li yi na okuninga etokolo enene lini, noya tokola po shike?
30 Esiku lya landula oradio yopashigwana oya tseyitha kutya: “Oonzapo dhaJehova itadhi ku uvikiwa mo we nando [moZaire].” Omatidhagano oga tameke mbala, Iinyanga yUukwaniilwa oya hanagulwa po, naamwatate oya yugwa iinima yawo e taya kwatwa po noya dhengwa nokutulwa moondholongo. Nokuli naanona yOonzapo oya tulwa mondholongo. Mo 12 Kotoba 1988, epangelo olya kutha po iinima ayihe yehangano, netanga lyaakwiita olya kwata ko oshitayimbelewa. Aamwatate mboka ya li taya kwatele komeho oya ningi etalululoindilo komupresidende Mobutu, ihe inaya uthwa. Opo nduno okomitiye yoshitayimbelewa oya li yi na okuninga etokolo kutya naya ninge etalululoindilo kOmpangu Onene nenge naya tegelele ko. Timothy Holmes ngoka a li omutumwa nomuunganeki gwokomitiye yoshitayimbelewa pethimbo ndyoka, ota ti: “Otwa pula ewiliko nuunongo kuJehova.” Konima sho okomitiye ye shi kundathana noku shi tula megalikano, oya mono kutya kalya li ethimbo lyo opala okuya kompangu. Oya kambadhala okukwathela aamwatate nokuninga oonkambadhala dhankene ye na okuuvitha.
“Otwa mono nkene Jehova te enditha iinima nawa pethimbo lyompangu.”
31, 32. Ompangu Onene yaZaire oya ningi etokolo lini, naashika osha gumu ngiini aamwatate?
31 Sho oomvula dhe ende tadhi humu ko, omahepeko ngoka ga li taga ningilwa Oonzapo oga loto, nepangelo olya tameke okusimaneka uuthemba womuntu. Okomitiye yoshitayimbelewa oya mono kutya ethimbo olya thikana okuya kompangu mokuninga etalululoindilo kOmpangu Onene yaZaire. Ompangu Onene oya tokola yi pulakene koshipotha shoka. Mu 8 Januali 1993, konima yomimvo 7 sho omupresidende e tu tulile po oondjindikila, Ompangu oya tokola kutya epangelo olyu ungaunga nOonzapo kaashi li paveta, noondjindikila odha kuthwa po. Dhiladhila owala kutya shoka osha pula shike! Aapanguli mboka oya tula oomwenyo dhawo moshiponga sho ya ningi etokolo ndyoka lya tsa ondumbo netokolo lyomupresidende gwoshilongo! Omumwatate Holmes ota ti: “Otwa mono nkene Jehova te enditha nawa iinima pethimbo lyompangu.” (Dan. 2:21) Sho twa sindana oshipotha shoka, shika osha koleke eitaalo lyaamwatate naamwameme. Oya li yi itaala kutya omukwaniilwa Jesus oye a wilike aalanduli ye, opo ya tseye kutya uunake ye na okukatuka nongiini.
Oonzapo moDemocratic Republic of Congo (DRC) dha nyanyukwa sho tadhi longele Jehova dha manguluka
32 Sho oondjindikila dha kuthwa po, oshitayimbelewa osha pitikwa shi ete aatumwa moshilongo, shi tunge mo oshitayimbelewa oshipe nokweeta mo iileshomwa.f Shika ohashi nyanyudha aapiya yaJehova Kalunga muuyuni awuhe okumona nkene he ya gamene pambepo. — Jes. 52:10.
“Omuwa oye omukwathi gwandje”
33. Otatu ilongo shike miipotha mbyoka twa zi nokukundathana?
33 Mokutala kiipotha mbyoka, otwa mona kutya Jesus okwa gwanitha po shili euvaneko ndika: “Ngame otandi ke mu pa iitya noondunge tadhi nyenge aatondi yeni ayehe oku mu kondjitha noku mu ludhikitha.” (Lesha Lukas 21:12-15.) Poompito dhimwe Jehova okwa longitha aantu mboka ya fa Gamaliel a gamene oshigwana she nosho wo aapanguli nooahende ya popile uuyuuki. Jehova okwa teya iikondjitho ayihe yaatondi yetu. (Lesha Jesaja 54:17.) Omapataneko kage na siku ga ye iilonga yaKalunga moshipala.
34. Omolwashike iipotha mbyoka twa sindana ya dhenga mbanda, noya holola shike? (Tala wo oshimpungu “Iipotha iikonekwedhi mbyoka ya sindanenwe mompangu yopombanda noya popile euvitho lyUukwaniilwa.”)
34 Omolwashike iipotha mbyoka twa sindana ya dhenga mbanda? Dhiladhila owala: Oonzapo dhaJehova inadhi tumbala dho kadhi shi aanenentu. Ihatu hogolola noihatu ambidhidha iikonga yopapolotika nenge tu lande ko aanapolotika. Oshikwawo, yamwe yomutse mboka hatu falwa komeho yompangu olundji otwa talika ko ‘inaatu longwa sha.’ (Iil. 4:13) Pataloko lyopantu, oompangu kadhi na naanaa etompelo lyokugama kombinga yetu nenge lyokutsa ondumbo nomalongelokalunga omanene nonaanapolotika mboka ye tu tonde. Ihe nando ongaaka, oompangu odha kala nokugama kombinga yetu. Iipotha mbyoka twa sindana oya holola kutya ‘tse aamati yaKristus twa tumwa kuKalunga.’ (2 Kor. 2:17) Ngaashi omuyapostoli Paulus, otatu ti: “Omuwa oye omukwathi gwandje, itandi tila sha. Omuntu ota ningi ndje shike?” — Heb. 13:6.
a Oshipotha shika shaCantwell nEpangelo, osho shotango shomiipotha 43 mbyoka omumwatate Hayden Covington a kalele po mOmpangu Onene yaAmerika. Sho omumwatate nguka a si mo 1978, okwa thigi ko nekulu lye Dorothy, ngoka a longele Jehova nuudhiginini sigo okusa kwe mo 2015. Okwa li e na oomvula 92.
b Oshipotha shoka osha li sha kankamena kompango ndjoka ya ningilwe mo 1606. Oya li hayi pitike okangundutokoli ka tokole kutya omuntu oku na ondjo ngele oke wete a li ta hwahwameke aantu ya kale ye na uutondwe, nonando shoka a li ta popi oshoshili.
c Mo 1950, moQuebec omwa li aauvithi 164 yethimbo lyu udha, mwa kwatelwa aatumwa 63 mboka ya taamba ko oshilonga shoka nehalo ewanawa, nonando oya li ye shi kutya hoka yu uka otaya ka patanekwa.
d Omumwatate W. Glen How ngoka a li ahende, okwa kalele po Oonzapo dhaJehova iikando omathele mompangu, kutya nduno omoKanada nenge okondje yiilongo, okuza mo 1943 sigo 2003.
e Opo wu mone uuyelele owundji
kombinga yoshipotha shika, tala oshi-
leshwa ôThe Battle Is Not Yours, but
GodÆsö mo-Awake! yo 22 Apilili 2000,
pepandja 18-24.
f Etanga lyaakwiita olya ka thiga po etungo lyoshitayimbelewa, ihe oshitayimbelewa oshipe osha ka tungilwa kehala lilwe li ili.