IITOPOLWA YI IKOLELELA KOSHIPALANYOLO SHOKOMBANDA | NKENE KALUNGA A TALA KO OKUHILA OMAKAYA
Omukithi gu li uuyuni awuhe
Aantu oyendji otaya tsikile okusa kokuhila omakaya.
Aantu oomiliyona ethele oya kanitha nale oomwenyo dhawo okuza momumvo 1901-2000 omolwokuhila omakaya.
Aantu oomiliyona hamano ohaya si omumvo kehe. Muule woosekende hamano kehe ohamu si omuntu gumwe.
Aantu onkee ngaa taya pula komeho nokuhila omakaya.
Omukithi gu li uuyuni awuhe
Aapangeli oya tengeneka kutya ngele aantu itaya lundulula, omwaalu gwaamboka haya si omumvo kehe otagu ka pita poomiliyona hetatu sho taku ka thikwa komumvo 2030. Oya tengeneka wo kutya sho tatu ka thika mo 2100, aantu ye thike pebiliyona limwe otaya ka sa omolwomakaya.
Mboka haya hili omakaya hayo owala haya mono iihuna. Aantu mboka haya zi megumbo limwe nomuntu ngoka ohaya hepekwa pamadhiladhilo nohaya kanitha omaliko gawo. Aantu omayovi omathele gahamano mboka ihaaya hili, nayo ohaya si omolwolwithi ndoka haya fudhile mo. Uukolele wa kehe gumwe niimaliwa ye ohayi gumwa wo.
Omukithi gwomakaya otagu vulu okupangwa. Inagu fa omikithi dhilwe ndhoka oondohotola hadhi ka konga manga omiti, opo dhi pange aantu. Kehe gumwe oku shi kutya ekandulopo lyomukundu olini. Ndohotola Margaret Chan, omuwiliki omukuluntu gwEhangano lyUundjolowele mUuyuni okwa ti: “Omukithi gwokuhila ohagu etithwa kaantu. Ihe otagu vulu okuyiwa moshipala ngele omapangelo naakwashigwana oya ningi oonkambadhala ya mana mo.”
Uuyuni awuhe otawu kondjitha uupyakadhi mbuka inaashi monika nale. Iilongo 175 oya li ya tokola yi ngambeke okuhila omakaya okuza muAuguste 2012.a Ihe oofabrika ndhoka hadhi longo omakaya ohadhi longitha oodola omabiliyona dhi tseyithe iipindi yadho, opo dhi mone aalandi aape. Onkee ano, odhi li tadhi humitha komeho omukithi ngoka. Iihakanwa oyindji ohayi kala aakiintu naagundjuka mboka ye li miilongo inaayi putuka. Oyendji oye li mondjila yokukanitha oomwenyo dhawo, molwaashoka aantu ebiliyona limwe ohaya hili omakaya shimwe to nyengwa, noya ninga aapika yago. Ngele aantu itaye ku hulitha po, omwaalu gwaasi otagu ka londa pombanda sho taku ka thikwa mo 2054.
Aantu oyendji oye li momwigo moka ya hala okuza, ihe oya pikwa nale. Omatseyitho gokulanda omakaya otaga tsikile natango. Omukiintu gwedhina Naoko naye okwa li monkalo ya tya ngaaka. Okwa tameke okuhila omakaya sho a li e na omimvo omulongo nasha. Okwa li a landula shoka ha mono tashi ulikwa miikundaneki, molwaashoka ota dhiladhila kutya otashi mu ningi a kale te endele pamwe nethimbo. Naoko okwa li a mono nkene aavali ye ayehe ya si kokankela yokomapunga. Ihe ye okwa tsikile owala nokuhila, naasho ta putudha oyanakadhona yaali nokuli. Okwa ti: “Onda li nda tila okukwatwa kokankela yokomapunga, nondali tandi ipula unene nuukolele waamwandje. Ihe onda tsikile owala. Onda li tandi ipula kutya kandi na siku ndi ge ethe po.”
Ihe iikulu osho ya hulu niipe osho ya holoka. Naoko osho e etha po okuhila omakaya. Okwa li a kwathelwa koshinima shimwe e ge ethe po, shoka sha kwathela aantu omamiliyona ya manguluke ko kuupika mboka. Oshike mbela? Opo wu mone eyamukulo lesha oshitopolwa tashi landula.
a Iilongo mbyoka oya li ya ningi oonkambadhala yi longe aantu kombinga yiiponga mbyoka hayi etwa kokuhila omakaya. Oya li ya ngambeke oofabrika nomahangano gokulonga omakaya nokuyela pombanda iifendela yago. Oya li wo ya toto po opolohalama dhokukwathela aantu ye ethe po okuhila omakaya.