LIIVURU A MASIPOSIPO
1 Masiposipo a Solomoni, mwaana a Tavite, mwene o Isarayeli:
2 Wi muchu ahuserye* miruku ni olaka;
Wi iiwexexe masu awiixeela;
3 Wi eemererye olaka onavaha wiiwexexa,*
Wookolola, othoriha waphaama,* ni ekhaikhai;*
4 Wi yaavahe miruku achu oohisuwela;
Wi yaavahe amiravo masuwelelo ni mavyakelo a wuupuwela.
5 Muchu a miruku onnawiriyana nave onnahuserya sincipale;
Muchu oosuwela onnaphwanya ohoolela wa miruku
6 Wi iiwexexe maphwanaphwaniho ni sooloca sootikhiniha,*
Masu aalipa a miruku ni masu aya oosiphela.
7 Omoova Yehova ti mapacereryo a masuwelelo.
Pahiru alolo tanathanya miruku ni olaka.
9 Tiwi, iho korowa aphaama a ithutu ntakhara muru aa
Nave yawiireerihano ntakhara esiko aa.
10 Mwanaka, wakhala wi alipa oocheka anneererya woolekecha, ohiweemererye.
11 Wakhala wi awo aaloca: “Orwe ni hiyaano.
Nnapwaha nawiipithele achu wi niyeehe nikhami.
Niipithe naaweheryaka achu ahirino nthowa, wi nthateno.
12 Nnahaala waamirya awo eri akumi hiihaa ntoko Mahiye* aneeraaya,
Anteero ene, hiihaa ntoko yaale anakhuruwela munlicini.
13 Hankooni nawaakhe muhakhu aya woothene woochuneya;
Nnamusareiha mu ipa sahu ni muhakhu niwaankhaahu.
14 Onaphwanela okhala ni hiyaano,*
Nave oothene nnahaala okawanaka moolikana yeeyo nnahaalaahu wiiyaka.”*
15 Mwanaka, ohaachare yaawo.
Orakamelihe inaani saa mu iphiro saya,
16 Woona wi inaani saya sinnachimakela weera soonanara;
Awo annaakuva wi yayeehe nikhami.
17 Mweeparipari, honaphuriha echu oreya mulapa aniiha palame ene awoonaka.
18 Ti nthowa nene awo aniipithaaya wi eyeehe nikhami;
Anniipitha wi emalihe okumi wa akina.
19 Iha iphiro sa achu yaale aniiya ichu sa akina wi ereele.
Nave ela enahaala oweeriha tho oyeleela okumi aya.
20 Miruku seeparipari sinnakhuwela muramphani.
Iho sinnatitelela ovuwiha nsu naya mmapuro awaaciwamo.
21 Iho sinnakhuwela muxerexere* wa iphiro sawaaciwamo.
Va milako sa epooma, iho sinnaloca siriki:
22 “Ophiyerya liini nyuwo oohisuwela muneeraanyu mutitelele osivelaka ohisuwela wanyu?
Ophiyerya liini nyuwo oonyemula muneeraanyu muhakalaleke ni onyemula wanyu?
Nave ophiyerya liini nyuwo alolo muneeraanyu mwiiceke masuwelelo?
23 Mweemererye olaka waka.*
Hiihaa kinarwa kooyeheryaani munepa aka;
Kinamoosuwelihaani masu aka.
24 Woona wi kaawiichanaani, nto mukhooca okiwiriyana,
Kaahookola ntata naka, nto haavo aakipwanche.
25 Nyuwo mwaahititelela ohipwacha miruku saka soothene
Nave mukhooca osamela waka.
26 Mwawiihiiha, miyaano kinamootheyaani epahu yoorweelaani;
Kinamoonyemulaani yoophacuwelaani yeeyo munoovaanyu,
27 Vaavaa yeeyo munoovaanyu eneeraaya ephiye ntoko echeku yoowali,
Nave epahu eneeraaya yoophacuweleeni ntoko echeku yawuupa,
Vaavaa ohooxeya ni makacamiho eneeraaya yoophwanyeeni.
28 Elukuluku yeeyo, awo anankiichana, nto nkiwaakhula;
Awo anamukaavya mwa mvai, nto hekiphwanya,
29 Woona wi awo yaahiica masuwelelo,
Nave hiyaathanlile omoova Yehova.
30 Awo yaakhooca miruku saka;
Hiyaaciciminhe osamela waka woothene.
31 Mwawiihiiha, awo anahaala ohooxeya* wa nthowa na meecelo aya,
Nave awo anahaala wiipeliwa ni miruku saya.*
32 Woona wi omwareya wa oohisuwela onahaala owiipha,
Nave ohuukhuwa wa alolo onahaala waatoloxa.
33 Nto yoole onakiwiriyana onahaala omaka mookhapeleleya
Nave onamwiichaala ahoovakaru epahu vyakala.”
2 Mwanaka, wakhala wi woheemererya masu aka
Ni okhapelela malamulo aka mmurimani mwaa,
2 Moorweela wa owiriyana miruku moopwacha
Ni oveleela murimaa wi wiiwexexeke;
3 Ohiya yeeyo, wakhala wi wookhuwela ovekaka osuwelaxa
Nave okhuwela moovuwa ovekaka wiiwexexa;
4 Wakhala wi onnatitelela waavya ichu seiha ntoko eparata,
Nave otitelela waavya ntoko muhakhu woovitheya;
5 Hiihaanto, onarwa wiiwexexa tiheeni enataphulelaaya omoova Yehova,
Nave onarwa ophwanya masuwelelo a Muluku.
6 Woona wi Yehova tonavaha miruku;
Mwaano mwawe onnakhumamo masuwelelo ni wiiwexexa.
7 Owo onnaakuherya eekhaikhai miruku soophara muteko;
Owo eyaakiho wa yaale aneeca moororomeleya.
8 Owo onnavarerya iphiro sa yaale ari eekhaikhai,
Nave owo onnakhapelela mphiro wa oororomeleya awe.
9 Vaavanto, onarwa wiiwexexa yeeyo eri yaphaama, yeekhaikhai ni yawookololowa,
Meecelo oothene aphaama.
10 Vaavaa miruku ineeraaya ivolowe mmurimani mwaa
Nave osuwela onahakalaliha okumi aa,
11 Mavyakelo a wuupuwela ananwaakiha
Nave wiiwexexa onamookhapelela,
12 Wi soovuluxe wa ephiro yoonanara,
Wa achu analoca ichu sootakhala,
13 Wa yaale anahiya iphiro sawookololowa
Wi echareke iphiro sa epiiphi,
14 Wa yaale anahakalalela weera soonanara,
Anasiveliwano ichu soonanara ni sootakhala,
15 Yaale iphiro saya iri sookhoromana
Nave yaale iphiro saya iri sookocoopa ilukuluku soothene.
16 Miruku inamoovuluxa wa muthiyana oocheka,*
Wa masu oolekecha a muthiyana a weeca pure,*
17 Wa muthiyana yoowo onamuhiya iyawe* a omiravo awe
Nave onacuwala nlakano nawe ni Muluku;
18 Tiwi, empa awe enakeriha wookhwani;
Nave iphiro sawe sinakeriha omahiyeni.
19 Oothene yaale anaya wa muthiyana yoola herwa ekooka,
Naari herwa echikela mu iphiro sa okumi.
20 Mwawiihiiha, ochareke ephiro ya achu aphaama
Nave otitelele mu iphiro sa achu awookololowa murima,
21 Tiwi, achu awookololowa, teni ekhaleke veelaponi ya vathi,
Nave oohikhalano nthowa* anamwiikhalelaru mwemmo.
22 Nto achu ootakhala anamukwasiwa veelaponi ya vathi,
Nave oohiroromeleya enarwa epholiwamo.
3 Mwanaka, ohicuwale mahusiheryo aka,*
Nave murimaa ochariheke malamulo aka,
2 Tiwi, awo anahaala owaaceererya mahiku mancipale
Ni iyaakha sa okumi ni murecele.
3 Ohihiye osivela woororomeleya ni ororomeleya.*
Wiiwarihele muxikoni mwaa;
Orepe yaawo va ethaapwa ya murimaa;
4 Hiihaa, onarwa ophwanya weemereryiwa ni miruku mincipale
Vamiithoni va Muluku ni va achu.
5 Omuroromeleke Yehova ni murimaa woothene;
Ohiroromeleke* osuwela waa.
6 Omuupuweleke yoowo mu iphiro saa soothene,
Nave owo onarwa ookolola iphiro saa.
7 Ohiroromeleke miruku saa.
Omooveke Yehova nave orapeleke yoonanara.
9 Omucicimiheke Yehova ni ichu saa sookhweleya,
Ni sawiima soopacerya* sa mmacani mwaa;*
10 Hiihaa, makhupi aa anarwa esareya mwawaakhwanela,
Nave mikoro* saa sinarwa sisareya ni eviinyu evyaani.
11 Mwanaka, ohinyemule olaka wa Yehova,
Nave ohikhooce osamela wawe,
12 Tiwi Yehova onnaasamela oothene yaale onaasiveleiye,
Hiihaa ntoko tiithi oneereiye ni mwanawe oosiveliwa.
13 Oohakalala muchu yoowo onaphwanya miruku
Ni muchu yoowo onakhalano wiiwexexa;
14 Ophwanya miruku ti waphaama opwaha ophwanya eparata,
Nave okhalano seiho* ti waphaama opwaha okhalano ooru.
15 Miruku ti sookhweleyaxa opwaha maluku ookhweleya;*
Wa soothene onachunaawe hiyaavo enaphwanaphwana ni seiho.
16 Ontatani naya noolopwana wookhalawo okumi wawaaca;
Ontatani naya noothiyana wookhalawo muhakhu ni ncicimiho.
17 Meecelo aya toohakalaliha,
Nave iphiro saya soothene ti sa murecele.
18 Iho mwiri wa okumi wa yaale anaakeelela seiho,
Nave yaale anatitelela opharelela seiho anamweeriwa oohakalala.
19 Yehova ootikitherya mathipelo a elapo ni miruku.
Owo ootikitherya erimu apharihelaka wiiwexexa.
20 Ni osuwela wawe maahi awiixa tiyaahulen’yaaya,
Nave meeku yaahiimiha nikami.
21 Mwanaka, ohicuwale seiha.*
Okhapelele miruku soophara muteko ni mavyakelo a wuupuwela;
22 Iho sinamoovaha okumi
Nave sinamukhala sawiireeriha sa muxikoni mwaa;
23 Hiihaa, onamweecaka mookhapeleleya mphironi mwaa,
Nave nnaani naa hinrwa nikwaculiwa.*
24 Wakona, hiwoovakaru;
Onahaala okona, nave ikhove saa sinahaala okhala saphaama.
25 Hiwoovakaru yawoopiha yootutuxa,
Naari mano echeku etokweene eni yaaphacuwele achu ootakhala.
26 Tiwi Yehova onahaala okhala ehime aa ya nroromelo;
Owo onahaala okhapelela nnaani naa wi ohiheiwe.
27 Ohooceele oweerela yaphaama yaale onaphwanelaawe oweerela,*
Wakhala wi wookhalano owerya* wa waakhaviherya.
28 Ohiloce wa mwaacamani aa “Hawe oroweke, okooke elukuluku ekina! Omeelo kinamoovaha echu,”
Oneera orinono echu ya omvaha hiihaano.
29 Ohuupuwele omweerela yoonanara mwaacamani aa,
Yoowo waacamannaaweno nave onoororomela.
30 Ohaakhulane ni muchu nihirivo nthowa
Yoowo ohiweerenle yoonanara.
31 Ohimukhalele nrima muchu oowali
Naari mano ohithanle meecelo awe,
32 Woona wi Yehova onnamuthanya muchu oowoka,
Nto Owo onnakhalano onthamwene wawaacameleya ni achu awookololowa murima.
33 Wuulumela wa Yehova ori mmavaate mwa achu ootakhala,
Nto owo onnareeliha ichoko sa achu awookololowa murima.
34 Tiwi owo onnaanyemula achu oonyemula,
Nto onnawooniherya mahala achu awiichacala.
35 Achu amiruku anamwaakhela ncicimiho,
Nto alolo annatheteiwa elammwe.
4 Anamwane aka, muwiriyaneke olaka wa apapa anyu;
Nwiriyaneke phaama wi mukhaleno masuwelelo,
2 Tiwi, kinamoovahaani ovyakiha waphaama;
Muhihiye mahusiheryo aka.*
3 Miyaano kaari mwaana aphaama wa atiithi aka,
Ni mwaana yoowo amama aka yaamusivelaaya vancipale.
4 Apapa yaanakihusiha eriki: “Opharele masu aka mmurimani mwaa.
Okhapeleleke malamulo aka wi otitelele okhala.
5 Ophwanye miruku, ophwanye osuwelaxa.
Ohicuwaleru naari mano ohiya yeeyo kinooleelaaka.
6 Ohihiyeru miruku, nave iho inamookhapelela.
Osiveleke seiho, nave iho sinanwaakiha.
7 Miruku echu yoochuneyaxa,* mwawiihiiha, ophwanye miruku;
Nave opwaha soothene oneeraawe ophwanye, ophwanye osuwelaxa.
8 Ovaheke esisapo etokweene, nave seiho inanwinnuwiha.
Wakhala wi wookhupaarela, iho inamoocicimiha.
9 Iho inamooreeriha ni ekuwo yooreera yoomakano mmuruni;
Nave inamoowariha korowa ooreera.”
10 Mwanaka, owiriyane nave weemererye masu aka,
Nave iyaakha sa okumi aa sinamwaaca.
11 Miyo kinamoohusiha ephiro ya miruku;
Kinanweeciha mu iphiro sawookololowa.
12 Waaweecaka, manaani aa herwa epheruwa;
Nave waachimakaka, horwa okwaculiwa.
13 Waakelele olaka, ohihiyeru.
Okhapelele yoowo, woona wi okumi aa.
14 Ohichareke meecelo a achu oonanara murima,
Nave oheeceke mu ephiro ya achu ootakhala.
15 Osepeke, ohichareke yeeyo;
Orapele yeeyo nave opwaheke.
16 Tiwi, awo hanawerya okona eheenre yoonanara.
Awo annayeleela ikhove yaahimuuwiha muchu.
17 Otakhala yoolya aya,
Nave nlala eviinyu aya.*
18 Nto ephiro ya achu awookololowa eri ntoko ekamaama yawaarya ya wooxixelo
Yeeyo enaarya ni waarya ophiyerya oxilevo kwee.
19 Ephiro ya achu oonanara murima eri ntoko epiiphi;
Awo hanasuwela yeeyo enaakwacula.
20 Mwanaka, owiriyane phaama masu aka;
Wiiwe phaama sooloca saka.
21 Ohicuwale yaawo;
Okhapelele phaama mmurimani mwaa,
22 Woona wi ari okumi wa yaawo anaphwanya
Ni okumi wa mwiili aya woothene.
23 Opwaha soothene, okhapelele murimaa,
Woona wi mwa yoowo tonaphacuwamo anaacuucu a okumi.
24 Ohiloceke sawootha,
Nave orihele ocai wa weyo masu oowoka.
25 Miitho aa anaphwanela owehaka pahiru ohoolo,
Aa, otikitherye oweha waa pahiru ohoolo.
26 Weereryanye* ephiro ntakhara inaani saa,
Nave iphiro saa soothene inamukhala saphaama.
27 Ohihuweleru oyaaka moono woolopwana naari woothiyana.
Orapelihe inaani saa wa yeeyo eri yoonanara.
5 Mwanaka, owiriyane phaama miruku saka.
Owiriyane moopwacha wiiwexexa waka,
2 Wi okhapelele mavyakelo aa awuupuwela
Ni ilukuluku soothene oloceke mwawiiwanana ni masuwelelo eeparipari.
3 Iyano sa muthiyana aweeca pure* sinnaconya ntoko mahavu a enuwi,
Nave eyano awe ti yookhuwaliha opwaha makhurwa.
4 Nto wookuchulani, owo toowaawa ntoko wamwe
Nave taweetha ntoko nlema nneetha* wu ni wu.
5 Inaani sawe sinakhuruwela wookhwani.
Meecelo awe anakeriha o Mahiye.*
6 Muthiyana yoola hanapwacha ephiro ya okumi.
Onamoona weeca, ahisuwelaka onayeiyewo.
7 Vano anaaka, mukiwiriyane
Nave muhihiye yeeyo kinooleelaakaani.
8 Okhale ocai wa muthiyana yoola;
Ohaacameleru mulako wa empa awe;
9 Wi ohaavahe akina ncicimiho naa,
Naari wi ohihooxeye mu iyaakha sincipale;*
10 Wi achu akina ehimalihe sookhalano saa,*
Nave yawiima ya muteko aa wakuru ehivolowe mu empa ya muchu mukina.
11 Moohiyana, onahaala othukumelaka omakuchuwelo wa okumi aa,
Vaavaa ethai aa ni mwiili aa sineeraaya sooceke,
12 Ni oloce: “Kaakhoocelani olaka!
Murima aka waanyemulelani osameliwa!
13 Nkaawiriyana nsu na ahusiha aka,
Naari mano waapwacha yaawo yaakileeliha.
14 Kaahanle vakhaani omorela mu soohooxa
Vamiithoni va muloko woothene.”
16 Apwanne anaacuucu aa yaanaphwanela oyeeheryeya muramphani,
Mihice saa sa maahi inayeeheryeya mmapuro awaaciwamo?
17 Ekhale pahi awaa
Nave ohikawane ni achu akina.
18 Ehime aa* ekhale yooreelihiwa,
Nave ohakalaleke ni mwaaraa a omiravo aa,
19 Ekhomace yookhweleya, naahe oophwaneliwa.
Mapele awe yoohakalaliheke* elukuluku yoothene.
Nave osivela wawe woophareke murima ilukuluku soothene.
20 Vano mwanaka, ntakhara heeni waahaalaawe waavuwa murima ni muthiyana oocheka,*
Naari okhupaarela mapele a muthiyana aweeca pure?*
21 Tiwi, iphiro sa muchu siri vamiithoni va Yehova;
Owo onnavarerya iphiro sawe soothene.
22 Muchu oonanara murima onnaheiwa ni soohesa sawe,
Nave onahaala ophariwa mmikoyi sa yoocheka awe.
23 Onahaala okhwa wanthowa na ohileeleya*
Nave onahaala orimeela wanthowa na ololo awe woopwahererya.
6 Mwanaka, wakhala wi woopaka evaale ni mwaacamani aa,
Wakhala wi moovahana ntata, ororomelihaka echu ni muchu mukina,
2 Waakhanle wi woomorela mmuraakhoni wanthowa na yoororomelihaa,
Waakhanle wi woophariwa ni masu a mwaano mwaa,
3 Mwanaka, weere ela wi wiisoopole,
Woona wi woomorela mmatani mwa mwaacamani aa:
Hawe, wiiyevihe vamiithoni vawe nave mwawaakuveya wamveke ni murima woothene mwaacamani aa wi okhale ootaphuwa.
4 Ohiwale miitho aa wi orupelevo,
Naari mano makwikhwi aa owaphila.
5 Wiisoopole ntoko naahe mmatani mwa mulipa oosaya,
Ntoko palame mmatani mwa mulipa oosaya.
6 Porora we, hawe wahuserye ni ineneele;
Wavarerye iphiro saya nave okhale a miruku.
7 Naamwi sihirino muhooleli, mutokweene, naari mulamuleli,
8 Iho sinnarehererya yoolya aya mu elimwi,
Nave sinniithukumanyerya yoolya mu elukuluku ya ohepha.
9 Porora we, ophiyerya liini orikimukona?
Oni ovinye liini mu ikhoveni saa?
10 Ikhove tonto, otuthela tonto,
Okhuna miwono vakhaani ntakhara wiichuuwa,
11 Vaavanto ohaawa waa onamphiya ntoko mpava,
Nave othoiwa waa ntoko muchu awoopiha.
12 Muchu oonanara murima ni ootakhala onneeca alocaka sawootha;*
13 Onnanyupuliha niitho, onnapaka ineneeryo ni nnaani, nave onnaloca ni ikatha.
14 Ni murima wootakhala,
Ilukuluku soothene onnuupuwela opaka soonanara ni omisa ohiiwanana.
15 Wanthowa nenla, epahu awe enamphiya mootutuxa;
Moohilekela onamunyaanyiwa nave hokhalavo murece.
17 Miitho awiirumiha, nlumi nawootha, matata anayeeha nikhami noohikhalano nthowa,
18 Murima onuupuwela weera sootakhala, inaani inachimakela weera soonanara,
19 Namoona awootha yoowo pahiru onaloca sawootha,
Ni oothene yoole onaala ohiiwanana variyari va anna.
20 Mwanaka, ochariheke nlamulo na apapaa,
Nave ohihiye ikano sa* amamaa.
21 Ilukuluku soothene omakelele seiho va murimani vaa;
Oware seiho musikoni mwaa.
22 Vaavaa oneeraawe weeceke, iho inamoohoolelaka;
Waakonaka, iho inamoolipeleleka;
Nave waavinyaka, iho inamulocaka ni weyaano.*
23 Tiwi, nlamulo epanthi,
Nave ikano* omwaleela,
Nave osameliwa wa olaka eri ephiro yooyano wookumini.
24 Iho inanwaakiha wa muthiyana aweera soonanara,
Wa nlumi noolekecha na muthiyana aweeca pure.*
25 Ohimuchune mmurimani mwaa wa nthowa na oreera wawe
Naari ohiwokeye wa nthowa na miitho awe awaalula murima,
26 Namararuwe, onnamweeriha mulopwana okhala ntoko nipatuso na epaau,
Nto muthiyana a mulopwana mukina onasaya okumi wookhweleya.
27 Apwanne muchu onnawerya wuukela makhala a mooro vachirima nave ikuwo sawe ihivya?
28 Naari mano weeca vamakhalani a mooro nave inaani sawe ihivya?
29 Ti yeela eneereya ni muchu yoowo onakona ni mwaara a muchu mukina;
Yoole oni amutannye hooceela olakiwa.
30 Achu hanamuthanya mpava
Wakhala wi oniiya yoolya wi iipheno etala.
31 Nto aphariwa, onamukookiha ikwaha thanu napiili;
Owo onarwa aveleela ichu soothene sookhweleya sa vaate vawe.
33 Owo onahaala ohalano pahiru makhwaca ni onyemuwa,
Nave onyemuwa wawe horwa oxipha.
34 Tiwi ehace ennatannya esara ya iyawe;
Owo hooniherya ikharari vaavaa oneereiye inle ikuhu.
35 Owo harwa eemererya oliviwa;*
Owo hamaala moohipwacha waaca wa yamahala oneeraawe omvahe.
7 Mwanaka, wiiweleleke masu aka,
Nave okhapelele mmurimani malamulo aka.
2 Wiiweleleke malamulo aka nave onamukhala.
Okhapelele ikano* saka ntoko erukuruku ya niitho naa.
3 Omakelele yaawo mwiikathani mwaa;
Orepe yaawo va ethaapwa ya murimaa.
4 Oloce wa miruku: “Weyo wa murokora aka,”
Nave wiichane wiiwexexa ntoko “mmusi aka,”
6 Va xanelani ya empa aka,
Kaaweha vathi orweela va xanelani,
7 Nave kaavareryaka achu oohisuwela,
Variyari va amiravo, kaamoona mmiravo mmoha muru awe wahaalapa.*
8 Owo aavira waacamela mphiro onakeriha wa muthiyana yoole,
Nave aahapuwa anaya vaate va muthiyana yoole
9 Oxekuwa, nsuwa nneenle,
Ohalaka vakhaani ophiya ohiyu, ni epiiphi.
10 Voocharela kaamoona muthiyana amuthikireryaka mmiravo,
Awanre ntoko* capaheya, ni ovyaka wa murima.
11 Owo muthiyana eelavilavi ni ooroxa.
Nave hanakiraathiru* vaate.
12 Vakina vaya ori muramphani, naari mmapuro awaaciwamo;
Owo onniipitha waacamele mmakhulukano.
13 Owo onnamphara mmiravo nave onnamvaha epeexu;
Ni oweha woolekecha, owo onnaloca wa mmiravo:
14 “Miyaano kaaphwanela ovaha mukucho wa murecele;
Olelo kohaakhwaniherya malakano aka.
15 Ti nthowa nene koothikirenryaaka,
Wi kiwaavye, nave kohoophwanya!
16 Kohaatelelavo ekuwo yasisapoxa vakaamani vaka,
Ya mathepa* oohiyanahiyana yeeyo enarwa o Yikuputu.
17 Koomiserya vakaamani vaka makhurwa awunkhela a miira, aloyesi ni kanela.
18 Orwe, nihapaliwe ni osivela ophiyerya wooxiixelo;
Hanko napuhe vamoha osiva wa osivela,
19 Tiwi, aiyaka haawowo owaani;
Awo aapaka mukwaha woorekama.
20 Awo aakuxa murupa wa ikhorowa,
Nave hekookawo mweeri ohiphiyale veeri vaya.”
21 Owo onnanwoka mmiravo ni masu mancipale.
Onnamulekecha ni masu ookurumuxa murima.
22 Moohilekela mmiravo onnamuchara, ntoko emope enaya wiiphiwa,
Ntoko mulolo onaya olakiwa va mwiri,*
23 Ophiyerya nivaka nimuthoronle hapa awe;
Hiihaa ntoko epalame enavavela va muraakhoni, owo hanasuwela wi eyo enahaala omaliha okumi awe.
24 Vano, anaaka, mukiwiriyane;
Nwiriyane phaama yeeyo kinalocaaka.
25 Ohihiye wi murimaa ohuwele, wookerihaka mu iphiro sa muthiyana yoole.
27 Empa awe enakeriha o Mahiye;*
Ennamukuruxela muchu mmapuro yaawo arimo alipa ookhwa.
8 Apwanne tahi miruku inakhuwela?
Apwanne tahi wiiwexexa onavuwiha nsu naya?
2 Iho sinneemela mmapuro oocukhuwa muxerexe mwa ephiro,
Mmakhulukano a arampha.
3 Vamoha ni mmilako mitokweene inakeriha opooma,
Mmilako mitokweene,
Iho sinnatitelela okhuwela moovuwa iriki:
4 “Nyuwo achu, miyaano kinnawiichanaani;
Kinnavuwiha nsu naka wa oothene.*
5 Nyuwo achu oohisuwela, muhuserye okhala awiisuwela;
Alolo nyu, mukhaleno murima wa miruku.*
6 Nwiriyane, woona wi yeeyo kinalocaaka ti yoochuneya,
Iyano saka sinaloca yeeyo eri yawookololowa;
7 Eyano aka enalaleya eparipari ni masu avathivathi,
Nave iyano saka sinniica yeeyo eri yootakhala.
8 Masu oothene kinalocaaka tawookololowa.
Haavo ari awootha naari oowoka.
9 Masu yaawo oothene tawiiweya phaama wa yoole ori oosuwela
Ni awookololowa wa yaale aphwannye masuwelelo.
10 Mweemererye olaka waka ohiya eparata,
Vamoha ni masuwelelo ohiya ooru aphaamaxa,
11 Woona wi miruku ti saphaamaxa opwaha maluku ookhweleya;*
Hiyaavo echu ekina yookhweleyasa enawerya olikanyihiwano seiho.
12 Miyo, miruku, kimanke vamoha ni wiisuwela;
Koophwanya masuwelelo ni mavyakelo a wuupuwela.
13 Omoova Yehova onataphulela wiica yoonanara.
Miyaano kinniica wiisoona, wiirumiha, ephiro yoonanara ni masu ootakhala.
14 Kookhalano ikano saphaama ni miruku soophara muteko;
Wiiwexexa ni owerya ti sawaka.
15 Moorweela wa miyaano mamwene annalamulela,
Nave alamuleli annatikitherya malamulo awookololowa.
16 Moorweela wa miyaano ahooleli annalamulela,
Nave asitokweene annathoriha mwawookololowa.
17 Kinnaasivela yaale anakisivela
Nave yaale anakaavya anahaala okiphwanya.
18 Muhakhu ni ncicimiho siri ni miyaano,
Vamoha ni oreela woohimala* ni wookololowa.
19 Yawiima aka ti yaphaamaxa opwaha ooru, aa, opwaha ooru oorehereryiwa,
Nave yeeyo kinakumihaaka ti yaphaamaxa opwaha eparata yasisapo.
20 Kinneeca mu ephiro yawookololowa,
Veeri va iphiro sa ekhaikhai;
21 Kinnaavaha yoohiyeryiwa yasisapo yaale anakisivela,
Nave kinnasareiha makhupi aya.
22 Yehova ookipatuxa ntoko mapacereryo a ephiro awe,
Ka muteko awe woopacerya wa miteko sawe sakhalaisa.
23 Kaatikitheryiwa mu ilukuluku sakhalai,*
Wuupaceryani, ehaakumve okhalavo elapo.
24 Kiyariwe* ehaakumve okhalavo maahi awiixa,
Sihaakumve okhalavo mihice soosareya maahi.
25 Sihaakumve otikitheryiwa miyaako,
Ikumukumu sihaakumve okhala, keera kiyariwe,
26 Nlelo Muluku ahaakumve opaka elapo yavathi vamoha ni imaca saya
Naari mano nchupi noopacerya na veelaponi ya vathi.
27 Vaavaa aarehereryeiye erimu, miyaano kaakhalavo;
Vaavaa aaheleiyevo munlaano variyari va erimu ni ephareya,
28 Vaavaa aatikitheryeiye meeku osulu,
Vaavaa aathipeleiye anaacuucu a maahi awiixa,
29 Vaavaa aaheleiye minlaano sa ephareya
Wi maahi aya ehipwaheke mummo owo aalamulenleiye,
Vaavaa aatikitheryeiye mathipelo a elapo,
Miyaano kaari yoowo owo aamukhweleiyexa nihiku ti nihiku;
Kaanahakalala* vamiithoni vawe ilukuluku soothene;
31 Kaanahakalala ni elapo owo opatunxeiye wi ekhaliwekemo,
Nave kaanasiveliwa xaxaxa ni anamwane aachu.
32 Vano, anaaka, mukiwiriyane;
Tiwi oohakalala ti yaale anakhapelela* iphiro saka.
33 Nwiriyane olaka nave mukhale a miruku,
Muhirwe mukhooce.
34 Oohakalala muchu yoowo onakiwiriyana
Moorweela wa ophiya wooxiixelo ene* va mulako aka nihiku ti nihiku,
Nave moorweela wa owehererya va mulako wa empa aka;
35 Tiwi, yoole onakiphwanya onarwa aphwanya okumi,
Nave onahaala waakhela weemereryiwa ni Yehova.
36 Nto yoole onakikhooca, oniipahula mwaneene,*
Nave yaale anakiica, anasivela okhwa.”
9 Miruku seeparipari sooteka empa aya;
Sohaapacha apoco aya athanu napiili.
3 Iho sohaaruma anamuteko aya aasithiyana
Wi yakhuwele mmapuro oocukhuwa a epooma, eriki:
4 “Achu oothene oohisuwela, murwe nno!”
Wa yaale ahinalapa muru,* miruku sinnaloca:
5 “Murwe, mukhuure epaau aka
Nave muwurye eviinyu aka yawaakanyeryiwa.
6 Muhiye oculi ohisuwela wanyu* nave munamukhala;
Muchareke ephiro ya osuwelaxa.”
7 Yoole onamookolola muchu oonyemula, onniiruuhela munyemu,
Nave yoole onamulaka muchu oonanara murima, onniiruuhela epahu.
8 Ohimulake muchu oonyemula, woona wi onanwiicaka.
Omulakeke muchu a miruku, nave owo onamoosivelaka.
9 Omuleeliheke muchu a miruku, nave owo onamukhala amirukuxa.
Omuhusiheke muchu awookololowa murima, nave owo onamwaceererya masuwelelo awe.
10 Omoova Yehova ti mapacereryo a miruku,
Nave omusuwela Aweelaxa ori osuwelaxa.
11 Tiwi, moorweela wa miyo, mahiku aa anamukhala awaaca,
Nave iyaakha sa okumi aa inamwaaceereryiwa.
12 Wakhala a miruku, eyo enamukhala ya mphurelo wa weyo mwaneene;
Nto wakhala oonyemula, yoowe ene toni ohooxeyeke ni sookhumelela sene.
13 Muthiyana ori mulolo teelavilavi.
Owo haniisuwela nave hanasuwelaru echu.
14 Owo onnakiraathi vamulako va empa awe,
Va ekatera, va nipuro noocukhuwa na epooma,
15 Nave onnawiichana yaale anavira,
Yaale anachara ephiro aya, ariki:
16 “Achu oothene oohisuwela, murwe nno.”
Wa yaale ahinalapa muru* owo onnaloca:
17 “Maahi awiiyiwa tawi vyaa,
Nave yoolya enalyiwa moovitheya ti yoosivaxa.”
18 Nto awo hanasuwela wi achu ookhwa ari vaate vawe,
Nave wi oowompwa awe ari Mmahiye* awiixa.
10 Masiposipo a Solomoni:
Mwaana a miruku onnaahakalaliha apapa awe,
Nto mwaana ori mulolo onnaathananiha amama awe.
2 Muhakhu onaphwanyiwa moonanara hophuriha echu,
Nto ekhaikhai ennamvuluxa muchu wookhwani.
3 Yehova haweeriha awookololowa murima* okhwa etala,
Nto onamwaakhwatiiherya oonanara murima yeeyo awo aninlelaaya.*
4 Mata ooporora annahaawiha,
Nto mata oophara muteko annaruuha muhakhu.
5 Mwaana oneera ichu mwa miruku onnahepha elukuluku ya elimwi,
Nto mwaana oneera ichu mwawuuliha muru onamoona okona elukuluku ya ohepha.
6 Mareeliho ari vamuru va achu awookololowa murima,
Nto eyano ya achu oonanara murima enniipithiha nlala.
7 Awookololowa murima onamuupuweleliwa nave onamureelihiwa,*
Nto nsina na achu oonanara murima nnamuuca.
8 Yoole orino murima wa miruku onneemererya ikano,*
Nto yoole onaloca moololo onammorela mu soohooxa.*
9 Yoole oneeca moororomeleya onamweecaka ahoovaka,
Nto yoole onakocopiha iphiro sawe onamphwanyiwa.
10 Yoole onanyupuliha niitho moonanara onnatannya makacamiho,
Nave yoole onaloca moololo onammorela mu soohooxa.*
11 Eyano ya achu awookololowa murima ehime ya okumi,
Nto eyano ya achu oonanara murima ennavitha nlala.
12 Wiicana onnatannya owanawana,
Nto osivela onnakhuneela soocheka soothene.
13 Miruku sinaphwanyeya mwaano mwa yoole orino wiiwexexa,
Nto ekopo eri ntakhara eculi ya yoole ohinalapa muru.*
14 Yaale ari a miruku anniithukumanyerya masuwelelo,
Nto eyano ya alolo eri waacamela epahu.
15 Muhakhu* wa muchu ooreela ti epooma awe yoolipihiwa.
Epahu ya mulipa oohaawa ti ohaawa wawe.
16 Miteko sa achu awookololowa murima sinakeriha wookumini;
Nto yawiima ya muteko wa achu oonanara murima enakeeriha wa yoocheka.
17 Yoole oneemererya olakiwa onnooniherya ephiro ya wookumini,*
Nto yoole onakhooca osameliwa onnaahuweliha akina.
19 Masu yaaca, ti wooliva osepa yoocheka,
Nto yoole onavareryela nlumi nawe onneerano ichu mwa miruku.
20 Nlumi na achu awookololowa murima nri ntoko eparata yaphaamaxa,
Nto murima wa achu ootakhala ti wasisapo vakhaani.
21 Masu a achu awookololowa murima annaacelekhela* ancipale,
Nto alolo annakhwa nthowa na ohilapa muru.*
22 Ti mareeliho a Yehova anamweeriha muchu okhala a muhakhu.
Nave Owo hanaaceereryavo yawiicela* vyakala.
23 Wa mulolo, wiivoliherya mmeecelo awuuliha muru, ori ntoko othata,
Nto muchu awiiwexexa ookhalano miruku.
24 Yeeyo achu oonanara murima anoovaaya enamwaaphacuwela;
Nto yookhwela ya achu awookololowa murima anamvahiwa.
25 Echeku yawoopiha yavira, achu oonanara murima hekhala,
Nto awookololowa murima ari ntoko mathipelo yaawo anakhala okhala wookhala.
26 Hiihaa ntoko viinyu oonyuunya* mwaano ni mwiixi onasoosihaaya miitho,
Ti hiihaa tho porora wa yoole onamurumiha.*
27 Omoova Yehova onnaaceererya okumi,
Nto iyaakha sa achu oonanara murima sinamukhuveihiwa.
28 Ewehereryo ya achu awookololowa murima ennaruuha ohakalala,
Nto ewehereryo ya achu oonanara murima enamucakanela.
29 Ephiro ya Yehova nipuro noolipihiwa wa achu oororomeleya,
Nto wa achu ootakhala enataphulela otoloxiwa.
30 Achu awookololowa herwa yuuwihiwa,
Nto aweera soonanara herwa tho emaka veelaponi yavathi.
31 Eyano ya achu awookololowa murima ennakumiha* miruku,
Nto nlumi na achu ootakhala nnamukwasiwa.
32 Iyano sa achu awookololowa murima soosuwela yeeyo eri yoohakalaliha,
Nto eyano ya achu oonanara murima ti yootakhala.
11 Epalansa yoohiroromeleya* ti yoothanyeya wa Yehova,
Nto mphimo wawaakhwanela* onnamuhakalaliha yoowo.
2 Vaavaa onaphiyaaya wiisoona, voocharela onnaphiya olamwihiwa,
Nto miruku iri ni achu awiiyeviha.
3 Ororomeleya wa achu awookololowa murima onnaahoolela yaawo,
Nto owoka wa achu oohuweliha onamwaatoloxa.
4 Muhakhu* hophuriha echu nihiku na esara,
Nto wookololowa onammwaakiha muchu wookhwani.
5 Wookololowa wa yoole ori oororomeleya onnookolola ephiro awe,
Nto ootakhala onamuuwa wanthowa na onanara wawe murima.
6 Wookololowa wa achu awookololowa murima onahaala waavuluxa,
Nto achu oowoka anamuheiwa ni soochuna saya.
7 Vaavaa onakhweiye muchu oonanara murima, ewehereryo awe ennacakanela;
Soothene aaweheryeiye ophwanya ni ikuru sawe, sinnacakanela tho.
8 Awookololowa murima onnoopoliwa mu sawuukhula,
Nave oonanara murima onnakhala mu nipuro nawe.
9 Masu a mulipa oomwaryeya* annamurimeeliha mwaacamani awe,
Nto ni masuwelelo, awookololowa murima annavuluxiwa.
10 Oreera murima wa achu awookololowa onnahakalaliha epooma,
Nave vaavaa oonanara murima anakhwaaya, onnakhalavo okhuwela woohakalala.
11 Wa nthowa na mareeliho a awookololowa murima, epooma ennavuwihiwa,
Nto ni masu aachu oonanara murima, eyo ennakumuliwa.
12 Yoole ohinalapa muru* onnamukhaliha mukhweiye mwa munyemu,
Nto muchu oosuwelaxa onakhala oomaala.
14 Ohirivo ohoolela wa miruku,* muloko onnuuwa,
Nto onnakhalavo sookhumelela saphaama* ni alipa a miruku ancipale.
15 Yoole onapaka evaale ni muchu mukina, mweeparipari onamukhalano makacamiho,
Nto yoole onasepa* ovahana ntata ni muchu mukina aroromelihaka echu onamukhala ookhapeleleya.
16 Muthiyana ooreera murima* onnaakhela ncicimiho,
Nto achu ootakhala anniikuxerya muhakhu.
17 Muchu aphaama* onniiseerela saphaama yoowo mwaneene,
Nto muchu oowali onniiruuhela soonanara* wa yoowo mwaneene.
18 Yoole ori oonanara murima onaakhela nchuwelo noohiphuriha echu,
Nto yoole onaala wookololowa onnaakhela nchuwelo neeparipari.
19 Yoole ori oolakelela opakaka yeeyo eri yawookololowa ori mu ephiro enakeriha wookumini,
Nto yoole onachimakela yeeyo eri yoonanara ori mu ephiro enakeeriha wookhwani.
20 Yaale a murima wootakhala toothanyeya wa Yehova,
Nto yaale arino meecelo oororomeleya annamuhakalaliha yoowo.
21 Ororomele ela:* Muchu oonanara murima hooceela olakiwa,
Nto anamwane a achu awookololowa murima anamoopowa.
22 Hiihaa ntoko muneela a ooru va mpichini wa ekupa,
Ti hiihaa tho muthiyana ooreera onakhooca mikhalelo saphaama.
23 Yoochuna ya awookololowa murima ennaruuhela yaphaama,
Nto yeeyo aweera soonanara anawehereryaaya ennaruuhela esara.
24 Ookhala onavaha mwa mahala* nave wookuchulani onnakhalano sincipale;
Nave mukina onakhooca ovaha yeeyo aaphwaneleiye ovaha, nto wookuchulani onnathoiwa.
25 Muchu onavaha ni murima woothene onarwa areela,*
Nave yoole onaariiryiha murima* akina onarwa ariiryihiwa tho murima.
26 Achu enarwa emuulumela yoole onavovela* soolya,
Nto anammureeliha yoole onatumiha seiho.
27 Yoole onaavya moowetha weera yeeyo eri yaphaama, onarwa aakhela mahala,
Nto yoole onaavya yoonanara, chiryene yoonanara eyo enarwa emphacuwela.
28 Yoole onaroromela muhakhu awe onamuuwa,
Nto awookololowa murima anamphuwa ntoko ephovo.
29 Oothene yoole onaruuhela makacamiho* echoko awe onarwa aakhela echeku,
Nave mulolo onamukhala kapuro a yoole a murima wa miruku.
30 Yawiima ya awookololowa murima mwiri wa okumi,
Nave yoole onaalekecha akina wi yeereke saphaama tamiruku.
31 Waakhanle wi chiryene awookololowa murima annaakhela nchuwelo naya veelaponi ya vathi,
Wootepavo nto wa aweera soonanara ni mulipa ocheka!
12 Yoole onasivela olakiwa onnasivela masuwelelo,
Nto yoole oniica osameliwa muchu ohikhalano miruku.*
2 Muchu aphaama onnaakhela weemereryiwa wa Yehova,
Nto Owo onnamuthoriha muchu onuupuwelela weera soonanara.
3 Haavo onaphwanya okhapeleleya moorweela wa soonanara,
Nto awookololowa murima herwa epholiwa.
4 Muthiyana oowerya, ori ntoko korowa wa aiyawe,
Nto muthiyana oneera ichu mwa wuuliha muru, ori ntoko eyuuce mmakhuvani mwa aiyawe.
5 Muupuwelo wa achu awookololowa murima ti weekhaikhai,
Nto ohoolela wa achu oonanara murima ti woowoka.
6 Masu a achu oonanara murima, muraakho wawiipha,*
Nto eyano ya awookololowa murima ennaavuluxa yaawo.
7 Vaavaa oonanara murima anatoloxiwaaya, awo annacakanela,
Nto empa ya achu awookololowa murima enamwiikhalelaru.
8 Muchu onaloca mwa miruku onamucicimihiwa,
Nto a murima woowoka onamukhalihiwa mwa munyemu.
9 Ti waphaama okhala muchu oohisuwanyeya ni okhalano namuteko mmoha
Opwaha wiicicimiha ohirino yoolya.*
10 Awookololowa murima onnaathokororya axinama awe a vaate,
Nto ophiyerya wi ikharari sa muchu oonanara murima owali.
11 Yoole onalima emaca awe onamukhalano soolya sawaaca,
Nto yoole onaweiwa iikaraka ichu sihinaphuriha echu muru awe honalapa.*
12 Ootakhala onnakhalela nrima yeeyo achu akina oonanara murima anasayaaya,
Nto mutathari wa achu awookololowa murima onniimiha sawiima.
13 Muchu oonanara murima onnaheiwa ni malocelo awe oocheka,
Nto awookololowa murima onnakophola wa sookacamiha.
14 Mwa sawiima sa masu awe,* muchu onnaakhwaneliwa ni yeeyo eri yaphaama,
Ni muteko wa matata awe owo onamuchuweliwa.
15 Ephiro ya mulolo ti yawookololowa vamiithoni vawe,
Nto a miruku onneemererya ikano.
17 Namoona oororomeleya onnaloca eparipari,*
Nto namoona oowoka onaloca sawootha.
18 Masu analociwa ehuupuweleliwe ari ntoko makhwaca a nlema,
Nto nlumi na achu a miruku murece woopenuxa.
19 Iyano sinaloca eparipari sinamwiikhalelaru okhala wookhala,
Nto nlumi nawootha nnamukhala pahiru mu elukuluku vakhaani.
20 Wookhalamo owoka mmurimani mwa yaale anuupuwelela weera soonanara,
Nto yaale anakhaviherya wi okhalevo* murecele annakhalano ohakalala.
21 Hiyaavo yoonanara eni emphacuwele awookololowa murima,
Nto oonanara murima anamuhooxeya ni ipahu sincipale.
22 Iyano sawootha ti soothanyeya wa Yehova,
Nto yoole oneerano ichu moororomeleya onnamuhakalaliha yoowo.
23 Muchu a miruku onnavitha yeeyo osuwenleiye,
Nto alolo tawaaluwa murima yoonihaka ololo aya.
24 Ntata noowetha nnamulamulela,
Nto matata ooporora anamphara miteko soolamuleliwa.
25 Wuukhuwa onneeteteiha murima wa muchu,*
Nto masu aphaama annahakalaliha murima.
26 Awookololowa murima annaavya nipuro nooreera na olyihavo muhuwo aya,
Nto meecelo a achu oonanara murima annaahuweliha yaawo aneene.
27 Muchu ooporora aya osaya haniikara echu,
Nto owetha ori muhakhu wookhweleya wa muchu.
28 Ephiro yawookololowa enakeeriha wookumini;
Mu ephiro yeela hiwaamo okhwa.
13 Mwaana a miruku onneemererya olaka wa apapa awe,
Nto oonyemula hanawiriyana aasameliwaka.*
2 Mwa sawiima sa masu awe* muchu anarwa alya yeeyo eri yaphaama,
Nto yoochuna ya achu oowoka nlala.
3 Yoole onavareryela eyano awe* onnakhapelela okumi awe,
Nto yoole ohinawala iyano sawe* onamutoloxiwa.
4 Muchu ooporora onnachuna sincipale, nto haano echu,
Nto muchu oowetha onamureela.*
5 Awookololowa murima onniica sawootha,
Nto saweera sa oonanara murima sinnaruuha wuuliheya muru ni olamwa.
6 Wookololowa onnamukhapelela yoole oneeca mu ephiro yoohikhalano nthowa,
Nto onanara murima onnamuuwiha mulipa oocheka.
7 Akina anniiseera okhala a muhakhu, nto haano echu;
Akina anniiseera okhala oohaawa, nto erinono muhakhu muncipale.
8 Muhakhu onnakhala yawoopola ya okumi wa muchu,
Nto oohaawa hanoopopihiwaru.*
9 Omwaleela wa achu awookololowa murima onnaarya moopwahaxa,*
Nto epanthi ya achu oonanara murima enamuxipihiwa.
10 Wiisoona onaruuha pahiru owanawana,
Nto miruku iri ni yaale anaavya ikano.
11 Muhakhu onaphwanyiwa mwawaakuveya* onarwa ovukuwa,
Nto muhakhu wa yoole onathukumanya vakhaani-vakhaani* onarwa waaceereryeya.
12 Owehererya woolekela* wiiceliha murima,
Nto yoochuna yaakhwaniheryiwe eri ntoko mwiri wookumi.
13 Yoole onathanya yooleeliherya* onamulakiwa,
Nto yoole onacicimiha malamulo onamuchuweliwa.
14 Ohusiha wa* muchu a miruku ori ehime ya okumi
Nave onnarapeliha wa miraakho sa okhwa.
15 Miruku sawiixeela sinnaruuha weemereryiwa,
Nto ephiro ya achu oowoka ti yoovila.
16 Muchu a miruku onneerano ichu mwa miruku,
Nto mulolo onnooniherya ololo awe.
17 Namuchaka oonanara murima onnuuwela mmakacamiho,
Nto murummwa oororomeleya onnaruuha mphurelo.
18 Yoole onakhooca olakiwa onnahaawa ni olamwa,
Nto yoole oneemererya wookololiwa* onamucicimihiwa.
19 Yoochuna yaakhwaniheryiwe ti yoosiva wa muchu,
Nto mulolo onniica ohiya yoonanara.
20 Yoole oneeca ni achu a miruku onamukhala amiruku,
Nto yoole onakhala vamoha ni alolo yoonanara enarwa emphacuwela.
21 Epahu ennawiikara alipa oocheka,
Nto oreela onnaachuwela achu awookololowa murima.
22 Muchu aphaama onnaahiyerya asisulwaawe yoohiyeryiwa,
Nto muhakhu wa mulipa oocheka okuheryiwe awookololowa murima.
23 Emaca ya muchu oohaawa ennavaha yoolya yincipale,
Nto eyo enanwerya okuxiwa* ni ohookololowa murima.
25 Awookololowa murima onnalya nave avona,
Nto erukulu ya achu oonanara murima henakhalamo echu.
14 Muthiyana ori a miruku chiryene onnalipiha empa awe,
Nto oololo onnamwarya ni matata awe.
2 Yoole oneeca mu ekhaikhai awe onnamoova Yehova,
Nto yoole onachara iphiro soowoka* onnamunyemula Yoowo.
3 Ekopo ya wiisoona eri mwaano mwa alolo,
Nto iyano sa achu a miruku sinamwaakhapelela.
4 Saahikhalavo imope, nipuro onalyihiwavo muhuwo nnakhala nooreera,*
Nto ni ikuru sa emope sinnahemphwa soolya sincipale.
5 Namoona ororomeleya hanootha,
Nto namoona oowoka onaloca pahiru sawootha.
6 Muchu oonyemula onnaavya miruku nave hanaphwanyaru,
Nto masuwelelo anarwa mookhweya wa yoole orino wiiwexexa.
7 Okhale ocai wa muchu yoowo ori mulolo,
Woona wi mwaano mwawe hophwanyamoru masuwelelo.
8 Miruku sinnamweeriha muchu a miruku wiiwexexa ephiro awe,
Nto alolo annawokiwa* ni ololo aya.
9 Alolo yacheka anamoona otheya,
Nto variyari va awookololowa murima, nookhalavo nchuno na opaka murecele.*
10 Murima ti murima onnasuwela osooseya waya,
Nave haavo muchu mukina onawerya wuuka ohakalala waya.
11 Empa ya achu oonanara murima enamunyaanyiwa,
Nto muxakala wa awookololowa murima onarwa oreela.*
12 Wookhalavo mphiro onakhala wi ti waphaama wa muchu,
Nto wookuchulani onakeriha wookhwani.
13 Naamwi muchu atheyaka, akhweya murima onnoona wiicela,
Nave ohakalala onanwerya omala ni othanana.
14 Yoole ori oomwaryeya mmurimani onarwa ahepha sookhumelela sa iphiro sawe,
Nto muchu aphaama onnahepha nchuwelo na saweera sawe.
15 Muchu oohisuwela onneemererya soothene inalociwa,
Nto muchu a miruku onnuupuwelela phaama ahaakumve weeravo echu.
16 Muchu a miruku toovyaka nave onnarapela yoonanara,
Nto mulolo haniikasoopa* nave tawiiroromela.
17 Yoole onaakuvela onanariwa oneera soololo,
Nto muchu a mavyakelo a wuupuwela onniiciwa.
18 Oohisuwela anamwaakhela soololo,
Nto achu a miruku annachuweliwa ni masuwelelo.
19 Achu oonanara murima enarwa ekokhora vamiithoni va achu aphaama,
Nave achu ootakhala enarwa ekokhora vamilako mitokweene sa achu awookololowa murima.
20 Oohaawa onniiciwa ophiyerya ni mwaacamani awe,
Nto muchu a muhakhu waacano asinthamwene.
21 Yoole onamuthanya mwaacamani awe onnacheka,
Nto oohakalala ti yoole onooniherya niphwanya wa oohaawa.
22 Apwanne herwa erimeela yaale anuupuwelela weera soonanara?
Nto yaale ari oolakelela weera saphaama anamphwanya osivela woororomeleya ni ororomeliwa.
23 Wookhalavo mphurelo mmuteko woothene wakuru,
Nto oweiwa olocaru ohaawiha.
24 Korowa a achu a miruku muhakhu aya,
Nto ololo wa alolo, ololo pahi.
25 Namoona eeparipari onnavuluxa ikumi,
Nto namoona oowoka onaloca pahiru sawootha.
26 Omoova Yehova onnamweeriha muchu okhalano nroromelo noolipa,
Ni nchawelo wa anamwane awe.
27 Omoova Yehova eri ehime ya okumi,
Nave onnarapeliha wa miraakho sa okhwa.
28 Waaca wa muloko wa achu ncicimiho na mwene,
Nto mulamuleli yoowo ohirino achu awaalamulela toomaneya.
29 Yoole ohinaakuvela onanariwa ookhalano wiiwexexa wawaaca,
Nto yoole ohinapisa murima onnooniherya ololo awe.
30 Murima woomaaleleya onnavaha okumi mwiili,
Nto nrima* wuuciha makhuva.
31 Yoole onamwiiyera oohaawa onamuruwana yoole ompanke,
Nto yoole onooniherya niphwanya wa oohaawa onnamucicimiha yoowo.
32 Yoole ori oonanara murima onamuuwihiwa ni soonanara sawe,
Nto awookololowa murima onarwa aphwanya nchawelo mu ororomeleya wawe.
33 Miruku sinniichuuwa moomaaleleya mmurimani mwa muchu awiiwexexa,
Nto alolo anamoona wooneiha pahi.
34 Wookololowa onnavuwiha nloko,
Nto yoocheka olamwiha maloko.
35 Mwene onnahakalala nnamuteko oneera ichu mwa miruku,
Nto onnanyeenyeya ni yoole oneera ichu mwawuuliha muru.
2 Nlumi na achu a miruku ninnapharihela phaama masuwelelo,
Nto eyano ya alolo enakumiha masu oololo.
3 Miitho a Yehova ari voothevene,
Yaavareryaka oonanara murima ni aphaama.
5 Mulolo hanacicimiha olaka wa apapa awe,
Nto yoole ori a miruku onneemererya wookololiwa.*
6 Vaate va muchu awookololowa wookhalavo muhakhu muncipale,
Nto yawiima ya muteko wa* yoole ori oonanara murima ennamuruuhela makacamiho.
7 Iyano sa achu a miruku sinnamwaryamwaxa masuwelelo,
Nto murima wa alolo honasiveliwano weerano yeela.
8 Mukucho wa achu oonanara murima ti woothanyeya wa Yehova,
Nto nivekelo na awookololowa murima ninnamuhakalaliha Yoowo.
9 Yehova onnathanya ephiro ya yoole ori oonanara murima,
Nto owo onnamusivela yoole oniilipixerya weera yeeyo eri yawookololowa.
10 Olakiwa onnooneya okhala woonanara* wa yoole onahiya ephiro,
Nto yoole oniica osameliwa onarwa akhwa.
11 Mahiye* vamoha ni nipuro na otoloxiwa* iri vamiithoni va Yehova.
Hanka nto murima wa achu!
12 Oonyemula hanamusivela yoole onamookolola;*
Owo hanaakoha achu a miruku.
13 Murima woohakalala onnamwaleela ethoi,
Nto murima woothanana onnahiciha munepa.
14 Murima woosuwelaxa onnaavya masuwelelo,
Nto eyano ya alolo enalya* soololo.
15 Wa muchu oothanana, mahiku oothene toonanara,
Nto yoole a murima woohakalala* onnakhalano efesta mahiku oothene.
16 Ti waphaama muchu okhalano vakhaani amoovaka Yehova
Opwaha okhalano muhakhu muncipale ni wuukhuwa.*
17 Ti waphaama olya ntikwa orivovo osivela
Opwaha okhuura emece yoonuna ya emope orivovo wiicana.
18 Muchu onaakuvela onyeenyeya otannya owanawana,
Nto oopixa murima* onnamaaliha waakhulana.
19 Ephiro ya porora ti yoosareya miiwa,
Nto ephiro ya awookololowa murima, rampha a wookowa.
20 Mwaana a miruku onnaahakalaliha apapa awe,
Nto muchu oololo onnaanyemula amama awe.
21 Ololo onnamuhakalaliha yoole ohinalapa muru,*
Nto muchu awiiwexexa oneeca mu ephiro yawookololowa.
22 Apalanu haneeca phaama waahikhalavo ovaanela,*
Nto ni anamiruku ancipale ichu sinnakhumelela phaama.
23 Muchu onnahakalala vaavaa onavaheiye naakhulo* naphaama,
Nave ti waphaama masu ene elociwe mu elukuluku yoophwanelela!
24 Ephiro ya ekumi ennamviiha yoole orino miruku,
Wi emurapelihe yoowo Mahiye,* vathi.
25 Yehova onamunyaanya empa ya achu awiisoona,
Nto onamukhapelela minlaano sa naamukhweli.
26 Yehova onnathanya muupuwelo oonanara a muchu ootakhala,
Nto masu aphaama tooreera wa Yoowo.
27 Muchu awiiphwanyerya onnaruuhela makacamiho* echoko awe,
Nto yoole oniica makhwankwa onamutitelela okhala.
28 Murima wa awookololowa onnuupuwelela ohaakumve waakhula.*
Nto eyano ya achu oonanara murima wuumula ichu soonanara.
29 Yehova ori ocai wa achu aweera soonanara,
Nto onnawiriyana nivekelo na awookololowa murima.
31 Yoole onawiriyana osameliwa yoowo onavaha okumi
Onamaka vamoha ni achu a miruku.
32 Yoole onakhooca olakiwa onanyemula okumi awe,
Nto yoole onawiriyana osameliwa onnaphwanya wiiwexexa.*
33 Omoova Yehova onnamuhusiha muchu okhala a miruku,
Nave wiiyeviha tonapacerya nihaakumve ophiya ncicimiho.
2 Muchu onnaanyiherya wi iphiro sawe soothene ti saphaama,*
Nto Yehova onnaalikhela mathowa* eeparipari a muchu.
3 Oveleele wa Yehova miteko saa soothene*
Nave apalanu aa anamukhumelela phaama.
4 Yehova onneeriha wi soothene ikhaviherye ntakhara yoolakelela awe,
Ophiyerya tho achu oonanara murima ntakhara nihiku na epahu.
5 Oothene a murima wawiirumiha toothanyeya wa Yehova.
Ororomele wi* awo hiyooceela olakiwa.
6 Moorweela wa osivela woororomeleya ni okhala oororomeleya,
Yoohesa ennaleveleliwa, nave moorweela wa omoova Yehova muchu onnarapela yoonanara.
7 Vaavaa Yehova onahakalaleiye ni meecelo a muchu,
Ophiyerya wi owo onneeriha wi amwiicani a muchu owo ekhaleke mmureceleni ni yoowo.
8 Ti waphaama ophwanya vakhaani mwawookololowa,
Opwaha okhalano sincipale ophwannye moohookololowa.
9 Muchu onanwerya wuupuwela meecelo awe mmurimani mwawe,
Nto Yehova tonahoolela inaani sawe.
10 Iyano sa mwene inaphwanela olocaka soolakelela sooveereliwa;*
Owo ahirwe athorihe moohookololowa.
11 Ipalansa ni miphimo soororomeleya ti sa Yehova;
Miphimo soothene mmurupa mukhaani sinapakiwa ni yoowo.
12 Saweera soonanara ti soothanyeya wa mamwene,
Woona wi munyukhu wa omwene onatikitheriwa phaameene ni wookololowa.
13 Masu a achu awookololowa annaahakalaliha mamwene;
Awo annamusivela yoole onaloca eparipari.
14 Esara ya mwene eri ntoko namichaka a okhwa,
Nto muchu a miruku onnakurumuxa* yeeyo.
15 Vaavaa ethoi ya mwene enamwaleelaaya, onnakhalavo okumi;
Mahala awe ari ntoko neeku na epula mu elimwe.
16 Ti wooreeraxa ophwanya miruku opwaha ooru!
Ti waphaamaxa othanla wiiwexexa opwaha eparata.
17 Rampha a awookololowa murima onnarapela yeeyo eri yoonanara.
Yoole onavareryela mphiro awe onnakhapelela okumi awe.
18 Wiirumiha onnamuuwiha muchu,
Nave munepa wa wiikhoma onnamukwaculiha muchu.
19 Ti waphaama okhala awiiyeviha* variyari va achu awiichacala
Opwaha okawana muhakhu wookhoconi ni achu awiikhoma.
20 Yoole onooniherya wiiwexexa mmwaha onamukhumelela phaama,*
Nave oohakalala ti yoole onamuroromela Yehova.
21 Yoole a murima wa miruku onamweeriwa awiiwexexa,
Nave yoole onaloca masu aphaama* toolekechaxa.
22 Wiiwexexa ehime ya okumi wa yaale arinono,
Nto alolo annalakiwa ni ololo aya.
23 Murima wa muchu a miruku onnavaha eyano awe wiiwexexa
Nave onnaaceererya olekecha mmasu awe.
24 Masu aphaama ari ntoko mahavu a enuwi,
Oosiva ntakhara okumi* nave oopenuxa makhuva.
25 Wookhalavo mphiro onakhala wi ti waphaama wa muchu,
Nto wookuchulani onakeriha wookhwani.
26 Nchuno na olya na namuteko ninnamweeriha olapa mwakuru,
Woona wi etala* tenamweeriha weerano yeeyo.
27 Muchu ootakhala onuuhula ichu soonanara;
Masu awe ari ntoko nikalume na mooro.
28 Muchu awaakanyerya otannya ohiiwanana,
Nave mulipa awaapa waamwalanya asinthamwene aphaama.
29 Muchu a nlala onnamuwoka mukhweiye,
Nave onnamukeriha mu ephiro yoonanara.
30 Owo onnanyupuliha niitho vaavaa onuupuweleiye weera sootakhala.
Onnaluma iyano vaavaa oneereiye soonanara.
31 Ipwi korowa ooreera*
Saphwanyiwa mu ephiro yawookololowa.
32 Yoole ohinaakuvela onanariwa taphaama ompwaha muchu oowerya,
Nave yoole oniivareryela mwaneene* taphaama ompwaha yoole onavootha epooma.
33 Ekari ennavonyiwa,
Nto yoolakelela yoothene eyo enavahaaya enarwa wa Yehova.
17 Ti waphaama vaate onalyiwavo nipatuxo nawuuma na epaau orivo murecele*
Ohiyana ni vaate onalyiwavo ifesta* sincipale orivo waakhulana.
2 Namuteko orino miruku onammulamulela mwaana yoowo oneera ichu mwawuuliha muru;
Nave onahaala waakhela nikupa na yoohiyeryiwa ntoko mmoha a munnawe ooyariwano.
3 Eparata ni ooru sinarehereryiwa vamooroni,
Nto Yehova tonaalikhela mirima.
4 Oonanara murima anapwacha masu oophoreiha,
Nave awootha anawiriyana nlumi nootakhala.
5 Onamunyemula oohaawa, onamuruwana yoole Ompanke,
Yoole onahakalala ni ipahu sa akina, hooceela olakiwa.
6 Korowa a achu awuuluvala,
Anamwane a anamwane aya,* nave ncicimiho na anamwane ari asitiithi aya!
7 Masu aphaama tahi oophwanelela wa mulolo.
Hanka nto masu awootha wa mulipa oolamulela!*
8 Yamahala eri ntoko nluku nasisapo* wa mwaneene;
Woothewene onayeiyewo, eyo ennamuruuhela sookhumelela saphaama.
9 Yoole onakhurumuwela* achekeliwa* onnooniherya osivela,
Nto yoole onaakeelela oloca mwaha onnaamwalanya asinthamwene aphaama.
10 Osamela wookhalano ovolowela wawiixeela wa muchu awiiwexexa
Opwaha ommana mulolo ikwaha nsana.
11 Achu oonanara murima pahiru anaavya omwaryeya,
Nto namichaka awuuma murima onamurumihiwa wi aalake.
12 Ori waphaama okumana ni ursu eethiyana aayeleenle asaana awe
Opwaha okumana ni mulolo mu ololo awe.
13 Wakhala wi muchu onnaliva yaphaama ni yoonanara,
Yoonanara herwa evinyavo vaate vawe.
14 Opaceryiha waakhulana ori ntoko ocuula maahi;*
Ovinyevo waakhulana ohaakumve otepa.
15 Yoole ohinamvaha nthowa oonanara murima ni yoole onamvaha nthowa awookololowa,
Oopiili toothanyeya wa Yehova.
16 Mphurelo taani mulolo onakhaleiyeno wakhala wi ookhalano mikhalelo sa ophwanya miruku,
Aneera ahirino nchuno na ophwanya seiho?*
17 Nthamwene eeparipari onnooniherya osivela ilukuluku soothene,
Nave onnakhala munna ooyariwano* mu ilukuluku sa makacamiho.
18 Muchu oohilapa muru* onnavahana ntata ni muchu mukina
Nave onneemererya opaka evaale vamiithoni va mwaacamani awe.
19 Yoole onamusivela waakhulana onnasivela yoocheka.
Yoole onarakamiha mulako awe onaavya epahu.
20 Yoole orino murima wootakhala harwa aphwanya yaphaama,*
Nave yoole onaloca sawootha onammorela mu epahu.
21 Yoole ori tiithi a mwaana ori mulolo onamuthananaka;
Nave tiithi a mwaana oolosowa hanahakalala.
23 Muchu oonanara murima onneemererya makhwankwa moovitheya*
Wi akhoromanyihe ephiro yawookololowa.
24 Miruku iri ohoolo wa muchu oosuwelaxa,
Nto miitho a mulolo annahuwahuwa ophiyerya weiwo elapo ekotenlaayawo.
25 Mwaana ori mulolo onnaathananiha apapa awe
Nave onnaasoosiha murima yaale amuyanre.
26 Tahi waphaama omulaka* awookololowa murima,
Nave waamana achu oocicimiheya ti yoonanara.
27 Muchu a masuwelelo onnavareryela masu awe,
Nave muchu awiiwexexa onnatitelela omaala.*
28 Ophiyerya tho mulolo amaala, onneeriwa a miruku,
Nave yoole onawala iyano sawe, onneeriwa muchu awiiwexexa.
18 Yoole oniivalaanya onaavya soochuna sa yene mwaneene;
Owo onnakhooca* miruku soothene soophara muteko.
2 Mulolo hanasiveliwa ohuserya echu ni akina;
Owo onasiveliwa olaleya yeeyo eri mmurimani mwawe.
3 Oroha onarwa ni achu oonanara murima,
Nave ni onyemula onnarwa wuulihiwa muru.
4 Masu a mwaano mwa muchu ari ntoko maahi awiixa,
Ehime ya miruku eri ntoko muhice woosareya.
5 Tahi waphaama wooniherya nthalu wi muchu amukhaviherye oonanara murima,
Naari mano omukhwatiiherya ekhaikhai awookololowa murima.
6 Masu a mulolo otannya waakhulana,
Nave eyano awe owaniha.
7 Eyano ya mulolo ennamutoloxa yoowo,
Nave iyano sawe muraakho wa okumi awe.
8 Masu a nawoothe ari ntoko ipetisku soosiva,*
Seiho inamiryiwa mookhweya nave ikhuruwela mmirimani.
9 Yoole ori ooporora mmuteko awe
Munna a yoole onatannya otoloxa.
10 Nsina na Yehova muconco woolipa.
Awookololowa murima onnachimakela mpuwa mwaya nave onnakhapeleleya.*
11 Muhakhu wa muchu ooreela epooma awe yoolipihiwa;
Mmuupuweloni mwawe owo ori ntoko mukuso wookhapelela.
12 Muchu ahaakumve wuuwa, murima awe onnakhala wawiikhoma;
Nave wiiyeviha tonapacerya nihaakumve ophiya ncicimiho.
13 Waakhula muchu ahaakumve wiiwa mwaha woothene,
Ololo nave wuuliha muru.
14 Muchu oohakalala mmurimani onanwerya ovilela ni ereca,
Nto taani oni awerye ovilela munepa woothanana?*
15 Murima wa muchu awiiwexexa onnaphwanya masuwelelo,
Nave maaru a achu a miruku annaavya masuwelelo.
16 Yamahala ennahula milako wa yoole onavaha,
Nave ennamweeriha ophiya vamiithoni va achu oochuneya.
17 Oopacerya oloca vamulacuni onakhala ntoko wi haano nthowa,
Ophiyerya aruule mukina nave amukohakoha.*
18 Ovonya ekari onnamaliha owanawana
Nave onnalakelela miyaha variyari va* amwiicani oowerya.
19 Ti woovila omwaacamela munnaa yoowo ori oonyeenyeya opwaha ovolowa mu epooma yoolipihiwa,
Nave wookhala waakhulana onakhala ntoko milako sa epooma yoolipihiwa.
20 Orweela wa sawiima sa masu a muchu* owo onnavoniha erukulu awe;
Owo onarwa avona ni yeeyo iyano sawe inakumihaaya.
21 Nlumi nookhalano owerya wa oruuha okhwa ni okhapelela okumi;
Yaale anasiveliwa opharihela nenlo enarwa elya sawiima saya.
22 Yoole onamuthela muthiyana aphaama onnaphwanya echu yaphaama,
Nave onnaakhela weemereryiwa* wa Yehova.
23 Oohaawa onniikhupanyiha aalocaka,
Nto ooreela onaakhula moowali.
24 Aakhalavo asinthamwene ari ooreheryeya oruuhelana epahu,
Nto ookhalavo nthamwene muchu onaataaneiyeno ompwaha munnawe ooyariwano.
19 Ti waphaama okhala oohaawa ni weeca mwawookololowa
Opwaha okhala mulolo ni oloca sawootha.
2 Tahi waphaama muchu ohikhalano masuwelelo,
Nave yoole oneerano ichu ahipacenrye wuupuwelela* onnacheka.
3 Ololo wa muchu tonakhoromanyiha ephiro awe,
Nave murima awe onnananariwa ni Yehova.
4 Muhakhu onnaaruuha asinthamwene ancipale,
Nto muchu oohaawa onnanyanyaliwa ophiyerya ni nthamwene awe.
5 Namoona awootha hooceela olakiwa,
Nave yoole onaloca pahiru sawootha harwa akophola.
6 Ancipale annaavya weemereryiwa ni muchu oovuwa,*
Nave oothene ari asinthamwene a yoole onavaha samahala.
7 Waakhanle wi oohaawa onniiciwa ni asinnawe,
Hanka nto ni asinthamwene awe, awo anammunyanyala!
Owo onnaachimakela yaawo aavekaka, nto haavo onamwaakhula.
8 Yoole onalapa muru* onniisivela mwaneene.*
Yoole onacicimiha wiiwexexa onamukhumelela phaama.*
9 Namoona awootha hooceela olakiwa,
Nave yoole onaloca pahiru sawootha onamukhwa.
10 Tahi woophwanelela mulolo okhala ooreela;
Naari mano namuteko waalamulela asitokweene!
12 Esara ya mwene eri ntoko woopa murika wa mwaco,
Nto mahala awe ari ntoko nikami niimenle munyepu.
13 Mwaana oololo onnaaruuhela makacamiho apapa awe,
Nave muthiyana oorucu* ori ntoko empa ehinamaala oconya.
14 Empa ni muhakhu yoohiyeryiwa ya asitiithi,
Nto muthiyana a miruku yamahala yoorweela wa Yehova.
15 Oporora oruuha ikhove sawiixeela,
Nave muchu ooporora onamvoliwa etala.
16 Yoole onakhapelela malamulo onnakhapelela okumi awe;
Yoole ohinathokororya meecelo awe onamukhwa.
17 Yoole onooniherya mahala wa oohaawa onampoleya Yehova,
Nave Owo onarwa amukookiherya* wa nthowa na yeeyo owo opankeiye.
18 Omulake mwanaa nlelo erivo ewehereryo,
Nave ohikhaleno nthowa na* okhwa wawe.
19 Muchu awaakuvela onyeenyeya onamulakiwa;
Weererya omwaakiha, okaamweerano yeeyo mwawuuluulela.
20 Owiriyane ekano nave weemererye olaka,
Wi okhale a miruku omwaahiyu.
21 Mmurimani mwa muchu waacamo apalanu,
Nto yookhwela* ya Yehova teni yiikhaleleru.
22 Echu enachuniwa mwa muchu ori osivela wawe woororomeleya;
Nto ti waphaama okhala oohaawa opwaha okhala mulipa awootha.
23 Yoowo onamoova Yehova onamutitelela okhala.
Owo onamwiichuuwa mwawiichaala, nave yoonanara herwa emphacuwela.
24 Porora onnakeriha ntata nawe mutixelani,
Nto onnamvila okeriha yoolya mwaano.
25 Ommane muchu oonyemula wi yoole oohisuwela akhale a miruku;
Omusamele yoole orino wiiwexexa, nave owo onamwaaceererya masuwelelo awe.
26 Yoole onaakhaliha moonanara apapa awe nave onawiikara amama awe
Mwaana awuuliha muru ni oolamwiha.
27 Mwanaka, wahiya owiriyana olaka,
Onamuhuwela mu ephiro ya masuwelelo.
28 Namoona oohiphuriha echu onnanyemula ekhaikhai,
Nave eyano ya achu ootakhala ennamirya yeeyo eri yoonanara.
29 Othoriha wookhapeleliwa ntakhara achu oonyemula;
Nave owaxuliwa, ntakhara iculi sa alolo.
20 Eviinyu munyemu, nave yoowurya yoowaawa henalamuleleya;
Yoole onahuwelihiwa ni seiya haano miruku.
2 Woopiha wa mwene* ori ntoko woopa murika wa mwaco;
Yoole onaroxa esara ya mwene onahela ekumi awe va yawoopiha.
3 Ti woocicimiheya wa muchu osepa waakhulana,
Nto alolo oothene anniivoliiherya mummo.
4 Porora hanalima elukuluku ya oriirya;
Wa nthowa na yeela owo onnavekaveka elukuluku ya ohaca, vaavaa ohinakhaleiyeno echu.*
5 Muupuwelo a murima wa muchu ari ntoko maahi awiixa,
Nto muchu oosuwelaxa onnarika yaawo.
6 Achu ancipale annalaleya osivela waya woororomeleya,
Nto taani onawerya omphwanya muchu oororomeleya?
7 Awookololowa murima oneeca mu ororomeleya wawe.
Oohakalala anamwane awe yaawo eni erwe muhoolo.
8 Vaavaa mwene onakiraatheiye vamunyukhuni vawe woomwene wi athorihe,
Owo onnaatoloxa* aweera soonanara oothene ni miitho awe.
9 Taani onawerya oloca: “Koheeliha murima aka,
Nkaanoru yoocheka”?
10 Miphimo soohiroromeleya ni soowoka*
Ti soothanyeya wa Yehova.
11 Ophiyerya tho wi mwaana* onnasuwanyeya moorweela wa saweera sawe,
Waakhanle wi meecelo awe taphaama ni oophwanelela.
12 Maaru aaniiwa ni miitho anoona,
Yehova topanke yaawo.
13 Ohisivele ikhove, weerano hiihaa onamuhaawa.
Ohule miitho aa, nave onamukhalano yoolya yincipale.
14 “Ela hereenre, ela hereenre!” onnaloca mulipa oothuma;
Voocharela onnapwaha nave onniithamala.
15 Ookhalavo ooru ni maluku* mancipale ookhweleya,
Nto iyano inavaha masuwelelo ti sookhweleyaxa.
16 Okuxe yoowara ya muchu yoowo opanke evaale ni muchu mukina,
Nave wa yoole opanke evaale ni muthiyana* a elapo ekina, okuxe echu awe vyakala ntoko mweemeseryo.
17 Yoolya enaphwanyiwa moowoka ti yoosiva wa muchu,
Nto voocharela, mwaano mwawe onahaala osareyamo maluku.
19 Nawoothe onnamwaramwasa sawiiphiini;
Ohikhale vamoha ni yoole onasiveliwa waapa.*
20 Yoole onawuulumela apapa awe ni amama awe,
Epanthi awe enamuxipihiwa yaphiya epiiphi.
21 Yoohiyeryiwa enaphwanyiwa mmukhalelo woohookololowa woopaceryani
Hekhala nreeliho wookuchulani.
22 Ohiloce oriki: “Kinamunla ikuhu!”
Onweherye Yehova, nave owo onarwa oovuluxa.
23 Miphimo soohiroromeleya* ti soothanyeya wa Yehova,
Nave epalansa yoowoka tahi yaphaama.
24 Iphiro sa muchu sinahooleliwa ni Yehova.
Ti mwawiihai muchu oneereiye awerye wiiwexexa ephiro awe?*
25 Onakhala muraakho wa muchu waakuvela oloca ariki: “Ti yaweela!”
Nave voocharela uupuwela nlakano opankeiye.
26 Mwene a miruku onnaamwalanya achu oonanara mirima
Nave onnaanyikala ni ekaaro yawiipichano.
27 Nwiya wa muchu epanthi ya Yehova;
Eyo ennaalikhela mpuwamwenexa mwa muchu.
28 Osivela woororomeleya ni ororomeleya onnamukhapelela mwene;
Moorweela wa osivela woororomeleya owo onnatikitherya munyukhu awe woomwene.
29 Ovuwa wa amiravo ikuru saya,
Nave ncicimiho na achu awuuluvala ipwi saya.
30 Miititiri ni makhwaca annaviihavo yoonanara,
Nave owaxuliwa onnarehererya omuchu wa mpuwamwenexa wa muchu.
21 Murima wa mwene ori ntoko muhice wa maahi mmatani mwa Yehova.
Owo onnahoolela akerihaka weiwo onachuneiyewo.
2 Muchu onnaanyiherya wi iphiro sawe soothene ti saphaama,
Nto Yehova tonaalikhela mirima.*
3 Opaka yeeyo eri yaphaama ni yawookololowa
Ennamuhakalaliha vancipale Yehova opwaha mukucho.
4 Miitho awiisoona a achu oonanara murima ni murima aya wawiirumiha
Iri epanthi enaamwaleela mu iphiro saya nave ichu seiha yoocheka.
5 Apalanu* a muchu oowetha, mweeparipari annakumiherya sookhumelela saphaama,*
Nto oothene yaale anapaka ichu ehipacenrye wuupuwelela, mweeparipari enarwa ehaawa.
6 Muhakhu onaphwanyiwa ni nlumi nawootha,
Ori ntoko mucarapo ohinalekela, muraakho wawiipha.*
7 Nlala na achu oonanara murima nnamwaatoloxa,
Tiwi awo annakhooca opaka yeekhaikhai.
8 Ephiro ya muchu orino nthowa ti yookocoopa,
Nto saweera sa muchu aweela ti sawookololowa.
9 Ti waphaama okhala vakwantuni, osulu wa empa,
Opwaha okhala mu empa emohamoha ni muthiyana oorucu.*
10 Muchu oonanara murima onanlela yeeyo eri yoonanara;
Owo hanammorela ikharari mwaacamani awe.
11 Vaavaa oonyemula onalakiweiye, oohisuwela onnakhala a miruku;
12 Awookololowa murima onnavarerya empa ya aweera soonanara,
Nave onnawuuwiherya aweera soonanara va epahu.
13 Yoole onaciyela iwaru sawe wi ahiiwe okhuwela wa oohaawa,
Owo tho onahaala okhuwela nave harwa aakhuliwa.
14 Yoovaha enavahiwa wiiphiini ennamaaliha esara;
Nave makhwankwa anavahiwa moovitheya,* annamaaliha onanariwa otokweene.
15 Opaka ichu mwawookololowa ti yoohakalaliha wa muchu awookololowa,
Nto echu yawoopiha wa yaale anapaka soonanara.
16 Muchu yoowo onahuwela mu ephiro yamiruku
Onarwa iichuuwa vamoha ni alipa ookhwa.
17 Yoole onasiveliwa othata* onamuhaawa;
Yoole onasivela eviinyu ni makhurwa harwa areela.
18 Oonanara murima yawoopola wa awookololowa;
Nave oohiroromeleya, onarwa akuxiwa mu nipuro na awookololowa.
19 Ti waphaama okhala otakhwani
Opwaha okhala ni muthiyana oorucu* ni oonyeenyeya.
20 Mu empa ya muchu a miruku wookhalamo muhakhu wookhweleyaxa ni makhurwa,
Nto mulolo hanapharihela phaama* yeeyo oreiyeno.
21 Yoole oniilipixerya waavya wookololowa ni osivela woororomeleya
Onarwa aphwanya okumi, wookololowa ni ncicimiho.
22 Muchu a miruku onanwerya owela ixiri sa* epooma ya achu akuru
Ni onyaanya ipa soolipihiwa seiho yaaroromelaaya.
23 Yoole onakhapelela eyano awe ni nlumi nawe
Onnasepa* makacamiho.
24 Yoole oneerano ichu mwawiikhomaxa
Oniichaniwa awiisoona ni awiirumiha.
25 Yeeyo porora onanleleiye enammwiipha,
Woona wi matata awe annakhooca olapa.
26 Owo onnanlelaxa nihiku noothene,
Nto awookololowa murima onnavaha ni murima woothene.
27 Mukucho wa achu oonanara murima ti woothanyeya.
Hanka nto wakhala wi anavaha ni mathowa oonanara!*
28 Namoona awootha onamukhwa,
Nto muchu onasuwela owiriyana onamukhumelela phaama mu onamoona awe.*
29 Muchu oonanara murima onnaweeriha akina wuupuwela wi toolipa murima,
Nto ti muchu awookololowa murima orino ephiro yaphaama.*
30 Hisaavo miruku, naari wiiwexexa, naari ikano inavaanyihana ni Yehova.
31 Kavalo onarehereryiwa ntakhara nihiku na ekhoco,
Nto ovuluxa ti wa Yehova.
22 Othanla nsina naphaama* ti waphaama opwaha muhakhu muncipale;
Ocicimihiwa* ti waphaama opwaha eparata ni ooru.
2 Muchu ooreela ni oohaawa analikana mmukhalelo ola:*
Oopiili apakiwe ni Yehova.
3 Amiruku oona yawoopiha onniipitha,
Nto achu oohisuwela annapwaherawo nave annahooxeya ni sookhumelela sene.*
4 Yookhumelela ya wiiyeviha ni omoova Yehova
Ori muhakhu, ncicimiho ni okumi.
5 Mu ephiro ya muchu ootakhala wookhalamo miiwa ni miraakho,
Nto yoole onavaha esisapo okumi onnakhala ocai wa seiho.
6 Omuhusihe* mwaana mu ephiro onaphwaneleiye weecamo;
Naamwi uuluvanle, harwa apheruwa mwa yeeyo.
7 Ooreela onnamulamulela oohaawa,
Nave yoole onapoleya kapuro a yoole ompolen’ye.
8 Yoole onaala soohookololowa onarwa ahepha makacamiho,
Nave ekopo ya esara awe enammala.
9 Muchu oovaha* onarwa areelihiwa,
Woona wi onnakawana yoolya awe ni oohaawa.
10 Omwiikare muchu oonyemula,
Nave owanawana onarwa ocakanela;
Waakhulana ni oruwanana onarwa omala.
11 Yoole onamusivela weela wa murima nave onaloca masu aphaama
Onamukhala nthamwene a mwene.
12 Miitho a Yehova annakhapelela masuwelelo,
Nto owo onnaakanyerya masu a achu oowoka.
13 Porora oni: “Vaate ookhalavo mwaco!
Kinamukhwa veeri va muxewe!”*
14 Eyano ya muthiyana aweeca pure* nlici nawiixa.
Yoole onathorihiwa ni Yehova onarwa amorelamo.
15 Ololo onakhala mmurimani mwa anamwane,*
Nto ekopo ya olaka ennaviihamo ololo owo mwa yaawo.
16 Yoole onamwiiyera oohaawa wi areele
Vamoha ni yoole onamvaha samahala ooreela
Anarwa ehaawa.
17 Owiriyaneke nave wiiweke masu a achu a miruku,
Wi weemererye masuwelelo aka ni murima woothene;
18 Tiwi, onamukhala oohakalala wakhapelela ichu seiha mmurimani mwaa,
Wi soothene ikhaleke mu iyano saa.
19 Wi omuroromeleke Yehova,
Olelo kinnoovaha masuwelelo.
20 Apwanne nkoorepenle,
Wi koovahe ikano ni masuwelelo,
21 Wi koohusihe masu eeparipari ni oororomeleya,
Wi owerye okooka ni muchaka wawaakhwanela wa yoole oorumme?
22 Ohimwiiyerye oohaawa omweerelaka okhala oohaawa,
Nave ohimuhooxe oothoiwa va mulako mutokweene wa epooma,
23 Tiwi mwaneene Yehova onarwa aakiha mulacu aya
Nave onamviihavo okumi wa yaale anawiiyera.
24 Oheeceke ni muchu yoole onaakuvela onyeenyeya,
Naari okhala vamoha ni yoole awaaca esara,
25 Wi ohirwe ohuserye iphiro sawe
Ni wiireela muraakho mukhataa.
26 Ohikhale ntoko yaale anavahana ntata,*
Yaawo anapaka ivaale.
27 Waahikhalano echu wi oliveno,
Ophiyerya ekaamaa yeeyo onakonelaawe onamwaakhiwa!
28 Ohixovihe minlaano sakhalai
Seiho saathipeliwe ni makholo aa.
29 Apwanne woomoona muchu ori amavyakelo mmuteko awe?
Owo onarwa eemela vamiithoni va mamwene,
Ohiya vamiithoni va achu pure.
23 Wakiraathi wi olye ni mwene,
Ovareryele phaama yeeyo eri ohoolo waa;
2 Wiikuherye mwaalo vammiloni vaa,*
Wakhala wi onnachunaxa olya.
3 Ohichune soolya sawe soosiva,
Woona wi soolya soowoka.
4 Ohiivelavelihexa wi ophwanye muhakhu.
Weemele nave wooniherye wiiwexexa.*
5 Vaavaa miitho aa anavareryaaya, muhakhu owo onnacakanela,
Woona wi owo chiryene onnamela moophelo ntoko enaka nave onnavavela osulu.
6 Ohilye yoolya ya muchu awuurela;*
Ohichune soolya sawe soosiva,
7 Tiwi, owo onalikana ni muchu yoowo onaalakhanyerya seiho inonken’ye.
Owo onnaloca ariki: “Olye nave owurye,” nto hanaloca ni murima woothene.*
8 Onarwa orapheya yavakhaani yeeyo olyilaawe
Nave masu aa oothamalela eni ekhale asiiyo.
9 Oheererye omuhusiha mulolo,
Woona wi owo anarwa athanya miruku sa masu aa.
10 Ohixovihe minlaano sakhalai
Naari mano ovolowa mu emaca ya ikwaasuni.
11 Tiwi, Mwaakiha* aya takuru;
Owo onamwaakiha mulacu aya ni weyo.
12 Weemererye olaka ni murimaa woothene
Nave ohule maaru aa ntakhara masu a masuwelelo.
13 Ohihiye omulaka mwaana.*
Wammana ni ekopo, owo hakhwa.
14 Onaphwanela ommana ni ekopo,
Wi omvuluxe wa Mahiye.*
15 Mwanaka, murimaa wakhala wa miruku,
Murima aka onamuhakalala.
17 Murimaa ohaakhalele nrima alipa oocheka,
Nto omooveke Yehova nihiku noothene,
18 Tiwi weerano hiihaa, onamukhalano omwaahiyu waphaama,
Nave hiwaakhiwa* ewehereryo aa.
19 Mwanaka, owiriyane nave okhale a miruku,
Nave weeciheke murimaa mu ephiro yawookololowa.
20 Ohikhaleke vamoha ni achu oowuryaxa eviinyu,
Naari mano ni yaale ookhuuraxa emece,
21 Tiwi, oowuryaxa ni anamalya anarwa ehaawa,
Nave ikhove inarwa saawariha macapwaca.
22 Waawiriyane apapaa yaawo eerinhe wi oyariwe,
Nave ohaathanye amamaa pahiru nthowa nawi ahuuluvala.
24 Tiithi a muchu awookololowa murima onarwa achapa chiryene,
Yoole ori tiithi a mwaana a miruku onarwa ahakalala wanthowa na yoowo.
25 Apapaa ni amamaa enarwa ehakalala,
Nave amamaa enarwa echapa.
26 Mwanaka, okivahe murimaa,
Nave miitho aa ehakalaleke ni iphiro saka.
27 Tiwi, capaheya nlici nawiixa,
Nave muthiyana aweeca pure* ekhokwe yoonimuwa.
28 Owo onniipitha ntoko mpava,
Nave onnawaaceererya alopwana oohiroromeleya.
29 Taani otakhaliwe? Taani orino wuukhuwa?
Taani orino owanawana? Taani orino okhupanya?
Taani orino makhwaca ohirivo nthowa? Taani orino miitho oophilivila?
30 Ti yaale anamaliha elukuluku yincipale ewuryaka eviinyu,
Yaale anaavya* eviinyu yawaakanyeryiwa.
31 Ohikuxeye murima ni ophilivila wa eviinyu,
Naari wanthowa na waarya waya mukoophoni ni okhuwaliha waya murima yaawuryiwaka.
32 Tiwi, wookuchulani, eyo ennaluma ntoko enowa,
Nave eri ntoko esenya yawiipha ya evili.
33 Miitho aa anamoona ichu soohisuwanyeya,
Nave murimaa onamuloca ichu sootakhala.
34 Nave weyo onamukhala ntoko muchu okonne veeri va ephareya,
Ntoko muchu okonne oponta wa mwiri woorakama* wa mwaaceya.
35 Onarwa oloca: “Awo aakipocola, nto nkonne wiicela.
Awo aakimana, nto kihoonaru echu.
Kini kivinye liini?
Kinnachuna yoowurya ekina.”*
24 Ohinaakhalela nrima achu oonanara murima,
Naari mano ochuna okhala ni yaawo,
2 Tiwi, murima aya onuupuwelela weera ichu sa nlala,
Nave iyano saya sinaloca ichu sootakhala.
3 Moorweela wa miruku empa* ennatekiwa,
Nave moorweela wa wiiwexexa eyo ennatikitheryiwa.
4 Moorweela wa masuwelelo ikwartu saya sinnasareya
Ni muhakhu woothene wookhweleya ni wooreera.
5 Muchu a miruku toowerya,
Nave ni masuwelelo muchu onnaaceererya owerya wawe.
7 Miruku seeparipari iri ocai wa mulolo;
Owo haano echu yooloca va mulako mutokweene wa epooma.
8 Yoole onuupuwelela weera soonanara
Onarwa iichaniwa namawaniha.
9 Muupuwelo oololo* yoocheka,
Nave achu annamuthanya muchu oonyemula.
11 Owaakihe yaale anakerihiwa wookhwani;
Waavuluxe yaale anaphirikeya eyaaka wiiphiwa.
12 Wakhala wi wooloca oriki: “Nto hinaasuwela echu,”
Apwanne yoole onaalikhela mirima* hiiwexexa?
Aa, yoole onoovarerya* onamusuwela
Nave onammukookiherya muchu ti muchu mwawiiwanana ni saweera sawe.
13 Mwanaka, olye enuwi, woona wi ti yaphaama;
Enuwi ya mmahavuni ti yoosiva va nlumini.
14 Moolikana, osuwele wi miruku ti saphaama wa weyo.
Wakhala wi woophwanya, onamukhalano omwaahiyu waphaama,
Nave hiwaakhiwa* ewehereryo aa.
15 Ohiipithe waacamela empa ya muchu awookololowa murima, ntoko muchu oonanara murima;
Ohinyaanye nipuro nawe nawiichuuwavo.
16 Tiwi, naamwi muchu awookololowa murima uuwale ikwaha thanu napiili, owo onarwa avinya wanaawiili;
Nto achu oonanara murima enarwa ekwaculiwa wa nthowa na epahu.
17 Mwiicani aa uuwa, ohihakalale;
Nave akwaculiwa, ohichape mmurimani mwaa;
18 Moohiyana, Yehova onamoona nave hasiveliwa,
Nave owo onamviihavo esara awe wa yoowo.*
19 Ohiphweeleye* wa nthowa na achu ootakhala;
Ohinaakhalela nrima achu oonanara murima.
20 Woona wi hiwaavo omwaahiyu wa achu ootakhala;
Epanthi ya achu oonanara murima enamuxipihiwa.
21 Mwanaka, omooveke Yehova vamoha ni mwene,
Nave ohaataaneke ni achu oomwaryeya,*
22 Tiwi epahu aya enamphiya mootutuxa.
Taani onasuwela makacamiho taani oopiili* aneeraaya yaaruuhele yaawo?
23 Ala tho masu a alipa a miruku:
Tahi waphaama wooniherya nthalu mu othoriha.
24 Yoole onahaala oloca wa muchu oonanara murima ariki: “Weyaano wa muchu awookololowa murima,”
Onamuulumeliwa ni achu nave onamuthorihiwa ni maloko.
25 Nto yaale anamusamela, ichu sinanweecelaka phaama
Nave anamureelihiwa ni ichu saphaama.
26 Achu anamumvaha epeexu yoole onavaha naakhulo neeparipari.*
28 Ohimweerele onamoona woonanara mwaacamani aa ohirino mathipelo,
Ohipharihele iyano saa wi waawoke akina.
29 Ohiloce oriki: “Kinammweerela yeeyo okeerenleiye;
Kinammukookiherya yeeyo eenreiye.”*
30 Kaavira mu emaca ya porora,
Mu emaca ya uuva ya muchu oohilapa muru.*
31 Kaahoona ephimpe;
Vachayani osaren’yevo oyele,
Nave mukuso aya wa maluku ori milepe.
32 Kaahivarerya yeela nave kuupuwela;
Kaahoona nave kihuseryavo nihusiheryo nla:*
33 Ikhove tonto, otuthela tonto,
Okhuna miwono vakhaani ntakhara wiichuuwa,
34 Vaavaa nto ohaawa waa onamphiya ntoko mpava,
Nave othoiwa waa ntoko muchu awoopiha.
25 Ala tho masiposipo a Solomoni, yaawo alopwana a Esekiya mwene o Yuta, yuulunlaaya orepa:*
2 Ovitha mwaha ncicimiho na Muluku,
Nave waalikhela mwaha ncicimiho na mamwene.
3 Hiihaa ntoko erakamenlaaya erimu nave hiihaa ntoko elapo yiixalaaya,
Moolikana tho, murima wa mamwene onnapwaha wiiwexexa woothene.
4 Oviihevo murawa va eparata,
Nave eyo enamureheryeya mwawaakhwanela.
5 Omviihevo oonanara murima vamiithoni va mwene,
Nave munyukhu awe onamutikitheryeya mwawookololowa.
6 Ohiicicimihe vamiithoni va mwene,
Naari mano okhala mu nipuro na achu oocicimiheya,
7 Tiwi, ti waphaama oloca wa weyo ariki: “Orwe nno,”
Opwaha woolamwiha vamiithoni va muchu oovuwa.
8 Ohaakuve okeriha mwaha o nipuro noothoriha,
Tiwi, tiheeni onahaalaawe weera voocharela wakhala wi mwaacamani aa ohoolamwiha?
9 Oreherye mwahaa ni mwaacamani aa,
Nto ohuupulule yawiiphiini oleeliwaawe.*
10 Waaheerano, yoole onoowiriyana onahaala owuuliha muru,
Nave howerya oviihavo muchaka woonanara omwaramwanxaawe.
12 Ntoko ipirinku sa ooru ni sawiirerihano sa ooru oorehereryiwa
Ti osamela wa miruku wa maaru anawiriyana.
13 Ntoko eneevi yooriirya* mu nihiku na ohepha
Ti namichaka oororomeleya wa yaale anamuruma,
Woona wi owo onnariiriha murima wa pwiya awe.*
14 Ntoko meeku ni echeku ehinaaruuha epula
Ti muchu oniithamala ni yamahala yeeyo ohintonkeiye ovaha.*
15 Ni opixa murima mulamuleli onanwerya olekechiwa,
Nave nlumi nawiichacala* nnanwerya opwexa nikhuva.
16 Waphwanya enuwi, olye pahiru yeeyo enawaakhwana;
Tiwi, waaceeryaxa onamurapheyamo.
17 Ohiphiyeke wiiliwiili vaate va mwaacamani aa,
Wi ahiphweeleye nave awiice.
18 Ntoko ekaruma yoowanano ekhoco, nlema naari nivaka noothokolowa
Ti muchu yoowo onavaha onamoona wawootha ntakhara mwaacamani awe.
19 Ntoko niino nooposowa ni nnaani noohorokonyeya
Ti omuroromela muchu yoowo ohinaphwanela ororomeliwa,* mu ilukuluku sa sawuukhula.
20 Ntoko muchu orunle yoowara nihiku nooriirya
Nave ntoko vinaakiri iicheliwe mu soota*
Ti muchu yoowo oniipa macipo ntakhara murima woothanana.
21 Mwiicani aa* avoliwa, omvahe yoolya wi alye;
Akhalano nthanana, omvahe maahi wi awurye.
22 Hiihaa, onamuukela makhala a mooro vamuru vawe,*
Nave Yehova onarwa oochuwela.
23 Echeku yoomoko enaruuha epula;
Nave nlumi nawaapa nnaruuha ithoi soonyeenyeya.
24 Ti waphaama okhala vakwantuni, osulu wa empa,
Opwaha okhala mu empa emohamoha ni muthiyana oorucu.*
25 Ntoko maahi ooriirya wa muchu ovelavenle,
Ti michaka saphaama inarwa elapo yoorakamela.
26 Ntoko naacuucu a maahi onanarihiwe ni ehime yawuutuwanyeya,
Ti muchu awookololowa murima oneemererya* vamiithoni va muchu oonanara murima.
27 Tahi yaphaama olya enuwi yawaacaxa,
Naari tahi yoocicimiheya waavya ncicimiho naa.
28 Ntoko epooma ekhuculiwe, ehirino ixiri,
Ti muchu yoowo ohinawerya wiivareryela.
26 Hiihaa ntoko mucarapo elukuluku ya elimwi ni epula elukuluku yoohepha,
Hiihaa tho ncicimiho tahi noophwanelela wa mulolo.
2 Hiihaa ntoko epalame enakhalaayano mathowa a ochawa nave naakhaare onakhaleiyeno mathowa a ovava,
Hiihaa tho wuulumela honarwa nihirivo nthowa.*
3 Nwaxuxo ti wa kavalo, muthipo wa mwaano ti wa puuru,
Nave ekopo eri ntakhara iculi sa alolo.
4 Ohimwaakhule mulolo mwawiiwanana ni ololo awe,
Wi weyo ohiphwanaphwaneno.*
5 Omwaakhule mulolo mwawiiwanana ni ololo awe,
Wi owo ahuupuwele wi tamiruku.
6 Hiihaa ntoko muchu onakwasa manaani awe nave iihooxa yoowo mwaneene,*
Hiihaa tho ti yoowo onamuroromela mulolo wi apake ichu sawe.
7 Hiihaa ntoko meco sooceecheya* sa muchu oorakala,
Hiihaa tho ti masiposipo mwaano mwa alolo.
8 Hiihaa ntoko omakelela nluku va mpilimani,
Hiihaa tho, ori omvaha ncicimiho mulolo.
9 Hiihaa ntoko mwiri wa miiwa mmatani mwa mvona,*
Hiihaa tho ti masiposipo mwaano mwa alolo.
10 Hiihaa ntoko mulipa oovonya munra onaphoreiha purepure,*
Hiihaa tho, ti yoole onampaka mulolo ntoko namuteko awe naari muchu pure onaamvira.
11 Hiihaa ntoko mwanapwa onakookela marapheyo awe,
Hiihaa tho mulolo onnakookela ololo awe.
12 Woomoona muchu yoowo oniiseera okhala a miruku?
Yookhalavo ewehereryo wa mulolo ompwaha yoowo.
13 Porora oni: “Muramphani ookhalamo mwaco awoopiha,
Veeri va mphiro* ookhalavo mwaco!”
14 Hiihaa ntoko nsele nnarukunuwaaya vaava-vaava,*
Hiihaa tho porora onnatitelela wiirukunusa vakaamani vawe.
15 Porora onnakeriha ntata nawe mutixelani,
Nto onnatepa okoma wi akerihe yoolya mwaano.
16 Porora onaanyiherya wi tamirukuxa
Waapwaha achu athanu napiili anaakhula mwa miruku.
17 Ntoko muchu onaphara maaru a mwanapwa,
Muchu yoowo oni aviraka akhala oosarasareya wa nthowa na* waakhulana wa akina.
18 Ntoko naanepa onavonya mavaka ooveya oovarela ni mavaka awiipha,*
19 Hiihaa tho muchu yoowo onanwoka mwaacamani awe nave aloca: “Miyaano kaamuthata pahi.”
20 Ohirivo mawuuni, mooro onnaxipha;
Nave ohirivo nawoothe, waakhulana onnamala.
21 Hiihaa ntoko ohela makhala vamakalumeni ni ohela mawuuni vamooroni,
Hiihaa tho muchu oorucu onnaaceererya waakhulana.
22 Masu a nawoothe ari ntoko ipetisku soosiva,*
Seiho inamiryiwa mookhweya nave ikhuruwela mmirimani.
23 Ntoko nivali na oloko nihuruweliwe ni eparata,
Hiihaa tho masu aphaama anakhuma mmurimani* wootakhala.
24 Yoole onawiica akina onnapharihela masu wi iipithihe wiica wawe,
Nto mmurimani mwawe osaren’yemo owoka.
25 Naamwi alocaka mwaphaama, ohimuroromele yoowo,
Tiwi, sookhalamo ichu thanu napiili soothanyeya mmurimani mwawe.*
26 Naamwi avithaka wiica wawe moorweela wa owoka,
Otakhala wawe onamooneya mmulokoni.
27 Yoole onathipa nlici onammorelamo,
Nave yoole onapirikixa nluku nnammuphita.
28 Nlumi nawootha ninnawiica yaale nnaahooxaaya,
Nave eyano yoowoka ennatoloxa.
27 Ohiithamale nnihiku noomeelo,
Woona wi honasuwela enahaala weereya vanihiku.*
3 Nluku ti noolimela nave ehaava murici,
Nto onyeenyeya onatannyiwa ni mulolo ti woolimelaxa opwaha ichu seiha.
4 Onanariwa ti wawoopiha nave esara eri ntoko osareya wa maahi,
Nto taani onawerya ovilela ehace?
5 Ti waphaama osameliwa mookwakwaleya opwaha osivela wookhuweya.
6 Makhwaca anatannyiwa ni nthamwene toororomeleya,
Nto ipeexo sa mwiicani ti sawaaca.*
7 Muchu ovonne onnakhooca* enuwi ya mmahavuni;
Nto wa yoole ovoliwe, ophiyerya tho echu yoowaawa ti yoosiva.
8 Ntoko palame yoowo ori ocai wa* epuuru awe
Ti muchu yoowo ori ocai wa vaate vawe.
9 Makhurwa ni sawunkhela sinnahakalaliha murima,
Hiihaa ntoko onthamwene woosiva onaphacuwa moorweela wa ekano yeeparipari.
10 Ohimunyanyale nthamwene aa naari nthamwene a apapaa,
Nave ohichimakele vaate va munnaa wakumanano epahu;
Okhalano mwaacamani vakhiviru ti waphaamaxa ompwaha munnaa yoowo ori ocai.
11 Okhale a miruku mwanaka, nave ohakalalihe murima aka,
Wi miyo kiwerye omwaakhula yoole onakinyemula.*
12 Muchu a miruku oona yawoopiha onniipitha,
Nto achu oohisuwela annapwaherawo nave annahooxeya ni sookhumelela sene.*
13 Okuxe yoowara ya muchu yoowo opanke evaale ni muchu mukina,
Nave yoole opanke evaale ni muthiyana* a elapo ekina, okuxe echu awe vyakala ntoko mweemeseryo.
14 Vaavaa muchu onamureeliheiye mukhweiye ni masu oovuwa wooxiixelo ene,
Eyo enooniwa ni yoowo ntoko omuulumela.
15 Muthiyana oorucu* ori ntoko empa ehinamaala oconya nihiku na epula.
16 Yoowo onawerya omvareryela muthiyana yoola, onnawerya ophara echeku
Nave onnawerya ophuta makhurwa ni ntata nawe noolopwana.
18 Yoole onathokororya mwiri wa mukuukhu onamulya sawiima sene,
Nave yoole onamuthokororya pwiya awe onamucicimihiwa.
19 Hiihaa ntoko ethoi ya muchu enooneelaaya mmaahini,
Hiihaa tho murima wa muchu onnooniherya murima wa muchu mukina.
20 Mahiye nnipuro nootoloxa* hisinavonaru,
Hiihaa tho miitho a muchu hanavona.
21 Hiihaa ntoko eparata ni ooru inarehereryiwaaya vamooroni,
Hiihaa tho muchu onneereryiwa ni ncicimiho onaakheleiye.*
22 Naamwi omvonce mulolo ntoko yoolya mweeraweni,
Ololo awe horwa omuhiya.
23 Onaphwanela osuwela phaama muhuwo aa,
Okhapeleleke phaama* ipucepuche saa,
24 Tiwi muhakhu honiikhalelaru okhala wookhala,
Naari mano korowa wa miyareriwo soothene.
25 Manaxi makithi annacakanela nave manaxi mavyaani annaphuwela,
Nave munyepu wa mmiyaakoni onnathukumanyiwa.
26 Ipucepuche sinnoovaha soowara,
Nave ipuri seelopwana sinnoovaha ikhorowa soothumano emaca.
27 Nave tho yookhalavo eleiti ya epuri yeethiyana,
Yawaakhwana wi wiivakuleleno, waavakulele aveemusini vaa ni waakhaviherya anamuteko aa aasithiyana.
28 Achu oonanara murima annachawa naamwi ehiikariwaka,
Nto awookololowa murima hanoovaru echu ntoko mwaco.*
2 Mweelaponi yakhalamo yoocheka,* onnakhalavo oraceelana wa asitokweene;
Nto nnikhaviheryo na muchu a miruku ni a masuwelelo, musitokweene* onnatitelela mu elukuluku yincipale.
3 Muchu oohaawa onaalyela achu oothoiwa
Ori ntoko epula yoowali yeeyo enawoora soolya soothene.
4 Yaale anahiya nlamulo annamucicimiha muchu oonanara murima,
Nto yaale aniiwelela nlamulo annanyeenyeya ni yaawo.
5 Achu oonanara murima hanawerya wiiwexexa ekhaikhai,
Nto yaale anamwaavya Yehova annawerya wiiwexexa soothene.
6 Muchu oohaawa oneeca mu ororomeleya wawe taphaama
Ompwaha muchu ooreela onachara iphiro sa makhwankwa.
7 Mwaana oosuwelaxa onniiwelela nlamulo,
Nto yoole ori nthamwene a anamalya onnaanyemula apapaawe.
8 Yoole onaaceererya muhakhu awe moorweela wa okookiheryiwa moopwahaxa ikhorowa aapoleihaleiye naari wiiya,
Onathukumanya ntakhara yoole onooniherya mahala wa oohaawa.
9 Yoole onakhooca owiriyana nlamulo,
Ophiyerya tho wi nivekelo nawe ti noothanyeya.
10 Yoole onamuhuweliha muchu awookololowa murima amukerihaka mu ephiro yoonanara onarwa uuwela va muraakhoni vawe,
Nto achu oororomeleya enarwa yaakhela yeeyo eri yaphaama.
11 Muchu ooreela onniisoona okhala muchu a miruku,
Nto muchu oohaawa orino osuwela onnoona omuchu awe weeparipari.
12 Vaavaa awookololowa murima anavoothaaya,
Onnakhalavo ncicimiho ntokweene; nto aweera soonanara yapacerya olamulela, achu anniipitha.
13 Yoole onakhuneela soocheka sawe harwa akhumelela phaama,
Nto yoole onalokoha nave ahiya, onarwa amoreliwa ikharari.
14 Oohakalala muchu yoowo ori awiiwehererya* ilukuluku soothene,
Nto yoole onuumiha murima awe, epahu enarwa emmorela.
15 Ntoko mwaco onanla ni ursu onasaya
Ti mulamuleli oonanara murima yoowo onaalamula achu ahirino nikhaviheryo.
16 Muhooleli ohirino osuwela onnapharihela moonanara owerya wawe,
Nto yoole oniica owiiyerya akina onarwa aaceererya okumi awe.
17 Muchu onahooxeya wa nthowa na oyeeha nikhami, moorweela wa omwiipha muchu,*
Onarwa achawa ophiyerya mmahiye.* Ahikhalevo ani amukhaviherye!
18 Yoole oneeca moororomeleya, onamvuluxiwa,
Nto yoole onachara iphiro sookhoromana onamuuwa mootutuxa.
19 Yoole onalima emaca awe onarwa aacano yoolya,
Nto yoole onaweiwa ni ichu ihirino mphurelo, onamusareyano ohaawa.
20 Muchu oororomeleya onarwa aakhela mareeliho mancipale,
Nto yoole onaakuvela oreela hatitelela ohikhaleno nthowa.
21 Tahi waphaama wooniherya nthalu,
Nto muchu akhweya onampaka yoonanara wi aphwanye nipatuso na epaau.
22 Muchu a nrima* onnachimakela muhakhu,
Ahisuwelaka wi ohaawa onammurweela yoowo.
23 Yoole onamusamela muchu, voocharela onarwa aphwanya mahala mancipale
Ompwaha yoole onapharihela nlumi nawe wi athamalele moowoka.
24 Yoole onawiiyerya apapaawe ni amamaawe, nave aloca ariki: “Tahi yoonanara,”
Nthamwene a muchu yoole onatannya otoloxa.
26 Yoole onaroromela murima awe mulolo,
Nto yoole oneeca mwa miruku onarwa akophola.
27 Yoole onaavaha echu oohaawa harwa athoiwa echu,
Nto yoole ohinaapwacha yaawo onamuulumeliwa vatokovene.
28 Aweera soonanara yapacerya olamulela, muchu onniipitha;
Nto vaavaa awo anatholowaaya, awookololowa murima annaaca.
29 Muchu onatitelela wuumiha murima* amanle osameliwa ikwaha sincipale
Onarwa atoloxiwa mootutuxa, nave hokhalavo murece.
2 Awookololowa yaaca, muloko onnahakalala;
Nto vaavaa achu oonanara murima analamulelaaya, muloko onnathukumela.
3 Yoole onasivela miruku onnaahakalaliha apapaawe,
Nto yoole oneeca ni acapaheya hanapharihela phaama* muhakhu awe.
4 Moorweela wa ekhaikhai mwene onniichaaliha elapo,
Nto muchu onaavya makhwankwa onnananariha elapo.
5 Muchu onamuthamalela moowoka mwaacamani awe
Onareya muraakho wa inaani sa mwaacamani awe.
6 Ochekela wa muchu ootakhala ori muraakho wa yoowo,
Nto awookololowa murima onnakhuwela moohakalala nave onnachapa.
7 Awookololowa murima onnuukhuwa ni ophwanelela wa achu oohaawa,
Nto achu oonanara murima hanapwacha yeeyo.
8 Achu aniirumiha anneeyela epooma,
Nto achu a miruku annamaaliha esara.
9 Vaavaa muchu a miruku onavaanyihaneiye ni mulolo,
Enakhalavo manyakunyaku ni otheya, nto mwaha honamala.
10 Alipa awiipha annamwiica yoole ohirino nthowa,*
Nave annaavya omaliha okumi wa muchu awookololowa murima.*
11 Mulolo onnakumiherya vaate esara awe yoothene,*
Nto muchu a miruku onnatitelela okhala oomaaleleya nave onniivareryela.
12 Wakhala wi mulamuleli onnawiriyana sawootha,
Alapeli awe oothene anakhala oonanara murima.
13 Oohaawa ni ohooxa analikana mmukhalelo ola:*
Yehova onnavaha miitho aya omwaleela.*
14 Wakhala wi mwene onnaathoriha achu oohaawa moohikhala nthalu,
Munyukhu awe onamukhala wookhapeleleya ilukuluku soothene.
15 Ekopo* ni osamela sinnavaha miruku,
Nto mwaana onahiiwa aneeca ochuna wawe, onnawuuliha muru amama awe.
16 Vaavaa oonanara murima anaaceereryeyaaya, ochekela onnaaceereryeya;
Nto awookololowa murima anarwa yoona omorihiwa waya.
17 Omulake mwanaa, nave owo onanwiichuuwiha
Ni onamoovaha ohakalala otokweene.
18 Ohirivo yawoona,* muloko onnahuwela,
Nto yaale aniiwelela nlamulo toohakalala.
19 Namuteko hanlopoliwa ni masuru,
Tiwi naamwi iiwexenxe, owo hiiwelela.
20 Woomoona muchu yoowo onaakuvela oloca ahuupuwelenle?
Yookhalavo ewehereryo wa mulolo ompwaha yoowo.
21 Wakhala wi kapuro onneepesiwa ovinyerya ari mwaana,
Ohoolo waya, owo onarwa akhala oohithamalela.
22 Muchu onaakuvela onyeenyeya otannya owanawana,
Nave yoole onaakuvela osarasareya onnapaka soocheka sincipale.
23 Wiikhoma wa muchu onammuyeviha,
Nto yoole ori awiiyeviha mmunepani onamphwanya ncicimiho.
24 Yoole ori nthamwene a mpava onniisiica mwaneene.
Owo onniichaniwa wi eerele onamoona,* nto hanalokoha echu.
26 Ancipale annaavya oloca ni* mulamuleli,
Nyenya ori moorweela wa Yehova muchu onaphwanyeiye ekhaikhai.
27 Muchu oohookololowa murima toothanyeya wa awookololowa murima,
Nave yoole oneeca mu ephiro yawookololowa toothanyeya wa oonanara murima.
30 Masu a Akuri, mwaana a Yaki. Muchaka woochuneya yoowo aamulenleiye Itiyeli; Itiyeli ni Ukali.
2 Miyaano kamuchu oohiisuwela ompwaha muchu mukina,
Nave nkaano wiiwexexa yoowo muchu aaphwaneleiye okhalano.
3 Nkihusenrye miruku,
Nave nkaano masuwelelo a Aweelaxa.
4 Taani ontoko owela wirimu nave akhuruwawo?
Taani ontoko ophuta echeku mmatatani?
Taani ontoko omaka maahi va yoowara awe?
Taani otikithenrye* makuchuwelo a elapo?
Nsina nawe taani nave nsina na mwanawe taani, waakhanle wi woosuwela?
5 Masu oothene a Muluku taweela.*
Owo eyaakiho wa yaale anachawela wa yoowo.
6 Ohaaceererye masu awe,
Weerano, owo onamoosamela
Nave enamooneya wi weyaano wa nawoothe.
7 Kinnoovekaani ichu piili;
Muhikikhwatiiherye ichu seiha kihaakumve okhwa:
8 Mviihevo wa miyo owoka ni wootha,
Nave muhikivahe ohaawa naari oreela.
Mukivahe pahiru yoolya enakaakhwana.
9 Wi kihiipeliwe nave kookhooceeni, kiriki: “Yehova taani?”
Naari mano okhala oohaawa nave kiiye, ni kinyemule * nsina na Muluku aka.
10 Ohimootherye namuteko vamiithoni va pwiyawe,
Weerano owo onanwuulumela, nave weyo onamooniwa okhalano nthowa.
11 Wookhalavo muyareriwo onawuulumela apapaaya,
Nave ohinaareeliha amamaaya.
12 Wookhalavo muyareriwo oniisoona okhala waweela,
Nto oheelihiwe wa sooriipiheya saya.*
13 Wookhalavo muyareriwo orino miitho awiikhomaxa
Nave onaaweha akina ni eserekule!
14 Wookhalavo muyareriwo miino aya ari malema
Nave ilakhutha saya siri miyaalo;
Awo annaakhuura oothoiwa a veelaponi yavathi
Nave annaatoloxa oohaawa variyari va achu.
15 Mituthu sookhalano anamwane eeli aasithiyana anakhuwela eriki: “Kivahe! Kivahe!”
Sookhalavo ichu raru sihinaakhwaneliwa,
Xexe sihintonko oloca siriki: “Waaca vaava”:
16 Mahiye* ni erukulu yoohiyara,
Echaya enakhwa nthanana na maahi,
Ni mooro, yoowo ohintonko oloca oriki: “Waaca vaava!”
17 Yoole onaaweha apapaawe mwa munyemu ni onathanya owiiwelela amamaawe
Miitho awe ananwosoliwamo ni anakhuku opopani
Nave anamuthumpwa ni asaana a enaka.
18 Sookhalavo ichu raru siri sootikhiniha wa miyaano,
Ichu xexe kihiniiwexexaaka:
19 Mphiro wa enaka osulu,
Mphiro wa enowa vamwala,
Mphiro wa pophoro veeri va ephareya,
Ni mphiro wa mulopwana ori nnamwali.
20 Mphiro wa muthiyana ooraruwa tuula:
Owo onnalya, apupucha iyano nave aloca:
“Hiyaavo yoonanara keenraaka.”
21 Sookhalavo ichu raru inacikinya elapo,
Ichu xexe seiho eyo ehinaweryaaya ovilela:
22 Kapuro yoowo onakhala mwene,
Mulolo iipeliwe ni yoolya,
23 Muthiyana awiiciwa* yoowo onatheliwa,
Ni namuteko amwaamuthiyana onakuxa nipuro na asenyora awe.*
24 Sookhalavo soopatuxiwa xexe siri sooyevaxa veelaponi,
Nto iri sa mirukuxa:*
25 Ineneele tahi soopatuxiwa sakuru,*
Naamwiihiiha, sinnarehererya yoolya aya mu elimwe.
27 Misope hisaano mwene,
Nto iho sinnavava ipheremanne.*
28 Nimara ninnaphara soothene ni mata aya,
Nave ninnavolowa mu empa ya mwene.
29 Sookhalavo ichu raru sineeca mmukhalelo wootikhiniha,
Ichu xexe siri sootikhiniha saaweecaka:
30 Mwaco, yoowo ori akuruxa waapwaha axinama oothene,
Nave haavo onamukookiherya oculi,
31 Mwanapwa oochimakaxa, nakhoro apuri
Ni mwene yoowo onahooliwa ni anakhoco awe.
32 Waakhanle wi wohooniherya ololo nave wiisinnuwiha mukhataa,
Naari waakhanle wi wohuupuwelela weerano yeela, ophute* eyano aa.
33 Hiihaa ntoko otannyerya* eleiti* onamukumihaaya manteeka
Nave ocikicha ephula onakumihaaya nikhami,
Hiihaa tho otetheeryela esara otannya waakhulana.
31 Masu a mwene Lemuwele. Masu oochuneya yaawo amama awe yaamuleenlaaya wi emuhusihe:
2 Tiheeni kinaphwanelaaka wooleela, mwanaka?
Eheeni, mwaana eerukulu aka?
Eheeni, mwaana a malakano aka?
3 Ohaavahe athiyana ikuru saa,
Naari ochara iphiro seiho inaatoloxa mamwene.
4 Lemuwele, tahi woophwanelela wa mamwene,
Tahi woophwanelela wa mamwene owurya eviinyu,
Naari alipa oolamula oloca eriki: “Eri woowi yoowurya aka?”
5 Wi ehiwurye nave ecuwale malamulo yaawo etikitheryiwe,
Nave wi ekhooce ophwanelela wa alipa oohaawa.
6 Waavahe yoowurya yoohapaliha yaale anakhwa
Nave eviinyu yaale murima owiinne.
7 Ewurye nave ecuwale ohaawa waya.
Ehuupuwele tho makacamiho aya.
8 Oloceke mu nipuro na yaale ahinawerya oloca;
Waakiheke ophwanelela wa oothene yaale anakhwa.
9 Oloceke mu nipuro naya nave othoriheke mwawookololowa;
Waakiheke ophwanelela wa* oothoiwa ni oohaawa.
א [Alefi]
10 Taani onawerya omphwanya muthiyana oowerya* wi amuthele?
Esisapo awe etokweenexa opwaha maluku ookhweleya.*
ב [Peti]
11 Aiyawe annamuroromela ni murima aya woothene,
Nave wa yaawo hiyaavo echu yasisapo enaathowa.
ג [Kimeli]
12 Owo onnaachuwela ni yaphaama, ohiya ni yoonanara,
Mahiku oothene a okumi awe.
ד [Taleti]
13 Owo onnaphwanya yoowara yaphaamaxa yooxeerya ni eliinyu,
Nave onnahakalala olapa ni matata awe.
ה [He]
14 Owo ori ntoko apophoro a mulipa a maroca;
Owo onnaruuha yoolya awe ociiwene.
ו [Vawu]
15 Owo tho onnavinya oyaaka nuuxa, wi aavahe yoolya a vaate vawe,
Nave wi aakawele miteko anamuteko awe aasithiyana.
ז [Sayine]
16 Owo onnalakelela okhalano emaca nave onnathuma;
Onnaala miri sa uuva ni sookhumelela sa muteko awe.*
ח [Heti]
17 Owo onniirehererya ntakhara muteko wakuru,*
Nave onnalipiha miwono sawe.
ט [Teti]
18 Owo onnoona wi maroca awe annakumiherya mphurelo;
Ohiyu epanthi awe henaxipha.
י [Yoti]
19 Ni matata awe owo onnakuxa ekopo ovitikeleliwevo oxalo,
Nave ni matata awe onnakuxa ekopo yoovitikelelano oxalo.
כ [Kafe]
20 Owo onnookola ntata nawe wa oothoiwa,
Nave onnahula matata awe wa oohaawa.
ל [Lameti]
21 Owo hanuukhuwa ni achu a veechokoni vawe vaavaa onariiryaaya,*
Woona wi oothene anawara soowara sooviha.*
מ [Meme]
22 Owo onnapaka manta awe.
Soowara sawe ti sa eliinyu ni sa ekuwo yaphaama yooxeerya.
נ [Nuni]
23 Aiyawe toosuweliwa phaama mmilako mitokweene sa epooma,
Mwemmo awo anakiraathaayamo vamoha ni asitokweene a elapo.
ס [Sameki]
24 Owo onnapaka soowara sa eliinyu nave onnatumiha,
Nave onnaatumiherya isintu alipa a maroca.
ע [Ayini]
25 Owo onniiwariha ikuru ni ncicimiho,
Nave hanuukhuwaru ni omwaahiyu.*
פ [Pe]
26 Owo onnahula eyano awe mwa miruku;
Nlamulo na oreera murima* nri vanlumini vawe.
צ [Tsate]
27 Owo onnavareryela miteko sa vaate vawe,
Nave hanalya yoolya yooporora.
ק [Kofi]
28 Anaawe annavinya nave emuthamalela;*
Aiyawe tho annavinya nave emuthamalela.
ר [Rexi]
29 Aakhalavo athiyana ancipale oowerya,*
Nto weyo onnaapwaha oothene yaawo.
ש [Xini]
30 Akhweya ophwaneliwa onanwerya okhala woowoka, nave akhweya oreera onanwerya okhala wa elukuluku tonto,*
Nto muthiyana onamoova Yehova onarwa acicimihiwa.
ת [Tawu]
31 Owo achuweliwe wa nthowa na yeeyo onapakeiye,*
Nave acicimihiwe mmilako mitokweene sa epooma wa nthowa na miteko sawe.
Mu Ehepiri, “asuwele.”
Naari: “osuwelaxa.”
Naari: “yeeyo eri yeekhaikhai.”
Naari: “ohikhalano nthalu.”
Naari: “maphwanaphwaniho.”
Naari: “nlamulo na.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “Ovonye ekari aa ni hiyaano.”
Naari: “nnamukawanaka murupa mmohamoha.”
Mu Ehepiri, “va muru.”
Naari: “Mukookele oculi koosamelaani.”
Mu Ehepiri, “anahaala olya yawiima.”
Naari: “apalanu aya; ikano saya.”
Mu Ehepiri, “a nloko nikina.” Woonaru onaahiwa muchu yoowo orekamelanne ni Muluku.
Mu Ehepiri, “a elapo ekina.” Woonaru onaahiwa muchu yoowo ohiniwelela malamulo a Muluku vooloca sa meecelo.
Mu Ehepiri, “nthamwene awe awaacameleya.”
Naari: “ooromeleya.”
Naari: “nlamulo naka.”
Naari: “eparipari.”
Mu Ehepiri, “Ohiixeerye.”
Mu Ehepiri, “mutekhu aa.”
Naari: “nlipiho na.”
Naari: “nikupa naphaamaxa.”
Naari: “sa ichu soothene ophunraawe.”
Naari: “mapuro a omuhowelavo uuva.”
Naari: “okhalano seiho ntoko yawiiphwanyerya.”
Moone Masu Atharihiwe.
Wonaru inaahiwa mikhalelo sa Muluku seiho iromoliwe muculi.
Naari: “nimana echu vyakala.”
Naari: “yaale anachuna nikhaviheryo.”
Naari: “Waarino owerya mmatani mwaa.”
Naari: “nlamulo naka.”
Naari: “echu yoopacerya.”
Naari: “Awo annalya ni owurya moorweela wa otakhala ni nlala.”
Naari akhweya: “Ovareryeke phaama.”
Mu Ehepiri, “a nloko nikina.” Moone Masiposipo 2:16.
Naari: “nrino orele.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Mu Ehepiri, “ni iyaakha saa wa yeeyo eri yootakhala.”
Naari: “owerya waa.”
Naari: “vanchiyani; vanchacani.”
Naari: “maahi ooriirya.”
Naari: “Naacucu aa a maahi.”
Naari: “Opuheke mapele awe.”
Mu Ehepiri, “a nloko nikina.” Moone Masiposipo 2:16.
Mu Ehepiri, “a elapo ekina.” Moone Masiposipo 2:16.
Naari: “oheemererya olaka.”
Naari: “masu ootakhala.”
Naari: “okumi awe.”
Naari: “ nlamulo na.”
Naari: “inamoohusihaka.”
Naari: “nlamulo.”
Mu Ehepiri, “a elapo ekina.” Moone Masiposipo 2:16.
Mu Ekriki, “haano murima.”
Naari: “onapahula okumi awe.”
Naari: “woopola.”
Naari: “nlamulo.”
Mu Ehepiri, “a nloko nikina.” Moone Masiposipo 2:16.
Mu Ehepiri, “a elapo ekina.” Moone Masiposipo 2:16.
Mu Ehepiri, “ahaarino murima.”
Naari: “Awanre yoowara ya.”
Mu Ehepiri, “inaani sawe hasinakhalaru.”
Naari: “malepa.”
Naari: “amakiwe ni ikorenti.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Mu Ehepiri, “wa anamwane aachu.”
Mu Ehepiri, “mwiiwexexeke murima.”
Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “ichu soohiyeryiwa.”
Naari: “soohuupuweleliwa.”
Naari: “Kiyariwe ni wiicela wa oyara.”
Naari: “kapara.”
Naari: “Kaanachapa.”
Naari: “anachariha.”
Naari: “Moorweela wa okhala oovinyeene.”
Naari: “onapahula okumi awe.”
Mu Ehepiri, “iho sohaahita axinama aya.”
Mu Ehepiri, “ahirino murima.”
Naari: “Mwaahiye oculi oohisuwela.”
Mu Ehepiri, “ahirino murima.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “heeriha okumi wa awookololowa murima.”
Naari: “yeeyo anakhalelaaya nrima.”
Naari: “Ovuwa wa awookololowa murima onamureelihiwa.”
Mu Ehepiri, “malamulo.”
Naari: “onamunyikaleliwa vathi.”
Naari: “onamunyikaleliwa vathi.”
Mu Ehepiri, “ohirino murima.”
Naari: “Echu yasisapo.”
Naari akhweya: “ori mu ephiro ya wookumini.”
Naari: “onamwaramwaxa miyaha sawootha.”
Naari: “annahoolela.”
Naari: “othoiwa miruku.”
Naari: “othanana; nikacamiho.”
Naari: “vinaakre.”
Naari: “wa patarawu awe.”
Naari: “ennakumiha yawiima ya.”
Naari: “yoomakiwa.”
Naari: “olimela wawaakhwanela wa nluku.”
Naari: “Ichu sookhweleya.”
Naari: “muchu ootakhala.”
Mu Ehepiri, “ohirino murima.”
Mu Ehepiri, “oororomeleya mmunepani.”
Mu Ehepiri, “onnakhuneela mwaha.”
Naari: “wa mavyakelo.”
Naari: “nivuluxo.”
Mu Ehepiri, “oniica.”
Naari: “oophwaneliwa; ooreera.”
Naari: “Muchu a osivela woororomeleya.”
Naari: “onniipahula.”
Mu Ehepiri, “Ntata ni ntata.
Mu Ehepiri, “onamwaramwaxa.”
Mu Ehepiri, “anenevihiwa.”
Mu Ehepiri, “onaahela maahi mwawaaca.”
Naari: “onakhalela nrima.”
Naari: “onuuliha muru.”
Naari: “mulolo.”
Mu Ehepiri, “ahiipitha wi eyeehe nikhami.”
Mu Ehepiri, “epaau.”
Mu Ehepiri, “haano murima.”
Naari: “sa eyano awe.”
Naari: “nihiku nene nenlo.”
Mu Ehepiri, “onnakhuneela oruwaniwa.”
Mu Ehepiri, “yeeyo eri yawookolowa.”
Mu Ehepiri, “yaale ari anamiruku a.”
Naari: “Wuukhuwa mmurimani mwa muchu onnamuhooxa.”
Naari: “ookololiwaka.”
Mu Ehepiri, “eyano awe.”
Naari: “yeeyo onaloceiye.”
Naari: “onaathamaaxa.”
Mu Ehepiri, “onamunenevihiwa.”
Mu Ehepiri, “haniiwa osameliwa.”
Mu Ehepiri, “onnahakalala.”
Naari: “moohiroromeleya.”
Mu Ehepiri, “onathukumanya ni ntata.”
Naari: “waatiyaariwe.”
Naari: “masu.”
Naari: “Nlamulo na.”
Naari: “osameliwa.”
Naari: “owo onanwerya otoloxiwa.”
Naari: “ohinamulaka.”
Naari akhweya: “onnamulaka mwawaakuveya.”
Naari: “soohuwahuwa.”
Naari: “hinnaxuxaara.”
Naari akhweya: “annaawoka akina.”
Naari: “nookhalavo nchuno naphaama.”
Naari: “ophuwela ithutu.”
Naari: “toonyeenyeya.”
Naari: “ehace.”
Naari: “naphaama.”
Naari: “awiicela.”
Naari: “nnapenuxa.”
Naari: “osameliwa.”
Naari: “sookhumelela sa.”
Naari: “woohooxa.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “ni Apitoni.”
Naari: “onamusamela.”
Naari: “enaavya.”
Naari: “waphaama.”
Naari: “makacamiho.”
Naari: “oohaakuvela onanariwa.”
Mu Ehepiri, “ohirino murima.”
Naari: “muchu aahaavya miruku; waahikhalavo ovaanela woovitheya.”
Mu Ehepiri, “naakhulo na mwaano mwawe.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “onnuuliha muru.”
Naari: “onnuupuwelela moopwacha mukhalelo wa waakhula; onnuupuwelela ohaakumve oloca.”
Naari: “Oweha waphaama.”
Mu Ehepiri, “onnaneneviha.”
Mu Ehepiri, “murima.”
Mu Ehepiri, “Apalanu a mmurimani ta muchu.”
Naari: “naakhulo noophwanelela.” Mu Ehepiri, “naakhulo na nlumi.”
Mu Ehepiri, “ti saweela.”
Mu Ehepiri, “minepa.”
Mu Ehepiri, “Opirikixele wa Yehova miteko saa soothene.”
Mu Ehepiri, “Ntata ni ntata.”
Naari: “soomuluku.”
Naari: “onnasepa; onnamaaliha.”
Mu Ehepiri, “awiiyeviha mmunepani.”
Mu Ehepiri, “onamphwanya yaphaama.”
Naari: “Nave nsu noolekechalekecha.” Mu Ehepiri, “Nave osiva wa iyano.”
Naari: “nlumi.” Moone Masu Atharihiwe, “Okumi.”
Mu Ehepiri, “eyano awe.”
Naari: “a ncicimiho.”
Mu Ehepiri, “onalamulela munepa awe.”
Naari: “wiichaala.”
Mu Ehepiri, “mikucho.”
Naari: “asisulwa aya.”
Naari: “muchu oovuwa.”
Naari: “nri nluku nnaruuha weemereriwa.”
Mu Ehepiri, “onuuheela.”
Naari: “yoocheka.”
Naari: “ohula maahi aciiwe.” Mu Ehepiri, “otaphula maahi.”
Naari: “Aneera ahilapaka muru.” Mu Ehepiri, “Aneera ahirino murima.”
Naari: “eerukulu emoha.”
Mu Ehepiri, “ohirino murima.”
Naari: “harwa akhumelela phaama.”
Naari: “onnakhaviherya openuwa.”
Naari: “onnamaliha ikuru sa muchu.”
Mu Ehepiri, “makhwankwa avachirimani.”
Naari: “omuliviha.”
Mu Ehepiri, “tooriirya mmunepani.”
Naari: “onnanyemula; onnavaanya.”
Naari: “ntoko ichu inamiryiwa mwawaakuveya.”
Mu Ehepiri, “onnakuhiwa vasulu,” ela tiwi, voorakamela, avuluxiwa.
Naari: “ohikhalanoru ewehereryo.”
Naari: “amwaalikhela mwawiiseela.”
Mu Ehepiri, “Nave onnaamwalanya.”
Naari: “sa mwaano mwawe.”
Naari: “yoochuna yaphaama.”
Mu Ehepiri, “onaakuva ni manaani awe.”
Naari: “oovaha.”
Mu Ehepiri, “onaphwanya murima.”
Naari: “onnasivela okumi awe.”
Mu Ehepiri, “onamphwanya yaphaama.”
Mu Ehepiri, “ovira osulu.”
Naari: “yoocheka.”
Naari: “awaapa.”
Naari: “amuchuwela.”
Naari: “ohichune.”
Naari: “ekano.”
Naari: “Woova yoowo mwene onatannyeiye.”
Naari akhweya: “Onahaala waavya yoolya elukuluku ya ohaca, nto haphwanya echu.”
Naari: “onnaaveera.”
Naari: “Miphimo miili sa maluku ni ikaruma piili soophimano.”
Naari: “ponkwe.”
Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “muchu.”
Naari: “ekano.”
Naari: “marehereryo.”
Naari: “annatikitheryeya.”
Naari: “yoole onalekecha ni iyano.”
Naari: “Miphimo miili sa maluku.”
Naari: “ephiro yoophwanela ochara.”
Naari: “mathowa.”
Naari: “Marehereryo.”
Naari: “annakumiherya mphurelo.”
Naari akhweya: “mucarapo ohinalekela wa yaale anaavya okhwa.”
Naari: “awaapa.”
Naari: “onaakheleiye miruku.”
Naari: “onnasuwela echu yaweera.”
Mu Ehepiri, “makhwankwa a vachirimani.”
Naari: “opuha.”
Naari: “awaapa.”
Naari: “onnananariha; hanapwacha.” Mu Ehepiri, “onnamirya.”
Naari: “ovootha.”
Naari: “onnoopola okumi awe wa.”
Naari: “ni meecelo awuuliha muru.”
Mu Ehepiri, “onamuloca okhala wookhala.”
Naari: “oneeriha ephiro awe okhala yaphaama.”
Naari: “ovuwa waphaama.” Mu Ehepiri, “nsina.”
Mu Ehepiri, “Weemereryiwa.”
Mu Ehepiri, “anakumana va.”
Naari: “nave annalakiwa.”
Naari: “Omuvyakihe.”
Mu Ehepiri, “Yoole orino niitho naphaama.”
Naari: “rampha.”
Mu Ehepiri, “a nloko nikina.” Moone Masiposipo 2:16.
Naari: “maponkwe; amiravo.”
Ela tiwi, ororomeliha echu ni muchu mukina.
Naari: “Wiivareryeleke.”
Naari akhweya: “ohiroromeleke wiiwexexa waa.”
Naari: “yoole a niitho nootakhala; anrima.”
Mu Ehepiri, “nto murima awe hori ni weyaano.”
Mu Ehepiri, “Moopoli.”
Naari: “ponkwe; mmiravo.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Mu Ehepiri, “Ikhopela saka inarwa ihakalala.”
Naari: “hekwasiwa.”
Naari: “Ophwanye.”
Naari: “olaka.”
Mu Ehepiri, “a elapo ekina.” Moone Masiposipo 2:16.
Naari: “anathukumana wi elawihe.”
Mwiri yoowo onakhala veeri va mwaaceya ntoko poco.
Naari: “Kinaya waavya wanaawiili.”
Naari: “achu aveechokoni.”
Naari: “wa mavyakelo.”
Naari: “okhumelela phaama; nivuluxo.”
Naari: “Muupuwelo a mulolo.”
Naari: “mu ilukuluku sa sawuukhula.”
Naari: “mathowa.”
Naari: “onavarerya okumi aa.”
Naari: “hekwasiwa.”
Ela tiwi, wa mwiicani.
Naari: “Ohikhale oonyeenyeya.”
Naari: “oorukunuwela.”
Ela tiwi, Yehova ni mwene.
Naari akhweya: “Waakhula mooluluwanya ori ntoko ovaha epeexo.”
Naari: “otikitherye echoko aa.”
Naari: “Kinammwinlela ikuhu.”
Mu Ehepiri, “ohirino murima.”
Mu Ehepiri, “keemererya olaka.”
Naari: “yaakopiyaariwe ni othukumanyiwa.”
Naari: “sawiiphiini sa akina.”
Mu Ehepiri, “amasa.”
Naari: “mucharapo wooriirya.”
Naari: “okumi wa pwiyawe.”
Mu Ehepiri, “ni yamahala yatheru.”
Naari: “naweepesa.”
Naari akhweya: “muchu oowoka.”
Naari: “nthikila.”
Mu Ehepiri, “Yoole onawiica.”
Ela tiwi, ommaaliha ni otothowiha oturuwa wawe.
Naari: “awaapa.”
Naari: “onthukumela.” Mu Ehepiri, “onaphirikeya.”
Naari akhweya: “Hiihaa tho wuulumela woohookololowa honaakhwaniheryeya.”
Naari: “ohikhale oolikana ni yoowo.”
Mu Ehepiri, “onawurya nlala.”
Naari: “sookhoropowa.”
Naari: “namuhapaliwa.”
Naari: “onaaphoreiha oothene.”
Naari: “Nipuro nawaaciwavo.”
Naari: “mu toopratisa.”
Naari akhweya: “aviraka avolowela.”
Naari: “mavaka ni okhwa.”
Naari: “ntoko ichu inamiryiwa mwawaakuveya.”
Mu Ehepiri, “iyano soolucuwa ni murima.”
Naari: “Tiwi, murima awe ti woothanyeya moomalela.”
Mu Ehepiri, “tiheeni nihiku nnahaalaaya oyara.”
Mu Ehepiri, “Muchu ohimusuwenlaawe akhale toni oothamalele.”
Mu Ehepiri, “muchu a elapo ekina.”
Naari akhweya: “soowoka; sookhinyererya.”
Mu Ehepiri, “onnanyikala.”
Naari: “ochanwe va.”
Naari: “onakiroha.”
Naari: “annalakiwa.”
Naari: “muchu.”
Naari: “awaapa.”
Mu Ehepiri, “onnanola ethoi ya nthamwene awe.”
Naari: “Seyoli ni Apitoni.”
Naari: “Hiihaa tho ti muchu ni ncicimiho nawe.”
Naari: “Otikitherye murima aa wa; Othokororyeke.”
Naari: “mwaco akuru.”
Naari: “wakhalamo omwaryeya.”
Mu Ehepiri, “owo.”
Naari: “orino woova.”
Naari: “moorweela wa oteexa nikhami na muchu.”
Naari: “mu nlici.”
Naari: “awuurela.”
Naari akhweya: “awiikhoma.”
Mu Ehepiri, “onamunenevihiwa.”
Naari: “ociya maaru.”
Naari: “onnanariha; hanapwacha.”
Naari: “muchu aphaama.”
Naari akhweya: “Nto muchu awookololowa murima onnaavya okhapelela murima awe.”
Naari: “miyoonelo sawe soothene.” Mu Ehepiri, “munepa awe woothene.”
Mu Ehepiri, “anakumana va.”
Ela tiwi, Owo onnaavaha okumi.
Naari: “Olaka; Owaxula.”
Naari: “yawoona ya miririmu; yawuupulula.”
Naari: “olipela onavolowela wuulumeliwa.”
Naari: “Owoova.”
Naari: “oreya muraakho.”
Naari akhweya: “annaavya mahala a.” Mu Ehepiri, “annaavya ethoi ya.”
Mu Ehepiri, “oviinhe.”
Naari: “aaheereryiwa vamooroni.”
Naari: “kihiphele.”
Mu Ehepiri, “wa mari aya.”
Naari: “Seyoli,” ela tiwi, nipuro achu oothene anavithiwaayawo. Moone Masu Atharihiwe.
Naari: “ohinachuniwa.”
Naari: “onatheliwa ni iya a pwiyawe.”
Naari: “iri sa miruku moopwahaxa.”
Mu Ehepiri, “Ineneeli tahi muloko wakuru.”
Ari axinama analikana ni anamarokolo yaawo anakhala mmiyalani.
Mu Ehepiri, “Amachika tahi muloko woowerya.”
Naari: “mmakhuuru.”
Naari: “ophupwe.”
Naari: “omana.”
Naari: “mukaka.”
Naari: “Waakiheke miyaha sa.”
Naari: “aphaama.”
Moone Masu Atharihiwe.
Mu Ehepiri, “ni yawiima ya matata awe.”
Mu Ehepiri, “Owo onnamakelela ikuru muyuununi mwawe.”
Naari: “vaavaa eneeve enamoraaya.”
Mu Ehepiri, “soowara soothitaanyeryiwa.”
Naari: “Nave onnatheya sa omeelo.”
Naari: “Ohusiha moosivela; Nlamulo na osivela woororomeleya.”
Naari: “emweera oohakalala.”
Naari: “aphaama.”
Naari: “wasiiyo.”
Mu Ehepiri, “Mumvahe yawiima ya matata awe.”