YAWEEREYA YA OKUMI
Mukelampa Wooreela Weekristu Wookeemererya Ovatha
MU ohiyu eriyari, miyaano ni munna mukina naari ekhopela ekina ya Muhice Nixer. Waari muhice mutokweene, wunnuwa waya waarino waacamela mastatiya mamoha, nave maahi aya yaanachimaka mwawaakuveya. Waari variyari va Ekhoco Yaachu a elapo yo Nixeriya, mwawiihiiha omulapuwa Nixer yaahaala okhala yawoopiha. Naamwi hiiha naaphwanela wiihela va yawoopiha, opwaha ekwaha emoha. Kaaphiyenrye hai okhala mmukhalelo yoole? Kihaakumve othariha, hankooni kooleeleni sa muculi, kihaakumve oyariwa.
MU eyaakha ya 1913 atiithi aka, John Mills, yaahipatisiwa mu epooma yo Nova York vaavaa yaaraayano iyaakha 25 sa oyariwa. Munna Russell taaperenkhe mwaha wa opatiso. Mu elukuluku vakhaani ohoolo waya, atiithi aka yaaya o Trinidad, weiwo yaahithelana ni Constance Farmer, Oohuserya a Piipiliya amvai. Atiithi aka yaamukhaviherya nthamwene aya William Brown wooniha exilema “Fotodrama da Criação.” Awo yaahititelela weerano yeela ophiyerya elukuluku munna Brown ni mwaariye yaarumiheliwaaya makupa Onaneela Nsuwa o Afrika mu 1923. Apapa ni amama, yaawo yaarino ewehereryo ya wirimu, yaahititelela omurumeela Yehova o Trinidad.
ASITIITHI YAAWO YAANISIVELA
Asitiithi aka yaahikhalano anamwane athanu nasese. Oopacerya, yaamuchuwa nsina nawi Rutherford, yoowo aari mutokweene a Sociedade Torre de Vigia. Vaavaa miyo mwaana anawiili kaayariwaaka mu nihiku na makhumi mararu na mweeri wa Tesempuru a eyaakha ya 1922, kaachuwiwa nsina nawi Clayton Woodworth, yoowo aarehererya erevista A Idade de Ouro (yoowo hiihaano ori Vinyani!). Asitiithi ahu yaahinivahererya mahusiheryo aveeriveeri, nyenya awo xaxaxa yaaniceenyerya okhalano soolakelela soomunepani. Amama yaahikhalano mavyakelo avameekhaaya a oloca mmukhalelo woolekecha moorweela Mpiipiliyani. Nave apapa yaanasiveliwa onleela saweereya sa Mpiipiliyani, epharihelaka mwiili aya woothene enikhaviheryaka waanyiherya mwaha wa Mpiipiliyani.
Wiilipiserya waya waahikumiherya mphurelo waphaama. Miyo ni asinnaka eeli naahivolowa mu Exikola ya Kiliyati. Arokora ahu araru yaahirumeela ntoko mapiyoneera mu iyaakha sincipale o Trinidad ni o Tobago. Moorweela wa ohusiha waya ni yootakiherya aya yaphaama, asitiithi ahu yaahinikhaviherya okhala “yaawo anaaliwa mpa mwa Apwiya.” Nceenyeryo naya naahinikhaviherya okhala mwemmo ni ‘ovatha vaate va Muluku ahu.”—Sal. 92:13.
Muteko woolaleerya waareheryiwa owaani. Mapiyoneero yaathukumana weiwo nave wiiliwiili yaanaloca sa Munna George Young, misiyonaariyo o Kanata yoowo aaxekunrye o Trinidad. Asitiithi aka yaanathariha moohakalala vooloca sa asinthamwene aya akhalai, mutheli Brown, yoowo mu elukuluku yeele aari makupa Onaneela Nsuwa o Afrika. Soothene seiho saahitannya murima aka ophiyerya wi kaapacerya olaleerya vaavaa kaaryaakano iyaakha khumi.
MITEKO SOOPACERYA
Mu elukuluku yeele irevista sahu saaloca mooluluwanya, sivaanyaka sawootha sa malapelo atheru, nrima mu anakoso, ni meerelo oonanara mmiyaha sa epoliitika. Wa nthowa na yeeyo, mu 1936, ahooleli a malapelo o Trinidad yaahiceenyerya olamulelo omaaliha soolaleeryiwa soothene sa Torre de Vigia. Naahivitha soolaleeryiwa naaryaahuno nave naanapharihela ophiyerya omaliha soothene. Naanalaleerya moorweela wa wiiwarihela miselo nave naanakawa ikartau vaavaa neeceecaahu ni naawelaahu icika. Vamoha nnikhuuru no Tunapuna, naanalaleerya ophiyerya makupa oorakamela a Trinidad nipharihelaka ekaaro ya sooruma. Yaari echu yoohakalaliha! Saweereya seiya saakiceenyerya opatisiwa kirino iyaakha khumi nathanu nammoha sa oyariwa.
Nikhuuru no Tunapuna ni ekaaro ya sooruma
Yoohiyeryiwa yoomunepani kaakhenlaka orweela wa emusi aka ni saweereya seiya soopacerya saahikeeriha okhalano nchuno na okhala misiyonaariyo. Nave miyo kaahititelela okhalano nchuno nenlo vaavaa kaakelaaka o evilivili yo Arupa mu eyaakha ya 1944, weiwo kaahikhala vamoha ni Munna Edmund Cummings. Naahihakalala vancipale vaavaa naawenryaahu waathukumanya achu awaakhwana khumi ophwanyeya va Yawuupuserya mu eyaakha ya 1945. Mu eyaakha yoocharela, waahipakiwa muloko woopacerya.
Ni Oris, okumi aka woovatha mmukhalelo woohiyana
Mu elukuluku vakhaani ohoolo waya, kaavaha onamoona wa nthamwene mmoha oomuteko amwaamuthiyana, Oris Williams. Owo aaheererya waakiha soororomela sa malapelo seiyo aahusihiweiye. Moorweela wa omuhuserya Piipiliya, Oris aahihuserya yeeyo Masu a Muluku analocaaya chiryene nave aahipatisiwa mu 5 a Yaneru a eyaakha ya 1947. Moovira wa elukuluku, naahikhwelana nave nipaka othela. Mu mweeri wa Novempuru wa eyaakha ya 1950, owo aahipacerya orumeela ntoko piyoneera. Vamoha ni Oris kaahipacerya opuha okumi mmukhalelo mukina.
MUTEKO WOOHAKALALIHA O NIXERIYA
Mu eyaakha ya 1955 naahiwompwa ovolowa mu Exikola ya Kiliyati. Niirehereryaka ntakhara ekari yeela, Oris ni miyaano naahihiya miteko sahu, naahikuliha empa ahu ni sookhalano sahu ikina nave naahikhumawo o Arupa. Mu 29 a Yulyu a 1956, naahikuchula esikola ya ekalaasi makhumi meeli nathanu napiili yo Kiliyati nave naahirumiheliwa o Nixeriya.
Nri ni emusi yo Peteli o Lagos, o Nixeriya, mu 1957
Uupuwelaka sa muculi, Oris onnaloca: “Munepa wa Yehova onammukhaviherya muchu ohoolela makacamiho a okhala misiyonaariya. Iyaka aanachuna okhala misiyonaariyo, nyenya miyo nkaachuna. Miyo kaachuna okhalano empa aka ni waaphuwa anamwane. Kaahitoroka muupuwelo aka vaavaa kaasuwenlaaka mukhalelo muteko woolaleerya michaka saphaama oryaaya wawaakuveya. Mu elukuluku naakuchunlaahu ohuserya wahu o Kiliyati, kaari ooreheryeya ni oolakelela olaleerya ntoko misiyonaariya. Vaavaa naawenlaahu mu pophoro Queen Mary, Worth Thornton yoowo aalapa o eskritoriyu ya munna Knorr, aahiloca ni hiyo ariki, mukwaha waphaama nave aanileela wi nnaya orumeelaka o Peteli. Mu elukuluku yeele kaahicikinya muru, ‘Oo, hooye!’ Nyenya moohilekela kaahitoroka muupuwelo aka nave kaahisiveliwa orumeela Opeteli, weiwo kaaryaakano miteko mincipale. Muteko waatempe okisivela waari okhala mulipa owaakhela aleco. Miyo kinnaasivela achu, nave muteko yoowo waanakeeriha oloca mooluluwanya ni anna o Nixeriya. Ancipale yaaphiya esaren’ye nchupi, eri ookoma, evoliwe. Ela yaari echu yoohakalaliha waavahererya yoolya ni okhapelela yoowo yaachunaaya. Soothene seiya waari muteko waweela ntakhara Yehova, nave ti yoowo waakeeriha weeliwa murima ni ohakalala.” Moohikhwa minikwa, muteko ori woothene naavahiwaahu waananivaha ekari ya ovatha.
Mu eyaakha ya 1961, naahipaka muthukumano wa emusi o Trinidad, Munna Brown ahiloca saweereya ikina soohakalaliha so Afrika. Evinyaka miyo kaahiloca sa waaceereryeya wa alaleeryi o Nixeriya. Munna Brown aahikikhupaarela mmukhalelo woosivela nave aloca wa apapa aka: “Johnny, nyuwo hamutonko oya olaleerya o Afrika, nyenya Woodworth owerya!” Mu waakhula, apapa yaahi wa miyo: “Otitelele hiiha, Worth! Otitelele hiiha!” Waakhela nceenyeryo na mukhalelo yoola na alapeli a Yehova yaawo yaarumeenle mwamvai mu elukuluku yincipale yaahaaceererya nchuno naka na okhwaaniherya mwawaakhwanela muteko aka.
William “Piipiliya” Brown ni mwaariye Antonia, aatepa onceenyerya
Mu eyaakha ya 1962, kaahikhalano ekari ya waakhela ovyakiha wanawiili mu ekalaasi ya makhumi mararu nathanu napiili yo Kiliyati, mu miyeeri khumi. Voocharela, Munna Wilfred Gooch yoowo aahoolela efiliyale yo Nixeriya, aahipaka makupa mu ekalaasi ya makhumi mararu nathanu nararu nave aahirumiheliwa o Inklatera. Kaahithanliwa wi kikhale muhooleli a efiliyale yo Nixeriya. Kicharihaka yootakiherya ya Munna Brown, kaanapaka mikwaha mitokweene, kaasuwelaka nave kaasivela anna o Nixeriya. Naamwi yahaarino ichu sincipale seiho achu vyakala anakhalaayano mu ilapo sincipale sooreela, oohakalala ni ohuukhuwa waya yaanooniherya mwawooneya wi okhalano okumi orino yootaphulela honarweela mu ikhorowa naari ichu soomwiilini. Naamwi yaarino ichu savakhaani, yaari yooreera owoona ikwaha soothene ekhalaka ooreheryeya ni oophwaneliwa phaama mmithukumanoni. Mu mithukumano sa muceche, ancipale a yaawo yaapaka mikwaha ni ikaaro itokweene naari polekaxas a (ikaaro irino ikarasariya itokweene saapakiwa va mucecheni yoole). Yaari yawunlaana orepa masu oochuneyaxa, ntoko yootakiherya: “Macoicoi makhaani a maahi annapaka Eniya etokweene.”
Yeeyo masu ala oochuneyaxa aaloncaaya eparipari. Oris ni miyaano naahaaceererya ikuru wa anna yaale o Nixeriya. Mu 1974, Nixeriya yaahikhala elapo yoopacerya okhwipi wa epooma yo Estatu Unitu okhalano alaleeryi awaakhwana macikhwi nsana nimoha. Muteko woolaleerya waahivatha!
Mu elukuluku yeeyo achu ancipale yaarwaaya mu eparipari, yaahipacerya ekhoco etokotoko ya achu a elapo emohamoha yo Nixeriya, ovinyerya 1967 ophiyerya 1970. Mu miyeeri, annihu yaakhala o Piafran makupa a muhice Nixer, hiyaawerya waakhela nikhaviheryo noorweela ofiliyale. Waari murici ahu waakerihela soolaleeryiwa ni ohoolela. Ntoko elociwaaya woopaceryani, nnivekelo ni omuroromela Yehova, naanalapuwa muhice ikwaha sincipale.
Miyo kinnuupuwela phaameene mikwaha seiha sawoopiha nlapuwaka muhice Nixer, nihoolelaka okhwa orweela wa akhoco a nlala, ireca, ni sawoopiha ikina. Yaari yoovila ovira wa akhoco a olamulelo, nyenya yaari yawoopiha okhala makupa a muhice weiwo yaariwo alipa oomwaryeya. Mu ekwaha emoha, kaahilapuwa Muhice Nixer ohiyu, muhice yoowo waari woochimakasa nipharihelaka ekanowa orweela Asaba oya o Onitsha nave kiya omulipiha ooweherya o epooma Enuku. Mukwaha mukina kahaaceenyerya atokweene ohiyu mu empa wahaarimo makeesi. Nave vaavaa kaaxekuryaaka anna o Port Harcourt muthukumano ahu waahimalihiwa mwawaakuveya nnivekelo vaavaa akhoco oomwaryeya yaapwensaaya iyaakiha so Piafran.
Mithukumano seiye saari sookhweleya wi naaceenyerye annihu oosiveliwa vooloca sa osivela wookhapelela wa Yehova nave wi naavahe ekano yookhweleya vooloca sa ohipaka makupa a elapo ni okhala awiiwanana. Annihu o Nixeriya yaahikhumelela phaama mu ohoolela nikacamiho nenle noovila. Osivelana waya mukina ni mukhweiye waari woolipa opwaha wiica wa nihimo, nave yaahititelela, okhapelela wiiwanana Weekristu. Yaari ekari etokweene okhala mmakupaaya mu elukuluku yeele yoovila!
Mu 1969 munna Milton Henschel taari muhooleli a muthukumano wa ekulucu wa ilapo soohiyanahiyana “Murecele Veelaponi,” va estaatiyu Yankee o Nova York, nave kaahihuserya sincipale ntoko mukhaviherye awe. Kaakhenle ovyakiha yoola mu elukuluku yoophwanelela woona wi mu 1970 kaahaala okhaviherya orehererya muthukumano wa ekulucu wa ilapo soohiyana hiyana “Homens de Boa vontade” o Lagos, o Nixeriya. Muthukumano yoowo weeren’ye mahiku vakhaani emanle ekhoco nave waaweren’ye pahiru ni mareeliho a Yehova. Owo waari muthukumano woohakalaliha yoowo waarino ilocelo khumi nathanu napiili, ni achu awaakhwana 121.128 navetho yaahipatisiwa achu 3.775—opatiso otokweene weeren’ye ovinyerya ole weeren’ye nihiku na Pentekoste. Yaari va muthukumano yoowo aari Munna Knorr, Henschel ni akina yaawo yaaruule ni maceeke yaawo yaapoleiwe o Estatu Unitu ni o Inklatera. Elukuluku kaakhavihenryaaka orehererya muthukumano yoowo yaari yawaakuveya mu okumi aka. Mu elukuluku yeele tahi wi naarino pahiru waaceereryeya wa alaleeryi. Nyenya naahikhalano waaceereryeya wa alaleeryi woopwaha mphimo!
E Achu awaakhwana 121.128 yaahiphiya va Muthukumano wa ilapo soohiyanahiyana “Homens de Boa vontade” yoowo waarino makupa a ilocelo khumi nathanu napiili ophitaanyerya elocelo Ibo
Mu iyaakha makhumi mararu kaakhanlaaka o Nixeriya, kirumenle ikwaha vakhaani makupa onaneelawo Nsuwa a Afrika ntoko ooweherya ekulucu ni ooweherya a esoona naari aweecelela efiliyale. Mamisiyonaariyo yaanatepa othamalela vaavaa yaakhelaaya opwacha wavameekhaaya ni nlipiho! Yaari yoohakalaliha owooniherya wi awo hiyaacuwaliwe. Muteko yoola wookihusiha wi ti woochuneya ompwacha muchu ti muchu. Eyo tahi pahiru enaakhaviherya achu ‘ovatha,’ nyenya enneeriha marehereryo a Yehova otitelela okhala oolipa ni awiiwanana.
Pahiru nnikhaviheryo na Yehova noowerya ovilela ni makacamiho yaaruule ni ekhoco ni ireca. Mareeliho awe yaari awooneya. Oris onnaloca:
“Oopiili ahu naanakhalano malaariya ikwaha sincipale. Mu ekwaha emoha, Worth aahiphiya osipitaale ahisuwelaka. Aahileeliwa wi aahaala okhwa, nyenya moohakalaliha owo aahipenuwa! Vaava aapenunweiye, Worth aahimulaleerya mulipa murece yoowo aamukhapelela. Ohoolo waya, miyaano ni Worth naaya omusekurya mulipa murece owo, iichaniwa Nwambiwe. Owo aaheemererya eparipari nave ohoolo waya aahikhala mutokweene mmulokoni o Aba. Nave miyaanotho kaahikhalano sookhumelela saphaama mu waakhaviherya achu ancipale omusuwela Yehova, ophitaanyerya amaka. Nyenya ohakalala wahu otokweene waari waasuwela achu o Nixeriya, mukhalelo aya, sookhovelela ni elocelo aya.”
Nihusiheryo nikina naari nla: wi ‘nivathe’ mmuteko ahu mu elapo ekina, naaphwanela ohuserya waasivela anna ni arokora ahu, naamwi sookhovelela saya saari soohiyana ni sawihu.
MIRICI MIVYAANI
Nimanle orumeela o epeteli yo Nixeriya, naahirumiheliwa o evilivili yooreeraxa ya Santa Lusiya ntoko mamisiyonaariyo mu 1987 o Karipe. Waari murici woohakalalihaxa, nto ni makacamiho mavyaani. O Afrika yaari yawunlaana mulopwana mmoha okhalano athiyana ancipale. O Santa Lusiya atheli ancipale yaanakhala vamoha eniiha ehirepinhe othela waya. Nyenya owerya wa masu a Muluku waahaaceenyerya ancipale a oohuseryaahu opaka matorokelo yaachuneya.
Mu iyaakha 68 nimalinhaahu vamoha ni mwaaraka Oris, ilukuluku soothene kaanamusivela
Nyenya wuuluvala waahiniphiyerya nave onaakha ikuru sahu. Vano, Nikhuuru Noolamulela naahinooniherya osivela nave nnithaamiherya o Epeteli yo Brooklyn mu 2005. Moothananiha, mu 2015 mwaaraka Oris aahivoothiwa ni mwiicani mutokotoko, okhwa. Nkaano masu a othariha wiicela konnaaka mu okhwa wa mwaaraka. Nyenya nlelo kinnamuthamalela Yehova mahiku oothene ntakhara Oris. Owo aari nthamwene aphaama yoowo muchu aaphwaneleiye okhalano. Aari oosivela nave aahikhalano mikhalelo sooreeraxa. Mu iyaakha sahu 68 nimalinhaahu vamoha, ilukuluku soothene kaanamusivela yene. Naahisuwela wi murece wa ohakalala, khwino mu othela naari mmulokoni, ti ocicimiha ohoolela, olevelela ni murima woothene, otitelela okhala awiiyeviha ni wooniherya yawiima ya munepa.
Vaavaa naakumanaahu ni soohoosa naari sawuukhula, ilukuluku soothene naanaveka nikhaviheryo wa Yehova wi ntitelele omurumeela yoowo. Elukuluku naakhaalaahu ‘oorehereryeya’ wiiliwiili ichu saanakhala phaama— nave okhala phaama wa ichu nlelo onamurwa!— Isa. 60:17; 2 Kor. 13:11.
Yehova ooreeliha muteko wa asitiithi aka ni anna akina o Trinidad. Soolokoha sookuchula sinnooniherya wi achu 9.892 annamurumeela Yehova o Trinidad ni o Tobago. Muloko aka wakhalai o Arupa wohaakhela tho nikhaviheryo na anna ancipale nave hiihaano sookhalawo miloko khumi nasese sooya vahoolo. Vano o Nixeriya alaleeryi ahaaceereryeya ophiyerya 381.398 nave o evilivili yo Santa Lusiya aakhalawo anna 783 yaawo anakhaviherya omwene wa Muluku.
Vano kookhalano iyaakha opwaha makhumi mathanu nasese. Wa yaawo anaaliwa mpa mwa Apwiya, Salmo 92:14 oni: “Naari yuluvanle anarwa yiimatho. Anarwa ekhala akithi ni eripelela.” Kinnatepa ohakalala ntakhara ekumi kaaryaakano mmuteko wa Yehova. Yoohiyeryiwa yoomunepani yeeyo kaakhenlaaka yookiceenyerya opaka owetha waka ntakhara Yehova. Osivela wawe woororomeleya ntakhara miyo wookeeriha ‘ovatha vaate va Muluku.’— Sal. 92:13.