EPIIPILIYOTEKA ya Watchtower
EPIIPILIYOTEKA
ya Watchtower
Elomwe
  • PIIPILIYA
  • SOOLALEERYIWA
  • MITHUKUMANO
  • bh mwaha 14 ipaax. 134-143
  • Opaka Okumi wa Echoko Woohakalaliha

Henaphwanyeya exilema mu nikupa nenla.

Munikhurumuwele, yookhala ehesen'ye nichunaka owoonihaani exilema ela.

  • Opaka Okumi wa Echoko Woohakalaliha
  • Piipiliya Onahusiha Eheeni Chiryene?
  • Miru Mikhaani
  • Miyaha Soophwanaphwana
  • ECHOKO ENARWEELA WA MULUKU
  • YOOTAKIHERYA WA ALOPWANA
  • YOOTAKIHERYA WA ATHIYANA
  • YOOTAKIHERYA YOOPHAAMEYA WA ASITIITHI
  • YOOTAKIHERYA WA ANAMWANE
  • YOHULELA YA OHAKALALA WA ECHOKO
  • Echoko Anyu Enanwerya Okhala Yoohakalala
    Tiheeni Piipiliya Onanihusiheiye?
Piipiliya Onahusiha Eheeni Chiryene?
bh mwaha 14 ipaax. 134-143

MWAHA 14

Opaka Okumi wa Echoko Woohakalaliha

Tiheeni enachuneya wi mukhale mulopwana aphaama?

Muthiyana onii awerye hai ophara muteko woohakalaliha?

Okhala tiithi onaphitaanyerya eheeni?

Anamwane enii ewerye hai okhaviherya ohakalaliha okumi wa echoko?

1. Tiivi eri yoohulela ya okumi wa echoko woohakalaliha?

YEHOVA Muluku onachuna wi okumi wa echoko anyu okhale woohakalaliha. Masu awe, Piipiliya, annavaha soohoolela wa muchu ti muchu a vachokoni, elocaka muteko yoowo Muluku onachuneiye wi muchu eere. Achu a vachokoni yaakhwaaniherya miteko mwawiiwanana ni ikano sa Muluku, sookhumelelavo inakhala soohakalaliha. Yesu aaloca: “Òrèriwa toko, t’ale aniwa masu a Muluku ni enakhapelela!”—Luka 11:28.

2. Ohakalala wa echoko onarweela osuwela eheeni?

2 Ohakalala wa echoko onarweela wa osuwela wi echoko enarweela wa Yehova, yoowo Yesu olonceiye wi ti “Atithihu.” (Mateu 6:9) Ichoko soothene sookhalavo, nthowa na Atiithihu a wirimu, nave awo annasuwela chiryene yeeyo enahakalaliha ichoko. (Éfeso 3:14, 15) Vanonto, Piipiliya onahusiha eheeni vooloca sa muteko wa muchu ti muchu a vachokoni?

ECHOKO ENARWEELA WA MULUKU

3. Piipiliya onaloca mwawiihai mapacereryo a echoko ya achu, nave nnasuwela hai wi yeeyo onaloceiye ti eparipari?

3 Yehova aahaapatuxa achu oopacerya, Aatamu ni Haava, nave aaphitaanya vamoha ntoko mulopwana ni mwaariye. Owo aahaakuha mu parataiso ooreera a veelaponi yavathi—emaca ya Eeteni—nave aaleela wi ekhaleno anamwane. Yehova aaloca “Muyareke, murelaneke, musareye mw’elapo ya vathi.” (Maphatxuwelo 1:26-28; 2:18, 21-24) Ola tahi mwaha naari ethale pahiru, ntakhara Yesu aahooniherya wi yeeyo liivuru a Maphatxuwelo onaloceiye sa mapacereryo a okumi wa echoko eparipari. (Mateu 19:4, 5) Naamwi nikumanaka ni makacamiho mancipale nave okumi wa mutano tahi yoowo Muluku aachuneiye wi okhale, hankooni noone ntakhara heeni ohakalala wa vachokoni ti wooweryeya.

4. (a) Muchu a vachokoni onii awerye okhaviherya mwawiihai wi okumi wa echoko okhale woohakalaliha? (b) Ntakhara heeni ohuserya okumi wa Yesu ti woochuneya vancipale wi okumi wa echoko okhale woohakalaliha?

4 Muchu ti muchu a vachokoni onanwerya okhaviherya wi okumi wa echoko okhale woohakalaliha moorweela wa omutakiherya Muluku mu wooniherya osivela. (Éfeso 5:1, 2) Mano nnii niwerye omutakiherya Muluku mwawiihai woona wi hannawerya omoona? Hiyaano nnanwerya ohuserya makhalelo a Muluku ntakhara owo aamuruma Mwanawe oopacerya opatuxiwa okhuma wirimu arwa veelaponi yavathi. (Yohani 1:14, 18) Vaavaa aareiye veelaponi yavathi, Mwaana ola, Yesu Kiristu, aahaatakiherya phaama Atiithi awe a wirimu ophiyerya wi omoona ni onwiriyana Yesu, yaari ntoko okhala ni Yehova ni onwiriyana Yoowo. (Yohani 14:9) Vanonto, moorweela wa ohuserya vooloca sa osivela wooniheryiwe ti Yesu ni ochara yootakiherya awe, muchu ti muchu a hiyo onanwerya okhaviherya wi okumi wa echoko okhale woohakalaliha.

YOOTAKIHERYA WA ALOPWANA

5, 6. (a) Ti mwawiihai mukhalelo Yesu okhapelela muloko onavahaaya yootakiherya wa alopwana? (b) Tiheeni nnaphwanelaahu weera wi naakhele okhurumuweliwa wa soocheka?

5 Piipiliya onaloca wi alopwana anaphwanela waakhapelela asaaraya hiihaa ntoko Yesu onaakhapeleleiye oomuchara awe. Thokororyani ekano ela ya Piipiliya: “Nyuwo tho, alopwana, mwakhweleke asarinyu, ntoko Kristu okhwenleiye ekresya [muloko] ni ivelenleiye, erelaka yeyo . . . Hihatho alopwana annaphwanela wakhwela asaraya ntoko mwili aya. Mutxhu onakhwela amwariye onnikhwela yowo mukhateiye. Nave havo ontonko onyemula mwili awe, nto mutxhu ti mutxhu onnapwatxha mwili awe, onnalyiha ni onnakhapelela, ntoko onereiye Kristu ni ekresya awe.”—Éfeso 5:23, 25-29.

6 Yesu osivela wawe muloko wa oomuchara awe onnavaha yootakiherya yoophaameya wa alopwana. Yesu “àhakhwela ophiyerya womaliheryavo,” aveleela okumi awe ntakhara yaawo, naamwi awo yaari oohiphaameya. (Yohani 13:1; 15:13) Moolikana, alopwana annaleeliwa: “Nyuwanotho, alopwana, mwakhweleke asarinyu ni muhakhaleleke òpwalu.” (Kolosi 3:19) Tiheeni enahaala omukhaviherya mulopwana opharihela muteko ekano ela, wakhala wi ikwaha ikina mwaariye hanapaka ichu mwa miruku? Mulopwana onaphwanela wuupuwela soocheka sawe ni yeeyo onaphwaneleiye weera wi akhurumuweliwe ti Muluku. Tiheeni onaphwaneleiye weera? Owo onaphwanela waakhurumuwela yaale anamuchekela, ophitaanyerya mwaariye. Nave tho, amwaariye anaphwanela waakhurumuwela yaale anamuchekela. (Mwaalakhanye Mateu 6:12, 14, 15.) Nyuwo munnasuwela ntakhara heeni ennalociwa wi othela woohakalaliha ti wiiwanana wa achu eeli anawerya okhurumuwelana mukina ni mukhwaawe?

7. Tiheeni Yesu aathokoronryeiye, nave yootakiherya taani aavanheiye alopwana?

7 Alopwana tho anaphwanela woona wi Yesu aanaathokororya oomuchara awe mu ilukuluku soothene. Owo aanasuwela oceecheya waya ni soochuna saya soomwiilini. Ntoko yawooniherya, vaavaa yaaraaya oovelavela, Yesu aahi: “Murwe wiphini, nipuro nawipitheya ni mwitxhuwe vakhani.” (Marko 6:30-32) Athiyana tho annaphwanela othokororyiwa vancipale. Piipiliya onnaceenyerya alopwana waavaha ‘ntxitximiho’ athiyana ntakhara ari “otxetxheya wa othiyana aya.” Ntakhara heeni? Nthowa nawi “annuka ni nyuwano yohiyeryiwa ya mahala a ekumi.” (1 Pedro 3:7) Alopwana anaphwanela wuupuwela wi echu enamweeriha muchu okhala ookhweleya wa Muluku ti ororomeleya, ohiya nthowa na mulopwana naari muthiyana.—Salumu 101:6.

8. (a) Ntakhara heeni mulopwana “onamusivela mwáriye onisivela mekhiye”? (b) Okhala “mwili wa enama mmoha” onataphulela eheeni wa mulopwana ni mwaariye?

8 Piipiliya onnaloca wi “mutxhu onakhwela amwariye onnikhwela yowo mukhateiye.” Nthowa nawi mulopwana ni muthiyana athelanne “hari eli, nto mutxhu mmoharu,” ntoko Yesu aalonceiye. (Mateu 19:6) Alipa oothelana anaphwanela osepa mararuwo. (Masiposipo 5:15-21; Ahebri 13:4) Awo ananwerya osepa mararuwo, wakhala wi muchu onnuukhuwa wi akhwaaniherye soochuna sa mukhwaawe. (1 Korinto 7:3-5) Ekano enareera wuupuwela ti ela: “Havo ontonko onyemula mwili awe, nto mutxhu ti mutxhu onnapwatxha mwili awe, onnalyiha ni onnakhapelela.” Alopwana anaphwanela waasivela asaaraya hiihaa ntoko aniisivelaaya mukhataaya, yuupuwelaka wi awo anahaala waakhula mulacu wa muru aya, Yesu Kiristu.—Éfeso 5:29; 1 Korinto 11:3.

9. Mukhalelo taani wa Yesu onalociwa mu Afilipi 1:8, nave ntakhara heeni alopwana anaphwanela wooniherya mukhalelo yoola wa asaaraya?

9 Murummwa Paulo aaloca sa “niphwanya na Kristu Yesu.” (Filipi 1:8) Oreera murima wa Yesu waari mukhalelo woohakalaliha, yoowo waahakalaliha athiyana yaawo yaari oomuchara awe. (Yohani 20:1, 11-13, 16) Nave athiyana annachuna oreera murima wa asiiyaya.

YOOTAKIHERYA WA ATHIYANA

10. Yootakiherya taani Yesu aavanheiye athiyana?

10 Echoko marehereryo, nave wi ekhale phaama, eyo enakhwela muru. Yesu tho ookhalano Muchu onamucicimiheiye ntoko Muru awe. “Muru wa Kristu ti Muluku” hiihaa ntoko “muru wa muthiyana ti mulopwana.” (1 Korinto 11:3) Yesu ocicimiha wawe ohoolela wa Muluku yootakiherya yaphaama, woona wi oothene yeehu nookhalano muru yoowo nnaphwanelaahu ocicimiha.

11. Muupuwelo taani muthiyana onaphwaneleiye okhalano vooloca sa iyawe, nave tiheeni enahaala okhala yookhumelelavo ya mukhalelo awe?

11 Alopwana oohiphaameya annacheka nave ikwaha sincipale, tahi ahooleli a echoko oophwanelela. Vanonto, tiheeni muthiyana onaphwaneleiye weera? Muthiyana hanaphwanela onyemula yeeyo iyawe oneereiye naari weererya okuxa ohoolela wawe. Muthiyana onahaala weera phaama uupuwela wi munepa wawiichacala ni woomaala, tori wa esisapo yoowalamela va miithoni va Muluku. (1 Pedro 3:4) Moorweela wa wooniherya munepa mwawiihiiha, owo onahaala woona wi ti wookhweya wooniherya ncicimiho noomuluku, naari variyari va mikhalelo saweeha. Mwawaacererya, Piipiliya onii: “Muthiyana amutxitximiheke iyawe.” (Éfeso 5:33) Nyenya hanka wakhala wi mulopwana hanamweemererya Kiristu ntoko Muru awe? Piipiliya onnaalopola athiyana: “N’wiweleleke asiyanyu, wi, nari akina wa yawo ehemereryaka nsu ekusiwe ti metxelo anyu, ohirivo masu, yonaka metxelo anyu aphama ni awisumaliha.”—1 Pedro 3:1, 2.

12. Ntakhara heeni tahi yoonanara wa muthiyana oloca ni ncicimiho moonelo awe?

12 Naamwi iyawe aari Mukiristu naari hooye, muthiyana onaloca echu eri yoohiyana ni moonelo wa iyawe, tahi wi hanooniherya ncicimiho. Moonelo awe onamukhala waphaama, nave echoko yoothene enamukhalano mphurelo wakhala wi mulopwana oheemererya mwaariye. Naamwi Aaparahamu heemerenrye vaavaa mwaariye, Saara, aalonceiye echu yaphaama wi emalihe nikacamiho na vachokoni, Muluku aamuleela owo: “Omwèlihe murima Sara.” (Mwaalakhanye Maphatxuwelo 21:9-12.) Mulopwana apaka yoothanla ehinavanyihana ni nlamulo na Muluku, muthiyana onaphwanela ocicimiha yoothanla awe.—Saweriwa T’arummwa 5:29; Éfeso 5:24.

13. (a) Tiheeni Tito 2:4, 5 onaaleeleiye athiyana wi yeere? (b) Tiheeni Piipiliya onaloceiye sa omwalamwala ni omwalana?

13 Mu okhwaaniherya muteko awe, muthiyana onanwerya weera ichu sincipale vachokoni. Ntoko yootakiherya, Piipiliya onooniherya wi athiyana ekhale a “wakhwela asiyaya ni anaya, okhala awiphima, awisumaliha, asinene aphama avate, òrèra murima, òwiwelela asiyaya.” (Tito 2:4, 5) Muthiyana naari mai, yoowo oneera hiiha onahaala waakhela osivela woohimala ni ncicimiho na echoko awe. (Mwaalakhanye Masiposipo 31:10, 28.) Woona wi othela ophitaana wa achu oohiphaameya, mikhalelo mikina sookacamiha akhweya inanwerya ohoolela omwalamwala ni omwalana. Piipiliya onneemererya omwalamwala mu mikhalelo mikina. Nyenya, omwalamwala tahi mwaha mukhaani nthowa nawi Piipiliya onnaloca: “Muthiyana ahimwalane ni iyawe, nari mulopwana ahimwalane ni mwariye.” (1 Korinto 7:10, 11) Nyenya oraruwa wa mmoha a alipa oothelana ori mathipelo a mu Soorempwa a omwalana.—Mateu 19:9.

YOOTAKIHERYA YOOPHAAMEYA WA ASITIITHI

14. Yesu aathokoronrye anamwane mwawiihai, nave tiheeni anamwane anachunaaya wa asitiithi aya?

14 Yesu oovaha yootakiherya yaphaama wa asitiithi mmukhalelo yoowo aathokoronryeiye anamwane. Vaavaa achu akina yeerenryaaya waahiiha anamwane akhaani omwaacamela Yesu, owo aaloca: “Mwahiye anamwane erweke wa miyano, nave muhahihe.” Piipiliya onaloca wi voocharela vaya “ànàkusa anamwane yawo, ànàkuherya mata ni ànàrèliha.” (Marko 10:13-16) Woona wi Yesu aamaliha elukuluku ni anamwane akhaani, nyuwo tho munaphwanela omaliha elukuluku ni anamwane anyu. Awo annachuna, elukuluku anyu yincipale. Nyuwo munaphwanela omaliha elukuluku wi mwaahusihe anamwane awo, nthowa nawi ti yeeyo Yehova onaahusiheiye asitiithi wi yeereke.—Mwaalakhanye Malamulo 6:4-9.

15. Tiheeni asitiithi anaphwanelaaya weera wi ewaakihe anamwane aya?

15 Vaavaa elapo ela enatepaaya okhala yoonanara, anamwane annaachuna asitiithi yaawo anahaala owaakiha wa yaale anaavyaavya waahokola, ni yaale anawaavya anamwane wi yaakonihe. Thokororyani ti mwawiihai Yesu aawaakinheiye oomuchara awe, yaawo owo moosivela aawiichanneiye “anàka.” Vaavaa aaphariweiye iiphiwa, Yesu aapaka marehereryo wi oomuchara awe evuluwe. (Yohani 13:33; 18:7-9) Ntoko tiithi, nyuwo munaphwanela okhala oolipelela saweeha sa Musaserya wi ahaahokole anamwane anyu akhaani. Nyuwo munaphwanela waalopola woosiilo.a (1 Pedro 5:8) Hiihaano onnakhweleya vancipale okhapelela soochuna soomwiilini, soomunepani, ni sa meecelo a anamwane.

16. Tiheeni asitiithi anaweryaaya ohuserya mmukhalelo wa Yesu othokororya wawe ohiphaameya wa oomuchara awe?

16 Mu ohiyu Yesu ahaakumve okhwa, oomuchara awe yaahaakhulana vooloca sa taani aari mutokweene variyari vaya. Ohiya onanariwa ni yaawo, Yesu moosivela aapwahiherya waahusiha moorweela wa masu ni yootakiherya. (Luka 22:24-27; Yohani 13:3-8) Wakhala wi nyuwo mwa tiithi, munnawerya woona ti mwawiihai munaphwanelaanyu ochara yootakiherya ya Yesu mmukhalelo wa waalaka anamwane anyu? Awo anakhwela olakiwa, nyenya olaka iwo onaphwanela weeriwa mmukhalelo ‘wophwanelela,’ ohiya ni esara. Nyuwo hamunaphwanela oloca masu ‘ophoreiha ntoko nsipàtxa.’ (Yeremiya 30:11; Masiposipo 12:18) Olaka iwo onaphwanela weeriwa mmukhalelo onii weerihe wi, muhoolo, mwaninyu oone wi olakiwa waari woophwanelela chiryene.—Éfeso 6:4; Ahebri 12:9-11.

YOOTAKIHERYA WA ANAMWANE

17. Yesu aavanhe anamwane yootakiherya yoophaameya mmakhalelo taani?

17 Apwanne anamwane ananwerya ohuserya sa Yesu? Aai, awo ananwerya! Moorweela wa yootakiherya awe, Yesu ohooniherya ti mwawiihai anamwane anaphwanelaaya owiiwelela asitiithi aya. Yesu aaloca: “Kinalotxa ntoko Atiithi akihusin’haya.” Owo aahaacererya: “Ntakhara kinera yele enamusivela.” (Yohani 8:28, 29) Yesu aanawiiwelela Atiithi awe a wirimu, nave Piipiliya onnaaleela anamwane wi enawiiwelela asitiithi aya. (Mwaalakhanye Éfeso 6:1-3.) Naamwi Yesu aari mwaana oophaameya, owo aawiiwelela asitiithi awe oomwiilini, Yoosefe ni Mariya, yaawo yaari achu oohiphaameya. Mwevelevelo eyo yaakhaviherya ohakalala wa muchu ti muchu a veechokoni ya Yesu!—Luka 2:4, 5, 51, 52.

18. Ntakhara heeni Yesu aanawiiwelela Atiithi awe a wirimu mu ilukuluku soothene, nave taani anahakalala vaavaa anamwane anawiiwelelaaya asitiithi aya olelo?

18 Mano anamwane ananwerya ophwanya makhalelo anahaalaaya ochara wi ekhale oophwanaphwana ni Yesu nave wi yaahakalalihe asitiithi aya? Mweeparipari, ikwaha ikina anamwane anahaala woona wi owiiwelela asitiithi aya echu yoovila, nyenya Muluku onachuna wi anamwane enawiiwelela asitiithi aya. (Masiposipo 1:8; 6:20) Yesu aawiiwelela Atiithi awe a wirimu mu ilukuluku soothene, naari mu mikhalelo soovila. Ekwaha emoha, vaavaa yaaraaya yookhwela ya Muluku wi Yesu eere echu yoovila, Yesu aahiloca: “Susihá wa miyo ekahi ela.” Vanonto, Yesu aaheera yeeyo Muluku aavenkeiye, nthowa nawi owo aanasuwela wi Atiithi awe yaanasuwela yeeyo yaari yaphaama. (Luka 22:42) Moorweela wa ohuserya okhala awiiwelela, anamwane anahaala weeriha wi asitiithi aya ni Tiithi aya a wirimu ekhale oohakalala vancipale.b—Masiposipo 23:22-25.

19. (a) Satana onaweeha hai anamwane? (b) Meecelo oonanara a anamwane anahaala waavolowela asitiithi aya mwawiihai?

19 Musaserya aamweeha Yesu, nave hiyaano ninnaweherya wi owo onahaala oweeha amiravo wi epake yeeyo eri yoonanara. (Mateu 4:1-10) Satana Musaserya onnapharihela muteko okhulumula, nave okhulumula iwo onanwerya okhala woovila. Mwawiihiiha ti waphaama, wi anamwane ehipake onthamwene ni achu aneera soonanara! (1Korinto15:33) Mwaana mwaamuthiyana a Yaakopo Tiina aapaka onthamwene ni yaawo yahaamulapela Yehova, nave eyo yaakumiha makacamiho mancipale. (Maphatxuwelo 34:1, 2) Nkuupuwelani vooloca sa mukhalelo echoko yaahaalaaya okhala wakhala wi muchu mmoha a vachokoni oomorela mu yoocheka ya okonihana woohiphwanelela!—Masiposipo 17:21, 25.

YOHULELA YA OHAKALALA WA ECHOKO

20. Wi mukhaleno okumi wa echoko woohakalaliha, tiheeni muchu a vachokoni onaphwaneleiye weera?

20 Opharihela muteko ekano ya Piipiliya enahaala okhweiha ohoolela makacamiho a vachokoni. Mweeparipari opharihela muteko ekano yeeyo yoohulela ya ohakalala wa echoko. Alopwana, munaasivela asaarinyu, nave munaakhapelela hiihaa ntoko Yesu onakhapeleleiye muloko. Athiyana, munacicimiha ohoolela wa asiiyanyu, nave munachara yootakiherya ya muthiyana oowerya onalociwa mu Masiposipo 31:10-31. Asitiithi, munaahusiha anamwane anyu. (Masiposipo 22:6) Alopwana anaphwanela, “wetxiha phama etxheko awe.” (1 Timóteo 3:4, 5; 5:8) Nave anamwane, munawiiwelela asitiithi anyu. (Kolosi 3:20) Vachokoni haavovo muchu oophaameya, oothene annacheka. Mwawiihiiha khalani awiiyeviha, mvekaka okhurumuweliwa wa mukina ni mukhwaawe.

21. Yoowehererya taani yootikiniha eri muhoolo, nave hiyaano nnii niwerye hai opaka okumi wa echoko woohakalaliha hiihaano?

21 Mweeparipari, Piipiliya ookhalano ikano sincipale ni mahusiheryo aphaama vooloca sa okumi wa echoko. Mwawaacererya, Piipiliya onnanihusiha vooloca sa elapo yahiihaano ya Muluku ni parataiso veelaponi yavathi oosareya ni achu oohakalala yaawo anamulapela Yehova. (Wupulula 21:3, 4) Yoowehererya taani yootikiniha ya muhoolo! Naari, hiyaano nnanwerya opaka okumi wa echoko woohakalaliha moorweela wa opharihela muteko mahusiheryo a Muluku anaphwanyeya Mmasu awe, Piipiliya.

[Masu a vathi]

a Nikhaviheryo vooloca sa owaakiha anamwane nnaphwanyeya mu mwaha 32 wa liivuru Aprenda do Grande Instrutor, olaleeryiwe ni Anamoona a Yehova.

b Pahiru wakhala wi tiithi oomveka mwaana wi achekele nlamulo na Muluku waahaala okhala waphaama wa mwaana ohiiwelela.—Saweriwa T’arummwa 5:29.

PIIPILIYA ONAHUSIHA EHEENI

▪ Alopwana anaphwanela waasivela asaaraya hiihaa ntoko anasivelaaya mwiili aya.—Éfeso 5:25-29.

▪ Athiyana anaphwanela osivela ichoko saya ni waacicimiha asiiyaya.—Tito 2:4, 5.

▪ Asitiithi anaphwanela waasivela, waahusiha, ni owaakiha anamwane aya.—Malamulo 6:4-9.

▪ Anamwane anaphwanela owiiwelela asitiithi aya.—Éfeso 6:1-3.

[Eruku va epaaxina 139]

Yootakiherya taani yaphaama Saara aavanheiye athiyana?

[Eruku va epaaxina 140]

Tiheeni asitiithi anaweryaaya ohuserya mmukhalelo Yesu aakhapelenleiye anamwane?

[Eruku va epaaxina 142]

Tiheeni amiravo anaphwanelaaya wuupuwela vaavaa awo aneehiwaaya?

    Soolaleeryiwa sa Lomwe (1995-2024)
    Okhumavo
    Ovolowa
    • Elomwe
    • Ovaha
    • Orehererya
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malakiheryo a Opharihela
    • Malakiheryo a Sookhuweya
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Ovolowa
    Ovaha