Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu
1-7 A YANERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 1-3
“Omwene wa Wirimu Ori Vakhiviru”
(Mateu 3:1, 2) Mahiku yale àrwa Yohani Mpatisa ànalaleya masu a Muluku okulutxuni, ariki: 2 “Murukunuse murima, wona wi omwene wa wirimu ori vakhiviru.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 3:1, 2
olaleya: Mu elocelo ya Ekiriki masu ala anataphulela “omwaramwaxa michaka vanlakani wa achu oothene.” Ela ennooniherya mukhalelo wa olaleya: Oloca mwawiiweya, olokoha wa achu oothene ohiya opaka mwaha wa nikhuuru na achu athukumanne.
Omwene: Oromoliwa woopacerya wa masu yaala mu elocelo ya Ekriki ba·si·leiʹa, anooniherya olamulelo, elapo aya vamoha ni achu yaawo analamuleliwa ni mwene a omwene yoowo. Mu soorepa sa Ekiriki naari Nlakano Nahiihaano, masu yaala annaphwanyeyamo ikhwaha 162, nyenya pahiru mu liivuru a Mateu sinnaphwanyeyamo ikwaha 55 nave ikhwaha sincipale, sinaloca sa olamulelo wa Muluku wirimu. Liivuru a Mateu onniichaniwatho liivuru a Michaka sa Omwene nthowa nawi Mateu oopharihela ikwaha sincipale masu yaala.
Omwene wa wirimu: Masu ala annaphwanyeya ikwaha 30 pahiru mu liivuru a Mateu. Nave masu oolikana mu aliivuru akina a Michaka ntoko Marko ni Luka, ti ala: “Omwene wa Muluku,” yooniheryaka wi “Omwene wa Muluku,” olamulelo wa wirimu.—Mat 21:43; Mar 1:15; Luka 4:43; Dan 2:44; 2Tim 4:18.
ori vakhiviru: Mmukhalelo wawi Mulamuleli a omwaahiyu a Omwene wa wirimu aahanle vakhaani orwa.
(Mateu 3:4) Yohani yowara awe yapakiwe ni mapururu a ekamelo, nave muyununi àwara nrampa na esapala; yolya awe yàri misope ni oravo wa mutakhwani.
nwtsty sawoonihiwa
Soowara ni Mawarelo a Yohani Mpatisi
Yoowara ya Yohani waari yaapakiwe ni mapururu a ekamelo nave aanawara muyuununi nrampa naari esinto ya esapala, yeeyo yaaphariheliwa wi emakiweno ichu ikhaani. Soowara seiha saamulikana ni seihe sa mulipa a miririmu Eliya. (2Mam 1:8) Yoowara yaapakiwa ni mapururu a ekamelo, yaari ya achu oohaawa. Nyenya soowara sooreera saapakiwa ni elinyu, saari sa achu ooreela. (Mat 11: 7-9) Woona wi Yohani aari Nasirewu oyariwa wooyariwa, akhweya owo hintonko ocema miihi. Soowara ni mawarelo awe yaanooniherya wi ekumi awe yaari yookhweya, nave wi aahiiveleela wi eere yoochuna ya Muluku.
Misope
Masu ala awi “misope” ntoko alociwaaya Mpiipiliyani, anooniherya misope sa mikhalelo soohiyanahiyana sirino aanteena ookhuveya, xaxaxa seihe inakhala nikhuku ntokweene naari nasope. Mwawiiwanana ni waalikhela weeriweno o Yerusalemu, misope sa mutakhwani sookhalano iproteina ophiyerya 75 porsento. Olelo, ancipale annakwasa muru, meco, moophelo ni ekholo vaavaa anaapeyaaya. Makupa a veeri a musope, annakhuuriwa yaapeiwale naari hooye. Ennalociwa wi misope iha, inasiva ntoko mixoxo naari ikhala nave aakhalano iproteina sincipale.
Oravo wa Mutakhwani
Ela eruku ya mahavu a eseera ya mutakhwani (1) ni maalaatha esaren’yemo oravo (2). Oravo yoowo Yohani aalyeiye, akhweya waari oravo wa eseera yamutakhwani esuweliwe ntoko Apis mellifera syriaca, yeeyo yaari yawunlaana elapo yeele. Eseera ela yawaacano owali ennawerya ovilela mu elukuluku yeelimwi naari elapo yawuuma ntoko matakhwa o Yuteya, nave achu hanawerya ophuwa eseera ya mukhalelo yoola. Nyenya mu nsana na yaneethanu naxexe E.E.K., achu yaawo yakhala elapo ya Isarayeli yaanawerya ophuwa eseera mu mwinco naari ixupha soopakiwa ni oloko. Makupa mancipale a ipiya seiha sakhalai, soophwanyiwa variyari va nipuro wakhaliwavo (olelo osuweliwevo ntoko Tel Rehov), makupa a Mpopa wa o Yortano. Oravo waarweela sa mukhalelo yoola, waalikana ni yoowo waari woochuneya wa achu a elapo olelo eniichaniwa Turkiya.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 1:3) Yuda omuyanre Farès ni Zara (amai aya yari Tamàr); Farès omuyanre Esrom; Esrom omuyanre Arami;
nwtsty masu oohuserya va Mat 1:3
Tamàr: Muthiyana oopacerya orempwa variyari va makholo a Mesiya mu liivuru a Mateu. Akina axexe ti Rahapi ni Ruti, oopiili hiyaari a nloko na Aisarayeli (eci. 5) Pate-sepa “otheliwa ti Uría” (eci. 6); vamoha ni Mariya (eci. 16). Athiyana ala annalociwa, akhweya nthowa nawi yookhalavo echu yavameekhaaya yeerinhe wi mmoha ti mmoha anapaka makupa a makholo a Yesu.
(Mateu 3:11) Miyo kinnopatisani ni mahi wi murukunuse mirima, nto yowo onarwa otxuli waka, t’ori mutokwene okipwaha miyo, nave nkinaphwanela mano opharela isapato sawe; yola onarwa opatisani mwa Munepa Wawela ni mmoroni.
nwtsty masu oohuserya va Mat 3:11
kinnopatisani: Naari “kinnoopwinihani.” Masu ala a Ekiriki ba·ptiʹzo anataphulela “opwiniha; naari oruweiwa.” Soorepa ikina sa Piipiliya sinnooniherya wi opatisiwa onataphulela opwinihiwa mwiili woothene. Ekwaha emoha, Yohani aanaapatisa achu mmuhice Yortano waacamela o Salimi “wona wi weiwo yàhatxawo mahi.” (Yoh 3:23) Vaavaa Filipo ampatinseiye Mutiyope mmoha, oopiili “yakhuruwela mmahini.” (Saw 8:38) Masu mamohamoha annaphariheliwa mu Septuaginta mu 2Mam 5:14 vaavaa enalocaaya wi Nama “apwina mmahini itila thanu napili.”
8-14 A YANERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 4-5
“Tiheeni Nnahuseryaahu Mmwaha wa Yesu wa Vamwaakoni?”
(Mateu 5:3, Tradução do Novo Mundo) “Oohakalala taale anasuwela soothowa saya soomunepani, ntakhara ori wawaya Omwene wa wirimu.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 5:3
Oohakalala: Tahi ohakalala vyakala yoowo muchu onakhaleiyeno wakhala wi ichu sinnamweecela phaama. Moohiyana, yaaphariheliwaka masu ala wa achu, enaahiwa makhalelo a muchu yoowo onaakhela mareeliho a Muluku ni okhala a weemereryiwa ni yoowo. Masu ala tho annaphariheliwa wi eloce ncicimiho na Muluku vamoha ni Yesu wirimu.—1Tim 1:11; 6:15.
taale anasuwela soothowa saya soomunepani: Masu “taale anasuwela” mu Ekiriki anataphulela “yaale ari oohaawa (oothoiwa, anaveka esimola)” mmukhalelo yoola, masu ala anaphariheliwa wa yaale arino othoiwa ni yaale anasuwela ohaawa waya. Masu mamohamoha annaphariheliwa mu Luka 16:20, 22 emulocaka Lasaro “òhawa.” Mu Ekiriki masu ala annataphuleliwa ntoko “oohaawa mmunepani” yaahiwaka achu yaale anasuwela ohaawa waya woomunepani ni omuchuna waya Muluku.
(Mateu 5:7, Nlakano Nahihano) “Óréla ari ómorela ikharari; ntakhara enarwa yákhela ikharari.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 5:7
ikharari: Ophariheliwa wa masu yaala “ikharari” naari “ómoriwa ikharari honataphulela pahiru okhurumuwela naari wooniherya ikharari va othoriha. Masu ala anooniherya nchuno ntokweene nnamweeriha muchu weeravo echu wi amukhaviherye yoole onachuna nikhaviheryo.
(Mateu 5:9, NN) “Óréla ari awera murechele: ntakhara enarwa etchuwiwa anamwane a Muluku.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 5:9
awera murechele: Anaahiwa yaale anakhapelela murecele nave tho anaruuha murecele vaavaa onathowavo murecele.
w07-T 1/12 17
Mwahusihe Anamwane Anyu Otikitherya Murecele
Asitiithi yaawo ari Anamoona a Yehova anniilipixerya waahusiha anamwane aya ‘wasya muretxele ni otxharaka yowo.’ (1 Pedro 3:11) Ohakalala onaphwanyiwa ni yaale anaavya murecele onnavirelela wiilipixerya woothene wi evoothe ohiroromelana, wuukhuwa ni ohooxeya.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 4:9) Ni àlotxa ni Yesu ì: “Kinahawela wovaha itxhu sothene iha, wakokhorà okepesa.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 4:9
wakokhorà okepesa: Masu a Ekiriki anataphulela ‘wepesa’ ntoko aphariheliwaaya va, anooniherya weerano eyo ekwaha emoha mu elukuluku vakhaani. Masu awi “wakokhorà okepesa” anooniherya wi Satana haavenke wi Yesu amweepeseke moohihiyererya naari atitelele oomweepesa owo; nyenya waari ‘wepesa’ wa elukuluku ya vakhaani pahi.
(Mateu 4:23) Vano Yesu ànetxetxa elapo yothene yo Galileya, ahusihaka musinagoga mwaya, alaleyaka Mutxhaka Waphama wa omwene ni ànàpenusa alipa awitxeliwa othene ni iretxa sothene sa atxhu.
nwtsty masu oohuserya va Mat 4:23
ahusihaka . . . alaleyaka: Ohusiha ti woohiyana ni olaleya, ohusiha ori ovaha sooleeliherya sincipale ohiya pahiru olaleya; onavolowela ovyakiha, othariha, opharihela masu oolekecha, ni ovaha sawooniherya.
15-21 A YANERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 6-7
“Titelelani Waavya Woopaceryani Omwene wa Muluku”
(Mateu 6:10) Omwene anyu orwe. Okhwela wanyu wereye, ntoko wirimu hiha vathiva.
Ekari ya Opaka Nivekelo
12 Echu taani enaphwanela okhala yoochuneya mu mavekelo ahu? Yehova ni yoochuna awe. Nthamalele ni murima woothene ichu seiho onaneereleiye. (1 Matharihelo 29:10-13) Ninnasuwela yeela ntakhara vaavaa Yesu aareiye veelaponi yavathi, owo ahaaleela oomuchara awe mukhalelo wa ovekela. (Mwaalakhanye Mateu 6:9-13.) Owo aahaaleela wi woopacerya evekeleke wi nsina na Muluku neelihiwe. Voocharela Yesu ahooniherya wi nnaphwanela oveka Omwene wa Muluku wi orwe ni yoochuna ya Yehova yeereyeke veelaponi yoothene. Amanle oloca ichu seiha soochuneya, owo aaloca wi nnaphwanela oveka soochuna sahu. Vaavaa nnakuhaahu woopaceryani yoochuna ya Yehova mu nivekelo nahu, ninnooniherya yeeyo eri yoochuneyaxa wa hiyaano.
(Mateu 6:24, NN) “Hávovo mutchu anawerye okhala kapuro a apwiya awe eli: vawi akhweya anarwaamwicha mmoha owo, ni osivela mukina owo; akhweya anarwa-ákelela wa mmoha, avevula mukina owo. Hamuwerya okhala kapuro a Muluku ni a Muhakhu.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 6:24
kapuro: Nsu nla mu elocelo ya Ekiriki nnooniherya wi muchu owo onalapa ntoko kapuro, ela tiwi, muchu yoowo onamurumeela pahi pwiyawe mmoharu. Yesu achuna wooniherya wi Mukristu hanawerya omvaha Muluku nthamalelo navameekhaaya nenlo nnamphwanela nave mu elukuluku emohamoha waavya wiithukumanyerya muhakhu.
(Mateu 6:33, NM) “Mutitelele waavya woopaceryani Omwene wa Muluku ni wookololowa wawe, nave ichu soothene ikina munamwaacereryiwa.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 6:33
Mutitelele waavya: Masu ala mu elocelo ya Ekiriki, anathoonyerya weerano echu moohihiyererya, nave ananwerya otaphuleliwa mmukhalelo ola “Mwaavyeke moohihiyererya.” Oomuchara eeparipari a Yesu hanaphwanela waavya Omwene wa Muluku mu elukuluku emoha pahi, nave ohoolo waya enaavya ichu ikina. Moohiyana, awo anaphwanela otitelela okuha Omwene mu nipuro noopacerya mu okumi aya.
Omwene: Mu soorepa ikina sakhalai mu elocelo ya Ekiriki anaphwanyeyavo masu ala “Omwene wa Muluku.”
wawe: Onaahiwa Muluku, ntoko enalociwaaya mu Mateu 6:32 wi “Atithinyu ari wirimu.”
wookololowa: Yaale anaavya wookololowa wa Muluku mwawiiveleela anneera yookhwela awe nave annachariha malakiheryo awe vooloca sa yeeyo eri yaphaama ni yoonanara. Mahusiheryo ala annahiyana vancipale ni a Afarisi, yaawo yaarino yookhovelela ya otikitherya malamulo aya.—Mat 5:20.
Mwaavye Omwene, Ohiya Ichu
Mwaalakhanye Mateu 6:33. Wakhala wi ninnahela Omwene mu nipuro noopacerya muukumini mwahu, Yehova onahaala onivaha soothene sinanthowa. Yesu oothariha ntakhara heeni nnaphwanelaahu ororomela yoolaiherya yeela. Owo ooloca: “Atithinyu ari wirimu ásuwela wi mórammwa itxhu seiyo.” Yehova onnasuwela echu enoothowaani naamwi muhaakumve osuwela wi ennoothowaani. (Filipi 4:19) Owo oosuwela ikuwo taani sinahaala onthowa. Owo tho oosuwela yoolya taani enahaala woothowaani. Nave oosuwela wi nyuwaano ni emusi anyu munnachuna nipuro na okhalavo. Yehova onahaala weeravo echu wi mukhaleno soothene sinoothowaani.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 7:12) Vano, sothene seiho munakhwelanyu wi atxhu ewerelekeni, nyuwotho n’wereleke, ntakhara eyo elamuleliwe ti Mose ni alipa a miririmu.
w14-T 15/5 14-15 ¶14-16
Mucharihe Nlamulo na Mphimo Woolikana Mmuteko Woolaleerya
Mwaanyiherye wi nihiku nimoha munniichaniwa mu telefoni, nave hamunawerya osuwela nsu na muchu owo. Muchu owo hamunamusuwela, nyenya onnoopakelaani makoho vooloca sa yoolya enoosivelani. Munniikoha taani yoola nave onachuna eheeni. Nthowa na omucicimiha, akhweya munnalocano elukuluku vakhaani, nave voocharela akhweya munnalakelela onwala telefoni. Vano mwaanyiherye wi muchu owo owiichanneni ooloca nsina nawe, aloca wi onalapa mu nikhuuru na waapeya soolya nave wi ookhalano echu yoochuneya onachuneiye wooleelaani. Ti yawooneya wi nyuwaano munahaala ochuna owiriyana. Mweevelevelo ninnasiveliwa wakhala wi achu anniisuwanyeiha wa hiyaano ni onicicimiha. Nni naakhalihe hai mmukhalelo mmohamoha yaale nnaaphwanyaahu mmuteko woolaleerya?
Wa ancipale nnaaphwanyaahu mmuteko woolaleerya, ti woochuneya waaleela tiheeni naarweelaahu. Eparipari wi nookhalano michaka soochuneya seiho mwaneene a vaate ohisuwenleiye. Nkaanyiheryani wi hinlonce nsina nahu naari echu taani naarweelaahu, pahiru nrimoona opacerya mwaha wa Mpiipiliyani nnikoho ntoko nla: “Mwaarino owerya wa omaliha makacamiho veelaponi, makacamiho taani mwaahaalaanyu omaliha?” Noosuwela wi yoolakelela ya nikoho nla ori osuwela tiheeni enawiipiha murima achu nave voocharela omukhaviherya moorweela Mpiipiliyani. Nyenya akhweya mwaneene a vaate onahaala wuupuwela ha: ‘Muchu ene ola onarwa woowi, nave ntakhara heeni onakipakeleiye nikoho nenla? Onachunani?’ Mwawiihiiha, ti woochuneya ommaaliha mwaneene a vaate. (Fil. 2:3, 4) Nni neereno hai?
Oweherya a weeceeca mmoha onnapharihela mapaceryiho a muteko woolaleerya, yaawo anakumiherya mphurelo waphaama. Amanle oloca nsina nawe, ni echu aarweeleiye, onnamunnya etrataatu Munnachuna Osuwela Eparipari? nave onnaloca: “Olelo nnaavaha achu a mukuma yoola etrataatu ela. Eyo ennathokororya makoho mathanu nammoha yaawo achu aniipakelaaya. Vano ela ti yawinyu.” Munna ola onnaloca wi achu ancipale annakhala oomaaleleya vaavaa anasuwelaaya yoolakelela ya oxekuryiwa. Mwawiihiiha, ikwaha sincipale onakhala wookhweya opwahiherya mwaha. Voocharela, munna ola onnamukoha mwaneene a vaate ariki: “Mohintoko wuupuwela makoho yaala?” Wakhala wi muchu oothanla nikoho nimoha, munna onnahula etrataatu nave onnathokororya tiheeni Piipiliya onaloceiye wa mwaha yoowo othanliwe. Vakina vaya, munna onathanla nikoho nimoha nave onnapwahiherya mwaha ohirivo makacamiho wa mwaneene a vaate. Mmapuro makina, achu annaweherya wi nooniherye ncicimiho nihaakumve oloca echu naarweelaahu. Echu yoochuneya ori orehererya mapaceryiho ahu mwawiiwanana ni mukhalelo achu anasiveliiwaayano mmapuro yaawo nnakhalaahuwo.
(Mateu 7:28, 29) Yàhereya wi Yesu amalihaka masu ala, atxhu antxipale yàri òtikhina mahusiho awe, 29 ntakhara ànàhusiha atxhu ni otokwene, nave hanera ntoko alipa òrepa.
nwtsty masu oohuserya va Mat 7:28, 29
yàri òtikhina: Masu ala mu Ekiriki ananwerya otaphulela “okhala ootikhinaxa ophiyerya mweeryo wa ohisuwela othariha mukhalelo wa otikhina owo.” Otikhina wa mukhalelo yoola onnooniherya wi muloko wa achu waanuupuwelela masu awe mu ilukuluku sincipale.
mahusiho awe: Masu ala annooniherya mukhalelo Yesu aahusiheiye, meerelo awe a ohusiha, ophitaanyerya yeeyo aahusiheiye, ntoko ennooneyaaya va Mwaha awe wa Vamwaakoni.
nave hanera ntoko alipa òrepa: Ohiya oloca ntoko alipa oorepa yooniwa okhala ntoko achu arino owerya, Yesu aaloca ooniheryaka omweemelela Yehova ni owerya aareiyeno, nave mahusiho awe yaanathipeleya Mmasu a Muluku.—Yoh 7:16.
22-28 A YANERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 8-9
“Yesu Aanaasivela Achu”
(Mateu 8:1-3) Yesu akhuruwaka omwako, yàmutxhara atxhu antxipale. 2 Vohilekela, mutxhu a maretxa àmwatxamela ni àkokhora vamithoni vawe, ariki: “Pwiya, wakhwelà, onanwerya okipenusa” 3 Yesu àhokola ntata ni, amutannyaka yowo, àhi: “Kinnakhwela, penuwa.” Nave elukuluku ene yele maretxa yàmmalela.
nwtsty masu oohuserya va Mat 8:3
amutannya yowo: Mu Nlamulo na Mose naaloca wi muchu a mareca aaphwanela okhala meekheiyevo wi ahaaravihe akina. (Onam 13:45, 46; Nam 5:1-4) Nyenya, ahooleli a Ayuta yaahaaceereryavo ichu ikina. Ntoko yootakiherya, haavo aaphwanela owaacamela alipa a mareca mu mastatiya 1.8 m (mayaati 6), nave tho mahiku a echeku, achu yaaphwanela okhala ocai wa anamwareca mu mastatiya 45 m (mayaati 150). Malamulo yaala yaaneeriha wi achu a mareca enathanyiwaxa. Saweereya sa mukuma yoole sinnaloca wi mmoha aahooleli a Ayuta ahiipitha nave anavonya maluku wa alipa a mareca. Moohiyana, Yesu aanamoriwa ikharari wa alipa a mareca ophiyerya weera echu yeeyo Ayuta yoonaaya wi heeneeriwa—omphara mulipa a mareca. Owo aheerano yeela naamwi olocaru ahaala ompenuxa mulipa a mareca ahimphanre.—Mat 8:5-12.
Kinnakhwela: Ohiya pahiru wi Yesu onne weemererya yooveka ya mulipa a mareca, owo tho ahooniherya nchuno nawe ntokweene na weerano yeeyo, nyenya henreno pahiru nthowa na okhala murici awe.
(Mateu 9:9-13, NN) “Nave Yesu vovira, orwela wiwo, áhona mutchu, nsina nawe Mateyu, arikimkilathi vawakhelela mushokho, alochano, Kitchare Miyo. Nave yowo ávinya, amutchara. 10 Nave vári Yowo ákilanthiye va yólya m’pa’mmo, onani, alipa-mushokho ni alipa-otcheka anchipale yárwa ekilathi vamoha ni Yesu ni óhuserya’we. 11 Nave aFarisi, vawona ela, yálochano óhuserya’we, Ntakhara sheni Muhusihanyu anamólya vamoha ni alipa mushokho ni alipa-otcheka? 12 Nave Yesu íwaliye áhi, Ólipa henakhwela mulipa-mureche hoe, nyenya awicheliwa. 13 Nyenya rowani muhuserye ti sheni ela, Kinakhwela ikharari, tahi ephepa hoe: vawi nkárwile orwa witchana ékhaikhai nyenya alipa-otcheka.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 9:10
ákilanthiye va yólya: Naari “ahaamelaka va ehasari.” Ohaamela ni achu akina va ehasari enooniherya onthamwene variyari va achu yaale. Wa Ayuta mmahiku a Yesu, hiwaari wawunlaana naari wi hiweemereriwa Muyuta ohaamela va ehasari wi alye vamoha ni yaale yahaari Ayuta.
alipa-mushokho: Ayuta ancipale yaari alipa a musokho wa olamulelo wo Roma. Achu yaanawiica Ayuta yaawo yaari alipa a musokho woona wi ohiya pahiru oveka musokho yoowo waachuneya, awo yaanawiiyerya achu opwaha mummo yaavekiwaaya. Alipa a musokho yaanathanyiwa ni Ayuta, nave yooniwa vamohamoha ntoko alipa oocheka ni athiyana aweeca pure.—Mat 11:19; 21:32.
(Mateu 9:35-38) Yesu ànetxetxa ipoma ni ilapo sothene, ahusihaka musinagoga alaleyaka Mutxhaka wa omwene, ni àpenusaka atxhu wa iretxa ni masoso aya othene. 36 Awonneiye atxhu ethukumanne, àhamorela ikharari, wona wi yàtepa ovovonya ni ovolola, ntoko iputxeputxhe ihirino mukukhuli. 37 Vano Yesu àhalèla amuhuserywe ariki: “Ematxa yòtepa wunnuwa, nto anamalapa àri vakhani. 38 Munvekeleke mwanene a ematxa wi àrumihele anamalapa mmatxani mwawe.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 9:36
àhamorela ikharari: Masu a Ekiriki splag·khniʹzo·mai aphariheliwe mmakupa yaala analikanela ni masu awi “niphuuni” (splagʹkhna), anooniherya ikharari sinarweela vathi va murima, ikharari itokweene. Ala masu oophwanelela mu elocelo ya Ekiriki anooniherya omoriwa ikharari.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 8:8-10) Nto mutokwene a akhotxo àmwakhula: “Pwiya, miyo nkinaphwanela owakhela mpa mwaka; walotxàru nsu nimoha, namalapa aka onampenuwa. 9 Eparipari, miyo kinnalamuleliwa nave kòkhalano akhotxo kinàlamulelaka, nave miyo kariki wa mmoha: “Hawé”! Owo onnayawo. Nave wa mukina: “Orwe”! Owo onnarwa; nave kariki wa namalapa aka: “Were ela, owo onnera” 10 Yesu, iwaka yela, àtikhina ni àhi wa yale yamutxhara: “Mwa eparipari kinnolèlani wi mwa Isarayele nkimphwannye mutxhu orino nroromelo ntoko ola.
w02-T 15/8 13 ¶16
“Miyo kòvan’heni ntakiheryo”
Moolikana, vaavaa mutokweene a anakhoco—yoowo akhweya aari o Roma—aakeleiye omveka Yesu wi ampenuxe mulapeli iiceliwa, Yesu aanasuwela wi nakhoco aanahesa. Mu elukuluku yeele, mulopwana aarino muteko ntoko yoowo, yaanooneya wi ootepa opaka makupa mu weera ichu soonanara, ntoko owiipha achu naari opaka makupa a malapelo atheru. Nyenya Yesu atikithenrye muupuwelo awe mu ichu saphaama mulopwana owo aareiyeno—nroromelo nawe noolipa. (Mateu 8:5-13) Ohoolo waya, vaavaa Yesu aalonceiye ni mulipa oopahula yoowo athomeiwe vakhiviru vawe, Yesu haamuthorinhe nthowa na soocheka sawe sakhalai, nyenya aamvaha ewehereryo yaphaama ya omwaahiyu. (Luka 23:43) Yesu aanasuwela phaameene wi okhalano moonelo woonanara vooloca sa akina naari waathoriha, pahiru yaahaala waaceecheiha awo. Moohikhwa minikwa, wiilipixerya wanyu wa waavya yeeyo eri yaphaama wa akina onahaala waaceenyerya ancipale weerano saphaama.
(Mateu 9:16, 17) Havo onasonela ekuwo esyani vekuwoni ya khalai, ntakhara ekuwo esyani ela enamutxutxha ekuwo ya khalai, nave wahuwa waya oni okhale otokotoko. 17 Nari henaheliwa evinyu esyani mmikoroni sakhalai; hoye-hoye mikoro inamphuleya, nave evinyu enamuyeheya ni mikoro inammala muteko. Evinyu esyani enaheliwa mmikoro misyani. Hiha sothene inamukhapeleleya.”
jy 70 ¶6
Ntakhara Heeni Amuhuserya a Yesu Haniinanela Yoolya?
Yesu onaakhaviherya amuhuserya a Yohani osuwela wi ahikhale ani aweherye wi amuhuserya a Yesu echariheke meerelo akhalai a Ayuta, hiiha ntoko muhapo wa wiinanela yoolya. Owo haarwenle omaliha naari okhapelela meerelo a malapelo amanle muteko, mukhalelo yoowo wa malapelo ohanle vakhaani omala. Malapelo Yesu onaceenyereiye tahi malapelo yaawo aniiwanana ni Ayuta arino sookhovelela sa achu. Hooye, owo haneererya osona ekuwo esyaani veekuwoni yakhalai naari ohela eviinyu esyaani mmukoroni wakhalai.
29 A YANERU–4 A FEVERERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 10-11
“Yesu Onnawiichuuwiha Achu”
(Mateu 10:29, 30, NN) Iphera pili hasinathuma mwékhopiri? nave emoha ya hiho henamorela vathi vohikhala Atithinyu: 30 Nyenya’tho nyuwo, mihi othene a m’muruni mwanyu ahálakhanyiwa.
nwtsty masu oohuserya va Mat 10:29, 30
Iphera: Masu mu elocelo ya Ekiriki awi strou·thiʹon anooniherya palame mukhaani, nyenya wiiliwiili ennalociwa wi ephera, palame ookhweya wa ipalame soothene saatumihiwa ntoko mathaapa.
mwékhopiri: “Assário” yaari ekhorowa yo Roma, yeeyo yaari yoolivela ya muteko wa aminutu 45. (Mmoone Yooleeliherya B14.) Mu elukuluku yeeyo, variyari va mukwaha awe waneeraru oya o Kalileya, Yesu aaloca wi Iphera piili sinatumihiwa ekhorowa emoha eniichaniwa assário. Mu elukuluku ekina, akhweya mu iyaakha ohoolo waya variyari va muteko awe o Yuteya, Yesu aaloca wi iphera thanu saatumihiwa ikhorowa piili. (Luka 12:6) Wakhala wi nohaalakhanyerya ikonta seiha, ninnahuserya wi iphera saari sa esisapo vakhaani wa alipa ootumiha ophiyerya wi ephera yaneethanu yamvahiwa pahi ntoko pachela.
mìhi a mmuruni mwanyu àhalikhanyiwa: Ennalociwa wi miihi anakhala mmuruni mwa muchu annaphwaha 100.000. Woona wi Yehova onniiwexexa sooleeliherya iri soothene ophiyerya ikhaani, ennooniherya wi owo onnaapwacha oomuchara oothene a Kristu.
nwtsty sawoonihiwa
Ephera
Ephera yaari epalame yookhweyaxa wa ipalame soothene saatumihiwa. Iphera piili saanawerya othummwa ni ekhorowa yaaliveliwa muteko wa aminutu 45. Masu yaala mu elocelo ya Ekiriki anooniherya nikhuuru na apalame ari akhaani, ophitaanyerya ipalame sa vaate (Passer domesticus biblicus) ni iphera sa elapo ya Espanyola (Passer hispaniolensis), seiho nlelo iri sawunlaana elapo ya Isarayeli.
(Mateu 11:28, NN) Rwani wino wa Miyo othene nyu óvela ni óhokoliwa ni mirichi, nave Miyo kinarwa kiwitchuwihani nyuwo.
nwtsty masu oohuserya Mat 11:28
óhokoliwa: Yaale Yesu aawompeiye wi erwe yaari “óvela ni óhokoliwa” ni sawiipiha murima vamoha ni mirici. Omulapa waya Yehova waari ntoko murici nthowa na malamulo aachu, yaawo yaakanyeryiwe ni Malamulo a Mose. (Mat 23:4) Ophiyeryatho nihiku na Sapata, nenlo naari nihiku noohakalaliha, naakhala ntoko murici wa yaawo.—Muk 23:12; Mar 2:23-28; Luka 6:1-11.
Miyo kinarwa kiwitchuwihani: Mu elocelo ya Ekiriki “wichuwiha” onataphulela echu emohamoha wiichuuwa (Mat 26:45; Mar 6:31) naari wiichuuwela muteko woovila naari murici woohokola (2Kor 7:13; Fil 7). Sooleeliherya iha sinnooniherya wi oteexa “nipisi” na Yesu (Mat 11:29, NN) waahaala ovolowela muteko, ohiya wiichuuwa. Mukhalelo Yesu opharihenleiye masu yaala mu elocelo ya Ekiriki, anooniherya mukhalelo wa waakhela wiiliwiili ikuru wi muchu atitelele oteexa nipisi nawe moosivela.
(Mateu 11:29, 30 NN) “Ireyani nipisi naka va nyuwo, nave huseryani wa Miyo; ntakhara kiri awitchachála ni awiyeviha m’murima: nave munarwa-m’phwanya witchuwa wa okumi anyu. 30 Vawi nipisi naka n’ri nochetcheya, ni murichi aka ori woveya.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 11:29
Ireyani nipisi naka va nyuwo: Yesu aapharihenle “nipisi” mmukhalelo woosiphela, achunaka oloca sa wiiwelela olamulelo ni ohoolela. Waakhanle wi Yesu uupuwela nipisi na iphaka piili, nenlo Muluku aamukuhenryeiye Yesu, mwawiihiiha owo aawopa oomuchara awe wi ekhale vathi va nipisi vamoha ni yoowo woona wi ahaala waakhaviherya. Mmukhalelo yoowo masu ala yaahaala orempwa ha: “Mvolowe vathi va nipisi naka vamoha ni miyo.” Nave waakhanle wi nipisi nlo Yesu aakuhenrye akina, enachuna oloca sa wiivoliiherya mu olamulelo wa Kristu ntoko oomuchara awe.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 11:2, 3) Yohani Mpatisa àri mukalaposo. Iwaleiye olotxiwa miteko sa Yesu, àharuma wa yowo amuhuseryawe apili wi yamukohe: 3 “Ti weyano ole onahawela orwa, nari onakhweleya nin’weheryeke mukina?”
jy 96 ¶2-3
Yohani Onachuna Osuwela Orweela wa Yesu
Apwanne nla nikoho noohiphwanelela? Yohani mulopwana oororomeleya, yoowo elukuluku ampatinseiye Yesu waacamela iyaakha piili muculi, oonne munepa waweela wa Muluku omukhuruwelaka Yesu nave iwale nsu na Muluku nimweemereryaka. Hinaano nthowa na wuupuwela wi nroromelo na Yohani ninnavukuwa. Mmukhalelo mukina, Yesu hakaalonce sincipale sa Yohani, hiiha ntoko eerenleiye. Nyenya waakhanle wi Yohani haanono minikwa, ntakhara heeni onapakeiye nikoho nenla wa Yesu?
Mwawooneya, Yohani onachuna wi Yesu mwaneene aloce wi ti Mesiya. Eyo enahaala omulipiha Yohani, yoowo onatitelela okhala mukalaposo. Nikoho na Yohani, mwawooneya nookhalano yootaphulela ekina. Owo oosuwela phaama sooloherya sa Piipiliya seiyo sinooniherya wi Oothanliwa Mmoha a Muluku onahaala okhala mwene ni moopoli. Nyenya, miyeeri mincipale Yesu amanle opatisiwa, Yohani ori mukalaposo. Mwawiihiiha Yohani onakoha waakhanle wi ookhalavo mukina onarwa wi amuraceele Yesu, yoowo onahaala okhwaaniherya sooloherya soothene Mesiya aahaaleiye opaka.
(Mateu 11:16-19) Miyo kiphwanaphwanihe n’ani nloko nla? Nri ntoko anamwane akiranthe vapuwani evanyihanaka, eriki: 17 “Hiyo nòwopa ananviro nave nyuwo himwinne! ‘Nìhipa ikutxho nave nyuwo hamunlale!’ 18 Eparipari, òrwa Yohani ohinalya nari ohinawurya, nave nyuwo muni: ‘Okhalano Satana’ 19 Òrwa Mwana a mutxhu onalya ni onawurya, nyuwo muni: ‘Mmone mulipa òluluwa, nthamwene a alipa a musokho ni òtxheka’. Nto miruku innoneya wi iri separipari mwa miteko saya.”
jy 98 ¶1-2
Ocilu wa Nloko Noohicharuwa
Yesu onnamucicimiha vancipale Yohani Mpatisi, nyenya achu ancipale anamoona hai Yohani? Yesu oovaha yoolikanyiha yeeyo enanikhaviherya waakhula nikoho nla. Ari ntoko anamwane akiranthe vapuwani. Akina anawiichana asinthamwene aya, elocaka: “Hiyo nòwopa ananviro nave nyuwo himwinne! Nihinla ikutxho nave nyuwo hamunlale!”—Mateu 11:16, 17.
Tiheeni Yesu onachuneiye oloca? Owo onnathariha mwaheene: “Vawi Yohane árwa óhilya, óhiwurya, nave yawo eni, Ori ni munepa wonanara. Mwana a mutchu árwa ólya, ni ówurya, nave yawo eni, Onani mutchu ólyólya ni ówuryawurya vinyo, nthamwene a alipa-mushokho ni alipa-otcheka!” (Mateu 11:18, 19, Nlakano Nahihano) Mmukhalelo mukina, Yohani aarino okumi wookhweya ntoko Nasirewu, ophiyerya osepa eviinyu, naamwi hiiha nloko nla nnaloca wi owo ori ni munepa woonanara. (Namarepela 6:2, 3; Luka 1:15) Mmukhalelo mukina, Yesu onakhala ntoko alopwana akina. Owo onnalya nave onnawurya mwamphimo, nyenya onnathorihiwa wi oneerano moopwaha mphimo. Enakhala yoovila waahakalaliha achu.