Tau Huhu mai he tau Tagata Totou
◼ Kua taute kia he fifine fuata Iutaia ko Eseta e mahani feuaki mo e patuiki Peresia, ke moua e ia hana a fiafia pauaki mo e moua ai foki e tuaga mitaki?
Liga kua eke he falu e fifiliaga nei mai he hokotaki fakalalolagi, ka ko e fakamauaga tonu i loto he Tohi Tapu kua fekeheaki mo e manatu fakatuaha nei.
Ko e Iutaia fakamau tala tuai ko Flavius Josephus ne foaki mai e hokotaki fakalalolagi, ko e nakai talia e patuiki fifine ha Peresia ko Vasati ke hau ke kitia i mua he hana tane ko Ahasueru. He magaaho ia, ko e patuiki, moli ko e Xerxes I he senetenari ke limaaki V.F.N., ne vale lahi ti tiaki a Vasati mo e talia ke he kumiaga fakamotu katoa, ke moua e patuiki fifine fou. Ne fakapotopoto ai e tau fifine fuata taopou fulufuluola mo e foaki age ki a lautolu e levekiaga fakafulufuluola kua leva lahi.
“Ti ko e magaaho ne manatu e [eunuka he patuiki] kua lahi tuai e levekiaga he tau fifine taopou . . . mo e kua lata ke fano ki loto he moheaga he patuiki, ne fakafano e ia e taha he tau aho oti ke tatakoto mo e patuiki, ko ia, he mole mai e feiloaaki mo ia, ne fakafano he magaaho ia ni a ia ke he eunuka. Ka ko e magaaho ne hau a Eseta ki a ia, ne fiafia a ia ki a ia mo e magaaho ia ne to e loto fakaalofa ki a ia, ti taute a ia mo hoana mau moli hana, mo e taute ha laua a fakamauaga.”—Jewish Antiquities, Tohi XI, 184-202, ne liliu e Ralph Marcus, (Tohi 11, veveheaga 6, paratafa 1, 2, tuga ne liliu e William Whiston).
Kua maeke he tohi fakalalolagi nei ke takitaki atu e taha ke manamanatu, ne fakalataha e tau fifine taopou ke he mahani feuaki mo e patuiki, mo e ko e mena hokoia ne kehe ai a Eseta, ha kua hoko ke he fakamauaga hana a mahani feuaki mo e kua eke a ia mo patuiki fifine. Pete ni, ko e Tohi Tapu kua foaki mai ki a tautolu e tau fakailoaaga hako mo e mamakona lahi.
He mole mai e fakamaamaaga ke he levekiaga fakafulufuluola, kua pehe e Tohi Tapu: “Ne pehe foki he fina age e tama fifine ke he patuiki. . . . Ne fina age ai a ia ke he magaaho afiafi, ko e aho foki a pogipogi ne liu mai a ia ke he fale ne ua aki he tau fifine kia Sasesaka ko e eunuka he patuiki, ko e leoleo a ia he tau hoana fakahoa, nakai fina age foki a ia ke he patuiki ka nakai fiafia ai e patuiki ki a ia, mo e ui ai e ia hana higoa.”—Eseta 2:13, 14.
Kua pehe e Tohiaga Tapu “ti uta ai” a Eseta ke “he fale he tau fifine” ma e kotofaaga he puhala fakafulufuluola leva lahi: “Ne uta ai a Eseta ke he patuiki ko Ahasueru . . . Kua mua foki e manako he patuiki kia Eseta ke he tau fifine oti, ne homo atu foki hana fakaalofa ki a ia mo e hana fakahelehele kia ia ke he tau tamāfine ikiiki oti; ti tuku atu ai e ia e foufou iki ke he hana ulu mo e eke a ia mo patuiki fifine ke hukui ai a Vasati.”—Eseta 2:8, 9, 16, 17.
Kua mailoga nakai e koe, mai he fakamauaga he Tohi Tapu, ne uta ki fe e tau fifine he mole ai e po ne fakalataha a lautolu mo e patuiki? ‘Ke he fale ke uaaki he tau fifine, i lalo he leoleo ke he tau hoana fakahoa.’ Ti kua eke a lautolu mo tau hoana fakahoa. Ko Moretikai, ko e tagata ne tohia e tohi ha Eseta he Tohi Tapu, ko e Heperu a ia, mo e he hana tau tagata he magaaho ia, ko e hoana ke uaaki e tuaga he hoana fakahoa. Ne foaki age he mata fakatufono fakaatua, ke maeke e tagata tane Isaraela ke uta e taha tamafifine he motu kehe ne tapaki mai he vaha tau, mo e eke a ia mo hoana fakahoa hana, poke hoana ke uaaki, ne katoatoa e tonu mo e puipui he fakatufono. (Teutaronome 21:10-17; fakatatai mo e Esoto 21:7-11.) Ko e tau fanau ne fanau mai ke he hoana fakahoa moli pihia, ne tonu mo e fakatufono, mo e kua maeke ke moua e tufaaga. Ko e tau tama tane 12 ha Iakopo, tau tupuna he tau magafaoa 12 ha Isaraela ko e tau fanau ne tupu mai he hana tau hoana mo e tau hoana fakahoa moli.—Kenese 30:3-13.
Ko e fakapapahiaga ka taute he mole mai he fakalataha e tau fifine taopou mo e patuiki Peresia, ne o atu a lautolu ke he fale he tau hoana fakahoa. Kua fakakite he mena nei kua eke tuai a lautolu mo hana tau hoana ke uaaki.
Ka e kua a Eseta? Ne nakai pehe e Tohi Tapu ko e mohe a ia mo e patuiki mo e moua hana a fiafia pauaki. Ne nakai talahau mai kua uta a ia ke he fale he tau hoana fakahoa, ka e pehe ni: “Ne uta ai a Eseta ke he patuiki ko Ahasueru . . . Kua mua foki e manako he patuiki kia Eseta ke he tau fifine oti.” Manamanatu la ke he magaaho fakamua, ne nakai fakahui ke he feuaki hana mahani mea mo e tuaga fifine taopou, ne moua ai e ia e “ofania” ha “Hege, ko ia ne leveki e tau fifine.” Ke lafi ki ai: “Ne ofania foki a Eseta e lautolu oti ne kitia a ia.” (Eseta 2:8, 9, 15-17) Ti maali lahi, ko e mitaki a Eseta ke he patuiki mo e moua ai hana fakalilifu, tuga foki ne moua e ia e fakalilifu he falu.
Kua eke ni, ke fakaaue lahi a tautolu, he moua e tau mena moli mo e lotomatala ne foaki mai he Tohi Tapu ma tautolu! Pete ni kua afe mo e afe e tau tau ne tuku kehe a tautolu mai he magaaho ne tupu ai, kua moua e tautolu e kakano ke tua, ha kua gahua a Eseta mo e mahani mea moli mo e tatai mo e tau mahani fakaatua.