“Nakai Talia e Tau Tala Fakavai”

KUA puke e Tohi Tapu ke he tau mena tutupu mo e tau tala hagaao ke he tau tagata. Nakai ni hokoia kua olioli a tautolu ke totou e tau mena ia ka e aoga foki a lautolu ki a tautolu. Ne tohi he aposetolo ko Paulo ke he fakapotopotoaga Kerisiano i Roma: “Ha ko e tau mena oti ne tohi mai i tuai, ne tohi ia, ke fakaako ai a tautolu; kia moua ai e tautolu e amaamanaki ha ko e fakauka mo e fakamafanatia mai he tau Tohi.”​—Roma 15:4.

Ne fai vala foki ni a Paulo ne talahau ke he tau mena ne hohoko ki a ia. Kua pehe e Tohi Tapu hagaao ki a Paulo mo Panapa he fakaotiaga he fenoga misionare fakamua ha laua: “Kua hoko foki a laua [ki Anetioka a Suria], ati fakapotopoto ai e laua e ekalesia, mo e fakamatala atu ai e tau mena oti ne eke he Atua ia laua.” (Gahua 14:27) Ko e mena nakai fakauaua, kua fakamafanatia lahi mahaki he tau mena tutupu nai e tau matakainaga.

Ka e pete ni ia, nakai ati hake oti e tau mena ne tutupu. He ha i lalo he omoiaga he agaga, ne hataki atu a Paulo ki a Timoteo: “Ka e nakai talia e tau tala fakavai ne kua holifono e mena tapu mo e kua talahau ni he tau fifine fuakau.” (1 Timoteo 4:7, NW) Mo e tohia a ia ki a Tito, kua lata e tau Kerisiano mahani fakamoli ke “aua neke taofi e tau tala tuai he tau tagata Iutaia, mo e tau poaki he tau tagata kua mafoki kehe mai he kupu moli.”​—Tito 1:14.

Ka ko e heigoa e tau tala fakavai nei, po ke tau tala mana tuai? Ne moua mai e tau kupu ua ia he kupu Heleni myʹthos (“tala fakalata”). Ne talahau mai he The International Standard Bible Encyclopaedia kua fakamaama he kupu nei “e tala (fakalotu) ne kua nakai fai matutakiaga mo e moui moli.”

Kua puke e lalolagi a Paulo he tau tala pihia. Ko e taha fakatai ko e tohi noa ko e Tobit, ne kua liga ua e tau teau he tau tau ne tohia ai ato hoko mai e vaha a Paulo. Kua talahau he tala nei e tala ki a Tobit, ko e Iutaia mahani atua fakatupua, ne kua pouli e tau mata he magaaho ne to e tau vao he manu lele ki loto he tau mata hana. He magaaho fakamui, kua fakafano e ia hana tama tane, ko Tobias, ke oko e tau totogi kaitalofa. He magahehala, ha kua fekau he agelu, ne moua e Tobias e atevili, atefua, mo e ahu he ika. He mole ai ne feleveia a ia mo e fifine takape ne kua, pete ni kua mau laga fitu, ka ko e fifine taopou agaia ha kua kelipopo he agaga kelea e tau tane oti he po he aho mauhoana. Ha kua tala age he agelu, ne mau ai e Tobias a ia mo e vega kehe e temoni he tugi e atevili mo e atefua he ika. Ka ko e ahu he ika, ne liu a Tobias he magaaho fakamui ke fakamaama e tau mata he matua tane hana.

Kua maaliali lahi, ko e nakai moli e tala fakalata nei. Mai he hana aga fakafulufuluola noa mo e hana fiafia ke he aga matakutaku aitu, ne kua ha ha ni i ai e tau mena hepe. Ke fakatai ki ai, kua pehe e fakamauaga tala, ko e kitia moli e Tobit e taufetotokoaga he tau maaga he fahi tokelau mo e fakapaeaaga he tau Isaraela ki Nineva, ko e tau mena tutupu he fakamauaga tuai a Isaraela ne kua 257 e tau tau kua vevehe kehe ai. Ka e taha e mena, kua talahau he tala ko e 112 e tau tau he moui a Tobit he magaaho he hana mate.​—Tobit 1:4, 11; 14:1, The Jerusalem Bible.

Kua kehe mamao e tau tala mana tuai ia, mai he ‘fakafifitakiaga kupu tonu’ ne moli lahi, ne kua tukuogo he tau fekafekau mahani fakamoli he Atua. (2 Timoteo 1:13) Ko e tau fua he manamanatuaga noa, kua fekehekeheaki mo e mena moli he fakamauaga tuai, ko e faga mena ne fa talahau he tau fifine fuakau nakai mahani Atua. Ko e tau tala haia kua lata ke nakai talia he tau Kerisiano.

Tau Kupu Kamatamata he Kupu Moli

Kua loga lahi e tau tala pihia he vaha nei. Ne tohi e Paulo: “To hoko mai e vaha nakai maeke ai [he tau tagata] ke talia e kupu tonu ka e . . . to mafoki kehe foki ha lautolu a tau teliga mai he kupu moli, ka e hagao atu ke he tau tala [“fakavai,” NW].” (2 Timoteo 4:3, 4) He falu fahi he lalolagi, kua kaputia ai e tau tala fakalata talahaua ke he tau mena tutupu mana. Ha kua pihia, kua pulotu ai e tau Kerisiano ke ‘kamatamata e tau kupu’ he tau tala fakalotu, ke kitia po kua felauaki nakai a lautolu mo e Tohi Tapu.​—Iopu 12:11.

Kua maaliali, kua loga ne kua nakai pihia. Ke he tau fahi loga he lalolagi, ke fakatai ki ai, kua fa mahani mau ke logona e tau tala ne toko hake e manatu ko e nakai mate e solu he tagata. Kua fakamaama mai he tau tala nei ko e mate fefe e tagata, ke liu mai ni liga he tino he taha tama mukemuke ne fanau fou, ko e agaga, ko e manu, po ke tagata he taha nofoaga kehe.

Pete ni ia, kua fakakite mai he Kupu he Atua, ko e nakai pehe ko e nakai maeke e tau solu he tau tagata ke mamate; mamate ni e tau solu. (Esekielu 18:4) Ko e taha mena foki, ne talahau mai he Tohi Tapu, ko e nakai fai moui a lautolu ne mamate he tukuaga, nakai maeke ke manamanatu, vagahau, po ke taute ha mena. (Fakamatalaaga 9:5, 10; Roma 6:23) Ti kua eke ai a lautolu ne fakataki he tau tala fakavai ne fakaohooho e manatu ko e nakai maeke e solu ke mate, ke tuga ne talahau e Paulo, kua ‘hagaao kehe’ ai he “kupu moli” he Tohi Tapu.

Tau Tala Fakalata ke he Tau Mena Tutupu Mana

Ne onoono fakahako ne falu tala ke he tau gahua he tau taulatua mo e tau tagata hu aitu. He falu fahi a Aferika, ke fakatai ki ai, kua pehe ai hagaao ke he tau hukui nei he kelea, ko e mena kelea lahi e malolo ne fakakanavaakau aki a lautolu, kua maeke ke fakafaliu ne lautolu ni a lautolu po ke falu ke he tau mena totolo, tau magiki, mo e tau manu lele; kua maeke ke lele he pulagi ke fakakautu ha lautolu a tau fenoga pauaki; kua maeke ke amanaki kua tu mai mo e amanaki ti galo; kua maeke ke fano taha he tau kaupa; mo e maeke ke kitia e tau mena ne tanu i lalo he kelekele.

Kua lahi mahaki toili ne tau tala pihia, ti kua fakatauo foki mo e tua ki a lautolu kua laulahi, ne kua liga fakaheheina e falu i loto he fakapotopotoaga Kerisiano foki ke talitonu ko e moli e tau mena ia. Liga kua eke a lautolu ke manamanatu ko e mena nakai maeke e tau tagata ne mitaki e tau ulu ke taute e tau mena ia, ka ko lautolu ni ne moua e tau malolo mai he tau mena momoui agaga, ko e tau temoni, ka maeke ai. Kua tuga ko e fakave e manamanatuaga fakaoti nei ki a 2 Tesalonia 2:9, 10, ne pehe mai: “Ko e hana hau foki kua lata ia mo e gahua a Satani ke he malolo oti, mo e tau fakamailoga, mo e tau mana pikopiko, Mo e tau mena fakahehe oti he mahani kelea kia lautolu kua malaia; ha ko e mena nakai talia e lautolu e kupu moli mo e fiafia ki ai kia momoui ai a lautolu.”

Kua moli ko e fakakite mai he tohiaga tapu nei, kua maeke a Satani ke taute e tau gahua malolo lahi, kua tala mai ko Satani foki e patu ne tohia e “tau fakamailoga mo e tau mana pikopiko,” mo e “tau mena fakahehe oti he mahani kelea” foki. Kua fa fakakite tumau mai he Tohi Tapu a Satani ko e takitaki fakavaia ne mua “kua fakahehe e lalolagi oti.” (Fakakiteaga 12:9) Ko e tifi mahifi a ia ke taute e tau tagata ke talitonu ke he tau mena ne nakai moli.

Kakano ha ko e mena nei, kua eke foki ni e tau kupu fakamoliaga mo e tau talahauaga fakatokihala ha lautolu ne kua putoia ke he tau matutakiaga fakataulatua mo e tau lagatau he taulatua, ke mahani lahi ke nakai moli. Kua liga ha kua loto fakamoli e tau tagata pihia ti talitonu ai, ko e kitia e lautolu, logona, po ke fa tupu e falu mena ki a lautolu; ka ko e mena moli hanai, kua nakai tutupu e tau mena ia. Ke fakatai ki ai, kua ha ha ai a lautolu ne manamanatu ko e matutaki a lautolu mo e tau agaga he tau tagata mamate. Ka e hehe na lautolu, kua fakavaia ai, kua pakia ai he tau fakavai fakasatani. Kua pehe e Tohi Tapu ko lautolu ne mamate kua “o hifo ke he mena fakafenono.”​—Salamo 115:17.

Ha kua kitia e fakamauaga tuai ke he fakavaia he Tiapolo, ati ko e kupu moli he tau tala fakalata ke he tau mena tutupu mana kua mua atu ni ke fakatuaha pauaki oti ki ai. Kua laulahi ni ko e tau mena talaga noa mai he tau manamanatuaga kua matakutaku aitu, ne kua fakahololoa atu he fa talahau lagaloga ai.

Ha ko e kakano mitaki mogoia, ke tiaki he tau Kerisiano e tau tala fakavai, tau tala kua nakai fai mena foki ka ko e fakaohoohoaga ni hokoia he tau mena ha lautolu ne totoko ke he Atua. Ke tuga ni ne taute e Iesu ‘ke talahau e kupu moli,’ ti kua taute pihia he hana tau tutaki he vaha nei. (Ioane 18:37) Kua pulotu a lautolu he fanogonogo ke he hatakiaga he Tohi Tapu: “Ko e tau mena oti kua moli . . . kia manamanatu a mutolu ke he tau mena ia.”​—Filipi 4:8.