Tukuleleaga mo e Tokanoaaga ke Fifili
“Ko e . . . tokanoaaga ne fakatoka noa mai ai e Keriso a tautolu.”—KALATIA 5:1.
1. Kua fakahagaao ke he heigoa e tau kupu Heperu mo e Heleni ne fakaliliu “tukuleleaga,” “fakauluaga,” po ke “fakaukuaga”?
NE FAKAAOGA he tau tagata tohia Tohi Tapu e falu he tau kupu Heperu mo e Heleni ke fakamaama aki e manatu he vevehe, po ke toka kehe, ke moua ai e kakano tapu. I loto he tau Tohi Tapu faka-Peritania kua fakaliliu fakalataha e tau kupu nei mo e tau kupu tuga e “tukuleleaga,” “fakauluaga,” po ke “fakaukuaga.” He falu magaaho, kua fakahagaao e tau kupu nei ke he tau talagaaga—mua atu ke he faituga he Atua i Isaraela i tuai mo e tapuakiaga ne feiga i ai. Kua lavea ke fakaaoga e tau kupu nei ke he tau mena fakalalolagi.
Tukuleleaga ke he “Atua a Isaraela”
2. Ko e ha kua tonuhia ke ui a Iehova “ko e Atua a Isaraela”?
2 He 1513 F.V.N., ne laveaki he Atua e tau Isaraela mai he fakatupa i Aikupito. Nakai la leva mai he mogo ia, ne toka kehe e ia a lautolu mo tau tagata uho hana, he uta a lautolu ke he fakafetuiaga he maveheaga mo ia. Kua tala age ki a lautolu: “Hanai, kaeke ke fanogonogo fakamakutu a mutolu ke he haku tau kupu mo e omaoma ke he haku a maveheaga, ti eke ni a mutolu mo koloa uho maku, ke mua ke he tau motu oti, ha ko e haku ni e lalolagi oti.” (Esoto 19:5; Salamo 135:4) Ha kua eke e tau Isaraela mo koloa uho hana, kua tonuhia ke ui a Iehova “ko e Atua a Isaraela.”—Iosua 24:23.
3. Ko e ha ne nakai fakamailoga tagata a Iehova he fifili a Isaraela mo tau tagata hana?
3 He taute ai e tau Isaraela mo hana tau tagata tukulele, kua nakai fakamailoga tagata a Iehova, ha kua manamanatu hohofi atu foki a ia ke he tau tagata nakai ko e tau Isaraela. Ne hataki e ia hana tau tagata: “Kaeke kua nofo ha tagata kehe ia koe, ke he motu ha mutolu, aua neke favale atu a mutolu kia ia. Ko e tagata kehe ka nofo ia mutolu, tuga ne tagata kua fanau ke he motu a ia, ti fakaalofa atu a koe kia ia tuga na koe kia koe ni; ha ko e tau tagata paea a mutolu ke he motu ko Aikupito; ko au ko Iehova ko e ha mutolu a Atua.” (Levitika 19:33, 34) He tau senetenari he mogo fakamui, kua peehi lahi e tuaga he Atua ke he aposetolo ko Peteru, ne kua fakailoa: “Ko e moli, kua iloa e au nakai fakamailoga tagata e Atua. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.”—Gahua 10:34, 35.
4. Ko e heigoa e tau tutuaga he fakafetuiaga he lotouho he Atua mo Isaraela, mo e taute pihia nakai he tau Isaraela?
4 Mailoga foki la, ke eke mo tau tagata tukulele he Atua kua fai mena ne falanaki ki ai. Ko e omaoma fakamoli ni a lautolu ke he leo he Atua mo e tokiofa hana maveheaga ka eke a lautolu mo hana “koloa uho.” Momoko ni, kua kaumahala e tau Isaraela ke feleveia e tau poakiaga nei. He mole e tiaki e Mesia ne fakafano mai he Atua he senetenari fakamua V.N., ne galo ia lautolu e tuaga monuina ha lautolu. Kua nakai tuai eke a Iehova “ko e Atua a Isaraela.” Mo e kua nakai tuai eke e tau Isaraela he tino mo tau tagata tukulele he Atua.—Fakatatai Mataio 23:23.
Tukuleleaga he “Isaraela he Atua”
5, 6. (a) Ko e heigoa e kakano ha Iesu he hana tau kupu fakaperofeta ne tohi he Mataio 21:42, 43? (e) I ne fe mo e puhala fe ne fakatu a “Isaraela he Atua”?
5 Ko e kakano kia anei kua nakai fai tagata tukulele a Iehova he mogonei? Nakai. He fatiaki mai he salamo, ne talahau tuai e Iesu Keriso: “Nakai kia totou e mutolu ke he tau Tohi, Ko e maka ne tiaki he tau tagata ati fale, kua eke a ia mo maka malokuaga tapa ki luga; ko e mena haia ne eke he Iki, kua ofo a tautolu he kitekite ki ai? Ko e mena ia ke tala atu ai e au kia mutolu, To uta kehe ia mutolu e kautu he Atua, ka e age ke he taha motu ke ta mai ai e tau fua hana.”—Mataio 21:42, 43.
6 Ko e “motu ke ta mai ai e tau fua hana” kua eke ko e fakapotopotoaga Kerisiano. He mogo hana ne nofo he lalolagi, ne fifili e Iesu e tau tagata fakamua kua lata i ai. Ka e he aho he Penetekoso 33 V.N, ko Iehova ko e Atua ni ne fakatu e fakapotopotoaga Kerisiano he liligi e agaga tapu hana ki luga he tau tagata fakamua i ai, ne numera ke teitei e 120. (Gahua 1:15; 2:1-4) Tuga he tohia fakamui he aposetolo ko Peteru, kua eke e fakapotopotoaga tu fou nei ko e ‘hau fifili, ko e tau patuiki mo e tau ekepoa, ko e motu tapu, mo e motu kua moua e māna.’ Kua fifili mo ha? Kia lata ia lautolu ke ‘fakakite atu e mitaki hana ne ui a [lautolu] ke o mai he pouli ke he hana maama ke ofo lahi ai.’ (1 Peteru 2:9) Ko e tau tutaki ha Keriso, ne fakauku aki e agaga he Atua, kua eke he mogonei mo motu tukulele, ko e “Isaraela he Atua.”—Kalatia 6:16.
7. Ko e heigoa ka olioli he tau tagata he Isaraela he Atua, mo e ko e heigoa ne tala age ki a lautolu ke fehola kehe mai ai?
7 Pete ni ko e tau tagata he motu tapu ko e “motu kua moua māna,” kua nakai ke fakatupa a lautolu. Ke he taha fahi, kia olioli e lautolu e tokanoaaga ne mua ke he mena ne moua he motu tukulele he Isaraela tino. Ne mavehe age a Iesu ke he tau tagata ka amanaki ke ha ha he motu fou nei: “To iloa foki e mutolu e mena moli, ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.” (Ioane 8:32) Ne tuhi mai e aposetolo ko Paulo kua tokanoa e tau Kerisiano mai he tau poakiaga he maveheaga he Fakatufono. Ko e mena nei ne tomatoma e ia e tau matakainaga tua i Kalatia: “Ko e hanai, kia tumau a mutolu ke he tokanoaaga ne fakatoka noa mai ai e Keriso a tautolu, ka e aua neke liu foki taofi a mutolu he akau hahamo he fakatupa.”—Kalatia 5:1.
8. Ke he puhala fe ne foaki he fakatokaaga Kerisiano ke he tau tagata takitaha e tokanoaaga ne mua atu mai he naia ne moua i lalo he maveheaga he Fakatufono?
8 Nakai tuga e Isaraela tino he vaha ia, kua omaoma fakamakai he Isaraela he Atua e tau poakiaga he hana tukulele ke hoko mai ke he aho nei. Kia nakai ofogia ke he mena nei ha ko e tau tagata i ai kua tokanoa ke fifili ke omaoma. Ka ko e tau tagata he Isaraela tino kua tukulele ai kakano he fanauaga, ko e tau tagata he Isaraela he Atua kua pihia ai ha ko e fifiliaga. Ti kua tu kehe e fakaholoaga Kerisiano mai he maveheaga Fakatufono faka-Iutaia, ne kua tuku e tukuleleaga ke he tau tagata takitokotaha ka e nakai fakaata ki a lautolu e tokanoaaga ke fifili.
9, 10 (a) Fakakite fefe e Ieremia to fai hikiaga hagaao ke he tukuleleaga? (e) Ko e ha ke talahau ai e koe ko e tau Kerisiano tukulele oti he vaha nei nakai ko e tau tagata he Isaraela he Atua?
9 Ne talahau tuai he perofeta ko Ieremia e hikiaga hagaao ke he tukuleleaga he magaaho ne tohia e ia: “Kua pehe mai a Iehova, Kitiala, to hoko mai e tau aho ke eke ai e au e maveheaga fou mo e magafaoa a Isaraela, mo e magafaoa a Iuta. Nakai tuga e maveheaga ne eke e au mo e tau matua ha lautolu ke he aho ne toto e au e tau lima ha lautolu ke takitaki mai e au a lautolu he motu ko Aikupito; ko e haku a maveheaga ia ne holi e lautolu, pete he eke au mo Iki ha lautolu, kua pihia mai a Iehova. Ka ko e maveheaga hanai ke eke e au mo e magafaoa a Isaraela ka mole atu e tau aho ia, kua pihia mai a Iehova, To tuku e au haku a tau fakatufono ki loto ia lautolu, mo e tohi e au ke he tau loto ha lautolu; to eke foki au mo Atua ha lautolu, ti eke a lautolu mo motu haku.”—Ieremia 31:31-33.
10 He ha ha ai e fakatufono he Atua “ki loto ia lautolu,” ne kua tohi “he tau loto ha lautolu,” kua omoi ai e tau tagata he Isaraela he Atua ke momoui ke he ha lautolu a tukuleleaga. Kua malolo lahi e fakaohoohoaga ha lautolu mai he tau Isaraela tino, ne kua tukulele he fanauaga, nakai he fifiliaga. He vaha nei, ko e fakaohoohoaga malolo ke taute e finagalo he Atua, tuga ne fakatata he Isaraela he Atua, kua taute he tau matakainaga tapuaki ne molea e lima miliona he lalolagi katoa. Kua tukulele pihia foki e lautolu ha lautolu tau momoui ki a Iehova ko e Atua ke taute e finagalo hana. Pete ni kua nakai ha ha ia lautolu nei e amaamanakiaga ke he moui he lagi tuga a lautolu he Isaraela he Atua, kua fiafia ai a lautolu ke he amaamanakiaga ke moui tukulagi he lalolagi i lalo he pule he Kautu he Atua he lagi. Ne fakakite e lautolu e loto fakaaue ke he Isaraela he Atua he lagomatai fakamakai ki a lautolu gahoa ne toe agaia, he fakamoli ha lautolu a kotofaaga ke ‘fakakite atu e mitaki hana ne ui a lautolu ke o mai he pouli ke he hana maama ke ofo lahi ai.’
Fakaaoga Fakapulotu e Tokanoaaga Mai he Atua
11. Kua tufuga e tagata mo e lotomatala fe, mo e lata fefe ke fakaaoga ai?
11 Ne tufuga he Atua e tau tagata ke tokiofa e tokanoaaga. Ne age e ia ki a lautolu e lotomatala he ataina ke fifili. Ne fakaaoga he hoa tagata fakamua ha laua a tokanoaaga ke fifili. Ka kua taute e laua e fifiliaga goagoa mo e nakai fakaalofa ne kua takitaki atu ke he mamahi ma ha laua mo e ha laua fanau. Pete ni ia, ne fakakite maali he mena nei kua nakai lagataha e toho e Iehova e tau mena momoui lotomatala ke taute e puhala ne kehe mai he ha lautolu a tau manatu po ke tau manako. Mo e, ha kua “fakaalofa e Atua kia ia kua foaki mo e fakamakai,” kua talia ni e ia e tukuleleaga ne fakave ke he fakaalofa, ne taute mo e loto mo e fakamakai, ne taute he ataina ke fifili. (2 Korinito 9:7) Ha puhala foki kua nakai talia.
12, 13. Ko e puhala fe ne taute a Timoteo ko e fakafifitakiaga ma e fakaako tama mitaki, mo e heigoa ne takitaki he hana fakafifitakiaga e tokologa he tau tagata fuata?
12 He mailoga katoa ai e poakiaga nei, ne taute ni he Tau Fakamoli a Iehova a lautolu ke tukulele ke he Atua, ka e nakai lagataha a lautolu ke toho e lautolu taha tagata ke taute e tukuleleaga pihia, nakai ke he fanau foki ha lautolu. Kehe mai he loga he tau lotu, kua nakai papatiso he Tau Fakamoli ha lautolu a fanau he vaha ikiiki, tuga kua maeke ke toho a lautolu ke taute e tukulele ka e nakai fai fifiliaga fakatagata. Ko e fakatokaaga he Tohi Tapu ke muitua ki ai ko e haia ne muitua he fuata ko Timoteo. Ha ko e tagata lahi, ne tala age e aposetolo ko Paulo ki a ia: “Kia tumau a koe ke he tau mena kua ako ai e koe, mo e iloa tonuhia e koe, ha kua iloa e koe a ia ne fakaako atu ai kia koe. Tali mai foki he vaha tote kua iloa e koe e tau Tohi Tapu, kua maeke ke fakailoilo a koe ke moua ai e moui ke he tua ha ha ia Keriso Iesu.”—2 Timoteo 3:14, 15.
13 Ti mailoga mitaki ai kua iloa e Timoteo e tau kupu tapu kakano kua fakaako ai a ia ki a lautolu mai he vaha tote. Kua fakamakutu ki a ia—nakai toho—ke talitonu e tau fakaakoaga Kerisiano he hana matua fifine mo e matua tupuna fifine. (2 Timoteo 1:5) Ti ko e fua, ne fioia e Timoteo e pulotu he eke mo tutaki he Keriso ati taute ai e fifiliaga fakatagata he tukuleleaga Kerisiano. He vaha fou nei, toko hogofulu afe e tau fuata tane mo e fifine ne ko e Tau Fakamoli a Iehova e tau matua, kua mumuitua ai ke he fakafifitakiaga nei. (Salamo 110:3) Ka e nakai pihia e falu. Ko e fifiliaga fakatagata ni a ia.
Fifili mo Tupa ma Hai?
14. Ko e heigoa ne tala mai he Roma 6:16 ki a tautolu hagaao ke he tokanoaaga katoatoa?
14 Nakai fai tagata kua tokanoa katoatoa. Kua fakakaupa tuai he fakatufono he fuga lalolagi, tuga e fakatufono he mamafa e tokanoaaga he tau tagata oti kana ne kua nakai fakaai ke fakaheu noa. Kua nakai fai tagata foki kua tokanoa katoatoa mai he puhala fakaagaga. Kua fakakakano mai e Paulo: “Nakai kia iloa e mutolu, ko ia kua tuku atu ki ai e mutolu a mutolu ko e tau fekafekau ke omaoma ki ai, ko e hana tau fekafekau a mutolu kua omaoma a mutolu ki ai, po ke hala ke hoko ai e mate, po ke omaoma ke hoko ai e tututonu?”—Roma 6:16.
15. (a) Fefe e manatu he tau tagata hagaao ke he fakatupa, ka ko e heigoa ne fakahiku a lautolu ke taute? (e) Ko e heigoa e tau huhu tonu ka liga huhu hifo ne tautolu ki a tautolu?
15 Ko e manatu ke eke mo fekafekau he taha tagata kua nakai fiafia e laulahi he tau tagata ki ai. Ka e, he lalolagi he vaha nei kua kitia moli ai e mahani mau he tau tagata he toka ni e lautolu a lautolu ke tataki po ke fakaohooho he tau puhala lagatau ati hokotia atu a lautolu ke taute pouli noa e tau mena ne manako e falu ke taute e lautolu. Tuga anei, kua fakamakamaka e tau fahi fakatata koloa mo e lalolagi fakafiafia tino ke toho e tau tagata ke manatu tatai, he taute e tau tutuaga ma lautolu ke mumuitua ki ai. Ne taute he tau fakatokatokaaga fakapolitika mo e fakalotu e tau tagata ke lago ha lautolu a tau manatu mo e tau hagaaoaga, ti kua nakai pihia tumau ha ko e tau talahauaga, ka kua pihia mau ai foki ke he puhala kaufakalataha mo e mahani fakamoli. Ha kua tohi mai e Paulo ko e ‘hana tau fekafekau a tautolu kua omaoma ki ai,’ kia lata ia tautolu ke igatia ke huhu hifo ki a ia ni, ‘Ko hai ne fekafekau au ki ai? Ko hai ne lahi e fakaohooho ke he haku tau fifiliaga mo e haku a puhala he moui? Ko e tau akoako lotu, tau takitaki fakapolitika, tau tagata ona, po ke tau tagata fakafiafia kia? Ko hai ka omaoma au ki ai—ko e Atua po ke tau tagata?’
16. Ko e fekafekau fefe e tau Kerisiano ke he Atua, mo e ko e heigoa e kitiaaga moli he fekafekau pihia?
16 Kua nakai kitia he tau Kerisiano e omaoma ke he Atua ko e mena fakatauhele ke he tokanoaaga ha lautolu. Kua makau a lautolu ke fakaaoga e tokanoaaga ha lautolu ke tuga ha lautolu a Fakafifitakiaga, ko Iesu Keriso, he fakatatai e tau manako fakatagata mo e tau mena ne mua atu mo e finagalo he Atua. (Ioane 5:30; 6:38) Kua feaki e lautolu e “finagalo a Keriso,” he foaki ni a lautolu hoko lautolu ki a ia ko e Ulu he fakapotopotoaga. (1 Korinito 2:14-16; Kolose 1:15-18) Kua tatai lahi e mena nei ke he fifine mau ne manako lahi ke lagomatai e tagata tane ne fakahele e ia. Ko e moli, kua talahau e kau he tau Kerisiano fakauku ko e tamafine tote fakamoli ki a Keriso ke fakatutane.—2 Korinito 11:2; Efeso 5:23, 24; Fakakiteaga 19:7, 8.
17. Kua fifili oti e Tau Fakamoli a Iehova ke eke mo heigoa?
17 Kua igatia e Tau Fakamoli a Iehova ke taute e tukuleleaga fakatagata ke he Atua ke taute hana finagalo mo e omaoma ki a ia ko e Pule, pete ko e amaamanakiaga hana ke he lagi po ke he lalolagi. Ma e Tau Fakamoli takitokotaha, ko e tukuleleaga ko e fifiliaga fakatagata ke fekafekau ke he Atua ke mua mai he fakatupa ke he tau tagata. Kua lautatai e mena nei mo e fakatonuaga ha Paulo: “Kua fakafua a mutolu ke he totogi, aua neke eke a mutolu mo tau tupa ke he tau tagata.”—1 Korinito 7:23.
Fakaako ke Moua e Aoga Ma Tautolu Ni
18. He mogo fe ka lata e tagata nakai la ko e Fakamoli ke papatiso?
18 Fakamua to eke e tagata mo taha he Tau Fakamoli a Iehova, kua lata ia ia ke mailoga e tau tutuaga fakaagaga kua lata. Kua fakaeneene lahi e tau motua ke fifili kua maama moli kia e ia ka eke mo Fakamoli e tau fakahagaaoaga he tukuleleaga he Kerisiano. Kua manako moli kia a ia ke eke mo taha he Tau Fakamoli a Iehova? Kua fakamakai kia a ia ke moui ke he tau poakiaga i ai? Ka nakai, kua nakai lata a ia ke papatiso.
19. Ko e ha ne nakai lata ai ke tuhituhi taha tagata ne manako ke eke mo fekafekau tukulele he Atua?
19 Ti, kaeke ke mailoga he tagata ia e tau poakiaga oti, kia tuhituhi he ha ki a ia he taute ni e ia e fifiliaga fakatagata ke toka a ia ke fakaohooho he Atua mo e he Hana Kupu mai he agaga? Kua nakai kia mitaki ke toka a koe ni ke fakaohooho he Atua nakai he tau tagata? Po kua nakai aoga lahi e mena nei? Nakai manatu pihia e Tau Fakamoli a Iehova. Kua talia katoa e lautolu e tau kupu he Atua ne tohi hifo e Isaia: “Ko au ko Iehova, ko e hau a Atua, kua fakaako atu kia koe ke he tau mena ke aoga ai, kua takitaki e ia a koe ke he puhala ke fano ai a koe.”—Isaia 48:17.
20. Ke he puhala fe ka fakatokanoa he kupu moli he Tohi Tapu e tau tagata?
20 Nukua tokanoa he kupu moli he Tohi Tapu e tau tagata mai he tua ke he tau taofiaga fakalotu fakavai, tuga e fakakikiveka tukulagi he afi i helo. (Fakamatalaaga 9:5, 10) Ka kua puke ai e tau loto ha lautolu he fakaaue ke he amaamanakiaga moli ma lautolu ne mamate—ko e liu tu mai ne fakave ke he poa lukutoto a Iesu Keriso. (Mataio 20:28; Gahua 24:15; Roma 6:23) Kua tokanoa he kupu moli he Tohi Tapu e tau tagata mai he tau fakagoagoaaga mo e falanaki ke he tau maveheaga fakapolitika ne tumau ke kaumahala. Ka kua taute ai e tau loto ha lautolu ke puke he olioli he iloa kua fita e pule e Kautu ha Iehova he lagi mo e nakai leva to pule ke he lalolagi katoa. Kua tokanoa he kupu moli he Tohi Tapu e tau tagata mai he tau gahua, pete kua fakafiafia ke he tino, ne kua nakai fakalilifu ke he Atua mo e amanaki ke moua e matematekelea lahi he tau fakafetuiaga ne mahala, tau gagao, mo e mamate tuai. Ke fakaku, ke fekafekau ke he Atua kua mua atu e aoga mai he fekafekau ke he tau tagata. Ko e moli, ke tukulele ke he Atua kua mavehe mai e tau mena aoga “ke he mouiaga nai . . . ko e moui he fahi atu ke moua ai e moui tukulagi.”—Mareko 10:29, 30.
21. Kua kitia fefe he Tau Fakamoli a Iehova e tukuleleaga ke he Atua, mo e ko e heigoa ha lautolu a manako?
21 Kua nakai eke e Tau Fakamoli a Iehova he vaha nei mo vala he motu tukulele ha ko e fanauaga ke tuga e tau Isaraela he vaha ia. Ko e vala he fakapotopotoaga he tau Kerisiano e Tau Fakamoli a Iehova. Kua igatia e Fakamoli papatiso ke taute pihia ha kua takitaha ke fakagahuahua e fifiliaga he tokanoaaga ke taute e tukuleleaga. Moli lahi, ko e tukuleleaga he Tau Fakamoli a Iehova kua fua mai e fakafetuiaga mafanatia naia he tagata mo e Atua ne kua kitia ai he fakamakutu ke fekafekau ki a ia. Kua manako mo e loto katoa a lautolu ke taofi e fakafetuiaga olioli nei mo e tumau ke kuku mau ke he tokanoaaga ne fakatokanoa e Iesu Keriso a lautolu.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Ko e ha kua nakai fakamailoga tagata e Atua he fifili a Isaraela ke eke mo hana a “koloa uho”?
◻ Ko e ha ne talahau e koe kua nakai fakakaupa lahi he tukuleleaga he Kerisiano e tokanoaaga?
◻ Ko e heigoa e tau mena aoga he tukuleleaga ki a Iehova ko e Atua?
◻ Ko e ha kua mitaki ke fekafekau ki a Iehova mai he fekafekau ke he tau tagata?
[Fakatino he lau 11]
I Isaraela i tuai, ko e mena mai he fanauaga e tukuleleaga ke he Atua
[Fakatino he lau 12]
Ko e tukuleleaga Kerisiano ko e mena fifili