Iehova—Ko e Punaaga he Fakafiliaga Tonu mo e Tututonu
“Ko e Maka tumau a ia, kua katoatoa ni e mitaki hana gahua; ha kua tonu hana tau puhala oti ni? ko e Atua kua fakamoli, nakai ha ha ia ia ha mahani kelea.”—TEUTARONOME 32:4.
1. Ko e ha kua ha ha ia tautolu e manako pauaki ma e fakafiliaga tonu?
TUGA ni e manako pauaki he tau tagata oti ma e fakaalofa, ti kua manako oti foki a tautolu ke taute ke he fakafiliaga tonu. Ne tohi he tagata fakatufono Amerika ko Thomas Jefferson, “ko e [fakafiliaga tonu] kua pauaki mo e maaliali, . . . ko e vala he ha tautolu a tufuga tuga e logonaaga, kitiaaga, po ke logona.” Nakai ofo e mena nei, ha kua tufuga e Iehova a tautolu ke he hana fakatai. (Kenese 1:26) Moli ai, ne liligi e ia e tau fua kua fakaata hana a aga fakatagata, ko e taha ko e fakafiliaga tonu. Ko e mena ia ne ha ha ia tautolu e manako pauaki ma e fakafiliaga tonu mo e kakano kua amaamanaki lahi a tautolu ke momoui ke he lalolagi kua fakafiliaga tonu moli mo e tututonu.
2. Aoga fefe e fakafiliaga tonu ki a Iehova, mo e ko e ha kua lata ia tautolu ke moua e kakano he fakafiliaga tonu faka-Atua?
2 Hagaao ki a Iehova, kua fakamoli mai he Tohi Tapu ki a tautolu: “Kua tonu hana tau puhala oti ni.” (Teutaronome 32:4) Ka e he lalolagi kua pehia ke he nakai fakafili tonu, kua nakai mukamuka ke moua e kakano he fakafiliaga tonu faka-Atua. Mai he tau lau he Kupu he Atua, mogoia, kua manamanatu e tautolu e puhala kua foaki he Atua e fakafiliaga tonu, mo e ke maeke ia tautolu ke fakaaue lahi ke he tau puhala homo ue atu he Atua. (Roma 11:33) Ko e maama he fakafiliaga tonu ke he manatu faka-Tohiaga Tapu kua aoga ha ko e manatu ha tautolu he fakafiliaga tonu kua fa fakaohooho he tau manatu he tagata. Ke he onoonoaga fakatagata, kua liga kua eke e fakafiliaga tonu mo mena fakateaga noa ni mai he fakagahuahuaaga he poakiaga he fakatufono. Po ke tuga ne tohi he tagata pulotu ko Francis Bacon, “kua fakave e fakafiliaga he foaki ke he tau tagata oti e mena kua lata mo ia.” Ka ko e fakafiliaga a Iehova, kua lahi atu e mena kua lauia ai.
Mafanatia e Fakafiliaga a Iehova
3. Ko e heigoa ka ako mai he kumikumi ke he tau kupu vagahau fakamua ne fakaaoga he Tohi Tapu ma e fakafiliaga tonu mo e tututonu?
3 Ko e hokulo he fakafiliaga tonu he Atua kua mitaki ke maama he manamanatu ke he puhala he tau kupu vagahau fakamua ne fakaaoga he Tohi Tapu.a Fuluola ai, ke he tau Tohiaga Tapu kua nakai fai kehekeheaga lahi he fakafiliaga tonu mo e tututonu. Ko e kupu Heperu he falu magaaho ne fa fakaaoga tokoua ai, ha kua kitia e tautolu ia Amosa 5:24, ne kua fakamafana e Iehova hana tau tagata: “Kia tafe hifo e fakafiliaga tuga e tau vailele, mo e mahani tututonu tuga ne tau vailele kua tafe mau.” Mua atu ai, laulahi ke he tau magaaho ko e tau kupu “fakafiliaga tonu mo e tututonu” kua kitia fakalataha ke lata mo e fatiaki mau.—Salamo 33:5; Isaia 33:5; Ieremia 33:15; Esekielu 18:21; 45:9.
4. Ko e heigoa e kakano ke fakagahua e fakafiliaga tonu, mo e ko e heigoa e tuaga mua ue atu he fakafiliaga tonu?
4 Ko e heigoa e kakano kua talahau he tau kupu nei faka-Heperu mo e faka-Heleni? Ke fakagahuahua e fakafiliaga tonu ke he puhala faka-Tohiaga Tapu kua kakano ke taute e mena kua hako mo e nakai fili. Ha ko Iehova ne fakatu e tau fakatufono mo e tau matapatu fakaakoaga he mahani mitaki, po ke mena kua hako mo e mitaki, ko e puhala taute mena a Iehova ke he tuaga tokoluga ue atu he fakafiliaga tonu. Kua fakamaama mai he Theological Wordbook of the Old Testament ko e kupu Heperu ne talahau tututonu (tseʹdheq) “kua hagaao ke he tuaga kua lata mo e mitaki mo e moli ke he M[aveheaga] T[uai] ko e tuaga ia ko e moui mo e finagalo he Atua.” Ti, ko e puhala he Atua kua fakaaoga hana tau matapatu fakaakoaga, mo e mua atu ke he puhala kua fehagai a ia mo e tau tagata nakai mitaki katoatoa, kua fakakite e aoga he fakafiliaga tonu moli mo e tututonu.
5. Ko e heigoa e tau fua kua pipi mo e fakafiliaga tonu he Atua?
5 Kua fakakite fakamaali mai he tau Tohiaga Tapu kua mafanatia e fakafiliaga mahani Atua mai he vale mo e nakai fai logonaaga. Ne lologo a Tavita: “Kua fiafia a Iehova ke he fakafiliaga; nakai tiaki foki e ia hana tau tagata tapu.” (Salamo 37:28) Kua omoi he fakafiliaga tonu he Atua a ia ke fakakite e mahani fakamoli mo e fakaalofa hofihofi ke he tau fekafekau hana. Kua tutotonu e fakafiliaga faka-Atua ke he tau manako ha tautolu mo e fakaata ai ma e tau nakai mitaki katoatoa ha tautolu. (Salamo 103:14) Nakai kakano e mena ia kua fakaata he Atua e mahani kelea, ha ko e taute pihia to fakamalolo aki e nakai fakafili tonu. (1 Samuela 3:12, 13; Fakamatalaaga 8:11) Ne fakamaama e Iehova ki a Mose ko Ia ko e “fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli.” He manako ke fakamagalo e hehe mo e agahala, to fakahoko agaia he Atua e fakahala ki a lautolu kua lata.—Esoto 34:6, 7.
6. Fehagai fefe a Iehova mo e fanau hana he lalolagi?
6 Ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he puhala kua fakagahua e Iehova e fakafiliaga tonu, kia nakai manamanatu a tautolu ki a ia ko e fakafili vale, manatu ni ke fakahoko e fakahala ke he tau tagata taute mahani kelea. Kehe mai, kua lata ia tautolu ke manatu ki a ia ko e matua tane fakaalofa ka e mauokafua kua fehagai tumau mo e fanau hana ke he puhala kua mitaki lahi mahaki. “Iehova na e, ko koe ni ko e ha mautolu a Matua,” he talahau he perofeta ko Isaia. (Isaia 64:8) Ha ko e Matua fakafili tonu mo e tututonu kua lagotatai e Iehova e mauokafua ke he mena kua hako mo e fakaalofa hofihofi ke he hana tau fanau he lalolagi, ne kua manako lagomatai mo e fakamagaloaga ha ko e tau tutuaga uka po ke lolelole he tino.—Salamo 103:6, 10, 13.
Iloa Mahino e Kakano he Fakafiliaga Tonu
7. (a) Ko e heigoa ne ako e tautolu hagaao ke he fakafiliaga tonu faka-Atua he perofetaaga a Isaia? (e) Ko e heigoa e matagahua a Iesu he fakaako ke he tau motu hagaao ke he fakafiliaga tonu?
7 Ko e fakaalofa hofihofi pauaki he fakafiliaga tonu a Iehova ne fakamaama mo e hau he Mesia. Ne fakaako e Iesu e fakafiliaga tonu faka-Atua mo e moui lagotatai ki ai, tuga he talahau tuai mai he perofeta ko Isaia. Maaliali ai, ko e fakafiliaga he Atua kua lauia e taute fakamitaki e tau tagata kua loto lolelole. Ti kua nakai mapaki a lautolu ke nakai liu malolo. Ko Iesu, ko e “fekafekau” a Iehova, ne hau ke he lalolagi ke ‘fakakite atu ke he tau motu kehe’ e puhala nei he fakafiliaga tonu he Atua. Ne taute pihia e ia, mua atu, he foaki mai ki a tautolu e fakafifitakiaga moui he kakano he fakafiliaga tonu faka-Atua. Ha ko e “La akau tututonu” he Patuiki a Tavita, ne makai a Iesu ke ‘kumi ke he fakafiliaga, to alumaki foki ke he mahani tututonu.’—Isaia 16:5; 42:1-4; Mataio 12:18-21; Ieremia 33:14, 15.
8. Ko e ha e fakafiliaga tonu moli mo e tututonu kua nakai maama ke he senetenari fakamua?
8 Ko e fakamahino he fakafiliaga tonu pauaki a Iehova kua lata moli he senetenari fakamua V.N. Ko e tau patu Iutaia mo e tau takitaki lotu—ko e tau tohikupu, ko e tau Farasaio, mo e falu—ne fakapuloa mo e fakakite e onoonoaga keukeu he fakafiliaga tonu mo e tututonu. Ti ko e fua, ko e tau tagata noa, ne kua uka lahi ke moui lagotatai ke he tau peehiaga ne fakatoka he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ne kua tuga ke manamanatu to nakai hokotia ke he tututonu he Atua. (Mataio 23:4; Luka 11:46) Ne fakakite e Iesu ko e mena nei kua nakai moli. Ne fifili e ia hana tau tutaki mai he tau tagata noa nei, ti fakaako e ia a lautolu ke he tau tutuaga tututonu he Atua.—Mataio 9:36; 11:28-30.
9, 10. (a) Kumi fefe he tau tohikupu mo e tau Farasaio ke fakatata e tututonu ha lautolu? (e) Fefe mo e ko e ha ne fakakite e Iesu ko e tau gahua he tau tohikupu mo e tau Farasaio ne nakai fai fua?
9 Ko e tau Farasaio ke he taha fahi, ne kumi magaaho ke fakakite ha lautolu a “fakaalofa” he liogi po ke taute e tau foaki he toloaga. (Mataio 6:1-6) Ne lali foki a lautolu ke fakakite e tututonu ha lautolu he tapiki ke he tau fakatufono mo e tau poakiaga loga—laulahi ai ko e mena taute ni e lautolu. Ne takitaki atu he tau laliaga ia a lautolu ke ‘tiaki e fakafiliaga mo e fakaalofa ke he Atua.’ (Luka 11:42) I fafo, kua tuga ke tututonu a lautolu, ka e i loto kua ‘puke ke he pikopiko,’ po ke mahani kelea. (Mataio 23:28) Tuku fakamukamuka ai, ne tote moli e iloa ha lautolu ke he tututonu he Atua.
10 Ma e kakano ia, ne hataki e Iesu hana tau tutaki: “Ka nakai ni mua ha mutolu a mahani tututonu he ha he tau tagata tohikupu mo e tau farasaio, nakai hao atu ni a mutolu ke he kautu he lagi.” (Mataio 5:20) Ko e kehekeheaga lahi he fakafiliaga tonu faka-Atua ne fakafifitaki e Iesu mo e tututonu fakatupua he tau tohikupu mo e tau Farasaio ne fakatupu tumau e tau fekehekeheaki ia lautolu.
Fakafiliaga Tonu Faka-Atua ke he Fakafiliaga Keukeu
11. (a) Ko e ha ne huhu ai he tau Farasaio a Iesu hagaao ke he fakamalolo ke he Sapati? (e) Ko e heigoa ne fakakite he tali a Iesu?
11 Ke he fekafekauaga hana i Kalilaia he vaha tau tupu he tau 31 V.N., ne mailoga e Iesu e tagata ne mate e lima he sunako. Ha ko e Sapati, ne huhu e tau Farasaio ki a Iesu: “Lata nakai ke fakamalolo tagata ke he sapati?” He nakai fakakite e manamanatuaga moli ma e tagata matematekelea nei, ne manako a lautolu ke kumi mena ke hokotaki a Iesu, he talahau ai e huhu ha lautolu. Ko e mena ia kua maanu a Iesu ke he tau loto fakapapa mao ha lautolu! Ne liu a ia liti fakatonu foki e huhu pihia ke he tau Farasaio: “Kua lata nakai mo e sapati e mahani mitaki?” He fakamamate a lautolu, ne tali ni e Iesu hana huhu he huhu ki a lautolu to nakai kia fakamoui e lautolu e mamoe ne to ke he luo he Sapati.b “Nakai kia mua e tagata ke he mamoe?” he fakakakano e Iesu mo e nakai totoko. “Ko e mena ia kua lata [po ke, hako] ai ke mahani mitaki ke he sapati,” he fakaoti e ia. Kua nakai lata e fakafiliaga tonu he Atua ke lili he aga fakamotu he tagata. He fakamaali e manatu ia, ne fakamalolo e Iesu e lima he tagata.—Mataio 12:9-13; Mareko 3:1-5.
12, 13. (a) Kehe mai he tau tohikupu mo e tau Farasaio, fakakite fefe e Iesu e fiafia hana he lagomatai e tau tagata agahala? (e) Ko e heigoa e kehekeheaga he fakafiliaga moli faka-Atua mo e fia tututonu?
12 Kaeke ke tote e leveki he tau Farasaio ma e tau nakai katoatoa fakatino, ne tote lahi mahaki mogoia e leveki ha lautolu ki a lautolu ne hoge fakaagaga. Ko e tau onoonoaga keukeu ha lautolu he tututonu ne takitaki a lautolu ke fakaheu mo e tiaki e tau tagata oko tukuhau mo e tau tagata agahala. (Ioane 7:49) Pete ni, tokologa ia lautolu ia ne fanogonogo ke he fakaakoaga a Iesu, liga mailoga ai ko e manako hana ke lagomatai ka e nakai ke fakakite e fakafiliaga. (Mataio 21:31; Luka 15:1) Pete ia, ko e tau Farasaio, ne fakateaga e tau laliaga a Iesu ke fakamalolo e gagao fakaagaga. “Kua talia he tagata nai e tau tagata hala, kua kai fakalataha foki a ia mo lautolu,” he ekefakakelea e lautolu. (Luka 15:2) Ke tali ke he ekefakakelea ha lautolu, ne liu a Iesu fakaaoga e fakataiaga ke he fuifui mamoe. Tuga ni he olioli e leveki mamoe he magaaho ne moua e mamoe ne galo, ti olioli pihia foki e tau agelu he lagi he fakatokihala e tagata agahala. (Luka 15:3-7) Ne olioli foki a Iesu he maeke ia ia ke lagomatai a Sakaio ke tokihala mai he mahani agahala hana fakamua. “Ha ko e mena kua hau e Tama he tagata ke kumi mo e fakamoui a ia ne galo,” he talahau e ia.—Luka 19:8-10.
13 Kua fakakite fakamaali he tau taufetoko nei e fekehekeheaki he fakafiliaga tonu faka-Atua, ne kua kumi ke fakamalolo mo e ke fakahao, mo e fia tututonu, kua kumi ke fakatokoluga e tokogahoa mo e tiaki e tokologa. Ko e tau faiagahau tuai mo e aga fakamotu taute he tagata ne takitaki e tau tohikupu mo e tau Farasaio ke ulu mao mo e kumi tuaga, ka e tuhi fakatonu e Iesu “kua tiaki e mutolu e tau mena he fakatufono ne mua, ko e mahani tututonu, mo e fakaalofa, mo e fakamoli.” (Mataio 23:23) Kia fifitaki e tautolu a Iesu he fakagahuahua e fakafiliaga tonu moli ke he tau mena oti ne taute e tautolu mo e mataala ke he tau matahele he fia tututonu.
14. Fakataitai fefe he taha he tau mana a Iesu e fakafiliaga tonu faka-Atua ke he maamaaga he tau tutuaga he tagata?
14 Pete kua fakaheu e Iesu e tau poakiaga fakatagata he tau Farasaio, ne taofi mau a ia ke he tau Fakatufono faka-Mose. (Mataio 5:17, 18) He taute pihia, ne nakai fakaata e ia e tohi he Fakatufono tututonu ke taholi hana tau matapatu fakaakoaga. He fifine ne matematekelea ha ko e fakatafea ke 12 e tau ne aamo e kala tapulu hana ti malolo ai, ne pehe a Iesu ki a ia: “Haku tama fifine na e, kia fakamanavalahi a koe; ko e hau a tua kua moui ai a koe; ati fano a a koe mo e monuina.” (Luka 8:43-48) Ko e tau kupu mafanatia a Iesu ne fakamau ko e fakafiliaga tonu he Atua ne kua maama ai ke he tau tutuaga hana. Pete ni kua fakamailoga a ia ke nakai mea mo e kua moumou pauaki e Fakatufono faka-Mose he fakalataha mo e toloaga, kua lata tuai e tua hana ke palepale.—Levitika 15:25-27; fakatatai Roma 9:30-33.
Tututonu ma e Tau Tagata Oti
15, 16. (a) Ko e heigoa he fakataitaiaga a Iesu ke he katofia Samaria kua fakaako a tautolu ke he fakafiliaga tonu? (e) Ko e ha kua lata ia tautolu ke aua neke ‘tututonu lahi ue atu’?
15 Mai he peehi e fakaalofa hofihofi pauaki, ne fakaako foki e Iesu hana tau tutaki ko e fakafiliaga tonu faka-Atua kua lata ke lauia e tau tagata oti. Ko e finagalo a Iehova ma hana ke “ta atu ai e ia e fakafiliaga ma e tau motu kehe.” (Isaia 42:1) Ko e taha anei he manatu he tau fakataitaiaga talahaua loga a Iesu, ko e katofia Samaria. Ko e fakataitaiaga ko e tali ke he huhu ne fakatu he taha ako Fakatufono ne manako ke “fia fakatututonu e ia a ia.” “Ko hai kia e tagata ne katofia mo au?” he huhu e ia, nakai fakauaua ke fakakaupa hana tau matagahua fakakatofia ke he tau tagata Iutaia. Ko e Samaria he fakataiaga a Iesu ne fakatata e tututonu mahani Atua, ha kua mautali a ia ke fakaaoga hana magaaho mo e koloa ke lagomatai e tagata motu kehe mai he taha motu. Ne fakaoti e Iesu hana fakataitaiaga he hataki hana a tagata huhu: “Ati fano a mo e eke pihia e koe.” (Luka 10:25-37) Kaeke ke taute e tautolu e mitaki ke he tau tagata oti pete ni e tau lanu po ke tupu mai kehe a lautolu, to fifitaki e tautolu e fakafiliaga tonu he Atua.—Gahua 10:34, 35.
16 Ko e fakataiaga he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ke he taha fahi, kua fakamanatu ki a tautolu kaeke ke fakagahua e tautolu e fakafiliaga tonu faka-Atua, kua lata ia tautolu ke aua neke ‘tututonu lahi ue atu.’ (Fakamatalaaga 7:16) Ko e kumi ke nava e falu mo e fia kitia ke he tututonu po ke pipiki ke he aoga lahi mahaki ke he tau poakiaga taute he tagata ka nakai moua e tautolu e taliaaga he Atua.—Mataio 6:1.
17. Ko e ha kua aoga lahi ma tautolu ke fakatata e fakafiliaga tonu mahani Atua?
17 Taha e kakano ne taute fakamaali e Iesu ke he tau motu e fakafiliaga tonu pauaki he Atua ke maeke he tau tutaki oti hana ke ako ke fakatata e fua nei. Ko e ha kua aoga lahi e mena nei? Kua fakamafana mai he Tohiaga Tapu ki a tautolu ke “fifitaki a mutolu ke he Atua,” mo e tau puhala oti he Atua kua tututonu. (Efeso 5:1) Tuga anei, kua fakamaama mai ia Mika 6:8 ko e taha he tau tutuaga a Iehova ki a tautolu ke “eke ai e mahani tututonu” he feoaki a tautolu mo e ha tautolu a Atua. Lafi atu, kua fakamanatu he Sefanaia 2:2, 3 ki a tautolu kaeke ke manako a tautolu ke galo he aho ita a Iehova, kua lata ia tautolu ke ‘kumi e mahani tututonu’ ato hoko mai e aho ia.
18. Ko e heigoa e tau huhu ka tali he vala tala ka mui mai?
18 Ko e mena ia he tau aho fakamui uka nei ko e “vaha ke talia mitaki” ke fakagahua e fakafiliaga tonu. (2 Korinito 6:2) Maeke ia tautolu ke iloa kaeke, ke tuga a Iopu, kua taute e tautolu e ‘mahani tututonu mo tapulu ha tautolu’ mo e ‘fakafiliaga ke tuga ne tapulu loa ha tautolu,’ to fakamonuina e Iehova a tautolu. (Iopu 29:14) Maeke fefe he tua ke he fakafiliaga tonu a Iehova ke lagomatai a tautolu ke ono atu mo e mauokafua ke he vaha anoiha? Mua atu, he tatali a tautolu ke he “lalolagi fou” tututonu, puipui fefe he fakafiliaga tonu mahani Atua a tautolu fakaagaga? (2 Peteru 3:13) Ko e vala tala ka mui mai ka tali e tau huhu nei?
[Tau Matahui Tala]
a I loto he tau Tohiaga Tapu Heperu, tolu e matapatu kupu ne lauia ai. Ko e taha anei (mish·patʹ) ne fa fakaliliu “fakafiliaga tonu.” Ko e tau kupu ua ne toe (tseʹdheq mo e taha kupu foki tsedha·qahʹ) kua laulahi ni ke liliu “tututonu.” Ne liliu e kupu Heleni “tututonu” (di·kai·o·syʹne) ne kakano ko e “fua he hako po ke tonu.”
b Ko e fakafifitakiaga a Iesu ne fifili mitaki ha ko e fakatufono he gutu he tau Iutaia ne fakaata fakamahino a lautolu ke fakakite e lagomataiaga ke he manu kua to ke he luo he Sapati. He falu magaaho, ne ha ha ai e tau taufetoko ke he matakupu taha nei, kua lata nakai ke fakamalolo he Sapati.—Luka 13:10-17; 14:1-6; Ioane 9:13-16.
Maeke Nakai ia Koe ke Fakamaama?
◻ Ko e heigoa e kakano he fakafiliaga tonu faka-Atua?
◻ Fakaako fefe e Iesu e fakafiliaga tonu ke he tau motu?
◻ Keukeu he ha e mahani tututonu he tau Farasaio?
◻ Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakagahua e fakafiliaga tonu?
[Fakatino he lau 20]
Ne fakamaaliali e Iesu e hokulo he fakafiliaga tonu faka-Atua