Tito—‘Kua Gahua Fakalataha a Maua kia Mutolu’

KUA fa mahani ke fai lekua he fakapotopotoaga Kerisiano he senetenari ke fakamua aki. Ti kua lata ni ke fakamalolo mo e omaoma ke maeke ke tului e tau mena nei. Ko e tagata ne kautu he fehagai ke he tau paleko loga pehenei ko Tito. Ko ia ne fakalataha ke he gahua mo e aposetolo ko Paulo, ne fakamakamaka fakalahi a ia ke lagomatai falu ke he puhala a Iehova. Ti tala age ai e Paulo ke he tau Kerisiano i Korinito ‘kua gahua fakalataha a ia mo Tito ma lautolu.’​—2 Korinito 8:23.

Ko hai a Tito? Ko e heigoa ne taute e ia ke tului aki e tau lekua? Mo e moua fefe e tautolu e aoga he kikite atu ke he hana mahani?

Ko e Matakupu Peritome

Ko Tito ko e Heleni nakai peritome. (Kalatia 2:3)a Ha kua ui e Paulo a ia “ko e tama moli haku ke he tua ne fakalapalapa ai,” liga ko e taha he tau fanau fakaagaga he aposetolo a Tito. (Tito 1:4; fakatatai 1 Timoteo 1:2.) Kua fakalataha a Tito mo Paulo, Panapa, mo e falu foki mai i Anetioka, Suria, he magaaho ne o a lautolu ki Ierusalema he kavi 49 V.N. ke fetutalaaki ke he matakupu peritome.​—Gahua 15:1, 2; Kalatia 2:1.

Ha kua fetutalaaki i Ierusalema hagaao ke he liliuina he tau Tagata Motu Kehe ne nakai peritome, kua uta foki a Tito ke fakakite nukua maeke he tau Iutaia mo e falu tagata kehe ke talia he Atua pete kua peritome po ke nakai. Ka kua fakamakamaka falu he fakapotopotoaga Ierusalema, ko e tau Farasaio fakamua ato talia ke faka-Kerisiano, ko e lata e tau Tagata Motu Kehe ke peritome mo e omaoma ke he Fakatufono, ka kua nakai talia e matakupu nei. Ke fakaohooho a Tito mo e falu Tagata Motu Kehe ke peritome ko e pehe a ia kua falanaki ni e fakamouiaga ke he tau gahua he Fakatufono, nakai ke he fakaalofa noa a Iehova mo e ke he tua ki a Iesu Keriso. Ti fakaheu foki he naia e moliaga, kua moua he tau Tagata Motu Kehe, po ke tau tagata he tau motu e agaga tapu he Atua.​—Gahua 15:5-12.

Fakafano ki Korinito

He magaaho ne totoka ai e matakupu ke he peritome, ne moua e Paulo mo Panapa e pule katoatoa ke fakamatala ke he tau motu. He magaaho taha ia ni ne fakamalolo foki a laua ke manatu e tau tagata nonofogati. (Kalatia 2:9, 10) Ti, he magaaho ne liu totoku a Tito he fakamauaga omoi he agaga he kavi ke ono e tau tau he mole, ko ia i Korinito ko e fekafekau ha Paulo ke fakatokatoka e tanakiaga he koloa uta ke he tau tagata fakatapu. He taute ai e Tito e gahua nei, ne hokotia foki a ia ke he taha tuaga uka lahi.

Ne fakakite he matutakiaga ha Paulo mo e tau Korinito kua tohi fakamua a ia ki a lautolu ke ‘ua feoaki mo e tau feuaki.’ Ne tala age a ia ki a lautolu ke tuku kehe e tagata feuaki nakai tokihala mai ia lautolu. E, kua tohi e Paulo ki a lautolu e tohi malolo, tohi ai “mo e tau hihina mata loga.” (1 Korinito 5:9-13; 2 Korinito 2:4) Ka kua fakafano a Tito ki Korinito ke lagomatai e tanakiaga he tau koloa i ai ma e tau Kerisiano Iutaia ne nonofogati. Liga kua fakafano foki a ia ke kitia e tali he tau Korinito ke he tohi a Paulo.​—2 Korinito 8:1-6.

Liga fefe e aga he tau Korinito ke he fakatonuaga a Paulo? He manako lahi ke iloa, liga fakafano e Paulo a Tito mai i Efeso ke he Tahi Aegean ki Korinito, mo e tau hatakiaga ke liu hokotaki fakamafiti age ki a ia. Ka hokotia e fekau ia ato fakaoti e o fenoga he vaha makalili (kavi he lotouho a Novema), liga to fano a Tito ki Tiroa he toga po ke fano hala luga ki Hellespont. Liga kua hoko tuai a Paulo ke he kavi ka feleveia ai i Tiroa, ha kua taute he latau ne fakatupu he tau tagata laku mena ario a ia ke fano tuai mai i Efeso. He mole e fakatali mo e kapaletu i Tiroa, ne mailoga e Paulo to nakai hau a Tito he hala tahi. Ati fano hala luga ai a Paulo he manatu ke feleveia mo ia he puhala. Ka hoko ke he kelekele i Europa, to uta e Paulo e Hala Egnatia, ti feleveia agataha a ia mo Tito i Maketonia. Kua totoka mo e fiafia lahi a Paulo ha kua mitaki e hokotaki mai i Korinito. Ne tali mitaki e fakapotopotoaga ke he fakatonuaga he aposetolo.​—2 Korinito 2:12, 13; 7:5-7.

Pete ni kua kapaletu a Paulo ke he feleveiaaga ka fehagai mo e hana fekafekau, ne lagomatai he Atua a Tito ke fakakatoatoa e fekau hana. Kua talia a Tito mo e “matakutaku mo e vivivivi.” (2 Korinito 7:8-15) Ke fakaaoga e tau kupu he tagata fakamaama ko W. D. Thomas: “Iloa e tautolu, ne ole fakamakutu mo e fakaeneene age a [Tito] ke he tau Korinito mo e nakai fakahui e malolo he fifiliaga a Paulo; he tala age fakamoli ki a lautolu, kua vagahau pihia a Paulo ha kua tokaga a ia ke he levekiaga fakaagaga ha lautolu.” Ti ko e tau fakaholoaga ia, ne hofihofi e fakaalofa a Tito ke he tau Kerisiano i Korinito kakano ko e ha lautolu a agaga omaoma mo e mitaki e tau hikihikiaga. Kua fakamalolo ai he tau mahani fakamakai ha lautolu a ia.

Ka e kua e falu vala he matafekau a Tito ki Korinito​—ke fakatokatoka e tanakiaga he koloa uta ke he tau tagata fakatapu i Iuta? Kua matafeiga a Tito ke he fekau ia foki, tuga kua kitia he talahauaga ne moua he 2 Korinito. Liga kua tohia e tohi ia i Maketonia he magahala he vaha mateafu he 55 V.N., he mole fakatote e feleveiaaga a Tito mo Paulo. Ne tohia e Paulo ko Tito, ne kamata e tanakiaga, kua liuaki mo e ua e tagata lagomatai nakai fakahigoa ke fakaoti e fekau ia. Kua fiafia lahi ke he tau Korinito, ne manako lahi a Tito ke liu. He liu a Tito ki Korinito, liga ni kua uta e ia e tohi omoi he agaga ke ua aki a Paulo ke he tau Korinito.​—2 Korinito 8:6, 17, 18, 22.

Nakai ni ko e tagata fakatokatoka mitaki a Tito ka ko e tagata ke kotofa ki ai foki e tau matafekau uho he tau tutuaga uka. Kua malolo, motua fakaagaga, mo e mauokafua a ia. Kua fahia moli a Tito he kitia e Paulo ke fehagai mo e tau paleko haia mau he “tau aposetolo kua mumua” i Korinito. (2 Korinito 11:5) Ko e aga nei ha Tito kua fakamoli ai he tau Tohiaga Tapu ne totoku foki a ia, he taha kotofaaga uka foki.

He Aelani ko Kereta

Liga ni ko e taha magaaho he lotouho he 61 mo e 64 V.N., ne tohia a Paulo ki a Tito, ne fa e fekafekau he mogoia he aelani Metiteraneani ko Kereta. Ne toka e Paulo a ia i ai ke ‘fakahakohako e tau mena ne toe, mo e kotofa e tau patu ke he taha māga mo e taha māga.’ Kua talahaua e tau Kereta ke ‘pikopiko, ko e tau manu favale kelea, kua loto lahi ke he kai mena, to teva.’ Ti, i Kereta, kua tuogo foki ki a Tito ke taute mena fakamalolo mo e mauokafua. (Tito 1:5, 10-12) Ko e matagahua lahi a ia, ha kua fifili he naia e vaha i mua he tau Kerisiano he aelani. He omoiaga he agaga, ne lagomatai e Paulo a Tito he tala age fakatonu e tau mena ke kumi ki ai ia lautolu ka eke mo tau leveki anoiha. Kua fuafua agaia e tau lataaga ia he hagaaki mo e kotofaaga he tau Kerisiano patu.

Kua nakai talahau he tau Tohiaga Tapu e magaaho ne toka e Tito a Kereta. Ka kua leva e nofo hana i ai he kua ole e Paulo a ia ke leveki a Sena mo Apolo, ne fakamanuo hifo i ai he o fenoga he taha magaaho ne nakai talahau. Ka e nakai nofo loa a Tito he aelani. Ha kua pulega a Paulo ke fakafano a Aretima po ko Tuiko ki ai, mo e fano mogoia a Tito ke feleveia mo e aposetolo i Nikopoli, liga ko e maaga mahuiga ne toka he lotouho he fahi tokelau mo lalo i Heleni.​—Tito 3:12, 13.

Mai he talahauaga ku fakahiku he Tohi Tapu ki a Tito, ne iloa e tautolu kua fakafano e Paulo a ia, liga he kavi 65 V.N., ke he taha kotofaaga foki. Ne uta ai a ia ki Talamatia, ko e matakavi he fahi uta he Tahi Adriatic i Koroatia he vaha nei. (2 Timoteo 4:10) Kua nakai fakailoa mai ki a tautolu e gahua a Tito i ai, ka e fai tala kua fakafano a ia ke leveki e tau feua he fakapotopotoaga mo e ke gahua fakamisionare. Kaeke ke pihia, to taute ni e Tito e matafekau ne tatai ke he gahua ne taute e ia i Kereta.

Kua fakaaue ha a tautolu ke he tau leveki Kerisiano motua fakaagaga pihia tuga a Tito! Ko e maama mahinohino ha lautolu ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu mo e fakagahuahua fakamalolo ha lautolu ki ai kua lagomatai ke puipui e tuaga fakaagaga he fakapotopotoaga. Kia fifitaki a e tautolu e tua ha lautolu mo e taute ke tuga a Tito he fakatolomaki e tau tuaga fakaagaga he tau matakainaga talitonu fakalataha mo tautolu.​—Heperu 13:7.

[Matahui Tala]

[Fakatino he lau 31]

Ko e matakainaga gahua fakamalolo a Tito ma e tau Kerisiano i Korinito mo e he falu a matakavi foki