Matakavi Fe kua Lata ke Haia a Koe Ka Hoko e Fakaotiaga?
KA FAKAOTIOTI e Iehova e fakatokaaga kelea nei i Amaketo, ko e heigoa ka tupu ke he tau tagata mahani hakohako? Tali he Tau Fakatai 2:21, 22: “Ko lautolu ne mahani hakohako to nonofo a lautolu ke he motu; mo lautolu ne katoatoa e mitaki ha lautolu a mahani to toe ai a lautolu; ka to vevehe kehe mai he motu a lautolu ne mahani kelea, to taaki ai foki a lautolu ne mahani fakavai.”
Maeke fēfē mogoia a lautolu ne katoatoa e mitaki ke toe hifo he motu po ke, lalolagi? To fai matakavi nakai ke eke mo huaga ha lautolu? Ko fe e matakavi kua lata ke ha ha ai a lautolu ne mahani hakohako he magaaho ka hoko e fakaotiaga? Fā e tala Tohi Tapu ke he laveakiaga ne fakamaama ke he tau mena nei.
Magaaho ne Aoga e Matakavi
Hagaao ke he laveakiaga he tau tupuna ko Noa mo Lota, kua totou e tautolu he 2 Peteru 2:5-7: “Nakai toka foki [he Atua] e lalolagi tuai, ka e laveaki a Noa kua tokovalu aki, ko e ogo he tututonu, ka e ta mai e fakapuke ke he lalolagi matahavala; ko e tau māga foki ko Sotoma mo Komora, ne fakahala ke ulu ki lalo, kia eke mo efuefu afi, kua tuku mo fakamailoga ke he tau tagata matahavala a mui; ne laveaki foki e ia a Lota ko e tagata tututonu, ne oti e manava hana he tau mahani matahavala he tau tagata hemu [po ke, mahani fakahanoa].”
Fakahao fēfē a Noa mai he Fakapuke? Ne tala age e Atua ki a Noa: “Kua hoko mai ki mua haku e fakahikuaga he tau tagata oti; ha kua puke ni e lalolagi ke he favale ha ko lautolu; kitiala, to fakaotioti ni e au a lautolu katoa mo e lalolagi. Kia ta e koe māu e vaka ke he akau ko e kofa.” (Kene. 6:13, 14) Ne ta e Noa e vaka tuga ni he poaki e Iehova ki a ia. Fitu e aho ato kamata e fakapukeaga, ne poaki a Iehova ki a ia ke fakapotopoto e tau manu ki loto he vaka ti hu ki loto fakalataha mo e magafaoa katoa haana. He aho ke fitu aki, ne pa e gutuhala i tua haana, “ti ha ha he lalolagi e uha ke he fagofulu e aho, ti fagofulu e po.” (Kene. 7:1-4, 11, 12, 16) Ko Noa mo e haana magafaoa “ne hao ai ke he vai.” (1 Pete. 3:20) Kua moua ni e fakahaoaga ha lautolu he nonofo i loto he vaka. Nakai fai matakavi foki he lalolagi ka foaki e haohao mitaki.—Kene. 7:19, 20.
He mena ne tupu ki a Lota, kua liga kehe e tau poakiaga. Tokoua e agelu ne tala age ki a ia ke he matakavi ke nakai ha ha ai a ia. “Mo lautolu oti ha ha ia koe ke he maga [a Sotoma],” ne tala age e tau agelu tokoua ki a Lota, “kia uta kehe a lautolu he mena nai; ha ko e moumou ne fai e maua e mena nai.” Lata ia lautolu ke ‘fehola leva ke he mouga.’—Kene. 19:12, 13, 17.
Kua fakamooli he tau mena ne tutupu ki a Noa mo Lota “kua fioia [e Iehova] ke laveaki e tau tagata mahani Atua mai he kamatamata, ka e taofi e tau tagata mahani hepehepe ke hoko ke he aho fakafiliaga.” (2 Pete. 2:9) He tau laveakiaga ua nei, ne uho lahi e matakavi. Ne hu atu a Noa ki loto he vaka; ne fano kehe a Lota mai i Sotoma. Ka e pihia tumau kia e mena nei? Maeke nakai ia Iehova ke fakamomoui a lautolu ne tututonu he matakavi kua ha ha ai a lautolu, ka e nakai hiki a lautolu ke he taha matakavi foki? Ke tali e hūhū ia, kitekite ke he ua foki e tala ke he laveakiaga.
Aoga Tumau Kia e Matakavi?
Ato fakamahakava e Iehova a Aikupito he fakahoko e malaia ke hogofuluaki he vahā a Mose, ne poaki a Ia ke he tau Isaraela ke pīpī e toto he manu he Paseka ki luga he akau fakalava mo e tau pou gutuhala he tau fale ha lautolu. Ko e ha? Kakano, ka ‘haele age a Iehova ke ta a Aikupito, ti fioia e ia e toto ha he akau fakalava i luga mo e na pou ua he gutuhala, ti fano leva a ia he gutuhala ia mo e nakai toka a ia ne keli ke hu atu ke he tau fale ha lautolu ke keli a lautolu.’ He po ia ni, “ti ta ai e Iehova e tau tama uluaki oti ke he motu ko Aikupito, ko e tama uluaki a Farao kua nofo ke he nofoaiki hana, katoa mo e tama uluaki he tagata holataki ha he fale puipui, katoa mo e tau punua uluaki oti he tau manu.” Ne fakamomoui e tau tama uluaki he tau Isaraela ka e nakai hiki ha tagata ke he taha matakavi foki.—Esoto 12:22, 23, 29.
Manamanatu foki ke he mena ne tupu ki a Raava, ko e fifine fakataka ne nofo he maaga a Ieriko. Ne amanaki e tau Isaraela ke kamata ha lautolu a fofō ke he Motu he Maveheaga. Magaaho ne mailoga e Raava kua kelea lahi mahaki a Ieriko, ne tala age a ia ke he tau toko tokoua ha Isaraela kua fakaatukehe e maaga he matakutaku ke he hohoko mai he tau Isaraela. Ne fufū e ia e tau tagata toko ti ole ki a laua ke omonuo ki a ia ke fakamomoui a ia mo e magafaoa katoa haana ka moumou a Ieriko. Ne poaki e tau tagata toko ki a Raava ke fakapotopoto haana magafaoa ki loto he fale haana, ne ha ha he kaupa he maaga. Ka hu ki fafo he fale ko e mate haia fakalataha mo e maaga katoa. (Iosua 2:8-13, 15, 18, 19) Pete ia, ne tala age a Iehova ki a Iosua he magaaho fakamui kua lata ke “malolo hifo ai e kaupa he maga.” (Iosua 6:5) Ko e matakavi ke moua e fakahaoaga ne fakatoka he tau tagata toko kua liga hagahaga kelea mogonei. To laveaki fēfē a Raava mo e magafaoa haana?
He hoko e magaaho ke fofō a Ieriko, ne kalaga e tau Isaraela mo e uulo e tau pu. “Ne logona he motu [ha Isaraela] e leo he pu, ti kalaga ai a lautolu mo e leo lahi,” he talahau he Iosua 6:20, “ti malolo hifo ai e tau kaupa he maga.” Kua nakai maeke ha tagata mogonei ke taofi e tau kaupa he malolo. Ke he puhala fakamana mogoia, ne nakai hoko e malolo he kaupa he maaga ke he fale a Raava. Ne poaki a Iosua ke he tau tagata toko tokoua: “Kia o a mua ke he fale he fifine fakataka, mo e ta mai ai e fifine mo lautolu oti ha ha ia ia, ke tuga ne omonuo ai a mua kia ia.” (Iosua 6:22) Ne fakamomoui a lautolu oti i loto he fale ha Raava.
Ko e Heigoa ne Mua Atu e Aoga?
Ko e heigoa ka ako e tautolu mai he laveakiaga ha Noa, Lota, tau Isaraela he vahā a Mose, mo Raava? Maeke fēfē he tau tala nei ke lagomatai a tautolu ke fifili e matakavi kua lata ke ha ha ai a tautolu he magaaho ka hoko mai e fakaotiaga ke he fakatokaaga kelea nei?
Mooli, ne moua e Noa e fakamouiaga i loto he vaka. Ka ko e ha ne haia a ia i ai? Nakai kia ha kua fakagahuahua e ia e tua mo e omaoma? “Ti eke ni e Noa; tuga ne poaki mai he Atua kia ia ke he tau mena oti,” he talahau he Tohi Tapu. “Ne eke pihia ai e ia.” (Kene. 6:22; Hepe. 11:7) Ka e kua a tautolu? Kua taute nakai e tautolu e tau mena oti ne poaki he Atua ki a tautolu? Ko Noa foki “ko e ogo he tututonu.” (2 Pete. 2:5) Kua fakamakutu nakai a tautolu ke tuga a ia he gahua fakamatala, pete he nakai fanogonogo e tau tagata he fonua ha tautolu?
Ne hao a Lota he moumouaga ha kua hola kehe i Sotoma. Ne moui a ia ha kua mahani tututonu ki mua he Atua ti oti e manava ha ko e mahani fakahanoa he tau tagata matahavala i Sotoma mo Komora. Nakai kia oti e tau manava ha tautolu ha kua tupu lahi mahaki e mahani fakahanoa he vahā nei? Po kua kitia tumau e tautolu ti nakai popole ki ai? Kua lali eketaha nakai a tautolu ke moua ke he ‘mafola kua nakai fai ila mo e nakai talahaua kelea’?—2 Pete. 3:14.
Ma e tau Isaraela i Aikupito mo Raava i Ieriko, ne fakavē e laveakiaga ke he nonofo mau i loto he tau fale ha lautolu. Kua lata e mena nei ke moua e tua mo e omaoma. (Hepe. 11:28, 30, 31) Manamanatu la ke he puhala kua maeke he tau magafaoa Isaraela takitaha ke hagaaki katoatoa ke he tama uluaki ha lautolu ha kua “tagi aue lahi” e tau magafaoa takitaha i Aikupito. (Esoto 12:30) Manamanatu la ke he puhala ne liga fakapotopoto fakalataha a Raava mo e magafaoa haana he logona e ia e tomumu he malolo e tau kaupa a Ieriko hane tata lahi mahaki mai. Kua lata ke lahi e tua haana ke fakatumau ke omaoma mo e nofo i loto he fale ia.
Nakai leva to hoko e fakaotiaga ke he lalolagi mahani kelea ha Satani. Ke he puhala ka puipui e Iehova haana tau tagata ke he matakutakuina he ‘aho he ita haana,’ kua nakaila iloa e tautolu. (Sefa. 2:3) Pete ko e matakavi fe kua ha ha ai a tautolu mo e tuaga ha tautolu he magaaho ia, kua maeke ke mauokafua a tautolu to fakavē e laveakiaga ha tautolu ke he tua ha tautolu ia Iehova mo e omaoma ki a ia. Ka e he magaaho nei, kua lata ia tautolu ke feaki e aga mitaki ke he mena ne perofeta e Isaia hagaao ke he ha tautolu a “tau poko.”
‘Kia Huhu Atu ke he Ha Mutolu a Tau Poko’
“Kia huhu atu ā mutolu ke he ha mutolu a tau poko, mo e pa ai ha mutolu a tau gutuhala ki tua ha mutolu,” he talahau he Isaia 26:20. “Kia fakamumuli ai a koe ke he magaaho kiliiku, ato mole atu e ita lahi.” Liga kua fakamooli fakamua e perofetaaga nei he 539 F.V.N. he magaaho ne kautū e tau Metai mo e tau Peresia ki a Papelonia. He hu atu ki Papelonia, ne maaliali ai kua poaki a Kuresa ko e tagata Peresia ke he tau tagata oti ke nonofo i fale ha kua poaki ke he tau kautau haana ke tamate ha tagata kua moua ki fafo he tau fale.
He vahā ha tautolu, liga ko e “tau poko” he perofetaaga nei ka matutaki lahi mo e molea e 100,000 he tau fakapotopotoaga he Tau Fakamoli a Iehova he lalolagi katoa. Kua aoga lahi e matagahua ne taute he tau fakapotopotoaga ia ke he tau momoui ha tautolu. To matutaki atu ai ke mole atu e “matematekelea lahi.” (Fakakite. 7:14) Kua poaki ke he tau tagata he Atua ke huhu atu ke he “tau poko” ha lautolu mo e fakamumuli ai “ato mole atu e ita lahi.” Kua uho lahi ke feaki mo e fakatumau e tautolu e aga atihake ke he fakapotopotoaga mo e kia mauokafua katoatoa ke pipiki fakatata he fakalataha ki ai. Maeke ia tautolu ke tokaloto e tomatomaaga ha Paulo: “Kia manatu foki a tautolu ko e taha ke he taha, ke fakalagalaga ai e fakaalofa mo e tau gahua mitaki; aua neke tiaki e fakapotopotoaga ha tautolu tuga ne mahani he falu, ka kia fefakamafanaaki; kia au atu ai foki he pihia ha kua kitia e [ta]utolu kua tata tuai e aho.”—Hepe. 10:24, 25.
[Tau Fakatino he lau 7]
Ko e heigoa ha tautolu ka ako mai he tau laveakiaga ne taute he Atua he vahā i tuai?
[Fakatino he lau 8]
Ko e heigoa kua liga hagaao ki ai e “tau poko” he vahā foou nei?