Takitaki Atu Nakai e Tau Lotu Oti ke he Taha e Atua?
“Na fai lotu au, ti ai amanaki au ke hiki. Na kehe noa ni e lotu haau ka e takitaki atu oti agaia ke he taha e Atua.”
KUA logona nakai e koe e tagata ne talahau pihia? Kua moua he tau tagata tokologa e onoonoaga kua tatai e tau puhala he tau lotu oti ke kumi e Atua mo e maama e kakano he moui. Pihia foki kua tupu lahi e taofiaga kua ha ha i ai e mitaki mo e kelea he tau lotu oti, ti nakai fai lotu ke talahau kua moua e lautolu e kupu mooli po ke talahau ko e puhala ni a ia ke he Atua.
Kua mahuiga e tau manatu pihia ke he tau tagata he vahā nei ne talahau ke fakaatā po ke talia e tau taofiaga loga. Ka ko lautolu ne nakai manatu pihia ne fa onoono ki ai kua fakakikili mo e fili tagata foki. Ko e heigoa e manatu haau? Manatu nakai a koe to fakahiku ke takitaki atu e tau lotu oti ke he taha e Atua? Aoga nakai e lotu ne fakalataha ki ai e tagata?
Kehekehe Mooli Nakai?
Hagaao ke he taha enesaikolopetia, kua 9,900 e lotu he lalolagi he mogonei, ko e falu kua loga lahi ke he tau faahi he lalolagi ti totou miliona ne fakalataha ki ai. Kua fuafua ko e kavi ke 70 e pasene he tau tagata ne ha ha i ai ke he lima e lotu lalahi—Iutaia, Isilama, Hinitū, Kerisiano, mo e Puta. Kaeke ke takitaki atu e tau lotu oti ke he taha e Atua, ko e tau lotu nei ne lima kua lata mooli ke fetataiaki e tau fakaakoaga loga ha lautolu, puhala ne fakakite e lautolu e Atua, mo e fakamaama e lautolu e finagalo he Atua. Ko e heigoa ne fakakite he tau fakamauaga nei?
Ko e tagata fakaako he lotu Katolika Roma ko Hans Küng ne pehē ko e tau lotu lalahi kua fetataiaki mooli e tau matapatu taofiaga ke he puhala fakafetui he tau tagata. Tuga anei, ko e laulahi kua talia ke nakai kelipopo, nakai pikopiko, nakai kaihā, nakai mahani tiki, ti fakaako e lautolu ke fakalilifu ke he tau matua pihia foki ke fakaalofa ke he tau fanau. He falu mena foki, kua mua atu ke he puhala ne fakakite e lautolu e Atua, na kehekehe lahi mahaki e tau lotu lalahi nei.
Ma e fakatai, ne tapuaki e tau Hinitū ke he tau atua loga, ka e hagaao ke he tau Puta kua nakai iloa mitaki e Atua mooli. Kua fakaako he Isilama ko e taha ni e Atua. Ti talahau pihia he tau lotu ne totoku ko e tau Kerisiano, ka e laulahi ia lautolu ne pehē foki ko e Tolu Taha e Atua. Pihia foki ke he falu lotu, kua kehekehe lahi e tau taofiaga. Ko Maria, ko e matua fifine ha Iesu, ko e fakataiaga he tapuakiaga he tau Katolika ka e nakai pihia ke he tau Porotesano. Ko e puhala puipui fanafanau kua nakai fa fakaatā ke he tau Katolika ka e nakai pihia ke he laulahi he tau Porotesano. Kua nakai maeke he tau Porotesano ke fetataiaki ke he matakupu he mahani fakasotoma.
Kua hako nakai ke manatu ko e tau lotu ne kehekehe lahi e tau taofiaga ne fakaako kua maeke oti ia lautolu ke tapuaki ke he taha e Atua? Nakai pihia. Ke he taha faahi, ko e fua ka moua mai kua fakagoagoa hokoia ke he manatu ko hai e Atua mo e ko e heigoa ne amanaki a ia ki a lautolu ne tapuaki ki a ia.
Kaufakalataha po ke Vehe Kia he Tau Lotu?
Kaeke kua takitaki atu e tau lotu oti ke he taha e Atua, to kitia mooli e tautolu kua igatia a lautolu mo e lali ke fakaohooho e tau tagata he kaufakalataha ke mafola. Kua fakakite nakai he tau fakamooliaga kua taute e lautolu e mena nei? Kua fakakite he fakamauaga tuai kua nakai fakalataha he lotu e tau tagata ka kua vehe mo e fakalatau ai. Kia fakatutala a tautolu ke he falu fakataiaga.
Mai he senetenari 11 aki ke he 13 aki, ko Kerisitenitome ko e tau motu ne talahau ko e tau Kerisiano, ne o ke felakutaki mo e tau pule Isilama he tau felakutaki tumau he tau Kautau Fakalotu (Crusades). He senetenari 17 aki i Europa, ne felatauaki e tau Katolika mo e tau Porotesano ke he Tolugofulu e Tau he Felakutaki. He 1947, he nakai la leva ia e fakapuloa e tū tokotaha he tau faahimotu ha Initia mai i Peritania Lahi, ne felatauaki e tau Hinitū mo e tau Musilimi. Kua leva tuai e felatauaki e tau Katolika mo e tau Porotesano i Ailani Tokelau. He Loto Uho he Faahi Uta, ko e tau Iutaia mo e tau Musilimi kua nakai la mafola ia a lautolu. Ti ko e mena fakamua ko e Felakutaki II he Lalolagi, ne fakafano atu e tau tagata he tau lotu lalahi ne lima, ti putoia foki e tau tagata he lotu ia ni ha kua kehekehe e tau faahi ne tau ai.
Ko e fakahikuaga kua mooli lahi. Kua nakai tamai he tau lotu he lalolagi e mafola mo e kaufakalataha, ti nakai takitaki atu a lautolu ke he taha e Atua. Ke he taha faahi, kua vehe e lautolu e tau tagata mo e fakagoagoa ki a lautolu ke he manatu ko hai e Atua mo e ke he puhala ke tapuaki ki a ia. Ko e mena ia, ko e ha tagata ne manako ke hau ke he Atua mooli kua lata ke fifili fakamitaki e puhala ke fano ai. Kua lautatai e mena nei mo e mena ne fakamalolō he Tohi Tapu, ko e taha he tau tohi tuai lahi mahaki he lotu ne iloa he tau tagata.
Fifili e Mutolu po ko Hai ke Fekafekau ki Ai a Mutolu
Kua fakakite fakamaaliali he Tohi Tapu ke moua e puhala ka takitaki atu ke he Atua mooli kua lata ke manamanatu fakamitaki mo e fifili fakahokulo. Ko Iosua, ko e fekafekau ha Iehova ko e Atua, ne pehē ke he motu a Isaraela i tuai: “Ti fifili la e mutolu ke he aho nai, po ko hai ke fekafekau ki ai a mutolu; po ke tau atua ne fekafekau ki ai ha mutolu a tau matua ke he fahi atu he vailele, po ke tau atua he tau tagata Amori, ko e ha lautolu a motu kua nonofo ai a mutolu; ka ko au mo e haku a magafaoa, to fekafekau a mautolu kia Iehova.” He tau tau fakamui, ne fakamalolō he perofeta ko Elia e tau tagata ke taute e fifiliaga pihia foki: “To fakauaua a mutolu mo e loto ua ato a fe? Kaeke ko e Atua a Iehova, kia mumui atu a a mutolu kia ia; ka ko e mena kaeke ko Paala [ko e atua Kanana], kia mumui atu a a mutolu kia ia.”—Iosua 24:15, 16; 1 Tau Patuiki 18:21.
Ko e tau kupu nei mo e falu kupu he Tohi Tapu kua fakakite fakamalolō ko lautolu ne manako ke fekafekau ke he Atua mooli kua lata ke taute e fifiliaga fakahokulo. Kua tatai foki mo e tuaga he vahā nei. Ka manako a tautolu ke tapuaki mo e fekafekau ke he Atua mooli, kua lata foki ia tautolu ke taute e fifiliaga hako. Ka ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke taute e fifiliaga ia he tapuakiaga? Kitia fēfē e tautolu e tau tagata tapuaki mooli?
Iloa e Tau Tagata Tapuaki Mooli ke he Tau Fua ha Lautolu
Hagaao ke he tau tagata tapuaki mooli mo e fakavai, ne tala age a Iesu Keriso ke he tau tutaki haana: “Ke faki mai kia he tau tagata e fuhi vine mai he akau talatala, po ke mati mai he akau mahukihuki? Pihia foki e tau akau mitaki oti kua takitaha mo e fua mai e tau fua mitaki; ka ko e tau akau kelea kua fua mai e tau fua kelea. Nakai maeke ke fua mai e akau mitaki e tau fua kelea, nakai maeke foki e akau kelea ke fua mai e tau fua mitaki. . . . Ko e mena foki haia ke iloa ai e mutolu a lautolu ke he tau fua ha lautolu.” Hagaao ki ai, to iloa e tau tagata tapuaki mooli ha ko e ha lautolu a tau fua, po ke tau gahua. Ko e heigoa e tau fua nei?—Mataio 7:16-20.
Fakamua, kua fakalataha he tapuaki mooli e tau tagata talitonu ke he fakaalofa. Ne fakamaama e Iesu ke he tau tutaki haana: “Ko e poaki fou ke tuku atu e au kia mutolu, kia feofanaki a mutolu; tuga he fakaalofa atu au kia mutolu, kia feofanaki foki a mutolu. Ko e mena ia ke iloa ai he tau tagata oti kana, ko e haku a tau tutaki a mutolu, ka feofanaki a mutolu.” Kua lata e tau tutaki mooli he Keriso ke fefakakiteaki e feofanaki kua mua ue atu ka kitia he tau tagata ne onoono mai ko e tau tagata tapuaki mooli a lautolu.—Ioane 13:34, 35.
Ko e kakano nei ati nakai maeke he tau Kerisiano mooli ke o ke he felakutaki. Muitua nakai e tau tagata o tapu ke he tuaga nei? He Felakutaki II he Lalolagi, ko e Tau Fakamoli a Iehova ni e matakau he tau lotu lalahi ne fakatumau mo e mauokafua ke nakai lalago ke he ha puhala e tau felakutaki. Ko e Ekekafo ko Hanns Lilje ko e pisopo he magaaho fakamua he Lotu Porotesano i Hannover, ha Sihamani, ne tohi hagaao ke he Tau Fakamoli: “Maeke ia lautolu ke talahau fakahako ko lautolu hokoia e tau tagata totoko fakamakutu lahi mahaki he Third Reich.” He taufetoko ia, ko e Tau Fakamoli he tau motu loga ne fifili ke matematekelea ke he tau fakahala ka e nakai kau po ke lalago e felakutaki.
Ko e heigoa falu fua ne tokaloto e Iesu ka kitia ke he tau tutaki mooli? He liogi ne fakamau ia Mataio 6:9-13, ne kamata e Iesu he pehē: “Ha mautolu a Matua na e, ha ha he lagi, kia tapu hau a higoa. Kia hoko mai hau a kautu. Kia eke hau a finagalo ke he lalolagi, tuga ne eke ke he lagi.” Ne talahau mua e Iesu ke fakatapu e higoa he Atua, ko Iehova. Ne fakakite e ia e manako he puhala he Kautu he Atua, kua lata e finagalo a Iehova ke eke foki ke he lalolagi. Ko e lotu fe kua talahaua ke fakailoa e higoa a Iehova mo e he fakapuloa e Kautu he Atua ko e amaamanakiaga hokoia ma e mafola he lalolagi ke lata mo e tau tagata? Ne fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova e tala mitaki he Kautu ke he 236 e motu mo e tau matakavi ti tufatufa e tau tohi ke molea e 470 e vagahau.—Mataio 6:9, 10.
Mua atu foki, ne muitua e Tau Fakamoli a Iehova ke he fakafifitakiaga a Iesu he nakai putoia ke he tau fekehekeheaki fakapolitika mo e fakamotu. “Ko e mena nakai ko e tau tagata he lalolagi a lautolu; tuga na au, nakai ko e tagata he lalolagi au,” he talahau e Iesu hagaao ke he tau tutaki haana. Lafi ki ai, ne talia he Tau Fakamoli e Tohi Tapu ko e Kupu he Atua ti kua mauokafua “ko e tau Tohi[aga] Tapu oti kana mai he [a]gaga he Atua ia, kua aoga ni ke fakaako ai, ke fakatonu ai, ke akonaki ai, ke fakailoilo ai foki ke he tututonu, kia katoatoa ai e mitaki he tagata he Atua, kia taute ni a ia ke he tau gahua mitaki oti kana.”—Ioane 17:14, 17; 2 Timoteo 3:16, 17.
Vevehe Kehe e Lotu Mooli
Ko e tau fua nei—ko e fakaalofa foaki noa, manako ke fakatapu e higoa a Iehova, fakapuloa e Kautu he Atua, vevehe kehe mai he lalolagi, mo e tua ke he Tohi Tapu—ko e tau aga oti he tau tagata tapuaki mooli. Ko e tau fua pihia foki ne vevehe kehe aki e tau tagata tapuaki mooli mai he falu lotu. Taha e fifine ne olioli e tau fakatutalaaga loga mo e Tau Fakamoli a Iehova ne fakahiku aki he pehē: “Loga e lotu ne iloa e au, ti tuga kua fetataiaki oti ai. Ko e lotu ni ha mutolu ne kehe lahi mahaki.”
Maaliali ai, kua nakai takitaki atu e tau lotu oti ke he taha e Atua. Ka e taha e matakau ne kehe mai ai—ko e Tau Fakamoli a Iehova, kua molea mogonei ke fitu e miliona ke he lalolagi katoa. He fakapuloa mo e taofi mau ke he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu, ne taute e lautolu e tau mena ne nakai fai matakau po ke fakatokatokaaga ne maeke ke taute he fakalataha e tau tagata kehekehe he tau motu, tau vagahau, tau feakiaga fakamotu, mo e tau lanu tagata ne tapuaki ke he taha e Atua mooli, ko Iehova. To fiafia a lautolu ke lagomatai a koe ke fakaako hagaao ke he Atua mooli, ke iloa e mena ne manako a ia ki a koe, mo e olioli e mafola mo e haohao mitaki ne moua mai he tapuaki ke he Atua he puhala ne talia e ia. Nakai kia ko e foliaga uho lahi mahaki a ia?
[Fakatino he lau 22]
Fakamonuina he patele Ofotoko e tau kautau foou i Ukaraine he 2004
[Credit Line]
GENIA SAVILOV/AFP/Getty Images
[Fakatino he lau 23]
Lagomatai he Tau Fakamoli a Iehova e tau tagata he tau matakavi oti ke fakaako ke he Atua mo e haana Kautu
[Fakatino Credit Lines he lau 20]
Page 20: Buddhist woman:© Yan Liao/Alamy; Hindu holy man: © imagebroker/Alamy; page 21: Man reading Koran: Mohamed Amin/Camerapix; Jewish man: Todd Bolen/Bible Places.com