Amaamanakiaga​—Lagomatai Nakai ke Fai Amaamanakiaga?

KO DANIEL ne hogofulu e tau he moui ne moua he kenesā he taha e tau kua mole. Ko e tau ekekafo, magafaoa mo e tau kapitiga haana ne manatu to nakai liu a ia ke malolō. Ka e manatu a Daniel to liu a ia ke malolō. Ko e manatu haana, ka lahi a ia to fano ke kumikumi e puhala lagomatai ke fakamaulu e gagao kenesā. Kua amanaki lahi a ia ke feleveia mo e ekekafo ne pulotu ke tului e kenesā haana. He aho ke hau e ekekafo, kua nakai hoko mai a ia he to e afā. Kua fakaatukehe lahi a Daniel. Ko e magaaho ia ne galo e amaamanakiaga haana ke moui, ti fiha ni e aho ne mole ti mate a ia.

Ko e taha pulotu ne gahua he faahi malolō tino ne fakaako ko e lauia fēfē a tautolu ka fai amaamanakiaga po ke nakai fai amaamanakiaga, ne talahau e tala kia Daniel. Liga kua logona foki e koe e tau tala pihia. Tuga e fakatai kia ia ne motua kua tei mate, ne fakamalolō ke moui he fakatali pauaki ke he fakahele ka hau po ke taha aho ne uho ki a ia. Ko e magaaho kua fakamooli e fakatali haana, ti mate a ia. Ko e heigoa ne gahuahua he tau magaaho pihia? Mooli nakai ko e fai aoga e amaamanakiaga?

Tokologa e tau saienetisi kumikumi he faahi ekekafo ne pehē ko e amaamanakiaga mo e tau logonaaga hako ka lagomatai e tagata ke malolō e tino mo e fiafia ke he vahā i mua. Ka e falu saienetisi kumikumi ne nakai talia e talahauaga ia. Pehē e falu saienetisi ne kumikumi, nakai fai fakamooliaga na fai lagomatai e amaamanakiaga.Pehē a lautolu nakai maeke e amaamanakiaga po ke logonaaga hako ke lagomatai ka gagao.

Pihia ni he vahā fakamua, ko e falu tagata ne manatu kua nakai fai lagomatai e amaamanakiaga. He afe mo e afe e tau tau kua mole ko e taha pulotu Heleni ne pehē: “Ko e miti noa ni e amaamanakiaga.” He nakaila leva ia, ne talahau fakatokoluga he taha takitaki politika i Amerika: “Ne nakai lagomatai e amaamanakiaga a koe ke moua e mena ne lata.”

Ko e heigoa e tala mooli hagaao ke he amaamanakiaga? Ko e miti noa ni kia e amaamanakiaga ke fakafiafia aki a tautolu? Po ke fai kakano pauaki kia e amaamanakiaga ma tautolu ke fiafia mo e moui malolō?

Ko e Ha a Tautolu ne Lata ke Fai Amaamanakiaga?

KO E heigoa e mena ka tupu kia Daniel, ko e tama fuata ne gagao kenesā he vala tala fakamua, ka fakatumau a ia ke he amaamanakiaga? To maulu nakai e kenesā haana mo e moui agaia mogonei? Kua nakai fai tala pihia e falu tagata ne talitonu to lagomatai he amaamanakiaga a tautolu ke maulu. Ti nakai lata a tautolu ke manamanatu ko e amaamanakiaga ka fakamaulu e tau mena oti.

Ko e taha hūhū mo e tali he televisoni mo Dr. Nathan Cherney, ne hataki ke ua tala age ki a lautolu ne gagao lahi to malolō a lautolu ka fai amaamanakiaga: “Ko e falu mogo ne vale e taane ke he hoana haana ne gagao, he nakai manamanatu fakahokulo mo e fakamalolō e hoana ke liu malolō.” Pehē foki a Dr. Cherney: “Ko e manamanatuaga hepe a ia ne pehē ka onoono hako, ti maeke a koe ke totoko e gagao, ka nakai malolō a koe, kua manatu e falu ko e fakateaga a koe ke liu malolō. Nakai lata ke tala pihia kia ia ne gagao.”

Ko e tala mooli, kua eketaha a lautolu ne gagao kelea ke fahia ke totoko e gagao. Ti nakai manako e magafaoa mo e tau kapitiga ha lautolu ke fakalahi atu e tupetupe ki a lautolu ne gagao he tau tala pihia. Ti kakano kia kua nakai fai aoga e amaamanakiaga?

Nakai pihia. Ma e fakatai, ko e ekekafo nei ne lagomatai a lautolu ne gagao kelea lahi, ke nakai fai mamahi e moui he tau aho fakahiku ha lautolu. Ko e tau ekekafo pihia ne talitonu mauokafua ko e tau tuluiaga ne maeke a lautolu ne gagao lahi ke fahia ke he tau gagao ha lautolu. Kua loga e tau fakamooliaga ne kitia, kua lagomatai lahi he amaamanakiaga a lautolu ne gagao.

Maeke he Amaamanakiaga ke Lagomatai a Koe

“Maeke he amaamanakiaga ke fakamalolō,” ne talahau he ekekafo tohi tala ko Dr. W. Gifford-Jones. Kumikumi e ia e tau tuluiaga fakaekekafo ne aoga ke lagomatai a lautolu ne gagao lahi mo e teitei mamate. Tokologa ne manamanatu ko e lagomataiaga pihia ke fai amaamanakiaga mo e onoonoaga mitaki e tau tagata ne gagao. Ko e taha kumikumiaga he 1989 ne kitia ko lautolu ne moua e levekiaga mafanatia kua momoui loloa, ka e nakai tatai pihia ke he tau kumikumiaga foou mogonei. Pete ia, ko e falu kumikumiaga ne talahau ko e tau tagata gagao ne moua e lalagoaga mafanatia, kua tote e tupetupe mo e mamahi ka fakatai kia lautolu ne nakai fai lalagoaga.

Ko e taha kumikumiaga foki ne talahau e onoonoaga hako po ke nakai hako ki a lautolu ne gagao e atevili. Molea e 1,300 e tau tagata taane ne hūhū ki a lautolu hagaao ke he onoonoaga hako po ke nakai hako he tau momoui ha lautolu. Hogofulu e tau ne mole, kua fakakite he kumikumiaga ko e kavi ke he 160 e tau tagata taane ia ne moua e gagao atevili. Ko e tokologa ia lautolu ne lauia ne nakai hako e onoonoaga ke he moui. Ko Laura Kubzansky, ko e ekekafo mai he aoga ne fakaako e tau ekekafo ne pehē: “Ko e kumikumiaga fakasaiene mua anei ne lalago e manatu​​​—ka onoono hako kua lata ia mo e atevili haau.”

Ko e falu kumikumiaga fakaekekafo ne fakakite ko e tau tagata ne talitonu kua mitaki e malolō tino ha lautolu, kua malolō vave mai he iihi a lautolu, nakai tuga a lautolu ne talitonu kua kelea e malolō tino ha lautolu. Ko e falu kumikumiaga foki ne talahau ko lautolu ne onoonoaga hako kua momoui loloa. Ko e taha kumikumiaga kia lautolu ne fuakau ko e fēfē e lauiaaga he tau momoui ha lautolu he magaaho ne fuakau ai, ko e mitaki po ke nakai mitaki. Ko e tau tagata kumikumi kua fakakite ki a lautolu ne momotua e tau talahauaga kūkū, mo e pehē kua pulotu mo e iloilo lahi a lautolu ne momotua ke he tau mena tutupu he moui. Ko e fua ne moua, ko lautolu e tau tagata momotua he matakau kua maeke ke holo ki mua e makaukau ke o hui. Kua tatai ia mo e faofao tino ke he 12 e faahi tapu!

Ko e ha e tau logonaaga tuga e amaamanakiaga mo e onoonoaga hako kua aoga ma e malolō tino? Liga nakai la iloa mitaki he tau saienetisi mo e tau ekekafo e manamanatuaga mo e tino he tagata ke moua e tau tali hako. Ka e he tau kumikumiaga ha lautolu ne pulotu kua moua e maamaaga ke he mena ia. Tuga ne talahau he taha porofesa he faahi neurology: “Kua logona e mitaki he fiafia mo e fai amaamanakiaga. Ka fiafia e tagata mo e nakai fakaatukehe, ko e mena mitaki a ia ma e malolō tino haana. Ko e taha mena a ia ke taute he tau tagata ke tumau e malolō tino.”

Ko e manatu nei kua foou ke he falu ekekafo, tau tagata kumikumi ke he manamanatuaga, mo e tau saienetisi ka e nakai foou kia lautolu ne fakaako ke he Tohi Tapu. Kavi ke he 3,000 e tau kua mole, kua tala age he Atua ke he patuiki pulotu ko Solomona ke tohi hifo e kupu nei: “Ko e loto fiafia kua eke mo vai lakau aoga haia; ka ko e loto malipilipi kua magomago ai e tau hui motua.” (Tau Fakatai 17:22) Mooli lahi e kupu ia. Nakai pehē e Tohi Tapu ko e loto fiafia ka fakamaulu e tau gagao oti. Ka e pehē ko e “vai lakau aoga.”

Ka eke ko e vai tului e amaamanakiaga, to fakaaoga he ekekafo ke age ke he tau tagata gagao. Ka e fai aoga e amaamanakiaga ke fakaholo ki mua e malolō tino.

Onoonoaga Hako po ke Nakai Hako ka Lata mo e Moui Haau

Ko e tau saienetisi ne kua kitia na loga e tau mena kua aoga ma e tau tagata ne onoonoaga hako. Ko lautolu ia kua iloilo ka ō he aoga, gahua mo e tau feua sipote. Ma e fakatai, kua fai kumikumiaga ne taute ke he tau fifine ne tafepoi. Ko e tau tagata ne fakaako e tau fifine kua onoono ko e heigoa ne makaka a lautolu takitokotaha ki ai. Kua hūhū foki ke he tau fifine ko e heigoa ha lautolu ne kua maeke ke taute he feua ia. Ko e fua ne moua, ko e tau fifine kua taute e tau mena ne maeke a lautolu ke taute ka e nakai ko e muitua noa ni ke he talahauaga he tagata ne fakaako a lautolu. Ko e ha e amaamanakiaga ne malolō lahi kia tautolu?

Kua kumikumi foki e tau saienetisi kia lautolu ne nakai hako e onoonoaga. He tau tau 1960, ne iloa he tau saienetisi kua fakaako e tau manu mo e tau tagata ke nakai fai amaamanakiaga. Ma e fakatai, ne tuku he tau saienetisi e tau tagata ke he poko ne hohā mo e tala age kia lautolu ke peehi e mena hako ke oti e hohā. Ti maeke ia lautolu nei ke taofi e hohā.

Ko e matakau ke uaaki ne tala age e tala taha ia ke peehi e mena hako ka e nakai gahua ha lautolu. Ko e mena fakalolelole anei kia lautolu. He taha vala he aho, kua nakai manako a lautolu ke taute taha mena foki. Iloa e lautolu ko e tau mena ka taute to nakai gahua. Ko e falu he matakau ke uaaki ne onoonoaga hako, kua liu a lautolu ke lali foki.

Ko Dr. Martin Seligman, ne lagomatai ke taute e falu kumikumiaga ia, kua matutaki e kumikumiaga haana ke he tau onoonoaga hako mo e nakai hako. Ne kumikumi a ia ko e ha e falu tagata ne manatu mo e fakalolelole he nakai iloa e mena ke taute. Pehē a Seligman: “Kua 25 e tau he kumikumi au ke he vala nei. Ko e tau tagata onoonoaga nakai hako kua uka ia lautolu ke taute e taha mena. Pehē a lautolu nakai maeke a lautolu ke taute taha mena he fai mena kelea tumau ka tupu. Pete ni he lali ke taute e mena hako ka e nakai kautū. Kua talitonu au ko lautolu ne onoonoaga nakai hako to fai mena kelea mooli ka tupu, ka e nakai pihia ki a lautolu ne onoonoaga hako.”

Ko e falu tagata ne manatu ko e talahauaga foou anei, ka e kua fitā a lautolu ne totou e Tohi Tapu he iloa. Mailoga e talahauaga nei: “Kaeke ke fakalolelole a koe ke he aho matematekelea, kua tote ni hāu a malolo.” (Tau Fakatai 24:10) Kua fakamaama maaliali he Tohi Tapu to lolelole a koe ka nakai manamanatu hako. Ko e heigoa haau ka taute ke totoko e onoonoaga nakai hako ka e mua atu e onoonoaga hako ke he moui haau?

[Fakatino]

Lahi e mena ka moua he amaamanakiaga

Maeke a Koe ke Totoko e Onoonoaga Nakai Hako

FĒFĒ e onoonoaga haau ke he tau lekua? Pehē e tau pulotu ko e tali he hūhū ia ka iloa ko e onoonoaga hako po ke nakai onoonoaga hako a koe. Lauia oti a tautolu mo e tau kamatamata uka he moui, ka e lauia lahi e falu. Ko e ha falu tagata ne lauia he tau lekua ikiiki ne mukamuka ke fakaoti noa ka e nakai pihia a lautolu ne lalahi e tau lekua?

Tuga ka kumi gahua a koe. Ti fano a koe ke he hūhū tala gahua ka e nakai moua e gahua. Fēfē e logonaaga haau he nakai moua e gahua? Liga manatu a koe kua fai mena kelea a koe, ti nakai liu ke moua ha gahua. Po ke logona kua nakai aoga ha mena a koe ne nakai moua ai e gahua. Ko e manamanatuaga nakai hako anei.

Maeke Fēfē a Koe ke Totoko e Tau Manamanatuaga Nakai Hako?

Ko e heigoa ne lata a koe ke taute ke hiki e tau manamanatuaga nakai hako? Ko e mena fakamua, kua lata a koe ke mailoga e magaaho ne manamanatu nakai hako mo e totoko ki ai. Lali ke maama ko e ha ne nakai moua e koe e gahua. Ma e fakatai, kua mooli kia nakai moua e koe e gahua he kelea a koe? Po ke kumi tagata e takitaki gahua ne iloilo ke he gahua ia?

Kumikumi ko e mooli nakai e tau manamanatuaga nakai hako ia ke he mena ne iloa mooli e koe ne hako. He nakai moua e koe e gahua ia, kua mooli kia kua nakai maeke a koe ke taute ha mena taha, ka e ka manamanatu a koe ke he falu vala he moui haau ne fai aoga ki ai, tuga e kapitiga haau mo e Atua, magafaoa mo e tau kapitiga mitaki? Fakaako ke manamanatu to fai mena aoga a koe ka taute. Ka e iloa mooli kia e koe to nakai liu a koe ke moua e gahua? Fai mena foki a koe ke taute ke lagomatai a koe ke ua manamanatu nakai hako.

Manamanatu Hako ke he Mena ne Maeke a Koe ke Taute

He tau tau kua mole ko e tau tagata kumikumi ne tote e fakamaamaaga hagaao ke he amaamanakiaga. Pehē a lautolu kua maeke he amaamanakiaga ke fakahoko e tau foliaga haau. He vala tala ne mui mai, to fakakite ko e amaamanakiaga to putoia foki ke he falu foliaga. Ko e tau talahauaga he tau tagata kumikumi ka lagomatai a tautolu ke manamanatu hako ke he tau mena ka taute e tautolu.

Kua lata ke taute e tau foliaga ikiiki ne mukamuka ke manamanatu hako ki ai. Ti ka moua e tau foliaga, to mauokafua ke taute e tau foliaga lalahi. Ka nakai fakamooli e tau foliaga ti liga lata ke manamanatu ke he tau foliaga ne taute e koe. Hūhū hifo kia koe ni: Ko e heigoa haaku ne manako ke moua? Mukamuka lahi a tautolu ke lavelave mo e nakai fai magaaho ke manamanatu ko e heigoa ne manako mooli a tautolu mai he moui. Lagomatai he Tohi Tapu a tautolu ke he mena nei. Ne talahau: “Mailoga ai . . . e tau mena ne mua atu e aoga.”​​​—Filipi 1:10, NW.

Ka maama e tautolu e mena ne mua e aoga, ti mukamuka ke fifili e tau foliaga ne lata mo e tapuakiaga ke he Atua, magafaoa mo e moui. Kua lata ni ke fifili e tau foliaga ne mukamuka ke taute mo e moua. Ka uka e foliaga ke moua, ti fakalolelole a tautolu mo e ai fakahoko. Kua lata ke vehevehe e tau foliaga lalahi ke fakaikiiki mo e fakakūkū.

“Ukufākina ke moua.” Ko e talahauaga tuai ka e mooli. He magaaho ne iloa e tautolu e tau foliaga ne mua, ti fakamalolō a tautolu ke moua. Ukufākina a tautolu ke moua e tau foliaga ia. To nakai mukamuka he falu magaaho ka e ua fakalolelole ti tiaki.

Kua lata a tautolu ke manamanatu ke he falu puhala ka maeke a tautolu ke moua e tau foliaga. Ko e tagata tohia ko C. R. Snyder, ne fakaako e aoga he fai amaamanakiaga ne pehē, kua lata a tautolu ke taute e falu puhala ke moua e foliaga. Ka nakai gahua e taha puhala lali ke taute e taha puhala foki.

Pehē foki a Snyder, he falu magaaho kua lata ke hiki e foliaga ha tautolu. Ka nakai moua e foliaga mo e tupetupe tumau ki ai, kua eke e mena nei ke fakalolelole a tautolu. He taha faahi, ka hiki ke he foliaga mukamuka, ti fai amaamanakiaga ke kautū.

Talahau he Tohi Tapu e fakataiaga mitaki ke he mena nei. Manako lahi e Patuiki ko Tavita ke tā e faituga ma e Atua haana ko Iehova. Ka e tala age e Atua ki a Tavita ko e tama haana ko Solomona ka tā e faituga. Liga momoko a Tavita ka e nakai ita a ia mo e lali ke taute e manako haana ni. Kua fakaaoga e ia e malolō haana ke fakaputu e tau tupe mo e tau koloa ke fakaaoga e Solomona ke tā aki e faituga.​​​—1 Patuiki 8:17-19; 1 Nofoaga he Tau Patuiki 29:3-7.

Pete ni kua fakaako a tautolu ke he onoonoaga hako he moui, ka e uka agaia ke moua e amaamanakiaga. Ko e ha? Kakano kua nakai toka ia tautolu e malolō ke utakehe e tau lekua ne lauia e tau amaamanakiaga he tau tagata he lalolagi. Ti maeke fēfē a tautolu ke fai amaamanakiaga ka e kitia e mativa, tau felakutaki, nakai fakafilitonu mo e tupetupe tumau ha ko e tau gagao mo e mate?

[Fakatino]

Ka nakai moua e gahua ne manako ki ai, kua manatu kia a koe to nakai liu ke moua e taha gahua?

[Fakatino]

Ko e Patuiki ko Tavita ne maeke ke hikihiki e tau foliaga

Moua Mai e Koe I Fē e Amaamanakiaga Mooli?

KUA malona e uasi haau. Loga e tau fifiliaga ko e uta ke taute i fē. Tokologa e tagata ne pehē kua maeke a lautolu ke taute e uasi haau. Ka e iloa e koe na talaga he katofia haau e uasi ia, ti maeke a ia ke taute mo e nakai fai totogi. Kua fakamukamuka e fifiliaga haau.

Ko e fakataiaga anei ke moua e koe e amaamanakiaga. Ka galo e amaamanakiaga haau​​​—tuga e falu he vahā uka nei​​​—to moua mai e koe i fē e lagomatai? Tokologa e tagata ne talahau kua maeke ke lagomatai a koe, ka e loga e puhala lagomatai, ti uka ke taute e fifiliaga ne lata mo koe. Kua mitaki ke kumi e Tufuga ha ko ia ka tamai e amaamanakiaga mooli. Pehē e Tohi Tapu kua “nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha” mo e manako lahi a ia ke lagomatai a tautolu.​​​—Gahua 17:27; 1 Peteru 5:7.

Ko e Kakano Hokulo he Amaamanakiaga

Fakamaama fakamitaki he Tohi Tapu e amaamanakiaga ka e nakai tuga e tau ekekafo, saienetisi mo e tagata kumikumi ke he manamanatuaga. Talahau he Tohi Tapu ko e kakano he “amaamanakiaga” ke fakatali mo e fiafia ke moua e mena mitaki. Ua e kakano ne latatonu mo e amaamanakiaga. Ko e taha vala, kua manako a koe ke fai mena mitaki ka tupu, mo e taha vala, kua talitonu a koe to fakahoko mooli. Ko e amaamanakiaga ne talahau he Tohi Tapu kua fakavē ke he tau tala mooli.

Kua teitei tatai e amaamanakiaga mo e tua he fakavē foki ke he tau tala mooli. (Heperu 11:1) Pete ia, ne talahau he Tohi Tapu kua fai kehekehe e tua mo e amaamanakiaga.​​​—1 Korinito 13:13.

Ma e fakatai: Ka ole lagomatai a koe ke he kapitiga, amanaki a koe to lagomatai e ia a koe. Iloa mitaki e koe e kapitiga haau na totonu mo e fakamokoi, ti tua a koe kia ia. Ko e amaamanakiaga mo e tua ne fakakite a koe kua teitei ke tatai. Moua fēfē e koe e amaamanakiaga pihia ke he Atua?

Ko e Kakano he Amaamanakiaga

Ko e Atua ko e punaaga he amaamanakiaga mooli. He vahā tuai, kua fakahigoa a Iehova “ko e amaamanakiaga a Isaraela.” (Ieremia 14:8) Ko Ia ne foaki e amaamanakiaga ma e tau tagata Isaraela. Ko e mena ia ne mooli e amaamanakiaga ka e nakai ko e tau tala noa, ti falanaki a lautolu ke he Atua. He vahā loa ne eke a lautolu mo tau tagata haana, kua fakamooli tumau e ia e tau maveheaga. Ne talaage he takitaki ko Iosua ke he tau tagata Isaraela: “Kua iloa e mutolu . . . nakai to ha kupu taha he tau kupu mitaki oti ne vagahau mai ai e Iehova ha mutolu a Atua kia mutolu; kua hoko oti kia mutolu, nakai ni to ha kupu taha.”​​​—Iosua 23:14.

Ko e kakano ia ne falanaki agaia a tautolu ke he tau maveheaga he Atua he vahā nei. Totou e tautolu i loto he Tohi Tapu e tau maveheaga haana mo e puhala kua fakamooli oti. Ko e tau mena ne talahau he Atua kua mooli, ti ko e tau perofetaaga ne tohi he falu magaaho, ne tuga kua fitā e fakahoko.

Ko e mena ia ne fakahigoa e tautolu e Tohi Tapu ko e tohi he amaamanakiaga. Ka fakaako e koe e Tohi Tapu ti maeke a koe ke falanaki ke he Atua, mo e atihake e amaamanakiaga haau ke he tau maveheaga haana. Ne tohi he aposetolo ko Paulo: “Ko e tau mena oti ne tohi mai i tuai, ne tohi ia, ke fakaako ai a tautolu; kia moua ai e tautolu e amaamanaki ha ko e fakauka mo e fakamafanatia mai he tau Tohi.”​​​—Roma 15:4.

Ko e Heigoa e Amaamanakiaga ne Foaki Mai he Atua ma Tautolu?

Ko e magaaho fē ne manako lahi a tautolu ke he amaamanakiaga? Ko e magaaho ne mate e taha fakahele ha tautolu. Ka e tokologa he magaaho ia ne manamanatu ko e nakai fai amaamanakiaga. He mena ne tupu, kua fai amaamanakiaga fēfē ke he mate? Fehagai oti a tautolu mo e mate. Pihia e logonaaga ha tautolu ha kua nakai fai tagata ne maeke ke kalo kehe e mate, mo e nakai maeke a tautolu ke liuaki mai e tau fakahele ne mamate. Kua ui he Tohi Tapu e mate ko e “fi fakamui.”​​​—1 Korinito 15:26.

Fai amaamanakiaga nakai ma lautolu kua mamate? Ko e kupu he Tohi Tapu ne totou e tautolu mogoia ne pehē foki ko e fī nei to “fakaotioti ai.” Mua atu e malolō ha Iehova ko e Atua ke he mate. Iloa fēfē e tautolu? He fakaliliu tu mai a lautolu ne mamate. Laga hiva e magaaho ne talahau he Tohi Tapu ne fakaaoga he Atua e haana malolō, ke liu fakamoui e tau tagata ne mamate.

Ma e fakatai, age e Iehova e malolō ke he haana Tama ko Iesu, ke fakaliu tu mai e kapitiga haana ko Lasaro, ne kua fa e aho he mate. Nakai taute fakagalo e Iesu e mena nei, ka e taute i mua he tau tagata tokologa.​​​—Ioane 11:38-48, 53; 12:9, 10.

Liga manamanatu a koe, ‘Ko e ha ne fakaliliu tutū mai e tau tagata? Nakai kia fuakau a lautolu ti liliu mamate foki?’ E, mooli. Ko e tau talahauaga he Tohi Tapu hagaao kia lautolu ne liliu tutū mai, ka talitonu a tautolu to liliu momoui a lautolu ne kua mamate. Ko e amaamanakiaga mooli anei ma tautolu.

Pehē a Iesu: “Ko au nai ko e liu tu mai, mo e moui.” (Ioane 11:25) To age e Iehova e malolō ki a Iesu ke fakaliliu tutū mai e tau tagata he lalolagi katoa. Pehē a Iesu: “Ko e mena hoko ke he aho ke logona ai ke he hana leo [Keriso] a lautolu katoa ha he tau tukuaga, mo e o mai ai.” (Ioane 5:28, 29) E, ko lautolu oti ne mamate ne fai amaamanakiaga to liliu tutū mai mo e momoui he lalolagi parataiso.

Ko e perofeta ko Isaia ne fakamaama e liliu tutū mai ke he tau kupu nei: “To momoui mai hau a tau tagata mamate, ti liliu tutu mai haku a tau tino mamate. Kia ala mai a, mo e kalaga fiafia a mutolu kua nonofo ke he efuefu; ha ko e hahau hāu kua tuga ne hahau ke he vao mui haia; to liti atu foki he kelekele a lautolu ne mamate.”​​​—Isaia 26:19.

Ko e maveheaga mafanatia anei. Kua mauokafua a tautolu ko e tau fakahele ne mamate, kua manatu tumau he Atua Malolō Ue Atu a lautolu oti mo e to fakaliliu tutū mai e ia. Manatu oti e ia a lautolu. (Luka 20:37, 38) Kua teitei liliu tutū mai a lautolu mo e to fakafeleveia he tau magafaoa ne ofania a lautolu! Kua fai amaamanakiaga ma lautolu ne kua mamate.

Puhala ka Lagomatai he Amaamanakiaga a Koe

Fakaako e Paulo ki a tautolu e aoga he amaamanakiaga. Talahau e ia ko e amaamanakiaga ko e vala ia ne mua ke he tapulu tau fakaagaaga​​​—ko e potiki tau. (1 Tesalonia 5:8) Ko e ha ne fakatai e ia e amaamanakiaga ke he potiki tau? He vahā tuai, ne pulou he kautau e potiki tau lapatoa i luga he kala leta he ulu haana ka fano ke tau. He pulou e potiki tau ne kua puipui e ulu ke nakai pakia kelea po ke mate. Ko e heigoa e fakaakoaga nei ha Paulo? Kua puipui he potiki tau e ulu, ti pihia ka puipui he amaamanakiaga e manamanatuaga. Ka malolō e amaamanakiaga haau ke he tau maveheaga he Atua, to maeke he mena nei ke lagomatai a koe ke mafola e loto pete ni ka fehagai mo e tau lekua lalahi. Kua manako oti a tautolu ke he puipuiaga pehēnei.

Fakaaoga foki e Paulo e taha fakataiaga ke fakakite e aoga he amaamanakiaga. Tohi e ia: “Ha ha ia tautolu e amaamanaki ia tuga ne taula he agaga, kua nakai matoho mo e mauokafua.” (Heperu 6:19) Kua lagaloga e hao mai ha Paulo he pē e tau toga, ti iloa lahi e ia e aoga he taula. Ka lauia e toga he afā, ne tuku hifo he kau gahua toga e taula. Maeke he taula ke taofi e toga he mena ke haofia mitaki ka to e afā, ke nakai pē e toga ke he tau maka.

He tuga foki e taula ne taofi mau e toga, ti pihia e tau maveheaga he Atua ke “nakai matoho mo e mauokafua” ko e amaamanakiaga ia ka lagomatai a tautolu ke fahia ke he tau magaaho uka. Mavehe mai a Iehova to hoko e magaaho ke nakai matematekelea e tau tagata ke he tau felakutaki, mahani favale, momoko po ke mate. (Kikite e puha Tau Kakano ma e Amaamanakiaga.) Ko e amaamanakiaga ia ka puipui a tautolu mo e fakamalolō ke omaoma ke he Atua, ka e nakai fifitaki ke he lalolagi.

Manako a Iehova ki a koe foki ke moua e amaamanakiaga ia mo e fiafia e moui. Ko e finagalo haana “ke fakamomoui e tau tagata oti kana.” Fakamomoui fēfē a tautolu? Fakamua, igatia e tagata mo e “hokotia a lautolu he maama ke he kupu moli.” (1 Timoteo 2:4) Ko lautolu ne tohi e tala nei ne omoomoi a koe ke fakaako e maamaaga ke he Kupu Mooli he Atua. Ko e amaamanakiaga mai he Atua kua mua atu ke he tau amaamanakiaga he lalolagi nei.

Ko e amaamanakiaga ia mai he Atua ka lagomatai a koe ke fakamalolō mo e fakamooli e tau foliaga kua lata mo e haana finagalo. (2 Korinito 4:7; Filipi 4:13) Kua latatonu a tautolu oti mo e amaamanakiaga nei. Ka kumi e koe e amaamanakiaga, to moua e koe!

[Puha/Fakatino]

Tau Kakano ma e Amaamanakiaga

Ko e tau kupu nei he Tohi Tapu ka fakamalolō a koe ke atihake e amaamanakiaga:

◼ Mavehe mai he Atua e vahā fiafia anoiha.

Pehē e Tohi Tapu to fakafoou e lalolagi ke he parataiso ne nonofo ai e tau tagata fiafia mo e kau auloa.​​​—Salamo 37:11, 29; Isaia 25:8; Fakakiteaga 21:3, 4.

◼ Nakai pikopiko e Atua.

Vihiatia e ia e tau pikopiko oti. Kua tapu tukulagi a Iehova ti nakai pikopiko a ia.​​​—Tau Fakatai 6:16-19; Isaia 6:2, 3; Tito 1:2; Heperu 6:18.

◼ Ne nakai fai fakakaupāaga e malolō he Atua.

Ko Iehova ko e malolō ue atu. Nakai fai mena he lagi mo e lalolagi ke taofi e fakamooliaga he tau maveheaga haana.​​​—Esoto 15:11; Isaia 40:25, 26.

◼ Manako e Atua ke moui tukulagi a koe.

​—Ioane 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4.

◼ Amanaki e Atua ke omaoma a tautolu ki a ia.

Onoono a ia ke he tau mahani mitaki mo e gahua ha tautolu ka e nakai ke he tau hepehepe mo e kaumahala. (Salamo 103:12-14; 130:3; Heperu 6:10) Amanaki a ia ke omaoma a tautolu ke he mena kua hako ti fiafia a ia ka pihia.​​​—Tau Fakatai 27:11.

◼ Mavehe e Atua ke lagomatai a koe ka taute e tau mena ke fiafia a ia.

Kua nakai lata e tau fekafekau haana ke lolelole. Ha kua foaki mai he Atua e haana agaaga tapu, ko e malolō ne mua atu ke lagomatai aki a tautolu.​​​—2 Korinito 4:7.

◼ Ko e amaamanakiaga haau ke he Atua, to nakai fakatupetupe a koe.

Maeke a koe ke falanaki tumau ke he Atua. To nakai fakatupetupe a koe.​​​—Salamo 25:3.

[Fakatino]

Tuga ne puipui he potiki tau e ulu, to puipui pihia he amaamanakiaga e manamanatuaga

[Fakatino]

He tuga e taula, kua mauniva pihia e amaamanakiaga ka mauokafua

[Credit Line]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo