Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • bsi08-1 lau 14-17
  • Tohi he Tohi Tapu Numera 44—Gahua

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Tohi he Tohi Tapu Numera 44—Gahua
  • ‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 16
  • Tau Vala Mataulu
  • KAKANO NE AOGA AI
‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 16
bsi08-1 lau 14-17

Tohi he Tohi Tapu Numera 44​—Gahua

Tagata Tohia: Luka

Matakavi Tohia: Roma

Katoatoa he Tohia: k. 61 V.N.

Katoa he Magaaho: 33–k. 61 V.N.

I LOTO he tohi ke 42 aki he tau Tohiaga Tapu, ne foaki e Luka e tala ne putoia e moui, gahua, mo e fekafekauaga ha Iesu mo e tau tutaki haana ti hoko atu ke he magaaho ne liu hake a Iesu ke he lagi. Ko e fakamauaga tuai he tohi ke 44 aki he tau Tohiaga Tapu, ko e Gahua he Tau Aposetolo, kua matutaki e fakamauaga tuai faka-Kerisiano he fakamaama e fakatūaga he fakapotopotoaga ha ko e gahuahua he agaaga tapu. Kua fakamaama foki e fakalaulahiaga he gahua fakamatala, fakamua ke he tau Iutaia ti holo atu ke he tau tagata he tau motu oti kana. Ko e vala lahi he tala he tau veveheaga 1-12 12 fakamua kua putoia e tau gahua ha Peteru, mo e tau veveheaga 13-28 16 ne toe, ko e tau gahua ha Paulo. Ne fakafetui tata a Luka mo Paulo, he fakatauō mo ia he tau fenoga loga haana.

2 Ne mataulu e tohi ki a Teofilo. He hagaao ki a ia ko e “iki,” kua liga nofo a ia he kotofaaga fakatufono, po ke liga ko e talahauaga fakalilifu lahi ki ia. (Luka 1:3) Kua foaki he tala e fakamauaga tuai ne hakotika ke he fakatūaga mo e tupu he fakapotopotoaga Kerisiano. Ne kamata aki he fakakite atu a Iesu ke he tau tutaki haana he mole e liu tu mai ti fakamau mogoia e tau mena tutupu aoga he magahala he 33 ke he kavi 61 V.N., liga putoia e 28 e tau he katoa.

3 Mai he vahā fakamua ko e tagata tohia he Evagelia ha Luka kua mailoga ko ia ne tohi e Gahua. Ne matapatu e tau tohi ua ki a Teofilo. He liu fatiaki e tau mena tutupu he matahiku he Evagelia haana he tau kupu hafagi he Gahua, ne lafi e Luka e tau tala ua nei ke he taha ni e tagata tohia. Ne tuga kua fakakatoatoa e Luka e tohi a Gahua he kavi 61 V.N., liga he matahiku he ua e tau ne nofo a ia i Roma he fakatauō mo e aposetolo ko Paulo. Ha kua fakamau e tau mena tutupu ti hoko ke he tau ia, ne liga nakai oti tuai, ti ha kua nakai fai tali a Kaisara ke he fakafili ha Paulo ne fakakite na kua fakakatoatoa e tohi he tau ia.

4 Tali mai he tau vahā fakamua atu i tuai, ne talia he tau pulotu he Tohi Tapu e Gahua ko e tohi kanona. Ne moua e tau vala he tohi i loto he tau vakai menusikuripi ne mua e tuai he tau Tohiaga Tapu Heleni, mua atu ke he Michigan No. 1571 (P38) he senetenari ke toluaki po ke faaki V.N. mo e Chester Beatty No. 1 (P45) he senetenari ke toluaki. Kua fakakite mai he tau menusikuripi nei kua tufa fano e Gahua mo e falu tohi he tau Tohiaga Tapu omoomoi ti ko e vala foki he ketaloko he vahā fakamua atu. Ko e puhala tohia ha Luka he tohi a Gahua kua fakaata e hakotika ofoofogia ne fitā he mailoga e tautolu he Evagelia haana. Ne tuku e Sir William M. Ramsay e tagata tohia he Gahua fakalataha mo e “tau tagata fakamau tala tuai he veveheaga numera taha,” ti fakamaama e ia e kakano he mena nei he pehē: “Ko e aga fakamua mo e aoga lahi ma e tagata fakamau tala tuai ko e kupu mooli. Ko e tau talahauaga haana kua lata ke moolioli.”a

5 He fakatai e hakotika he fakamauaga ne lautonu ke he puhala tohi ha Luka, kua fatiaki e mautolu a Edwin Smith, ko e takitaki he tau toga tau ha Peritania he Metiteraneani he Felakutaki I he Lalolagi, ne tohia he mekasini The Rudder, Mati 1947: “Ne nakai fakahakohako e tau toga he vahā i tuai tuga he vahā nei he taha e fohe muivaka ne līlī ki ai, ka e he ua e fohe lalahi he tau faahi; ti kua loga e tau mena ia ne totoku e St. Luka. [Gahua 27:40] . . . Kua kitia e mautolu he kumikumi ki ai ko e tau talahauaga ke he holo he toga nei, mai he magaaho ne toka e Ava Fulufuluola ato hoko ke he mataafaga i Melita, tuga he tohi e St. Luka ti kua fakamooli he tau talahauaga kehekehe mo e takitokotaha e hakotika lahi mo e talia fiafia; ko e talahauaga haana ke he magaaho ne ha ha e toga i tahi kua tatai mo e vehā loa he moana ne holo ai; ti fakahiku aki ko e fakamaamaaga haana ke he matakavi ne hoko ki ai kua tatai ni mo e motu ia. Kua fakakite he tau mena oti nei ne fano a Luka he fenoga nei, ti kua kitia foki a ia ko e tagata ne ha ha ai e tau fakamaamaaga mo e tau talahauaga ne kua lata ke falanaki mo e talitonu katoatoa ki ai.”b

6 Kua fakamooli foki he tau mena moua he kumikumi ke he tau mena i tuai e hakotika he tala ha Luka. Ma e fakatai, ko e tau keli kelekele i Efeso ne moua ai e faituga a Tiana pihia mo e fale he kitekiteaga i tuai ne totoko e tau Efeso ke he aposetolo ko Paulo. (Gahua 19:27-41) Kua moua e tau talahauaga ne fakamooli e hako he fakaaogaaga ha Luka he mataulu “tau iki fakafili” ke hagaao ke he tau iki ha Tesalonia. (17:6, 8) Ua e talahauaga faka-Melita ne fakakite kua hako foki a Luka he hagaao ki a Popilio ko e “iki he motu” ko Melita.—28:7.c

7 Lafi ki ai, ko e tau kupu loga ne vagahau e Peteru, Setefano, Konelio, Teretulo, Paulo, mo e falu foki, tuga ne fakamau e Luka, kua kehekehe oti e tau puhala tohia mo e fakatokatokaaga. Pihia foki e puhala vagahau ha Paulo ke he tau toloaga kehekehe, ne hiki e puhala ke felauaki mo e magaaho. Kua fakakite he mena nei ne fakamau ni e Luka e tau mena ne logona e ia po ke ne tala age he falu ne kitia mata ai. Ne mooli e tau tala ne tohi e Luka.

8 Ne tote maka e mena ne iloa ke he moui fakatagata ha Luka. Ne nakai ko e aposetolo a Luka ka e feoaki mo lautolu ia. (Luka 1:1-4) Ne lagatolu e talahau he aposetolo ko Paulo e higoa ha Luka. (Kolo. 4:10, 14; 2 Timo. 4:11; File. 24) Ne fai tau ne fakatauō tumau a ia mo Paulo, ne ui a ia “ekekafo fakahele.” Ne fakaaoga ua he tala e tau kupu “lautolu” mo “mautolu,” he fakakite ko Luka haia mo Paulo i Tiroa he fenoga misionare ke uaaki ha Paulo, ne liga nofo hifo a ia i Filipi ato liu atu a Paulo he fai tau he mole, ti liu mogoia a ia fakalataha mo Paulo ti fakatauō he fenoga haana ki Roma ke tū he fakafiliaga.—Gahua 16:8, 10; 17:1; 20:4-6; 28:16.

KAKANO NE AOGA AI

32 Kua lafi he tohi ha Gahua e tau fakamooliaga ke he tau tala Evagelia he fakakite e hakotika mo e omoomoi he tau Tohiaga Tapu Heperu. He tata mai e Penetekoso, ne talahau e Peteru e fakamooliaga he ua e perofetaaga ne “talahau fakamua mai he [a]gaga [t]apu ke he fofoga a Tavita kia luta.” (Gahua 1:16, 20; Sala. 69:25; 109:8) Ne talahau foki e Peteru ke he moto tagata he Penetekoso ne ofomate kua kitia mooli e lautolu e fakamooliaga he perofetaaga: “Ko e mena hanai ne tala mai ai e perofeta ko Ioelu.”—Gahua 2:16-21; Ioelu 2:28-32; fakatatai foki e Gahua 2:25-28, 34, 35 mo e Salamo 16:8-11 mo e Sal 110:1.

33 Ke fakaohooho e moto tagata i fafo he faituga ke talia, ne liu a Peteru talahau e tau Tohiaga Tapu Heperu, fakamua he fatiaki mai ia Mose ti talahau mogoia: “Ko e tau perofeta oti foki ne vagahau mai kua kamata mai ia Samuela, mo lautolu ne mumui age, ko lautolu oti ni, kua talahau fakamua mai e lautolu e tau aho nai.” Fakamui, he tū i mua he Saneheturini, ne fatiaki mai a Peteru he Salamo 118:22 he fakakite ko e Keriso, ko e maka ne tiaki e lautolu, nukua eke mo “maka tapa ki luga he malokuaga.” (Gahua 3:22-24; 4:11) Ne fakamaama foki e Filipo ke he eunuka Aitiope e puhala ne fakamooli e perofetaaga he Isaia 53:7, 8, ti ha kua maama ai, ne ole fakatokolalo a ia nei ke papatiso. (Gahua 8:28-35) Tatai foki, he vagahau ki a Konelio hagaao ki a Iesu, ne fakamooli age e Peteru: “Ne talahau mai foki a ia he tau perofeta oti.” (10:43) He magaaho ne fetoko ke he matakupu he peritome, ne lalago e Iakopo e fifiliaga haana he pehē: “Kua fakalataha foki mo e mena nai e tau kupu he tau perofeta, tuga ne tohi mai.” (15:15-18) Ne falanaki foki a Paulo ke he tau kupu pule malolō ia. (26:22; 28:23, 25-27) Ko e fakamooliaga ne fitā e talia he tau tutaki mo e tau tagata fanogonogo ha lautolu ke he tau Tohiaga Tapu Heperu ko e vala he Kupu he Atua kua fakavē ai e omoomoiaga fakamooli ke he tau tohi nei.

34 Kua aoga lahi e Gahua he fakakite e puhala ne moua ai e fakapotopotoaga Kerisiano mo e puhala ne tupu ai i lalo hifo he malolō he agaaga tapu. He tala ofogia katoa nei, kua kitia e tautolu e tau fakamonuinaaga he Atua ke he fakalaulahiaga, ko e loto malolō mo e olioli he tau Kerisiano fakamua atu, ha lautolu a tu mauokafua he fehagai ke he favale, mo e makai ha lautolu ke fekafekau, tuga ne fakatātā he tali atu ha Paulo ke he ole ke fekafekau he motu kehe mo e ke fano ki Maketonia. (4:13, 31; 15:3; 5:28, 29; 8:4; 13:2-4; 16:9, 10) Kua nakai kehe foki e fakapotopotoaga Kerisiano he vahā nei, ha kua pipi fakalataha ai ke he fakaalofa, kaufakalataha, mo e tau mena kua fiafia oti ki ai he talahau e “tau mana he Atua” i lalo hifo he takitakiaga he agaaga tapu.—2:11, 17, 45; 4:34, 35; 11:27-30; 12:25.

35 Kua fakakite mai he tohi a Gahua e puhala kua lata ke taute aki e gahua faka-Kerisiano he fakapuloa e Kautu he Atua. Kua eke foki a Paulo mo fakafifitakiaga, he pehē: “Ti nakai toka e au taha kupu aoga, neke nakai fakailoa atu kia mutolu, ti fakaako atu kia mutolu ki mua he tau tagata, katoa foki mo e taha fale mo e taha fale.” Ti matutaki atu a ia ke pehē: “Kua talahau fakatonu e au.” Ko e matapatu tala nei he “talahau fakatonu” kua lauia e onoonoaga ha tautolu ke he tohi katoa, ti kitia maaliali ke he tau paratafa fakahiku, ne fakamooli katoatoa a Paulo ke he fakamatalaaga mo e fakaako atu haana, pihia foki he līlī he fale puipui, kua kitia ai ke he tau kupu nei: “Kua fakamatala atu e ia, mo e talahau fakatonu atu e kautu he Atua kia lautolu, mo e ole atu ki ai ke he tau mena kia Iesu mai he fakatufono a Mose, katoa mo e tau perofeta, kua kamata mai he pogipogi, ati hoko ke he afiafi.” Kia loto katoatoa tumau pihia a tautolu he gahua ha tautolu ke he Kautu!—20:20, 21; 28:23; 2:40; 5:42; 26:22.

36 Ko e lauga ha Paulo ke he tau leveki mai i Efeso kua ha ha i ai e tau hatakiaga aoga ma e tau leveki he vahā nei. Ha kua kotofa a lautolu nei he agaaga tapu, kua aoga lahi ma lautolu ke ‘leveki e lautolu a lautolu, katoa mo e fuifui mamoe oti kana,’ he leveki fakahelehele mo e puipui mai a lautolu he tau luko favale ne lali ke moumou a lautolu. Nakai ko e kotofaaga māmā anei! Kua lata e tau leveki ke mataala tumau mo e atihake e lautolu ni a lautolu ke he kupu fakaalofa noa he Atua. Ti he gahua malolō a lautolu ke lagomatai a lautolu kua lolelole, kua lata ia lautolu ne lagomatai ke “manatu . . . ke he tau kupu he Iki ko Iesu, ne pehe mai a ia, Kua mua e monuina hana ke foaki atu, ke he monuina hana ke talia mai.”—20:17-35.

37 Ko e falu lauga foki ha Paulo kua fakakikila mo e fakamaama maaliali e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu. Ma e fakatai, ne ha ha ai e fakamaamaaga malolō he lauga haana ke he tau Sitoiko mo e tau Epikuro he Areopako. Fakamua ne fatiaki e ia e tau matatohi he fatapoa, ‘Ke he Atua Nakai Iloa,’ ti fakaaoga e ia e mena nei mo kakano he fakamaamaaga haana ko e Atua mooli tokotaha, ko e Iki he lagi mo e lalolagi, ko ia ne eke e tau motu oti he tau tagata mai he tagata tokotaha, kua “nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha.” Ti fatiaki mogoia e ia e tau kupu he falu tagata fatilologo ha lautolu: “Ha ko e hana fanau a tautolu,” ke fakakite e goagoa he manatu na tupu mai a lautolu he tau tupua auro, ario, po ke maka, ne nakai fai moui. Ti fakamaama fakailoilo e Paulo e pule katoatoa he Atua moui. Ko e matahiku laia he tau kupu haana ne talahau e ia e matakupu he liu tu mai, ka e he mogoia foki ne nakai totoku e ia e higoa he Keriso. Ne maeke a ia ke fakakite e manatu haana ke he pule katoatoa mua ue atu he Atua mooli tokotaha, ti ko e fua ne talitonu e falu.—17:22-34.

38 Kua fakamalolō he tohi a Gahua ke fakatumau ke fakaako fakamakutu e ‘tau Tohiaga Tapu oti kana.’ He magaaho ne fakamatala fakamua a Paulo i Perea, ko e tau Iutaia i ai, ha “kua talia e lautolu e kupu mo e loto makutu, kua kumikumi ke he tau Tohi[aga Tapu] ke he taha aho mo e taha aho, po ke moli e tau mena ia,” ne kua nava ki ai ha kua “mahani mitaki.” (17:11) He vahā nei, tuga he vahā ia, ko e kumi fakamakutu nei ke he tau Tohiaga Tapu fakalataha mo e fakapotopotoaga ne pukeina he agaaga ha Iehova to fua mai e tau monuina he mauokafua mo e tua malolō. Ko e fakaako pihia ka maeke he taha ke loto fakaaue maaliali ke he tau matapatu fakaakoaga faka-Atua. Ko e falu talahauaga mitaki he tau matapatu fakaakoaga nei ne fakamau he Gahua 15:29. Ke he mena nei kua fakailoa he kau fakatufono he tau aposetolo mo e tau matakainaga momotua i Ierusalema ko e pete ni kua nakai lata ke peritome a Isaraela fakaagaaga, kua ha ha ai e tau mena kua fakatapu pauaki hagaao ke he tapuaki tupua, toto, mo e feuaki.

39 Ne fakaako mooli he tau tutaki ia he vahā fakamua atu e tau Tohiaga Tapu omoomoi ti maeke ke fatiaki mo e fakagahua he magaaho kua lata. Ne fakamalolō a lautolu puhala he iloilo tonu mo e agaaga he Atua ke fehagai mo e tau favale vevela. Ne fakatoka e Peteru mo Ioane e fakafifitakiaga ma e tau Kerisiano tua fakamooli oti he magaaho ne tala age fakamalolō ke he tau iki: “Po ke tonu nakai ki mua he Atua, ke fanogonogo a maua kia mutolu ka e nakai fanogonogo a maua ke he Atua, ati fifili a a mutolu. Ha kua nakai maeke ke fakamamate a maua ke he tau mena ne kitia e maua, mo e fanogonogo a maua ki ai.” Ti magaaho ne liuaki ki mua he Saneheturini, ko lautolu ne “tala atu fakamakamaka” ki a laua ke fakaoti e fakaako he fakavē ke he higoa a Iesu, ne tala age fakamahino e laua: “Kua lata ni ke mua e omaoma ke he Atua ke he omaoma ke he tau tagata.” Ko e fakamooliaga nakai matakutaku nei ne fua mai ai e fakamatala mitaki ke he tau iki, ti taute ai e ako Fakatufono ko Kamalielu ke talahau e tau kupu talahaua he talia ke he tapuakiaga atāina, ati fakatoka mai ai e tau aposetolo.—4:19, 20; 5:28, 29, 34, 35, 38, 39.

40 Ko e finagalo lilifu ha Iehova hagaao ke he Kautu haana, ne holo tuga e kave filo auro ke he Tohi Tapu katoa, kua kitia maaliali lahi i loto he tohi a Gahua. He kamataaga ne fakakite a Iesu he 40 e aho ato hake a ia ke he lagi hane “vagahau atu a ia ke he tau mena he kautu he Atua.” Ko e tali ke he hūhū he tau tutaki hagaao ke he fakafoouaga he Kautu ati tala age a Iesu ki a lautolu kua lata ia lautolu ke eke mua mo tau tagata fakamatala ke hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi. (1:3, 6, 8) Kamata mai i Ierusalema, ne fakamatala e tau tutaki ke he Kautu mo e malolō mauokafua lahi. Ne hokotia e tau favaleaga ke taulitimaka a Setefano mo e mavehevehe fano e tau tutaki tokologa ke he tau matakavi foou. (7:59, 60) Ne fakamau ai ko Filipo ne fakamatala “e tala mitaki ke he tau mena he kautu he Atua” ti kua kautu lahi i Samaria ti fakapuloa e Paulo mo e tau hoa haana e “kautu” ki Asia, Korinito, Efeso, mo Roma. Ko e tau Kerisiano oti nei he vahā fakamua atu ne fakatoka e tau fakafifitakiaga mitaki lahi he falanaki katoatoa ki a Iehova mo e agaaga leveki haana. (8:5, 12; 14:5-7, 21, 22; 18:1, 4; 19:1, 8; 20:25; 28:30, 31) He kitia e mauokafua lahi he makutu mo e fakamalolō ha lautolu mo e mailoga e tau fakamonuina loga ha Iehova ke he tau laliaga ha lautolu, kua moua foki e tautolu e kakano homo ue atu ke tua fakamooli he “talahau fakatonu atu e kautu he Atua.”—28:23.

[Tau Matahui Tala]

a St. Paul the Traveller, 1895, lau 4.

b Fatiaki i loto he Awake! ia Iulai 22, 1947, lau 22-3; kikite foki e Awake! ia Aperila 8, 1971, lau 27-8.

c Insight on the Scriptures, Vol. 1, lau 153-4, 734-5; Vol. 2, lau 748.

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa