Tukulele​—Ki a Hai?

“Ko e tau mena oti kua talahau mai e Iehova, to eke e mautolu, mo e fanogonogo a mautolu ki ai.”​—ESOTO 24:7.

1, 2. (a) Ne ofaofa moli lahi he falu tagata e tau heigoa? (e) Kua fakakaupa ni kia e tukuleleaga ki a lautolu ne fai tua fakalotu?

IA FEPUALI he tau 1945, ne fakapotopoto e tau takitaki toa-Zero he Matakau Kautau Fakaholo Vakalele Yatabe a Sapani he poko fono. Kua age ki a lautolu takitaha e vala lau pepa ke tohi ai ko e loto nakai a ia ke eke mo taha he faoa matakau malolo tatao kamikase (kamikaze). “Manamanatu au ko e uiaga pauaki haku ke poa ne au au he magaaho hagahaga kelea he motu,” he talahau he taha ofisa ne ha ha i ai he magaaho ia. “Kua omoi lahi e logonaaga ke tuku atu e au au ma e mena ia, ti foaki ne au au ma e matafekau ia.” Ne fakamahani a ia ke fakaholo mo e takitaki e Ohka (ko e vakalele tau rokete folau) mo e ke fakapa ai ke he taha toga tau he tau fi. Ka e taha e mena, ne oti tuai ne felakutaki ka e nakai hoko a ia ke lele mo e ke mate ma e hana motu mo e hana pule atu motu. He magaaho ne kaumahala a Sapani he felakutaki kua malipilipi hana tua ke he pule atu motu.

² He taha magaaho, tokologa i Sapani ne ofaofa moli lahi e pule atu motu, he tua a lautolu ko e atua moui a ia. He falu motu, kua ha ha i ai mo e toka agaia foki e falu mena ne ofaofa moli lahi. Kua miliona ne ofafoa moli lahi a Maria, Puta, po ke falu atua​—ne fa mahani mau ke hukui he tau tupua ta. He fakaheheina he tau tala lauga fakamomoko, kua liligi fakalahi he falu ha lautolu a tau tupe ne uka he gahua ke moua, ke he tau kato tapulu he tau faifeau feua evagelia he tivi he loto katoa ke lagomatai ki ai, ko e mena tatai naia mo e ofaofa moli lahi. He mole e felakutaki, kua kumi mena fou e tau Sapani nakai fiafia ke tukulele ha lautolu a tau momoui ki ai. Ma e falu, ko e gahua e mena ia. He Fahi Uta po ke he Fahi Lalo, kua tokologa ne tukulele ne lautolu ni a lautolu ke moua loga e tau koloa. Kua fakave he tau fuata ha lautolu a tau momoui ke he tau tagata ta kofe lologo, he fifitaki a lautolu ke he ha lautolu a puhala momoui. Kua tokologa he vaha nei kua tapuaki ne lautolu ni a lautolu, he tuku fakamua e tau manako ha lautolu ni mo tau mena ne ofaofa moli lahi e lautolu. (Filipi 3:19; 2 Timoteo 3:2) Ka e ko e tau mena pihia kia po ke tau tagata kua aoga moli ke tuku e loto katoa he tagata ke ofaofa moli lahi ki ai?

3. Ne eke moli fefe e falu mena ne ofaofa moli lahi ke nakai aoga?

³ He magaaho ka fehagai mo e tau mena moli, ne mahani mau e tau tagata ne tapuaki ke he tau tupua ta ke nakai fai amaamanakiaga. Kua eke e ofaofa moli lahi ke he tau tupua ta ke fua mai e hohoha ka iloa moli he tau tagata tapuaki ko e tau tupua ta ha lautolu “ko e gahua he tau lima he tau tagata.” (Salamo 115:4) Ka fakatapakupaku e tau mahani kelea he tau faifeau evagelia lalahi, kua logona he tau tagata loto fakamoli ko e fakatolalo e lautolu ia a lautolu. Ka to kelea e fakatokaaga fakafua ke oti noa, kua eke ne tau tagata gahua ke maliu e tau manamanatuaga he kitia kua nakai fai gahua a lautolu. Ko e liutua he tau mena fakatupe he magaaho ku kua mole ne tuki malipilipi e tau tagata ne tapuaki ke he Mamone. Ko e tau kaitalofa ne moua he lali ke moua loga e tau tupe kua fakakavega lahi ai mo e tote lahi e amaamanakiaga ke totogi oti e tau kaitalofa ia. (Mataio 6:24, NW, matahui tala) He magaaho ka mamate po ke galo nakai eke ke houa e tau makaka lologo mo e falu tagata feua fakafiafia ne ofaofa, kua tiaki noa ha lautolu a tau tagata tapuaki. Mo e ko lautolu ne mumui ke he tau puhala momoui ne loto lahi a lautolu ni ki ai, kua fa mahani ni ke moua e taui kelea lahi.​—Kalatia 6:7.

4. Ko e heigoa ne omoi aki e tau tagata ke tukulele ha lautolu a tau momoui ke he tau mena nakai aoga?

⁴ Ko e heigoa ne omoi aki e tau tagata ke tukulele ne lautolu ni a lautolu ke he tau mena fakateaga pihia? Kua lahi ke pihia, ha ko e agaga he lalolagi i lalo he Tiapolo ko Satani. (Efeso 2:2, 3) Kua kitia ai e fakaohooho he agaga nei ke he tau puhala kehekehe. Liga kua eke ne tagata ke takitaki lahi he pule he mahani toka tuai he magafaoa ne fakaholo hifo mai he hana tau tupuna. Liga ko e fakaakoaga he tau aoga mo e puhala ne feaki hake e moui ne fakaohooho lahi e manamanatuaga. Liga omoi he agaga he gahuaaga “e tau toa he fakatuaga gahua” ke aga gahua tumau ko e mena ke fakahagahaga kelea aki e moui. Ko e manako ke moua loga ne kua fakatupu ha ko e aga manako koloa lahi he lalolagi. Ne fakakelea aki ai e tau loto he tau tagata tokologa, kua omoi a lautolu ke tuku fakalahi moli ne lautolu ni a lautolu ke he tau manako lotokai ha lautolu. Kua kaumahala a lautolu ke kikite fakamitaki kua lata tonu ka, e tau tutuliaga nei mo e ofaofa moli lahi ia.

Ko e Motu Tukulele

5. Ko e heigoa e tukuleleaga ki a Iehova ne taute he tau tau kua molea e 3,500 i tuai?

⁵ Kua molea e 3,500 tau i tuai, ne moua he taha motu he tau tagata e mena kua mua atu e aoga ke ofaofa moli lahi. Ne tukulele e lautolu ni a lautolu ke he pule katoatoa he Atua, ko Iehova. Fakamatakau, kua tukuogo he motu a Isaraela hana tukuleleaga ke he Atua he tutakale i Sinai.

6. Ko e heigoa e kakano mua atu he higoa he Atua ke he tau Isaraela?

⁶ Ko e heigoa ne omoi aki e tau Isaraela ke ­taute e mena ia? He magaaho ne fakatupa a lautolu i Aikupito, ne poaki a Iehova ki a Mose ke takitaki a lautolu ke he tokanoaaga. Ne huhu a Mose to maeke fefe a ia ke fakakite atu moli ko hai e Atua ne fakafano atu a ia, ti fakakite ai he Atua a ia ni “to fakamoli ai au ke he mena ia ti to fakamoli ni au ki ai.” Ne fekau e ia a Mose ke tala age ke he fanau Isaraela: “To fakamoli ai au ke he mena ia, ne fakafano mai au ki a mutolu.” (Esoto 3:13, 14, NW) Kua fakakite mai he fakailoaaga nei ko e maeke a Iehova ke eke mo ha mena kua lata ke fakakatoatoa hana finagalo. To fakakite e ia a ia ni ko e Fakakatoatoa he tau maveheaga ke he tau puhala ne nakaila iloa he tau tupuna Isaraela.​—Esoto 6:2, 3.

7, 8. Ko e heigoa e tau fakamoliaga ne ha ha he tau Isaraela ko e Atua ni ko Iehova kua aoga lahi ke tuku atu ha lautolu a ofaofa moli lahi?

⁷ Ne kitia mata he tau Isaraela e matematekelea ne hoko ke he motu Aikupito mo e hana tau tagata ha ko e tau Malaia Hogofulu. (Salamo 78:44-51) Ti kua liga molea ai e tolu miliona ha lautolu, fakalataha mo e tau fifine lalahi mo e tau fanau, ne fafao e tau taoga mo e o kehe mai, he fahi motu Kosena he taha ne po, ko e gahua lahi ni ai kua mua atu e kehe. (Esoto 12:37, 38) He mui mai, ne fakakite e Iehova a ia ni he Tahi Kula “ko e toa” he magaaho ne fakahao e ia hana tau tagata mai he tau kautau malolo a Farao he vevehe ua e tahi ke toka e tau Isaraela ke o mo e he magaaho fakamui he pa ai ke fakatomo aki e tau Aikupito ne fa e tutuli atu. Ko e fua, “kua kitia foki e Isaraela e mana ia ne eke e Iehova ke he tau tagata Aikupito, ti matakutaku ai e motu kia Iehova; ti tua a lautolu kia Iehova.”​—Esoto 14:31; 15:3; Salamo 136:10-15.

⁸ Kua tuga ko e nakaila fai fakamoliaga agaia ke he kakano he higoa he Atua, ne gugu e tau Isaraela he totoko ki a Iehova mo e hana hukui ko Mose he hogeia e tau mena kai mo e vai. Kua fakafano atu ai e Iehova e tau salu, fakato hifo e manai, mo e taute e vai ke tafe mai he maka i Meripa. (Esoto 16:2-5, 12-15, 31; 17:2-7) Ne fakahao mai foki e Iehova e tau Isaraela he keli he tau Amaleka. (Esoto 17:8-13) Kua nakai fakaai e tau Isaraela ke fakatikai e mena ne tala age e Iehova ki a Mose he magaaho fakamui: “Ko Iehova, ko Iehova, ko e Atua fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli; Kua tumau hana fakaalofa to hoko ke he afe he tau hau ; kua fakamagalo foki e ia e mahani hepehepe, mo e holifono, mo e hala.” (Esoto 34:6, 7) Kua moli, ne fakakite moli e Iehova a ia ni ko e mena aoga lahi ma e ha lautolu a ofaofa moli lahi.

9. Ko e ha ne foaki age ai e Iehova ke he tau Isaraela e magaaho ke fakailoa ha lautolu a tukuleleaga ke fekafekau ki a ia, mo e tali atu fefe a lautolu?

⁹ Pete ni kua ha ha ia Iehova e tonu ke pule ke he tau Isaraela kakano ha ko ia ne laveaki mai a lautolu i Aikupito, ko ia, ko e Atua totonu mo e fakaalofa hofihofi noa, ne age ki a lautolu e magaaho ke fakakite ne lautolu ni ha lautolu a manako ke fekafekau ki a ia. (Teutaronome 7:7, 8; 30:15-20) Ne fakatoka foki e ia e tau tutuaga ma e maveheaga he vahaloto hana mo e tau Isaraela. (Esoto 19:3-8; 20:1–​23:33) He magaaho ne talahau e Mose e tau tutuaga nei, ne tukuogo e tau Isaraela: “Ko e tau mena oti kua talahau mai e Iehova, to eke e mautolu, mo e fanogonogo a mautolu ki ai.” (Esoto 24:3-7) Mai he tokanoaaga ia lautolu ke fifili, kua taute a lautolu ko e motu tukulele ke he Iki Pule Katoatoa ko Iehova.

Takitaki he Fakaaueaga ke Tukulele

10. Kua lata ha tautolu a tukuleleaga ki a Iehova ke fakave ke he heigoa?

¹⁰ Ko e Tufuga, ko Iehova, kua lata lahi tumau ni mo e ha tautolu a ofaofa moli lahi mai he solu katoa. (Malaki 3:6; Mataio 22:37; Fakakiteaga 4:11) Ka e pete ni, kua nakai lata ha tautolu a tukuleleaga ke fakave ke he mena nakai lata, mai he tau logonaaga galo vave, po ke he fakafiu e taha ki ai​—mo e tau mamatua foki. Kua lata ke fakave ke he kupu lotomatala tonu he kupu moli hagaao ki a Iehova mo e fakaaueaga ke he tau mena ne taute e Iehova ma tautolu. (Roma 10:2; Kolose 1:9, 10; 1 Timoteo 2:4) Ke tuga ni he foaki atu e Iehova ke he tau Isaraela e magaaho ke fakailoa mai noa ne lautolu ni ha lautolu a tukuleleaga, ti kua foaki mai ai e ia e magaaho ke fakailoa mai noa ne tautolu ni a tautolu mo e taute e tukuleleaga ia ke kitia he tau tagata.​—1 Peteru 3:21.

11. Ke he ha tautolu a fakaakoaga Tohi Tapu ko e heigoa ne fakakite mai hagaao ki a Iehova?

¹¹ Mai he fakaako e Tohi Tapu, kua maeke a tautolu ke iloa ko e faga peresona fefe e Atua. Kua lagomatai he hana Kupu a tautolu ke maama hana tau mahani tuga ne atagia mai he tau mena tufugatia. (Salamo 19:1-4) Kua maeke ia tautolu ke kitia mai he hana Kupu, nakai ko e Tolu Taha galo a ia ne kua nakai maeke ke maama. He tau felakutaki nakai kaumahala a ia mo e nakai fakatikai ai hana pule faka-Atua. (Esoto 15:11; 1 Korinito 8:5, 6; Fakakiteaga 11:17, 18) Kakano he fakamoli e ia hana tau maveheaga, kua fakamanatu mai ki a tautolu e kakano he higoa fulufuluola hana, ko Iehova. Ko ia ko e Fioia Finagalo Homo Ue Atu. (Kenese 2:4, NW, matahui tala; Salamo 83:18; Isaia 46:9-11) He fakaako e Tohi Tapu, kua maeke ai a tautolu ke maama maaliali ko e mahani fakamoli mo e mitaki lahi a ia ke tua ki ai.​—Teutaronome 7:9; Salamo 19:7, 9; 111:7.

12. (a) Futiaki he heigoa a tautolu ki a Iehova? (e) Omoi fefe he tau mena tutupu moli he tau momoui ne fakamau i loto he Tohi Tapu, e taha ke manako ke fekafekau ki a Iehova? (i) Fefe hau a logonaaga ke he fekafekauaga ki a Iehova?

¹² Ko e mena mua atu ne futiaki a tautolu ki a Iehova ko e hana aga fakaalofa fakaperesona. Kua fakakite mai he Tohi Tapu ko e fakaalofa, fakamagalo, mo e fakaalofa hofihofi noa lahi a ia ka taute mena mo e tau tagata. Manamanatu la ke he fakamonuinaaga ne taute e ia ki a Iopu he mole he mahani fakamoli a Iopu he taofimau hana e mahani hakohako. Kua pehi lahi he mena ne tupu ki a Iopu ko e “fakaalofa fakalahi mai e Iki mo e hofihofi noa.” (Iakopo 5:11; Iopu 42:12-17) Kia manamanatu la ke he mena ne taute e ­Iehova ki a Tavita he magaaho ne taute e ia e ­mahani faivao mo e kelipopo tagata. E, kua mautali a Iehova ke fakamagalo foki e tau agahala kelea lahi ka fakatata atu e tagata agahala ki a ia mo e “loto malipilipi mo e pehia.” (Salamo 51:3-11, 17) Manamanatu la ke he puhala ne taute e Iehova ki a Saulo mai i Taso, ne eke ai fakamua ko e tagata favale ke he tau tagata he Atua. Kua pehi lahi he tau fakafifitakiaga nei e fakaalofa hofihofi noa mo e fakamakai lahi he Atua ke fakaaoga a lautolu ne tokihala. (1 Korinito 15:9; 1 Timoteo 1:15, 16) Kua logona e Paulo kua maeke a ia ke tuku atu hana moui ke fekafekau ke he Atua fakaalofa nei. (Roma 14:8) Kua tatai pihia nakai e mena ne logona hifo e koe?

13. Ko e heigoa e fakakiteaga lahi mahaki ke he fakaalofa a Iehova ne kua omoi aki a lautolu ne loto hakohako ke tukulele e lautolu ni a lautolu ki a ia?

¹³ Ma e tau Isaraela, ne foaki e Iehova e fakamouiaga mai he pipiaga i Aikupito, mo e kua tauteute e ia e puhala ke fakahao aki a tautolu mai he pipiaga ke he hala mo e mate​—ko e poa lukutoto a Iesu Keriso. (Ioane 3:16) Kua pehe a Paulo: “Kua fakakite mai he Atua hana fakaalofa kia tautolu he matulei a Keriso ke hukui aki a tautolu, ka ko e tau tagata hala agaia a tautolu.” (Roma 5:8) Kua omoi he fakatokaaga fakaalofa nei a lautolu ne loto hakohako ke tukulele ne lautolu ni a lautolu ki a Iehova he puhala atu ia Iesu Keriso. “Ha kua omoomoi a mautolu he fakaalofa a Keriso, kua manatu pehe a mautolu, kaeke kua mate tokotaha ke hukui aki e tau tagata oti kana, ti kua mamate tuai e tau tagata oti kana; Ne matulei foki a ia ke hukui aki e tau tagata oti, kia nakai omaoma a lautolu kua momoui kia lautolu ni, ka ko ia ne matulei, mo e liu tu mai foki ke hukui aki a lautolu.”​—2 Korinito 5:14, 15; Roma 8:35-39.

14. Koenaia ni kia kua lahi e maamaaga ke he tau mena ne taute e Iehova ke omoi aki a tautolu ke tukulele ha tautolu a tau momoui ki a ia? Fakamaama.

¹⁴ Ka e ke fai maamaaga ke he aga fakaperesona a Iehova mo e hana taute mena ke he tau tagata kua eke agaia ni ke nakai lahi foki. Ti kua lata ai ke fakagahua fakatagata e fakaaueaga ki a Iehova. Maeke fefe ke taute e mena ia? He fakaaoga e Kupu he Atua ke he tau momoui ha tautolu ke kitia ni e tautolu ko e gahua moli e tau matapatu fakaakoaga ne toka i ai. (Isaia 48:17) Kua lata ke logona hifo e tautolu ko e fakahao e Iehova a tautolu mai he pelapela he lalolagi mahani kelea i lalo he pule a Satani. (Fakatatai 1 Korinito 6:11.) He taufetului a tautolu ke taute e mena hako, kua ako a tautolu ke falanaki ki a Iehova, mo e logona ai e tautolu ni ko Iehova e Atua moli, “ko e fanogonogo liogi.” (Salamo 62:8; 65:2) Ati nakai leva kua logona e tautolu ko e tata lahi ki a ia mo e kua maeke ke tala age oti ki a ia e tau mena galo he tau loto ha tautolu. Kua tupu ai e logonatiaaga fakaalofa kua mafana ki a Iehova ia tautolu. Kua nakai taumaleku to takitaki he mena nei a tautolu ke tukulele ha tautolu a tau momoui ki a ia.

15. Ko e heigoa ne omoi aki e taha tagata tane, ne tukulele fakamua ke he hana feua, ke fekafekau ki a Iehova?

¹⁵ Kua tokologa ne kua o mai ke iloa e Atua fakaalofa nei, ko Iehova, mo e kua tukulele ha lautolu a tau momoui ke fekafekau ki a ia. Ma e fakatai, manamanatu la ke he tagata feua hila ne fai pisinisi tupu mitaki. Kua ha ha ai e tau magaaho ka kamata a ia ke gahua he magaaho pogipogi ti gahua e aho katoa mo e hoko atu foki ke he po, mo e liu ki kaina he hola lima he pogipogi hake. He mole e okioki ke he kavi ke he taha e tula, kua liu a ia ke he taha gahua foki. “Kua tukulele au ke he haku a gahua,” he talahau e ia. He magaaho ne kamata hana hoana ke fakaako Tohi Tapu, ne fakalataha atu a ia mo ia. Ne pehe a ia: “Ko e tau atua oti kana ne iloa e au ti hoko ke he magaaho ia kua fakatalitali ni ke fekafekau atu ki ai, kua nakai fai mena aoga ne taute ke lagomatai aki a mautolu. Ka ko Iehova ne kamata mua, he fakafano mai hana Tama fuataha ke he lalolagi, ko e poa fakatagata kua mua atu e lahi.” (1 Ioane 4:10, 19) Kua nakai katoa e hogofulu mahina, ne tukulele he tagata tane nei a ia ki a Iehova. He mole e mena ia, ne onoono lahi a ia ke fekafekau ke he Atua moui. Ne kamata a ia ke taute e fekafekauaga mau mo e hiki e nofoaga ke he mena kua lahi mahaki e gahua. Kua eke a ia, tuga e tau aposetolo, ‘ke toka e tau mena oti, ka e mumui atu ki a Iesu.’ (Mataio 19:27) He mole e ua e mahina, kua ui ki a ia mo e hana hoana ke o ke fekafekau he la he Sosaiete Tohi Tapu mo e Pepa Lotu he Kolo Toko he motu ne nonofo a laua, ke lagomatai ai e ia e tau gahua hila. Kua molea ai e 20 tau he gahua he la, he taute e gahua ne loto lahi a ia ki ai​—nakai mana ni ka e ma Iehova.

Taute Hau a Tukuleleaga ke Kitia he Tau Tagata

16. Ko e heigoa falu lakaaga ka taute he taha, he taute e tukuleleaga ki a Iehova?

¹⁶ He mole ai he fai magaaho he fakaako Tohi Tapu, ko e mena tatai ne tau fuata mo e tau fuakau, to hoko ai ni ke mafanatia e loto ki a Iehova mo e fakaaue hifo ma e tau mena ne taute e ia ma lautolu. Kua lata ai ke omoi he mena nei a lautolu ke tuku atu e lautolu ni a lautolu ke he Atua. Kua liga ko koe taha ia lautolu nei. Maeke fefe ia koe ke tukulele a koe ni ki a Iehova? He mole he ako e lotomatala tonu mai he Tohi Tapu, kua lata a koe ke gahua ke fakatauo mo e lotomatala ia mo e fakagahuahua e tua ki a Iehova mo Iesu Keriso. (Ioane 17:3) Kia tokihala mo e fuluhi kehe mai he tau mahani agahala tuai. (Gahua 3:19) Ati eke tuai a koe ke hoko ke he lakaaga he tukuleleaga, he fakailoa atu ke he tau kupu fakamoli lahi he liogi ki a Iehova. To nakai taumaleku to toka hifo he liogi nai ke he loto manamanatu hau e pite ka nakai galo, ha ko e kamataaga haia he fakafetuiaga fou mo Iehova.

17. (a) Ko e ha ai ne fakaaoga he tau motua e tau huhu tauteute tuai ke fakamanatu atu ki a lautolu ne tukulele fou? (e) Ko e heigoa e lakaaga aoga lahi kua lata ke taute he nakai la leva e tukuleleaga e taha, mo e ko e heigoa e kakano?

¹⁷ Ke tuga ni a Mose ne fakamaama ke he tau Isaraela e tau tutuaga kua lata ke huhu atu ke he fakafetuiaga he maveheaga mo Iehova, kua lagomatai foki he tau motua he fakapotopotoaga he Tau Fakamoli a Iehova a lautolu ne nakai la leva he taute e tukuleleaga, ke onoono fakamitaki ke kitia tonu ko e heigoa ne putoia i ai. Fakaaoga e lautolu e tau huhu tauteute tuai ke kitia moli ko e maama katoatoa he tau tagata takitokotaha e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu mo e kua fita he iloa e mena ne putoia ka eke mo Fakamoli a Iehova. Ti kua lata lahi ai mogoia ke taute e fakakiteaga he tukuleleaga ia ke kitia he tau tagata. Ko e aga tuai ni, ke fiafia lahi a ia ne tukulele fou ke tala age ke he falu kua hoko tuai a ia ke he fakafetuiaga monuina nei mo Iehova. (Fakatatai Ieremia 9:24.) Kua taute fakamitaki ai mogoia e mena nei he papatiso ke he vai ko e fakatai he tukuleleaga. He fakatomo ki loto he vai mo e fakatu hake mogoia ko e mena fakatai kua mate a ia ke he puhala fakamua he moui ne manatu ki a ia ni mo e kua fakatu hake ke he puhala fou he moui, ke taute e finagalo he Atua. Nakai ko e fakatapuaga, po ke gahua tapuina tuga e misogi ko e puhala taute mena tapuaki tuai faka-Sinito ne pehe ko e fakamea he vai e tagata.a Ka e kehe, ko e papatiso ko e tukuogo ke he tau tagata hagaao ke he tukuleleaga ne kua fita he taute ke he liogi.

18. Maeke he ha a tautolu ke mauokafua e tau loto ko e nakai taute noa ha tautolu a tukuleleaga?

¹⁸ Ko e magaaho lilifu nei ko e mena ke nakai nimo, kua fakamanatu ke he fekafekau fou he Atua e fakafetuiaga tukulagi ne kua ha ha ia ia mogonei mo Iehova. Kua nakai tuga e tukuleleaga he takitaki vakalele kamikase ne taute ke he hana motu mo e pule atu motu, ko e tukuleleaga nei ki a Iehova to nakai ko e mena noa, ha ko ia e Atua malolo ue atu tukumalagi ne maeke ke fakakatoatoa e tau mena oti kana ne fakatoka e ia ke taute. Ko ia, mo e ko ia tokotaha, kua lata lahi mo e ha tautolu a ofaofa moli lahi he solu katoa.​—Isaia 55:9-11.

19. Ko e heigoa ka fakatutala ki ai e tala ne mui mai?

¹⁹ Ka e pete ni, kua lahi e mena ne putoia he tukuleleaga. Ke fakatai ki ai, to lauia fefe ha tautolu a tau momoui he tau aho takitaha he tukuleleaga? To fakatutala ke he mena nei e tala ne mui mai.

[Tau Matahui Tala]

Manatu Nakai e Koe?

◻ Fa fakaoti kelea ni he ha e tukuleleaga ne taute he lalolagi?

◻ Ko e heigoa ne omoi aki e tau Isaraela ke tukulele e lautolu ni a lautolu ki a Iehova?

◻ Ko e heigoa ne omoi aki a tautolu he vaha nei ke tukulele e tautolu ni a tautolu ki a Iehova?

◻ Tukulele fefe e tautolu ni a tautolu ke he Atua?

◻ Ko e heigoa e kakano he papatiso ke he vai?

[Fakatino he lau 24]

Ko Isaraela i Sinai ne tukulele ne ia ni a ia ki a Iehova