Tau Lakaaga Ne Mua he Galue he Fakamauaga Tuai a Isaraela
“Taki lagatolu ke he tau tau ke kitia ai e tau tane oti ha ia koe ki mua a Iehova hau a Atua ke he mena ke fifili ai e ia; . . . ti aua neke kitia ai taha ki mua a Iehova kua nakai fai mena.”—TEUTARONOME 16:16.
1. Ko e heigoa ke talahau hagaao ke he tau magaaho galue he vaha Tohi Tapu?
KO E heigoa ka manatu e koe ke he galue? Ne mailoga ai e falu he tau galue i tuai ke tafeauhi mo e kelea. Pihia foki ni e falu he tau galue he vaha fou nei. Ka ko e tau galue ne fakatoka mai he Fakatufono he Atua ke he tau Isaraela ne kehe. Ha kua eke ai mo tau magaaho fiafia, kua talahau ai foki ko e “fakapotopotoaga tapu.”—Levitika 23:2.
2. (a) Ko e heigoa kua lata he tau Isaraela tane ke taute lagatolu he tau? (e) Ha ko e kupu ne fakaaoga he Teutaronome 16:16, ko e heigoa e “galue”?
2 Ko e tau tagata tane Isaraela fakamoli—ne fa faihoani he tau magafaoa ha lautolu—ne moua e fiafia hauhau he fenoga ki Ierusalema, ‘ke he mena ke fifili ai e Iehova,’ mo e kua auloa fakalataha mo e foaki fakamokoi a lautolu ke he tolu e galue lalahi. (Teutaronome 16:16) Kua fakamaama mai he tohi Old Testament Word Studies e kupu Heperu ne fakaliliu “galue” he Teutaronome 16:16 ko e magaaho olioli lahi . . . ti ko e falu “magaaho ne fakamanatu ai e fiafia he Atua ke he poa mo e galue.”a
Ko e Uho he Tau Galue Lalahi
3. Ko e heigoa kua manatu ke he tau fakamonuinaaga he tau galue tolu he tau?
3 Ha ko e kaufakalatahaaga gahua fonua ha lautolu, ne falanaki e tau Isaraela ke he monuina he Atua ke he puhala he uha. Ko e tau galue lalahi tolu he Fakatufono faka-Mose ne felauaki mo e fakaputuputu he heleheleaga karite he mataulu he vaha tau tupu, ko e helehele saito he fakahikuaga he vaha tau tupu, mo e laulahi he heleheleaga ke he fakahikuaga he vaha mafana. Ko e tau magaaho anei ma e olioli lahi mo e fakaaue ke he Tumau he fakatokaaga uha mo e Taute he fakatupuola moui he fonua. Ka e lahi atu e mena ne putoia ke he tau galue.—Teutaronome 11:11-14.
4. Ko e heigoa e mena tupu he fakamauaga tuai ne fakamanatu he galue fakamua?
4 Ne taute e galue fakamua ke he mahina fakamua he kalena Tohi Tapu tuai, mai ia Nisani 15 ke he 21, ne kua tatai ke he fakahikuaga ia Mati po ke mataulu ia Aperila ha tautolu. Ne fakahigoa ai ko e Galue he Areto Nakai Fakaea, mo e kua taute ai he mole atu e Paseka he Nisani 14, ne fakahigoa ai foki ko e “galue he paseka.” (Luka 2:41; Levitika 23:5, 6) Kua fakamanatu he galue nei a Isaraela ke he ha lautolu a fakahaoaga mai he matematekelea i Aikupito, ko e tau areto nakai fakaea ne ui ko e “areto he mamahi.” (Teutaronome 16:3) Ne fakamanatu ki a lautolu e feholaaga ha lautolu mai i Aikupito ne kua lahi e mafiti ti kua nakai fai magaaho ai ke fakaea e lakuaga ha lautolu mo e fakatali ke ea. (Esoto 12:34) Ke he galue nai nakai fai areto fakaea ne kitia ai he kaina Isaraela. Ko e ha tagata ne fakamanatu ai, fakalataha mo e tau tagata motu kehe, ne kai e areto fakaea kua fakahala ke he mate.—Esoto 12:19.
5. Ko e heigoa e kotofaaga ne kua mailoga ke he galue ke ua aki, mo e ko hai ka lauia ke he olioli ia?
5 Ko e galue ke ua aki ne taute ai fitu e fahi tapu (49 e aho) he mole e Nisani 16 mo e fakahoko ai ke he aho ke 6 aki he mahina tolu, Sivan, tatai ke he fakahikuaga ia Me ha tautolu. (Levitika 23:15, 16) Ne ui ai ko e Galue he tau Vahatapu (he vaha a Iesu, ne ui foki ko e Penetekoso, kakano ko e “Limagofulu” faka-Heleni), ti teitei hoko ni he magaaho ke huhu atu a Isaraela ke he maveheaga Fakatufono he Mouga ko Sinai. (Esoto 19:1, 2) Ke he galue nei liga kua manatu he tau Isaraela fakamoli e kotofaaga ha lautolu he eke mo motu tapu he Atua. He ko lautolu e tau tagata fifili he Atua ne lata ke omaoma ke he Fakatufono he Atua, tuga e poakiaga ke fakakite e levekiaga mitaki ma lautolu ne matematekelea ke maeke foki ia lautolu ke olioli e galue.—Levitika 23:22; Teutaronome 16:10-12.
6. Ko e heigoa e iloaaga he galue ke tolu aki kua fakamanatu ke he tau tagata he Atua?
6 Ko e galue fakahiku ke tolu aki he tau ne ui ko e Galue he Fakapotopotoaga, po ke Galue he Tau Fale Api. Ne hoko ai ke he mahina fitu, ia Tishri, po ke Ethanim, mai he aho 15 aki ke he 21 aki, ne kua tatai ke he mataulu ia Oketopa ha tautolu. (Levitika 23:34) He magaaho nei, ne nonofo e tau tagata he Atua i fafo he tau kaina ha lautolu po ke ke he tau tuafale ha lautolu he tau fale (api) nakai tumau ha lautolu ne taute mai he tau lakau mo e tau lau he tau akau. Ne fakamanatu he mena nei ki a lautolu e fenoga ha lautolu ke 40 e tau mai i Aikupito ke he Motu he Maveheaga, ne kua ako he motu ke falanaki ke he Atua ma e tau mena kua lata mo lautolu he aho.—Levitika 23:42, 43; Teutaronome 8:15, 16.
7. Aoga fefe ki a tautolu he liu manatu e tau fakamanatuaga he galue ha Isaraela i tuai?
7 Kia liliu la tautolu ke fakamanatu falu galue ne fakamoli mo tau lakaaga ne mua ke he fakamauaga tuai he tau tagata he Atua i tuai. Kua eke e mena nei mo fakamaloloaga ki a tautolu he vaha nei, ha ko tautolu foki ne uiina ke fakalataha auloa tumau he tau fahi tapu takitaha mo e laga tolu he tau ke he tau toloaga mo e tau fonoaga.—Heperu 10:24, 25.
He Vaha he Tau Patuiki Faka-Tavita
8. (a) Ko e heigoa e fakamanatuaga he fakamauaga tuai ne taute ke he vaha he Patuiki ko Solomona? (e) Ko e heigoa e tapunuaga mua ue atu he Galue fakatai he tau Fale Api ka amaamanaki lahi atu a tautolu ki ai?
8 Ko e fakamanatuaga tuai he magaaho he Galue he Tau Fale Api ne taute he vaha he pule monuina he Patuiki ko Solomona, ko e tama tane a Tavita. Ne fakapotopoto e “fakapotopotoaga lahi” mai he tau kalakala oti he Motu he Maveheaga ma e Galue he Tau Fale Api mo e fakaulu e faituga. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 7:8) He mau ai, ne fakatoka he Patuiki ko Solomona e tau tagata ne fakamanatu, mo e “kua fakamonuina atu e lautolu ke he patuiki, ti o ai a lautolu ke he tau fale ie ha lautolu mo e olioli mo e loto fiafia, ha ko e hana fekafekau ko Tavita, mo e hana motu ko Isaraela.” (1 Tau Patuiki 8:66) Ko e lakaaga ne mua he galue moli a ia. He vaha nei, ko e tau fekafekau he Atua kua amanaki lahi ke he tapunu mua ue atu he Galue he Tau Fale Api fakatai he fakaotiaga he Pule Afe Tau he Solomona Ue Atu, ko Iesu Keriso. (Fakakiteaga 20:3, 7-10, 14, 15) He magaaho ia, kua nonofo e tau tagata he tau pokopoko oti he lalolagi, fakalataha mo lautolu ne liu fakatu mai mo lautolu ne hao mai i Amaketo, ka auloa ke he tapuakiaga olioli ha Iehova ko e Atua.—Sakaria 14:16.
9-11. (a) Ko e heigoa ne takitaki atu ke he lakaaga ne mua he galue he vaha he Patuiki ko Hesekia? (e) Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka he tokologa mai he kautu he magafaoa hogofulu he fahi tokelau, mo e ko e heigoa kua fakamanatu ki a tautolu he vaha nei?
9 Ne hokotaki e taha galue kehe lahi he Tohi Tapu he mole e pule he patuiki kelea ko Ahasa, ne pa e ia e faituga mo e fakataki e tiaki taofiaga ke he kautu ha Iutaia. Ko e patuiki mitaki ko Hesekia ne hukui a Ahasa. He tau fakamua he hana a pule, he 25 e tau, ne kamata e Hesekia e fakaholoaga lahi he liuakimaiaga mo e fakafouaga. Ne hafagi fakamafiti e ia e faituga mo e fakatokatoka ai ke taute fakafou. Ti fakafano he patuiki e tau tohi ke he tau Isaraela ne nonofo he magafaoa tokohogofulu favale he kautu Isaraela he fahi tokelau, he uiina a lautolu ke o mai mo e fakamanatu e Paseka mo e Galue he tau Areto Nakai Fakaea. Tokologa ne o mai, pete ni e va he tau matakainaga ha lautolu.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 30:1, 10, 11, 18.
10 Kautu nakai e galue? Kua hokotaki he Tohi Tapu: “Ko e fanau a Isaraela ha ha i Ierusalema ne eke ai e lautolu e galue he tau areto nakai fakaea mo e fiafia lahi ni ke he tau aho ne fitu; ne fakaheke atu foki he tau tagata Levi mo e tau ekepoa kia Iehova ke he taha aho mo e taha aho ke he tau akau fakatagi ke fakaheke atu ai.” (2 Nofoaga he Tau Patuiki 30:21) Ko e fakafifitakiaga mitaki ha ia he tau Isaraela ia ne fakatoka ma e tau tagata he Atua he vaha nei, tokologa ai ne fakauka ke he totoko mo e fenoga ke he hala loa ke he tau fonoaga!
11 Ma e fakatai, manamanatu ke he tolu e Fonoaga he Fahimotu “Mahani Atua Fakamoli” ne hoko ki Polani he 1989. Ke he 166,518 ne fakalataha atu ko e tau matakau lalahi mai he Kautaha Soviete tuai mo e falu motu he Fahi Uta i Europa ne kua pa ai e gahua he Tau Fakamoli a Iehova he magaaho ia. “Ma e falu ne o atu ke he tau fonoaga nei,” he talahau he tohi Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom,b “ko e magaaho fakamua laia ne auloa a lautolu ke he fakapotopotoaga lahi ke molea e 15 po ke 20 mai he tau tagata a Iehova. Ne puke e tau loto ha lautolu he fakaaue he onoono a lautolu ke he tau hogofulu afe he tau male, ne fakalataha mo lautolu ke he liogi, mo e auloa ke he tau leo he lologo fakaheke ki a Iehova.”—Lau tohi 279.
12. Ko e heigoa ne takitaki atu ke he lakaaga ne mua he galue he pule he Patuiki ko Iosia?
12 He mole e mate a Hesekia, ne liliu mokulu atu e tau Iutaia ke he tapuakiaga fakavai i lalo hifo he tau Patuiki ko Manase mo Amona. Ti pule ai e taha patuiki mitaki, ko e fuata ko Iosia, ne gahua fakamalolo he liuaki mai e tapuakiaga mea. He 25 e tau tau, ne poaki e Iosia ke liu fakafou e faituga. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 34:8) Hane fakafou ai, ati moua ai e Fakatufono ne tohi e Mose i loto he faituga. Ne aamotia lahi e Patuiki ko Iosia he mena ne totou e ia mai he Fakatufono he Atua mo e fakatoka ai ke totou ke he tau tagata oti. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 34:14, 30) Ti, hagaao ke he mena ne tohi ai, ne fakatokatoka e ia e fakamanatuaga he Paseka. Ne fakatoka foki he patuiki e fakafifitakiaga mitaki he foaki fakamokoi ke he magaaho ia. Ti ko e fua, ne talahau he Tohi Tapu: “Nakai eke foki e paseka pehena i Isaraela tali mai he vaha he perofeta ko Samuela.”—2 Nofoaga he Tau Patuiki 35:7, 17, 18.
13. Ko e heigoa he tau fakamanatuaga he galue ha Hesekia mo Iosia ne fakamanatu ki a tautolu he vaha nei?
13 Ko e tau fakafouaga ha Hesekia mo Iosia kua tatai ke he liuakimaiaga mua ue atu he tapuaki moli ne hoko ai ke he tau Kerisiano moli tali mai he fakapatuiki a Iesu Keriso he 1914. Ha kua moli ai mua atu ke he tau fakafouaga a Iosia, ko e liuakimaiaga he vaha nei ne fakave ke he mena ne tohi he Kupu he Atua. Ti, fakatatai e vaha a Hesekia mo Iosia, ko e liuakimaiaga he vaha fou nei ne fakamailoga ai he tau toloaga mo e tau fonoaga ne kua fakakite mai e tau fakamaamaaga mitaki lahi he perofeta he Tohi Tapu mo e tau fakagahuaaga tonu he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu. Lafi ke he olioli he tau magaaho fakaako nei kua papatiso ai e tokologa. Tuga e tau Isaraela ne tokihala he vaha a Hesekia mo Iosia, ne liliu kehe a lautolu ne papatiso fou mai he tau gahua kelea he Kerisitenitome mo e laulahi he lalolagi a Satani. He 1997, molea e 375,000 ne papatiso he fakamailoga ha lautolu a tukuleleaga ke he Atua tapu, ko Iehova—ko e avelesi he molea e 1,000 he aho.
Mole e Tupaaga
14. Ko e heigoa ne takitaki atu ke he lakaaga ne mua he galue he 537 F.V.N.?
14 He mole e mate a Iosia, ne liliu atu e motu ke he tapuakiaga fakavai ne kelea muikau. Hokotia ke he 607 F.V.N., ne fakahala e Iehova hana tau tagata he totoko mai e tau kau Papelonia ki Ierusalema. Ne moumou ai e taone mo e faituga i ai, ti kua talue e motu. Ne mui mai ai 70 e tau he fakapaea a Iutaia ki Papelonia. Ti fakamalolo he Atua e tau Iutaia ne toe ne fakatokihala, ne liliu ke he Motu he Maveheaga ke fakatu e tapuaki moli. Ne hohoko atu a lautolu ke he taone malona ko Ierusalema ke he mahina ke fitu aki he tau 537 F.V.N. Ko e mena fakamua ne taute e lautolu ko e taute e fatapoa ke foaki e tau poa ha lautolu ke he tau aho takitaha ne fakatoka he maveheaga he Fakatufono. Kua tupu foki taha fakamanatuaga he fakamauaga tuai he magaaho tonu ia. “Ne eke foki e lautolu e galue he tau fale api, tuga e mena ne tohi.”—Esera 3:1-4.
15. Ko e heigoa e gahua ne fakatoka mai i mua ma lautolu ne toe ne liuaki mai he 537 F.V.N., mo e tatai fefe e tuaga ia ke he 1919?
15 Ne lahi mahaki e gahua kua fakatoka ki mua ha lautolu ne liliu atu—ko e liu ati hake he faituga he Atua mo e tau kaupa a Ierusalema. Ne lahi e totokoaga he tau katofia mahekeheke. He mogo ne ati e faituga, ko e “aho he tau mena ikiiki.” (Sakaria 4:10) Ne tatai e tuaga he tau Kerisiano fakauku fakamoli he 1919. Ko e tau ia ke manatu ai, he fakatoka mai a lautolu he paeaaga fakaagaga ki a Papelonia Lahi, ko e pule he lotu fakavai he lalolagi. Ne tokogahoa ni e afe ia lautolu ti kua fehagai ai mo e lalolagi matahavala. To maeke kia he tau fi he Atua ke taofi e fakalaulahiaga he tapuakiaga moli? Ko e tali ke he huhu ia kua fakamanatu mai e tau fakamanatuaga he tau galue ua ne fakamau mai he tau Tohiaga Tapu Heperu.
16. Ko e heigoa kua aoga ai hagaao ke he galue he 515 F.V.N.?
16 Kua liu talaga ai e faituga he mahina ha Adar he tau 515 F.V.N., lata tonu ni mo e galue he vaha tau tupu ia Nisani. Ne talahau mai he Tohi Tapu: “Mo e eke ai e lautolu e galue he tau areto nakai fakaea mo e fiafia ke he tau aho ne fitu; ha kua fakafiafia e Iehova a lautolu, ne fakamafoki mai foki e ia e loto he patuiki a Asuria kia lautolu ke fakamalolo ai e tau lima ha lautolu ke he gahua he fale he Atua, ko e Atua a Isaraela.”—Esera 6:22.
17, 18. (a) Ko e heigoa e lakaaga ne mua he galue ne hokotia ki ai he 455 F.V.N.? (e) Tatai fefe a tautolu ke he tuaga pihia he vaha nei?
17 Onogofulu e tau he mole, he 455 F.V.N., kua hokotia ai ke he taha lakaaga ne mua. Ko e Galue he Tau Fale Api he tau ia ne fakamailoga e fakakatoatoaaga he liu talaga he tau kaupa a Ierusalema. Kua talahau he Tohi Tapu: “Ko e fakapotopotoaga oti foki ko lautolu ne o mai ai he paeaaga ne eke e lautolu e tau fale api mo e nonofo ai a lautolu ke he tau fale api, ha ko e mena tali mai he vaha ia Iosua ko e tama a Nuno ke hoko mai ke he aho ia nakai eke pihia he fanau a Isaraela. Ti lahi mahaki ai e fiafia.”—Nehemia 8:17.
18 Ko e liuakimaiaga mitaki ha ia he tapuakiaga moli he Atua he fehagai mo e totokoaga mamahi! Tatai e tuaga mo e vaha nei. Pete ni e tau favaleaga mo e totokoaga loga, ko e gahua mua ue atu he fakamatala e tala mitaki he Kautu he Atua kua hoko ke he tau kalakala oti he lalolagi, mo e tau fekau he fakafiliaga he Atua kua logona mamao mo e laulahi. (Mataio 24:14) Ko e fakatokaaga fakahiku ia lautolu ne fakauku ne toe he 144,000 kua teitei oti tuai. Molea e lima miliona he ha lautolu a tau “mamoe kehe” ko e tau hoa ne kua fakapotopoto mai he tau motu ke he “taha ai e fuifui mamoe” mo lautolu ne fakauku ne toe. (Ioane 10:16; Fakakiteaga 7:3, 9, 10) Ko e fakamoliaga homo ha a ia he ata fakaperofeta he Galue he Tau Fale Api! Mo e gahua mua ue atu nei he fakapotopoto to fakatumau ai ke he lalolagi fou ka liliu fakatu mai e tau piliona ke uiina ke fakalataha ke he fakamanatuaga ke he Galue he Tau Fale Api fakatai.—Sakaria 14:16-19.
He Senetenari Fakamua V.N.
19. Ko e ha ne mua ue atu e Galue he tau Fale Api he 32 V.N?
19 Mai he tau fakamanatuaga he galue mua ue atu ne fakamau he Tohi Tapu ne nakai fakauaua kua fano ki ai e Tama he Atua, ko Iesu Keriso. Ma e fakatai, manamanatu ke he fakalataha atu ha Iesu ke he Galue he Tau Fale Api (po ke, tau Faituga Uta Fano) he tau 32 V.N. Ne fakaaoga e ia e magaaho ia ke fakaako e tau kupu moli aoga mo e fatiaki mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ke lagomatai aki e fakaakoaga hana. (Ioane 7:2, 14, 37-39) Ko e kitiaaga tumau he galue nei ko e mahani he tugi fa e lamepa lalahi i loto he lotopa he faituga. Ne lafi e mena nei ke he olioli he tau gahua he galue ne fakatumau ke hoko ke he po. Kitia ai, ne haga a Iesu ke he tau moli lalahi nei he mogo ne pehe a ia: “Ko au nai ko e maama he lalolagi; ko ia ke mui mai kia au, nakai fano a ia ke he pouli, ka e moua e ia e maama he moui.”—Ioane 8:12.
20. Ko e ha ne kehe lahi e Paseka he 33 V.N.?
20 Ti hoko ke he Paseka mo e Galue he tau Areto Nakai Fakaea he 33 V.N. kua kehe lahi. He Aho Paseka ia, ne fakahala a Iesu he hana tau fi mo e eke ai mo Mamoe he Paseka fakatai, ne mate ke uta kehe e “hala he lalolagi.” (Ioane 1:29; 1 Korinito 5:7) Tolu e aho he mole, he Nisani 16, ne fakaliu tu mai he Atua a Iesu ke he tino agaga nakai maeke ke mate. Ne tatai e mena nei mo e foaki he tau fua uluaki he heleheleaga karite tuga he tohi he Fakatufono. Ti, kua eke ai e Iki ko Iesu Keriso ne fakaliu tu mai “mo fua uluaki kia lautolu kua momohe.”—1 Korinito 15:20.
21. Ko e heigoa ne tupu he Penetekoso he 33 V.N.?
21 Ko e galue kehe lahi moli he Penetekoso he 33 V.N. He aho nei tokologa e tau Iutaia mo e tau tagata liliuina ne fakapotopoto ki Ierusalema, fakalataha ke teitei 120 he tau tutaki a Iesu. He fa e taute e galue, ne liligi hifo e Iesu Keriso e agaga tapu he Atua ke he 120. (Gahua 1:15; 2:1-4, 33) Ne kua fakauku ai a lautolu mo e eke mo motu fifili fou he Atua mai he maveheaga fou ne hulalo e Iesu Keriso. Ke he galue ia ne foaki he ekepoa Iutaia ne mua ke he Atua ua e areto fakaea ne taute mai he tau fua uluaki he heleheleaga saito. (Levitika 23:15-17) Ko e tau areto fakaea nei ne ata mai e 144,000, ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa ne ‘fakafua e Iesu ma e Atua’ ke fekafekau ko e “tau patuiki, mo e tau ekepoa . . . mo tau patuiki ke he lalolagi.” (Fakakiteaga 5:9, 10; 14:1, 3) Ko e moli ko lautolu nei ka pule ke he lagi mai he tau la ua he tau tagata agahala, ko e tau Iutaia mo e tau Tagata Motu Kehe, kua liga foki fakatai ke he tau areto ua ne fakaea.
22. (a) Ko e ha ne nakai fakamanatu he tau Kerisiano e tau galue he maveheaga he Fakatufono? (e) Ko e heigoa ka manamanatu a tautolu ke he vala tala ka hau?
22 He gahua ai e maveheaga fou he Penetekoso 33 V.N., ne kakano kua nakai aoga e maveheaga he Fakatufono tuai ke he fofoga he Atua. (2 Korinito 3:14; Heperu 9:15; 10:16) Nakai kakano e mena ia kua nakai fai fakatufono e tau Kerisiano fakauku. Kua ha ha ai a lautolu ke he fakatufono faka-Atua ne fakaako e Iesu Keriso mo e tohia ke he tau loto ha lautolu. (Kalatia 6:2) Ko e mena ia, ko e tau galue tolu he tau, ko e vala he maveheaga he Fakatufono tuai, ne nakai fakamanatu he tau Kerisiano. (Kolose 2:16, 17) Ke he mena ia, kua ako e tautolu lahi mai he aga he tau fekafekau Kerisiano fakamua he Atua ke he tau galue ha lautolu mo e tau feleveiaaga ma e tapuakiaga. He vala tala ha tautolu ka mui mai, to manamanatu a tautolu ke he tau fakafifitakiaga ka nakai fakauaua ke omoomoi a tautolu oti ke fakaaue he lata ke fakatumau ke fakalataha ke he tau fakalatahaaga Kerisiano.
[Tau Matahui Tala]
a Kikite foki e Insight on the Scriptures, ne lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Volume 1, lau 820, vala 1, paratafa 1 mo e 3, i lalo hifo he “Galue.”
b Lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Tau Huhu Fakamanatu
◻ Ko e heigoa e aoga he tau galue tolu lalahi ha Isaraela?
◻ Ko e heigoa ne fakakite he tau galue he vaha a Hesekia mo Iosia?
◻ Ko e heigoa ne fakamanatu he lakaaga ne mua he 455 F.V.N., mo e ko e ha kua fakamalolo ai ki a tautolu?
◻ Ko e ha kua mua atu e aoga hagaao ke he Paseka mo e Penetekoso he 33 V.N.?
[Puha he lau 12]
Ko e Fakaakoaga Galue Ma Tautolu he Vaha Nei
Ko lautolu oti ka aoga tumau mai he poa fakafeilo hala ha Iesu kua lata ke momoui lagotatai mo e mena ne ata mai he Galue he tau Areto Nakai Fakaea. Ko e galue fakatai nei ko e fakamanatuaga olioli he tau Kerisiano fakauku ha ko e fakahaoaga mai he lalolagi kelea mo e fakatokanoaaga ha lautolu mai he fakahalaaga he hala ne puhala mai he lukutoto ha Iesu. (Kalatia 1:4; Kolose 1:13, 14) Ko e galue moli ne katoa ai ke fitu e aho—ko e numera ne fakaaoga he Tohi Tapu ke fakamailoga aki e katoatoaaga fakaagaga. Kua katoa ai e galue fakatai he fakatali katoa he fakapotopotoaga Kerisiano fakauku he lalolagi mo e ne fakamanatu ai ke he “loto mitaki mo e fakamoli.” Kua kakano ai ke fakatumau ke mataala ke he fakaea fakatai. Ko e fakaea ne fakaaoga he Tohi Tapu kua fakaata aki e tau fakaakoaga kelea, fakatupua, mo e kelea. Ko e tau tagata tapuaki moli ha Iehova kua lata ke fakakite e vihiatia he fakaea pihia, nakai fakaata ai ke fakakelea ha lautolu a tau momoui mo e nakai fakaata ke fakailaila e mea he fakapotopotoaga Kerisiano.—1 Korinito 5:6-8; Mataio 16:6, 12.
[Fakatino he lau 21]
Ko e fuhi he heleheleaga karite fou ne foaki he tau tau takitaha he Nisani 16, ko e aho ne fakaliu tu mai a Iesu
[Fakatino he lau 22]
Kua liga haga a Iesu ke he tau lamepa he galue he magaaho ne ui e ia a ia ko e “maama he lalolagi”