Kumikumi ma e Tohi Fakaaoga he Feleveiaaga he Moui mo e Fekafekauaga
Aperila 2-8
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | MATAIO 26
“Paseka mo e Fakamanatuaga—Tatai mo e Kehekehe”
(Mataio 26:17-20) Ko e aho fakamua he tau areto nakai fakaea, kua o mai ai e tau tutaki kia Iesu, kua pehe mai kia ia, Po ke mena fe kua finagalo a koe ki ai ke taute ai e mautolu ke taumafa ai e koe e paseka? 18 Ti pehe atu a ia, Kia o atu a ke he māga ke he taha tagata, mo e tala age kia ia, Kua poaki mai e akoako, kua tata tuai haku a vaha; to eke e mautolu e paseka mo e tau tutaki haku ke he fale hāu. 19 Ti eke he tau tutaki tuga ne tala age e Iesu kia lautolu; kua taute ai foki e paseka. 20 Kua hoko ke he afiafi, ti takoto ai a ia ke taumafa fakalataha mo e tokohogofulu ma ua.
nwtsty media
Ko e Kaiaga Paseka
Ko e tau mena kai aoga lahi he Paseka: punua mamoe kua fakapaku (nakai fai huimotua he manu ka papaki) (1); areto nakai fakaea (2); mo e tau lakau kona (3). (Eso 12:5, 8; Nu 9:11) Ko e tau lakau kona, he hagaao ki ai e Mishnah ne liga ko e letisi, chicory, pepperwort, endive, po ke dandelion, kua fakamanatu ke he tau tagata Isaraela e tupaaga mamahi lahi ha lautolu i Aikupito. Fakaaoga e Iesu e areto nakai fakaea ko e fakamailoga ke he tino mitaki katoatoa haana. (Mat 26:26) Fakahigoa he aposetolo ko Paulo a Iesu “ko e paseka haia ha tautolu.” (1Ko 5:7) He senetenari fakamua, ko e uaina (4) ne fakaaoga foki he kaiaga Paseka. Fakaaoga e Iesu e uaina ke fakamailoga aki e toto haana, nukua fakamaligi ke eke mo poa.—Mat 26:27, 28.
(Mataio 26:26) Ha ne kai mena a lautolu, ti toto ai e Iesu e areto, mo e fakaaue, ti tofitofi, mo e age ke he tau tutaki, kua pehe age, Kia toto a mo e kai; ko e haku a tino a enei.
nwtsty vala fakaako ia Mat 26:26
ko e: He kupu Heleni nei e·stinʹ ne moua e manatu “fakamaama; fakamailoga; hagaao ki ai; hukui.” Ko e kakano nei kua mooli ke he tau aposetolo, ha ko e magaaho ia ko e tino mitaki katoatoa ha Iesu kua ha ha i mua ha lautolu ti pihia mo e areto nakai fakaea ne amanaki a lautolu ke kai. Ko e mena ia, nakai ko e tino mooli ha Iesu e areto. Uho ke mailoga ko e kupu Heleni ia foki kua fakaaoga ia Mat 12:7, ti loga e tau liliuaga he Tohi Tapu kua fakaaoga e kupu “kakano.”
(Mataio 26:27, 28) Kua toto foki e ia e kapiniu, mo e fakaaue; ti age ai e ia kia lautolu, kua pehe age, Kia inu ai a a mutolu oti kana; 28 Ha ko e haku a toto a enei, ko e toto he maveheaga fou, kua fakamaligi mo e tau tagata tokologa ke fakamagalo aki e tau hala.
nwtsty vala fakaako ia Mat 26:28
toto he maveheaga: Ko e maveheaga foou he vahāloto a Iehova mo e tau Kerisiano ne fakauku, kua gahuahua ai ha ko e poa ha Iesu. (He 8:10) Fakaaoga e Iesu e talahauaga taha ia ne fakaaoga he eke a Mose mo hulalo mo e he fakatū e maveheaga he Fakatufono mo Isaraela he Mouga ko Sinai. (Eso 24:8; He 9:19-21) Tuga ne fakamau he toto he tau povi mo e tau koti e maveheaga he Fakatufono ke he vahāloto he Atua mo e motu ha Isaraela, fakamooli he toto ha Iesu e maveheaga foou ka taute e Iehova mo Isaraela fakaagaaga. Ne fakagahua e maveheaga ia he Penetekoso 33 V.N.—He 9:14, 15.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Mataio 26:17) Ko e aho fakamua he tau areto nakai fakaea, kua o mai ai e tau tutaki kia Iesu, kua pehe mai kia ia, Po ke mena fe kua finagalo a koe ki ai ke taute ai e mautolu ke taumafa ai e koe e paseka?
nwtsty vala fakaako ia Mat 26:17
aho fakamua he tau areto nakai fakaea: Ko e Galue he Tau Areto Nakai Fakaea ne kamata he Nisana 15, ko e aho he mole e Paseka (Nisana 14), ti katoa ai ke fitu e aho. (Kikite Apenetiki B15.) He vahā ha Iesu, kua tata lahi e matutakiaga he Paseka ke he galue nei ne valu e aho he katoa ne putoia foki e Nisana 14, hagaao he falu mogo ki ai ko e “galue he tau areto nakai fakaea.” (Luk 22:1) He tala nei, ko e talahauaga “aho fakamua he” kua maeke foki ke kakano “Aho ia to hoko.” (Fakatatai Ioa 1:15, 30, ko e kupu Heleni ma e “mua” [proʹtos] kua kakano “to hoko” ne tatai mo e talahauaga “ne mua tuai [proʹtos] a ia kia au.”) Ti ko e vagahau Heleni fakamua, pihia mo e aga fakamotu Iutaia kua fakaatā e hūhū he tau tutaki ne hūhū ki a Iesu he Nisana 13. He aho he Nisana 13, tauteute he tau tutaki e Paseka ne fakamanatu he mogo fakamui he mole e “mogoho afiafi” ke he kamataaga he Nisana 14.—Mar 14:16, 17.
(Mataio 26:39) Kua ue atu fakatote a ia ki mua, ti fakaveli fakafohifo ai a ia mo e liogi, kua pehe atu, Hoku Matua na e, kaeke kua maeke, kia uta kehe e kapiniu nai ia au; ka e aua neke eke hoku loto, ka ko e hau a finagalo.
nwtsty vala fakaako ia Mat 26:39
kia uta kehe e kapiniu nai: He Tohi Tapu, ko e “kapiniu” kua fa fakaaoga ke he puhala fakatai hagaao ke he finagalo he Atua, po ke “vala kua kotofa,” ma e tagata. (Kikite vala fakaako ia Mat 20:22.) Liga tupetupe lahi e logonaaga ha Iesu ke he ekefakakelea he mate haana ka totoku kelea mo e fakafualoto ke he Atua, ati omoomoi a ia ke liogi ke utakehe e “kapiniu” nai mai ia ia.
Totouaga he Tohi Tapu
(Mataio 26:1-19) Kua fakahiku e Iesu e tau kupu oti ia, ti tala age ai a ia ke he hana tau tutaki, 2 Kua iloa e mutolu ka mole ua e aho, ti eke ai e paseka, kua tuku atu foki e Tama he tagata kia fakasatauro. 3 Ko e vaha ia kua fakapotopoto ai e tau ekepoa ne mua, mo e tau tohikupu, mo e tau patu he motu ke he fale he ekepoa ne mua, ko Kaiafa hana higoa; 4 Kua pulega a lautolu ke he taha fakavai ke maeke ai he tapaki mo e kelipopo a Iesu. 5 Ka kua pehe a lautolu, Aua ia, mo e galue, neke fakalagalaga ai e tau tagata. 6 Ha i Petania a Iesu ke he fale a Simona e lepela, 7 Ti hau ai kia ia e fifine mo e lupo alapasa ha i ai e lolo manogi fakafua uka, ti liligi ai e ia ke he hana fufuga ha ne takoto a ia ke taumafa ai. 8 Kua kitia he hana tau tutaki, ti hukia ai ha lautolu a tau loto, kua pehe age a lautolu, Kua moumou he ha e mena na? 9 Ha ko e mena ane fakafua e lolo manogi na, po kua loga e tupe ke moua ai ke age ke he tau nonofogati. 10 Ka kua fioia e Iesu, ti pehe age a ia kia lautolu, Kua fakalavelave mo ha e mutolu e fifine? ha ko e mena mitaki ne eke e ia kia au nai. 11 Ha kua nonofo mau ia mutolu e tau nonofogati; ka ko au nakai nofo mau au ia mutolu. 12 Ha kua liligi e ia e lolo manogi nai ke he haku a tino, kua eke ai e ia mo fakatakaiaga he haku a tanuaga. 13 Ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu, ko e tau mena oti he lalolagi ke fakamatala atu ki ai e tala mitaki nai, to talahaua ai foki e mena nai kua eke e ia ke eke mo fakamanatuaga kia ia. 14 Ti fano ai e taha he tokohogofulu ma ua ne higoa ko Iuta Isakariota, ke he tau ekepoa ne mua. 15 Kua pehe age ki ai, Ko heigoa e mena ke ta mai e mutolu māku, ka e afo e au a ia kia mutolu? ati fafati ai e lautolu kia ia e tau tupe ne tolugofulu; 16 Tali mai foki he aho ia, kua kolo e ia ke moua taha magaaho ke maeke vave ai ke afo a ia. 17 Ko e aho fakamua he tau areto nakai fakaea, kua o mai ai e tau tutaki kia Iesu, kua pehe mai kia ia, Po ke mena fe kua finagalo a koe ki ai ke taute ai e mautolu ke taumafa ai e koe e paseka? 18 Ti pehe atu a ia, Kia o atu a ke he māga ke he taha tagata, mo e tala age kia ia, Kua poaki mai e akoako, kua tata tuai haku a vaha; to eke e mautolu e paseka mo e tau tutaki haku ke he fale hāu. 19 Ti eke he tau tutaki tuga ne tala age e Iesu kia lautolu; kua taute ai foki e paseka.
Aperila 9-15
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | MATAIO 27-28
“O Atu ke Taute Tutaki—Ko e Ha, I Fe, mo e Puhala Fe?”
(Mataio 28:18) Ti fina age a Iesu, kua vagahau kia lautolu, kua pehe age, Kua tuku mai kia au e pule oti kana ke he lagi mo e lalolagi.
‘Kia O Atu mo e Taute Tutaki’
4 Kua pule a Iesu ke he hana fakapotopotoaga, ti tali mai he 1914 ne pule a ia ke he Kautu fou he Atua ne kua fakatu. (Kolose 1:13; Fakakiteaga 11:15) Ko ia ko e agelu ne mua ti ko ia kua poaki e kautau he lagi ne totou teau miliona e tau agelu. (1 Tesalonia 4:16; 1 Peteru 3:22; Fakakiteaga 19:14-16) Kua foaki age he Matua hana e pule ke fakaotioti e “tau iki ne mua oti kana, mo lautolu gotoa ne pule, mo lautolu kua malolo” ne totoko e tau matapatu fakaakoaga tututonu. (1 Korinito 15:24-26; Efeso 1:20-23) Ko e pule a Iesu kua nakai fakamahao ni ki a lautolu ne momoui. Ko ia foki e “fakafili ke he tau tagata momoui mo e tau tagata mamate” mo e ha ha ai e malolo ne age he Atua ke fakaliu tutu mai a lautolu kua momohe ke he mate. (Gahua 10:42; Ioane 5:26-28) Moli ai ko e poaki ne tuku mai he Taha ne toka ai e pule lahi mahaki pihia kua lata ke onoono ki ai kua aoga mua ue atu. Ko e mena ia, kia fakalilifu mo e omaoma fakamakai e tautolu e poaki ha Keriso ke ‘o atu mo e taute tutaki.’
(Mataio 28:19) Hanei, kia o atu a a mutolu ke eke e tau motu oti kana mo tutaki, ti papatiso atu a lautolu ke he higoa he Matua, mo e Tama, mo e Agaga Tapu;
nwtsty tau vala fakaako ia Mat 28:19
eke . . . mo tutaki: Ko e vepi Heleni ma·the·teuʹo kua kakano foki “fakaako” mo e foliaga ke moua e tau tagata fakaako po ke tau tutaki. (Fakatatai e fakaaogaaga ia Mat 13:52, ne kakano “kua fakaako.”) Ko e tau vepi “papatiso” mo e “fakaako atu” kua fakakite e mena ne putoia he poakiaga ke “eke . . . mo tutaki.”
tau motu oti kana: Ko e kakano he fakaliliuaga ne totou “tau motu oti kana,” ka kua hagaao e talahauaga nei ke he tau tagata takitokotaha mai he tau motu oti kana, ha ko e kupu Heleni “lautolu” he talahauaga papatiso atu a lautolu kua hagaao ke he tau tagata, nakai ke he “tau motu,” tuga he faka-Heleni. Ko e poaki nei ke hokotia ke he “[“tau tagata he,” NW] tau motu oti kana” kua foou. Fakamua ato hoko e fekafekauaga ha Iesu, fakakite he tau Tohiaga Tapu ko e tau Tagata Motu Kehe kua fakaatā ki Isaraela ka o mai a lautolu ke fekafekau ki a Iehova. (1Pa 8:41-43) Ti ko e poaki nei, kua tala age a Iesu ke he tau tutaki haana ke fakalaulahi atu e gahua fakamatala ke he tau tagata oti nakai ni ke he tau Iutaia, he fakamaama e lahi he gahua Kerisiano ke taute tutaki ke he lalolagi katoa.—Mat 10:1, 5-7; Fki 7:9; kikite vala fakaako ia Mat 24:14.
(Mataio 28:20) Ti fakaako atu a mutolu kia lautolu kia omaoma ke he tau mena oti ne tala atu e au kia mutolu; kitiala, to fakalataha au mo mutolu ke he tau aho oti, ato hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi.
nwtsty vala fakaako ia Mat 28:20
fakaako atu . . . kia lautolu: Ko e kupu Heleni “ke fakaako” kua putoia e fakatonu, fakamaama, fakakite he fakakakano, mo e talahau e fakamooliaga. (Kikite tau vala fakaako ia Mat 3:1; 4:23.) He fakaako atu e falu ke omaoma ke he tau mena oti ne poaki e Iesu ko e matagahua matutaki tumau, ne putoia e fakaako atu ke he tau mena ne tala age e ia, fakagahua e tau fakaakoaga haana, mo e mumui ke he fakafifitakiaga haana.—Ioa 13:17; Efe 4:21; 1Pe 2:21.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Mataio 27:51) Kitiala, kua hēhēua e [“ie,” NW] puipui he faituga, kua kamata hifo i luga, ati hoko ke he kelekele; kua lulululu foki e fonua, kua maihiihi foki e tau maka.
nwtsty tau vala fakaako ia Mat 27:51
ie puipui: Ko e ie fulufuluola nei kua vevehe e Mena Tapu Ue Atu mai he Mena Tapu he faituga. Fakakite he aga fakamotu Iutaia ko e ie puipui mamafa nei ne 18 e mita he loa, 9 e mita he laulahi, mo e 7.4 e senetimita he matolu. He hēhēua e ie puipui, nakai ni fakakite e Iehova e ita ki a lautolu ne tamate e Tama haana ka e fakamailoga foki kua maeke mogonei ke huhū atu ke he lagi.—He 10:19, 20; kikite Glossary.
faituga: Ko e kupu Heleni na·osʹ kua hagaao ke he lotouho he fakatokaaga he Mena Tapu mo e Mena Tapu Ue Atu.
(Mataio 28:7) Ati o a fakaave, ke tala age e mua ke he hana tau tutaki, kua matike tuai a ia ia lautolu kua mamate; kitiala, to mua atu a ia kia mutolu ki Kalilaia; to kitia ai e mutolu a ia ke he mena ia, kitiala, kua tala atu e au kia mua.
nwtsty vala fakaako ia Mat 28:7
tala age . . . ke he hana tau tutaki, kua matike tuai a ia: Ko e tau fifine nei ne nakai ni ko e tau tutaki fakamua ne fakailoa ki ai hagaao ke he liu tu mai ha Iesu ka kua poaki ki ai ke tala age ke he falu tutaki. (Mat 28:2, 5, 7) Hagaao ke he aga fakamotu he tau Iutaia ne nakai mai he Tohi Tapu, ko e fakamooliaga he fifine kua nakai fakaatā ke he hopoaga. Kehe ai, fakalilifu he agelu ha Iehova e tau fifine he tuku age e kotofaaga fiafia nei ki ai.
Totouaga he Tohi Tapu
(Mataio 27:38-54) Kua fakasatauro foki e lautolu fakalataha mo ia e na tagata fofo mena, ko e taha he fahi matau, mo e taha he fahi hema. 39 Kua vagahau kelea kia ia a lautolu ne o age, mo e luelue ha lautolu a tau ulu; 40 Kua pehe age, Ko koe na, ne ulu e faituga, mo e eke foki ke he tolu e aho, ati fakamoui a e koe a koe. Kaeke ko e Tama he Atua a koe, ati hifo mai a he satauro. 41 Ti pihia foki e tau ekepoa ne mua, mo e tau tohikupu, mo e tau patu, ne fefeua kia ia kua pehe atu, 42 Ne fakamomoui e ia e fala tagata, ka e nakai maeke ia ia ke fakamoui a ia. Kaeke ko e patuiki a Isaraela a ia, ati hifo mai a he satauro mogoho nai, ti talia ai e tautolu a ia. 43 Ne tua a ia ke he Atua, kia laveaki mai a e ia a ia mogoho nai, kaeke ke finagalo mai a ia kia ia; ha kua pehe mai a ia, Ko au ko e Tama he Atua. 44 Ti pihia foki e na tagata fofo mena ne fakasatauro mo ia, ne vagahau kelea a laua kia ia. 45 Kua kamata mai he magaaho ono, ne pouli oti ai e motu, kua hoko ni ke he magaaho hiva. 46 Kua tata ke he magaaho hiva ti ui ai a Iesu mo e leo lahi, kua pehe atu, Eli, Eli, lama sapatani? ko e hana kakano hanai, Hoku Atua na e, hoku Atua na e, ko heigoa e mena kua tiaki mai ai e koe au? 47 Kua logona ai he falu ia lautolu ne tutu mai, ti pehe age ai a lautolu, Kua ui atu a ia kia Elia. 48 Ati poi ai agataha e taha ia lautolu, kua toto e omomi ti fuifui ke he vineta, mo e tuku ke he kaho, ti fakainu aki a ia; 49 Ka e pehe ni falu, Tokai a, ato kitia e tautolu po ke hau nakai a Elia ke fakamoui a ia. 50 Kua liu foki ui a Iesu mo e leo lahi, ti tuku atu ai e ia hana agaga. 51 Kitiala, kua hēhēua e ia puipui he faituga, kua kamata hifo i luga, ati hoko ke he kelekele; kua lulululu foki e fonua, kua maihiihi foki e tau maka. 52 Kua tokanoa foki e tau tukuaga, ti tutu mai ai e tau tagata tapu tokologa ne momohe; 53 Kua mole atu foki hana tu mai, ti o mai ai a lautolu he tau tukuaga, kua o atu a lautolu ke he māga tapu, kua kitia he tau tagata tokologa a lautolu. 54 Ko e takitaki he tokoteau, mo lautolu ne leoleo a Iesu fakalataha mo ia, kua kitia e lautolu e mafuike, mo e tau mena ne eke, ti matakutaku lahi a lautolu, kua pehe age, Ko e moli, ko e Tama ni he Atua hanā.
Aperila 16-22
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | MAREKO 1-2
“Kua Fakamagalo Tuai Hau a Tau Hala”
(Mareko 2:3-5) Ti o mai a lautolu kia ia kua ta mai e lautolu e tagata pareluti, kua tauloto he tokofa. 4 Kua nakai maeke foki ke fakatata atu a lautolu kia ia, ha ko e moto tagata ti vevete e lautolu e ufiufi he fale ne nofo ai a ia, kua āu kehe ai, ti tuku hifo e lautolu e mohega ne takoto ai e pareluti. 5 Kua fioia e Iesu ha lautolu a tua, ti pehe age a ia ke he pareluti, Haku tama na e, kua fakamagalo tuai hau a tau hala.
jy lau 67 para. 3-5
“Kua Fakamagalo Tuai Hau a Tau Hala”
He fakaako atu a Iesu he poko ne puke he moto tagata, tokofā e tagata taane ne tamai e tagata pareluti he mohega. Manako a lautolu ke fakamaulu e Iesu e kapitiga ha lautolu. Ha ko e moto tagata, kua nakai maeke a lautolu ke “fakatata atu a [ia]” ki a Iesu. (Mareko 2:4) Fakamomoko mooli e mena ia. Toli hake a lautolu ke he tuafale ti vevete ai. Ti tuku hifo e lautolu e mohega ne takoto ai e tagata pareluti ki loto he fale.
Ita nakai a Iesu ha kua fakatauhele? Nakai! Nava lahi a ia ke he tua ha lautolu ati tala age ai ke he tagata pareluti: “Kua fakamagalo tuai hau a tau hala.” (Mataio 9:2) Ka e maeke mooli kia a Iesu ke fakamagalo e tau agahala? Nakai fiafia e tau tohikupu mo e tau Farasaio ke he mena nei he fakakakano: “Ko e ha ne vagahau kelea ai pihia e tagata nai ke he Atua? Kua maeke ia hai ke fakamagalo e tau hala, ka ko e Atua ni hokoia?”—Mareko 2:7.
He iloa e tau manatu ha lautolu, pehē a Iesu ki a lautolu: “Ko heigoa e mena kua manamanatu ai pihia ke he tau loto ha mutolu? Po ke mena fe ne maeke vave? ke pehe ke he tagata pareluti, Kua fakamagalo tuai hau a tau hala; po ke pehe, Ati matike a, ti uta hau a mohega, ti fano?” (Mareko 2:8, 9) Ē, he fakavē ke he poa ka nakai leva to foaki e Iesu, kua maeke a ia ke fakamagalo e tau agahala he tagata.
(Mareko 2:6-12) Ka e ha i ai e falu a tohikupu ha ne nofo mai, kua manamanatu ke he tau loto ha lautolu, 7 Ko e ha ne vagahau kelea ai pihia e tagata nai ke he Atua? Kua maeke ia hai ke fakamagalo e tau hala, ka ko e Atua ni hokoia? 8 Ti fioia agataha e Iesu ke he hana finagalo kua manamanatu pihia ai ke he tau loto ha lautolu, ti pehe age a ia kia lautolu, Ko heigoa e mena kua manamanatu ai pihia ke he tau loto ha mutolu? 9 Po ke mena fe ne maeke vave? ke pehe ke he tagata pareluti, Kua fakamagalo tuai hau a tau hala; po ke pehe, Ati matike a, ti uta hau a mohega, ti fano? 10 Ka kia iloa e mutolu ha ha he Tama he tagata ke he lalolagi e pule ke fakamagalo ai e tau hala, (kua tala age a ia ke he pareluti), 11 Kua tala atu e au kia koe, Ati matike a, ti uta hau a mohega, ti fano ke he hau a fale. 12 Ti matike ai agataha a ia, ti uta hana a mohega, ti fano ki mua ha lautolu oti. Ati ofomate ai a lautolu oti, mo e fakaheke atu ke he Atua, kua pehe, Ko e kitia la nai e tautolu ha mena pihia.
nwtsty vala fakaako ia Mar 2:9
Po ke mena fe ne maeke vave: Kua mukamuka ma e taha ke pehē kua maeke a ia ke fakamagalo e tau agahala, ha kua nakai fai fakamooliaga kitia mata kua lata ke lalago e talahauaga pihia. Ka ke pehē, Ati matike a . . . ti fano kua lata ke fai mana ke kitia mooli he tau tagata kua ha ha ia Iesu e pule ke fakamagalo e tau agahala. Matutaki e tala nei mo e Isa 33:24 e gagao mo e tuaga agahala ha tautolu.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Mareko 1:11) Kua vagahau mai foki e leo mai he lagi, kua pehe mai, Ko e haku a Tama fakahele a koe, kua fiafia au kia koe.
nwtsty tau vala fakaako ia Mar 1:11
vagahau mai foki e leo mai he lagi: Ko e magaaho fakamua he tau magaaho ne tolu he tau tala Evagelia ne talahau kua tutala fakahako a Iehova ke he tau tagata.—Kikite tau vala fakaako ia Mar 9:7; Ioa 12:28.
Ko e haku a Tama . . . a koe: Ha ko e mena moui fakaagaaga, ko Iesu ko e Tama he Atua. (Ioa 3:16) Tali mai he fanau a ia ko e tagata, ko Iesu ko e “tama a ia he Atua” ke tuga a Atamu ne mitaki katoatoa he mogo fakamua. (Luk 1:35; 3:38) Ka e tuga kua tonu ko e tau kupu he Atua kua mahomo atu ke he ha talahauaga noa ni hagaao ki a Iesu. Ha ko e fakamooliaga nei fakalataha mo e liligi hifo he agaaga tapu, fakakite mooli he Atua ko e tagata ko Iesu kua fanau mai ko e Tama fakaagaaga Haana, kua “liu foki fanau” mo e amaamanakiaga ke liu ke he moui he lagi mo e fakauku he agaaga ke eke mo Patuiki mo e Ekepoa ne Mua ne fifili he Atua.—Fakatatai Ioa 3:3-6; 6:51; Luk 1:31-33; He 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.
kua fiafia au kia koe: Po ke “kua fiafia lahi au ki a koe; kua nava lahi au ia koe.” Ko e talahauaga taha ia kua fakaaoga ia Mat 12:18, kua fatiaki mai ia Isa 42:1 hagaao ke he Mesia, po ke Keriso ne mavehe. Ko e liligi hifo he agaaga tapu mo e fakamooliaga he Atua hagaao ke he Tama haana ko e fakamailoga maaliali ko Iesu e Mesia ne mavehe.—Kikite tau vala fakaako ia Mat 3:17; 12:18.
(Mareko 2:27, 28) Kua tala age foki e ia kia lautolu, Ne eke e sapati ha ko e tau tagata; ka e nakai eke e tagata ha ko e sapati. 28 Hanai, ko e Tama he tagata, ko e Iki a ia he sapati.
nwtsty vala fakaako ia Mar 2:28
ko e Iki . . . he sapati: Hagaao e Iesu e talahauaga nei ki a ia (Mat 12:8; Luk 6:5), he fakakite kua fakaaoga e ia e Sapati ke taute e gahua ne poaki mai he Matua haana he lagi. (Fakatatai Ioa 5:19; 10:37, 38.) He Sapati, taute e Iesu falu he tau mana ofoofogia haana, putoia e fakamaulu a lautolu ne gagao. (Luk 13:10-13; Ioa 5:5-9; 9:1-14) Ti fakaata he mena nei e fakatotoka ka tamai e ia he pule he Kautu haana, ne tuga e okioki he sapati.—He 10:1.
Totouaga he Tohi Tapu
(Mareko 1:1-15) Ko e kamataaga he vagahau mitaki a Iesu Keriso ko e Tama he Atua. 2 Tuga ne tohi he tau perofeta, Kitiala, to fekau atu e au haku a fekafekau ke mua atu a ia ki ho mua, ka taute e ia hāu a hala ki ho mua. 3 Ko e leo he taha tagata ha ne ui he tutakale, ati tauteute a e hala he Iki; ati fakahako a e tau puhala māna. 4 Kua eke e Ioane hana papatisoaga ke he tutakale, mo e fakamatala atu e papatisoaga he tokihala kia fakamagalo ai e tau hala. 5 Kua o age foki e motu oti a Iutaia kia ia, katoa mo e tau tagata Ierusalema, ti papatiso atu e ia a lautolu oti ke he vailele ko Ioritana, kua fakakite atu ai ha lautolu a tau hala. 6 Kua tapulu a Ioane ke he ie fulufulu kamela, ko e pipi kili manu foki ke he hana tokupu; ne kai foki e ia e tau hē akerisi mo e meli vao. 7 Kua fakamatala e ia, kua pehe, Na mui mai taha ia au, kua homo atu a ia ia au, nakai aoga au ke tukutuku hifo mo e vetevete e pipiaga he hana tau afialoalohui. 8 Ko au ni kua papatiso atu e au a mutolu ke he vai; ka ko ia to papatiso e ia a mutolu ke he Agaga Tapu. 9 Ko e vaha ia kua haele age ai a Iesu mai Nasareta i Kalilaia, kua papatiso foki e Ioane a ia i Ioritana. 10 Kua haele hake a ia he vai, ti kitia ai agataha e ia e lagi ha ne maihi mai, mo e Agaga kua haele hifo kia ia tuga ne lupe. 11 Kua vagahau mai foki e leo mai he lagi, kua pehe mai, Ko e haku a Tama fakahele a koe, kua fiafia au kia koe. 12 Ti uta ai agataha he Agaga a ia ke he tutakale. 13 Ti ha i ai a ia ke he tutakale fagofulu e po, kua kamatamata ai e Satani; ha i ai a ia mo e tau manu favale, kua fekafekau foki e tau agelu kia ia. 14 Kua tuku tuai a Ioane ke he fale puipui, ti haele ai a Iesu ki Kalilaia, kua fakamatala ai e vagahau mitaki he kautu he Atua, kua pehe atu, 15 Kua hoko mai e vaha, kua tata mai tuai e kautu he Atua; ati tokihala a, mo e talia e vagahau mitaki.
Aperila 23-29
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | MAREKO 3-4
“Fakamaulu he Sapati”
(Mareko 3:1, 2) Kua liu foki hu atu a ia ke he sunako, ne nofo ai foki e tagata kua mate hana a lima. 2 Ti takahao a lautolu kia ia, po ke ne fakamalolo nakai e ia ke he sapati, kia hokotaki ai e lautolu a ia.
jy lau 78 para. 1-2
Ko e Heigoa kua Lata ke Taute he Sapati?
Ko e taha Sapati foki, ne ahiahi atu a Iesu ke he sunako, liga i Kalilaia. Ne moua e ia i ai e tagata ne mate haana lima matau. (Luka 6:6) Tokamata he tau tohikupu mo e tau Farasaio a Iesu. Ko e ha? Fakakite e lautolu e tau fatuakiloto mooli he hūhū a lautolu: “Lata nakai ke fakamalolo tagata ke he sapati?”—Mataio 12:10.
Ne talitonu e tau takitaki lotu Iutaia kua lata ke fakamaulu he Sapati kaeke ni kua hagahaga kelea e moui. Ma e fakatai ai, he Sapati kua nakai maeke ke fakahakohako po ke pipi e mafatifati, ko e tau tuaga ne nakai fakahagahaga kelea e moui. Maaliali ai ko e tau tohikupu mo e tau Farasaio kua nakai hūhū toko ki a Iesu ha kua manamanatu mooli a lautolu ke he tagata matematekelea nei. Kumi lagatau a lautolu ke fakahala a Iesu.
(Mareko 3:3, 4) Kua tala age a ia ke he tagata lima mate, Ati tu mai a ke he vaha loto. 4 Kua tala age a ia kia lautolu, Kua lata nakai mo e sapati e mahani mitaki, po ke mahani kelea; ke fakamoui, po ke tamate? Ka e fakanonono a lautolu.
jy lau 78 para. 3
Ko e Heigoa kua Lata ke Taute he Sapati?
Iloa e Iesu e tau fakakakanoaga fakavai ha lautolu. Mailoga e ia kua moua e lautolu e onoonoaga ne nakai mai he Tohi Tapu ke he mena kua moumou e matafakatufono he gahua he Sapati. (Esoto 20:8-10) Kua fitā a ia he fehagai mo e ekefakakelea pihia ha ko e tau gahua mitaki haana. Ati fakalagalaga e Iesu e tuaga ke fakatonu he tala age ke he tagata ne mate e lima: “Ati tu mai a ke he vaha loto.”—Mareko 3:3.
(Mareko 3:5) Kua kitekite fano a ia kia lautolu mo e ita, kua hukia hana a finagalo ha kua mao ha lautolu a tau loto, ti tala age a ia ke he tagata, Ati fakaolo a hau a lima. Ti fakaolo ai e ia, ati mitaki ai hana a lima, kua tuga ne taha.
nwtsty vala fakaako ia Mar 3:5
mo e ita, kua hukia hana a finagalo: Ko Mareko ni ne fakamau hifo e tali ha Iesu he mogo ne kitia e ia e mao he tau loto he tau takitaki lotu he magaaho ia. (Mat 12:13; Luk 6:10) Ko Peteru ko e tagata ne hokulo e tau logonaaga, kua liga tohi e fakamaamaaga maaliali nei ke he tau logonaaga ha Iesu.—Kikite “Hafagiaga he Tohi a Mareko.”
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Mareko 3:29) Ka ko e tagata ne vagahau kelea ke he Agaga Tapu, nakai fakai ke moua e ia e fakamagaloaga tukulagi; ka e lata ni kia ia e fakahala tukulagi.
nwtsty tau vala fakaako ia Mar 3:29
vagahau kelea ke he agaga tapu: Kua hagaao e vagahau kelea ke he vagahau fakahukia, fakamamahi, po ke totoko ke he Atua po ke ke he tau mena tapu. Ha ko e agaga tapu kua puna mai he Atua, kua totoko po ke nakai talia pauaki e gahuahuaaga ia ti vagahau kelea ke he Atua. He fakakite ia Mat 12:24, 28 mo e Mar 3:22, kitia he tau takitaki lotu Iutaia e agaaga he Atua ne gahuahua ia Iesu he taute e ia e tau mana; ka e tuku atu e lautolu e malolō nei ki a Satani ko e Tiapolo.
lata ni . . . e fakahala tukulagi: Liga hagaao ke he agahala pauaki ne fua kelea tukulagi; nakai fai poa ke fakamagalo e agahala pihia.—Kikite vala fakaako he vagahau kelea ke he Agaga Tapu he kupu nei mo e vala fakaako ia Mat 12:31, ne tatai e tau tala.
(Mareko 4:26-29) Kua tala age foki e ia, Ko e kautu he Atua, tuga ne tagata ia ne gana e tau fua saito ke he kelekele. 27 Kua mohe foki a ia he po, mo e ala hake he aho; kua gotogoto hake e tau fua saito, mo e tuputupu, ka e nakai kitia e ia po ke eke fefe. 28 Ha kua tupu noa ia he kelekele, kua fai lau fakamua, ti fai huki ni, ka e fakamui e tau fua saito motua. 29 Ka motua e tau fua saito, ti helehele ai agataha, ha kua hoko ke he vaha ke helehele ai.
Maama Nakai e Koe e Kakano?
6 Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he fakatai nei? Fakamua, lata ia tautolu ke mailoga kua nakai pule a tautolu ke he mafiti he holo ki mua he tagata fakaako Tohi Tapu he kupu mooli. Pete he taute e tautolu e tau mena oti ke lagomatai mo e lalago e tagata fakaako, to nakai peehi e tautolu a ia ke papatiso. Ka ko ia ni ke mailoga fakatokolalo ke fifili kaeke ke tukulele e moui haana ke he Atua. Talia e Iehova e tukuleleaga ha tautolu kaeke ni ke fakaalofa mooli a tautolu ki a ia.—Sala. 51:12; 54:6; 110:3.
7 Uaaki, ko e maama e fakaakoaga he fakatai nei to lagomatai a tautolu ke nakai loto lolelole ka nakai kitia mua e tautolu e tau fua mai he gahua fakaako ha tautolu. Kua lata ia tautolu ke fakauka. (Iako. 5:7, 8) Ka taute e tautolu e mena kua mua atu ke lagomatai e tagata fakaako ka e nakai tupu e kupu mooli he loto haana, nakai kakano e mena ia ko tautolu ko e tau faiaoga nakai mitaki. Fakaatā e Iehova e tega he kupu mooli ke tupu ni he loto he tagata fakatokolalo kua makai ke taute e tau hikiaga. (Mata. 13:23) Ti nakai lata ke fakafili e lauiaaga mitaki he gahua ha tautolu ke he fonua ha ko e numera he tau tagata kua papatiso. Mole ia, nakai fuafua e Iehova e kautūaga he gahua ha tautolu ke he fonua he puhala kua talia he tau tagata e fakaakoaga ha tautolu. Ka e uho ki a ia e tau laliaga fakamakutu ha tautolu.—Totou Luka 10:17-20; 1 Korinito 3:8.
8 Toluaki, nakai kitia tumau e tautolu e tau hikiaga kua hoko ke he loto he tagata. Ma e fakatai, ko e hoa ne fakaako mo e misionare ne tala age ki a ia kua manako a laua ke eke mo tau tagata fakailoa nakaila papatiso. Ne fakamanatu e ia ki a laua ke oti fakamua e ula. Ofo a ia he tala age a laua ki a ia kua fai mahina tuai he oti. Ne mailoga e laua pete ne ula fufū a laua, to kitia agaia e Iehova mo e vihiatia e ia e fakatupua. Ti fifili a laua ke ula i mua he misionare po ke oti katoa. Pete he nakai iloa he misionare e hikiaga lahi ne taute he hoa nei, ko e tupu he fakaalofa ha laua ki a Iehova ne lagomatai a laua ke taute e fifiliaga hako.
Totouaga he Tohi Tapu
(Mareko 3:1-19) Kua liu foki hu atu a ia ke he sunako, ne nofo ai foki e tagata kua mate hana a lima. 2 Ti takahao a lautolu kia ia, po ke ne fakamalolo nakai e ia ke he sapati, kia hokotaki ai e lautolu a ia. 3 Kua tala age a ia ke he tagata lima mate, Ati tu mai a ke he vaha loto. 4 Kua tala age a ia kia lautolu, Kua lata nakai mo e sapati e mahani mitaki, po ke mahani kelea; ke fakamoui, po ke tamate? Ka e fakanonono a lautolu. 5 Kua kitekite fano a ia kia lautolu mo e ita, kua hukia hana a finagalo ha kua mao ha lautolu a tau loto, ti tala age a ia ke he tagata, Ati fakaolo a hau a lima. Ti fakaolo ai e ia, ati mitaki ai hana a lima, kua tuga ne taha. 6 Kua o e tau farasaio ki fafo ti pulega ai agataha a lautolu mo e tau Herotiano kia ia, kia kelipopo e lautolu a ia. 7 Ka ko Iesu kua haele atu a ia mo e hana tau tutaki ke he vai; kua mumui atu foki e tau tagata tokologa kia ia mai Kalilaia, mo Iutaia, 8 Mo Ierusalema, katoa mo Itumaia, mo e fahi atu a Ioritana, katoa mo lautolu mai he fahi ko Turo mo Saitonu, kua tokologa foki a lautolu ne o age kia ia, he iloa e lautolu e tau mena ne eke e ia. 9 Kua tala age foki a ia ke he tau tutaki hana kia tatali mai ai e foulua tote kia ia; ha ko e moto tagata, neke tautaomi mai a lautolu kia ia. 10 Ha kua tokologa a lautolu ne fakamalolo e ia, ko e mena ia ne tautaomi mai ai kia ia a lautolu ne moua he tau kafo mamahi kia piki atu a lautolu kia ia. 11 Ko e tau agaga kelea foki kua kitia e lautolu a ia, ti fakaveveli a lautolu ki mua hana, mo e tauui, pehe, Ko koe ni ko e Tama he Atua. 12 Ka e hataki fakalahi atu e ia a lautolu, neke fakakite atu e lautolu a ia. 13 Kua haele hake a ia ke he mouga, kua ui atu a ia kia lautolu kua finagalo a ia ki ai; ti o mai ai a lautolu kia ia. 14 Ti kotofa ai e ia e tokohogofulu ma ua ke fakalataha a lautolu mo ia, kia fakafano atu e ia a lautolu ke fakamatala atu e vagahau mitaki, 15 Kia toka ai foki ia lautolu e pule ke fakamalolo ai e tau tagata gagao, mo e vega ai e tau temoni. 16 Kua fakahigoa e ia a Simona, ko Peteru, 17 Mo Iakopo ko e tama a Sepetaio, mo Ioane e matakainaga ha Iakopo, kua fakahigoa foki e ia a laua, ko Poaneki, ko e hana kakano, ko e na tagata pakulagi, 18 Mo Aneterea, mo Filipo, mo Patolomaio, mo Mataio, mo Toma, mo Iakopo ko e tama a Alefaio, mo Tataio, mo Simona ko e Kanana, 19 Mo Iuta Isakariota, ko ia foki ne afo a ia.
Aperila 30–Me 6
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | MAREKO 5-6
“Ha Ha ia Iesu e Malolō ke Fakaliu Tu Mai e Tau Fakahele kua Mamate”
(Mareko 5:38) Kua hoko ke he fale he pule he sunako, ti fioia ai e ia e gaualoa, mo e tagi hake, mo e tau tagata ne tagi tautau fakalahi.
(Mareko 5:39-41) Kua hu atu a ia ti pehe atu a ia kia lautolu, Ko e heigoa e mena kua gaualoa ai a mutolu, mo e tagi hake ai a mutolu? Nakai mate e tama fifine ka e mohe ni. 40 Ti feki ai a lautolu kia ia. Ka e vega e ia a lautolu oti ki fafo, ti uta e ia e matua tane he tama fifine, katoa mo e matua fifine mo lautolu ne o mai mo ia, ti huhu atu ke he mena ne takoto ai e tama fifine. 41 Ti toto e ia e lima he tama fifine, mo e pehe age kia ia, Talita koumi, (ko e kakano hanai, Ko e tama fifine na e, kua tala atu e au kia koe, kia matike a.)
nwtsty vala fakaako ia Mar 5:39
Nakai mate e tama fifine ka e mohe ni: I loto he Tohi Tapu, kua fakatatai e mate ke he mohe. (Sal 13:3; Ioa 11:11-14; Gah 7:60; 1Ko 7:39; 15:51; 1Te 4:13) Ne taute a Iesu ke fakaliu tu mai e tama fifine, ti liga talahau e ia e mena nei ke fakakite kua tuga ni e tau tagata kua maeke ke aala mai he mohe lahi, maeke foki a lautolu ke liu tu mai he mate. Ko e malolō ha Iesu ke fakaliu tu mai e tama fifine ne mai he Matua haana, “ko e fakamoui a ia ha lautolu kua mamate, kua ui foki a ia ke he tau mena nakai ha i ai, tuga he ha ha i ai.”—Rom 4:17.
(Mareko 5:42) Ti matike ai agataha e tama fifine, mo e fano; ko e mena hogofulu ma ua hana tau tau; ti hohopo ai ha lautolu a tau ate.
jy lau 118 para. 6
Liu Moui Foki e Tama Fifine!
He tau magaaho fakamua, ne poaki e Iesu ki a lautolu ne fakamaulu e ia ke ua talahau e tau mena ne taute e ia ma lautolu, ti tala age pihia foki e ia ke he tau matua nei. Ka e tukuogo he tau matua fiafia lahi nei mo e falu foki e tala “ke he fahi oti ia.” (Mataio 9:26) To tutala fiafia pihia nakai a koe ka kitia e taha he tau fakahele haau kua fakaliu tu mai he mate? Ko e liu tu mai ke uaaki anei ne taute e Iesu kua fakamau hifo.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Mareko 5:19, 20) Ka ko Iesu kua nakai maeke, ka e tala age kia ia, Fano a a koe ke he hau a fale, mo e hau a faoa, ti fakamatala e koe kia lautolu e tau mena loga kua eke he Iki kia koe, mo e hana fakaalofa kia koe. 20 Kua fano a ia ti kamata ai ke fakamatala atu i Tekapoli e tau mena loga ne eke e Iesu kia ia; ti ofomate ai e tau tagata oti.
nwtsty vala fakaako ia Mar 5:19
fakamatala . . . kia lautolu: Kehe mai he puhala fakamatala ha Iesu ke ua talahau e tau mana haana (Mar 1:44; 3:12; 7:36), ne poaki a ia ke he tagata nei ke tala age ke he tau magafaoa haana e mena ne tupu. Liga kua fekau a Iesu ke toka e maaga ia ti nakai fakamatala atu a ia ki a lautolu; to liga lagomatai ke fakatotoka e tau tala kelea hagaao ke he tau puaka ne tomo.
(Mareko 6:11) Ko lautolu foki nakai talia a mutolu mo e nakai fanogonogo kia mutolu, ka o kehe a mutolu he mena ia, ti lulululu atu ai e mutolu e kelekele he tau hui ha mutolu ke eke mo talahau kia lautolu.
nwtsty vala fakaako ia Mar 6:11
lulululu atu ai e mutolu e kelekele he tau hui ha mutolu: Ko e mahani nei ne fakakite kua nakai fai fakalagoaga e tau tutaki ke he tau lauiaaga ka fakahoko he Atua. Ko e talahauaga pihia foki ne moua ia Mat 10:14; Luk 9:5. Lafi e Mareko mo Luka e talahauaga ke eke mo talahau kia [po ke, “totoko”] lautolu. Fakagahua e Paulo mo Panapa e poakiaga nei i Anetioka i Pisitia (Gah 13:51), mo e mogo ne taute e Paulo e taha mena pihia i Korinito he lulululu e tau tapulu haana, ne lafi e ia e tau kupu fakamaama: “Ko e ha mutolu a tau toto kia toka ai ia ki luga he tau ulu ha mutolu; kua mea na au.” (Gah 18:6) Ko e tau mahani pihia ne liga maama he tau tutaki; ko e tau Iutaia fakamooli ne fenoga ke he maaga he tau Tagata Motu Kehe kua lulululu e tau kelekele ne manatu e lautolu kua kiva he tau afialoalohui, ato liu huhū atu ke he maaga ha Iutaia. Ka e kehe e kakano ne tokaloto e Iesu he tala age e tau poakiaga nei ke he tau tutaki haana.
Totouaga he Tohi Tapu
(Mareko 6:1-13) Kua toka e ia e mena ia, ti fano ni ke he motu hana; ne mumui age foki hana tau tutaki kia ia. 2 Kua hoko ke he aho sapati, ti kamata ai a ia ke fakaako atu ke he sunako; tokologa foki ne fanogonogo ki ai kua ofomate a lautolu, kua pehe age, Moua mai fe he tagata nai e tau mena ia? ko e heigoa foki e pulotu nai kua tuku atu kia ia, kua eke ai he tau lima hana e tau mana lalahi pihia? 3 Ka e nakai kia ko e tagata tafale hanai, ko e tama a Maria, ko e matakainaga foki ha Iakopo, mo Iose, mo Iuta, mo Simona? Ti nakai kia ha hinai ia tautolu hana lafu mahakitaga? Ati tupetupe ai a lautolu kia ia. 4 Ka e tala age a Iesu kia lautolu, Nakai noa ha perofeta mo e lilifu, ka ko e hana māga ni mo e hana a faoa, mo e hana fale kua nakai lilifu ai. 5 Ti nakai maeke ia ia ke eke taha mana ke he mena ia, ka ko e tau tagata tokogahoa ne gagao, kua fakalago ai e ia hana a tau lima, mo e fakamalolo ai e ia. 6 Kua ofomate a ia he nakai tua a lautolu; kua takai foki e ia e tau magamotu, mo e fakaako atu. 7 Ti ui atu a ia ke he tokohogofulu ma ua, mo e kamata ke fakafano atu e ia a lautolu takitokoua; kua tuku atu foki e ia kia lautolu e pule ke he tau agaga kelea; 8 Ti tala age a ia kia lautolu, ua uta e lautolu ha mena mo e fenoga ha lautolu, ka ko e tokotoko hokoia; ua uta ha kato, ua uta ha mena kai, ua uta foki ha tupe he tau pipi ha lautolu; 9 Kia afi e tau aloalohui ha lautolu, ti aua neke takiua e tapulu ke tapulu ai. 10 Na tala age foki a ia kia lautolu, Ko e mena ke huhu atu ai a mutolu ke he fale, kia nonofo ai a mutolu ato o kehe a mutolu he mena ia. 11 Ko lautolu foki nakai talia a mutolu mo e nakai fanogonogo kia mutolu, ka o kehe a mutolu he mena ia, ti lulululu atu ai e mutolu e kelekele he tau hui ha mutolu ke eke mo talahau kia lautolu; ko e moli ke tala atu e au kia mutolu, to laukaauka a Sotoma mo Komora ke he aho fakafili, ke he māga ia. 12 Ti o atu a lautolu, mo e fakamatala atu kia tokihala e tau tagata. 13 Na tokologa foki e tau temoni ne vega e lautolu, tokologa foki e tau tagata gagao ne fakatakai e lautolu ke he magalolo, mo e fakamalolo ai.