Iloa Nakai e Koe?
Fēfē e onoonoaga he Atua ke he gahua kumikumi ke he aolagi ne taute he tau Isaraela?
Hagaao ke he taha tohi fakamaama kupu ko e astrology, ko e “kumikumi ke he holoaga he tau palaneta, laā, mahina, mo e tau fetū he talitonu kua maeke he tau holoaga nei ke fakaohooho e tau momoui he tau tagata.” He viko takai e fua lalolagi he laā ke he tau tau takitaha, ne hikihiki e tuaga he tau putuputu fetū ha kua mavilo e fua lalolagi. Tali mai he vahā i tuai, ne mailoga he tau tagata e tau hikiaga nei mo e talahau kua fai kakano lahi ai.
Liga kamata he tau Papelonia fakamua atu e kumikumi ke he aolagi (astrology), ne tapuaki ke he tau fetū mo e tau putuputu fetū. Ne taute he tau Isaraela e tapuakiaga pehēnei he magaaho ne mafoki kehe a lautolu mai he tapuaki mooli. He vahā he Patuiki ko Iosia i Iutaia, kua fakaaoga lahi ke he motu e kumikumi ke he aolagi. Kua maaliali e onoonoaga he Atua ke he tau matakupu nei. He tau senetenari fakamua atu, ne nakai fakaatā he Fakatufono faka-Mose e tapuaki fetū ti tamate e tagata ne tapuaki ki ai.—Teutaronome 17:2-5.
Ke he falu gahua ne taute he Patuiki ko Iosia ke moumou e tapuakiaga fakalotu he tau Iutaia ne taute poa ke he “la mo e mahina, mo e tau fakamailoga he lagi, katoa mo e kau oti he lagi.” Ne taute he patuiki e lakaaga nei, he talahau he Tohi Tapu, ha kua manako a ia “ke mui atu a ia kia Iehova, mo e omaoma . . . ke he hana tau poaki.” (2 Tau Patuiki 23:3-5) Kua fakatoka he mena ia foki e fifitakiaga ma e tau tagata he vahā nei kua manako ke tapuaki ke he Atua “mo e agaga mo e fakamoli.”—Ioane 4:24.
Ko hai a “Tiakuro” ne totoku he Gahua 28:11?
Ne fakamau he tohi ha Gahua he Tohi Tapu e fenoga ia ki Roma, ne fina atu e aposetolo ko Paulo mai Melita ki Puteoli he foulua ne tū ai e fakatino ha “Tiakuro.” (Gahua 28:11) Ne talahaua e tau fakamailoga pihia ke he tau kauvaka mo e tau tagata o fenoga i tuai.
Hagaao ke he fakamauaga tuai faka-Heleni mo Roma, ne taha e mahaga taane a Tia (iloa foki ko Jupiter) mo Leda, ne higoa ko Castor mo Pollux. Kua hagaao foki a “Tiakuro” nei ke tuga e tau kauvaka lotomatala ne tautaofi e matagi mo e tau peau. Ati tapuaki ai ki a laua, ko e tau atua ne puipui e tau kauvaka. Ne taute poa e tau tagata ō tahi ki a laua ti olelalo ke puipui e laua ka tō e afā. Ne fa mahani ke talitonu ko e tau atua ua nei ne fakakite ha laua a tau malolō puipui ne fakatino he afi St. Elmo, ko e mena kikila kalopalopa ne fa kitia ke he tau fanā he tau foulua ka tō e afā.
Ko e tapuaki ki a Castor mo Pollux ne tupu lahi ke he tau tagata Heleni mo e tau Roma, ti taha e tohi mai i tuai ne talahau fakatonu ke he mena ia he faahi motu ko Kurene, i Aferika Tokelau. Ko e foulua ne talahau ia Gahua ne hau he matakavi tata ko Alesania, i Aikupito.
[Fakatino he lau 11]
Fakakite he fakakite he fakatino Papelonia e Patuiki Nazimaruttash mo e tau putuputu fetū
[Fakatino he lau 11]
Tupe tenari ne tū ai a ”tiakūro,” 114-113 F.V.N.
[Fakatino Credit Lines he lau 11]
Stela: Réunion des Musées Nationaux/Art Resource, NY; coin: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com