Haga Kehe e Tau Mata Haau mai he Tau Mena Nakai Aoga!
“Kia fakamafoki kehe e koe hoku mata neke kitekite ke he tau mena nakai aoga: kia fakamalolo e koe au ke he hāu a puhala.”—SALA. 119:37.
1. Aoga fēfē e mena fakaalofa ko e tau mata?
KUA uho lahi e tau mata ha tautolu! Puhala he tau mata, kua mafiti ia tautolu ke kitia e tau mena ne takatakai ia tautolu—nukua loga mo e lanu kehekehe. Fakakite mai he tau mata ha tautolu e tau kapitiga fakahele po ke tau mena fakahagahaga kelea. Puhala mai ai, mailoga e tautolu e tau mena fulufuluola, loto fakaaue ke he ofoofogia he tufugatia, mo e kitia foki e moolioli mo e lilifu he Atua. (Sala. 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Roma 1:20) Ha ko e halavaka aoga lahi he matutakiaga ke he loto manamanatu, kua lahi e matagahua he tau mata ke moua e tautolu e iloilo ki a Iehova mo e atihake e tua ki a ia.—Iosua 1:8; Sala. 1:2, 3.
2. Ko e ha kua lata ia tautolu ke manamanatu ke he tau mena kua kitia e tautolu, ti ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he ole fakamakamaka he salamo?
2 Ka ko e mena ka onoono a tautolu ki ai, kua maeke foki ke fakahagahaga kelea ki a tautolu. Ko e matutakiaga he tau mata mo e manamanatuaga ha tautolu kua malolō lahi ti ko e mena ne kitia e tautolu kua maeke ke fakaohooho po ke fakamalolō e tau amanakiaga mo e tau manako he loto ha tautolu. Ti, ha kua nonofo a tautolu he lalolagi fakalialia mo e fakafiafia ni he tagata a ia, ne pule a Satani ko e Tiapolo ki ai, kua tanumia a tautolu he tau fakatino mo e tau talahauaga kua mukamuka ke fakahēhē a tautolu—pihia foki ka fakahela mafiti a tautolu ki ai. (1 Ioa. 5:19) Kakano haia mogoia ne ole e salamo ke he Atua: “Kia fakamafoki kehe e koe hoku mata neke kitekite ke he tau mena nakai aoga: kia fakamalolo e koe au ke he hāu a puhala.”—Sala. 119:37.
Puhala ka Fakahēhē he Tau Mata ha Tautolu a Tautolu
3-5. Ko e tau tala fe he Tohi Tapu ne fakakite e hagahaga kelea he fakaatā e tau mata ha tautolu ke fakataki a tautolu?
3 Mailoga e mena ne tupu ke he fifine fakamua, ko Eva. Ne talahau e Satani ‘to fakaala ai e tau mata’ ha Eva ka kai e ia e fua he “akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea.” Liga kua omoomoi a Eva ha ko e manatu ke “fakaala” e tau mata haana. Ne au atu e manako haana ke kai e fua akau fakatapu he magaaho ne “kitia [e ia] ko e akau mitaki ni ke kai, mo e fulufuluola mai, ti ko e akau aoga foki ke moua ai e iloilo.” He onoono mo e manako lahi ke he akau ne takitaki a Eva ke nakai omaoma ke he poakiaga he Atua. Ne nakai omaoma foki e taane haana, ko Atamu, ati hokotia e matematekelea lahi ke he tau tagata oti kana.—Kene. 2:17; 3:2-6; Roma 5:12; Iako. 1:14, 15.
4 He vahā a Noa, ne fakaohooho foki e falu agelu he tau mena ne kitia e lautolu. Hagaao ki a lautolu, ne pehē e Kenese 6:2: “Ti kitia ai he tau tama tane he Atua e tau tama fifine he tau tagata kua mitaki ni a lautolu; ti faihoana ai kia lautolu oti ne loto a lautolu ki ai.” He onoono ti manako loto ke he tau tama fifine he tau tagata, ati fakaohooho ai ke he tau agelu fakafualoto e manako kelea ke matutaki mo e tau tagata ke he mahani fakataane mo e fifine, ti eke e tau agelu ia mo tau matua taane ke he tau tama mahani vale. Ko e mahani kelea he tau tagata he magahala ia ne fua mai e moumouaga he tau tagata oti kana, ko Noa ni mo e magafaoa haana ne hao.—Kene. 6:4-7, 11, 12.
5 Fai senetenari he mole, ne fakataki he tau mata ha Akana a ia ke kaihā falu koloa mai he maaga ne fofō, ko Ieriko. Ne poaki he Atua kua lata ke moumou e tau koloa oti he maaga ia, ka e toka falu koloa pauaki ke uta ke he tanakiaga koloa ha Iehova. Ne hataki e tau Isaraela: “Kia fakaeneene a mutolu mo e mena kua tuku atu [“ke moumou neke moua e mutolu e manako lahi,” NW],” ti uta falu koloa mai he maaga. He nakai omaoma a Akana, ne kaumahala e tau tagata ha Isaraela he maaga ko Ai, ti tokologa ia lautolu ne mamate. Ne nakai fakailoa e Akana kua kaihā a ia, ato fakatapakupaku ai. “Ne kitia e au” e tau koloa, he talahau e Akana, “ti manako au ki ai, ti uta ai ni e au.” Ko e manako he tau mata haana ati takitaki a ia ke he haana moumouaga, katoa mo e “tau mena oti ha ha ia ia.” (Iosua 6:18, 19; 7:1-26) Ne manako e loto ha Akana ke he tau mena nukua nakai fakaatā ki a ia.
Kua Lata ke Akonaki Fakatagata
6, 7. Ko e “tau lagatau” fe ha Satani ne fa fakaaoga ke hele aki a tautolu, mo e puhala fe ne fakaaoga ai he tau fakatātā fakafua koloa?
6 Kua kamatamata e tau tagata he vahā nei ke he puhala ia ni ne fakaaoga ki a Eva, tau agelu nakai omaoma, mo Akana. Mai he “tau lagatau” oti ne fakaaoga e Satani ke fakahēhē e tau tagata, ko e futia ke he “manako lahi he tau mata” ne mua atu e malolō. (2 Kori. 2:11; 1 Ioa. 2:16) Kua iloa mitaki he tau tagata fakatātā koloa he vahā nei e aga mau he futia malolō he tau mata. “Ko e puhala fakaohooho lahi mahaki e tau mata,” he talahau he takitaki pulotu fakafua koloa ha Europa. “Kua fa mahani ke mua atu e omoomoiaga ke he falu a logonaaga, ti kua malolō lahi ke fakaohooho a tautolu ke totoko e tau mena oti kua tonuhia.”
7 Kakano haia kua tapeehi he tau fakatātāaga a tautolu aki e tau fakatino ne talaga pauaki ke fakamalolō e onoonoaga, mo e fakaohooho e manako ke he tau koloa po ke tau matagahua ha lautolu! Ko e tagata kumikumi he Tau Faahi Kaufakalataha, ne kumi atu ke he puhala ne fakaohooho he tau fakatātāaga e tau tagata takitaha ne talahau, “kua nakai ni talaga ke fakamaama e vala tala, ka e aoga lahi, ke fakatupu e tau logonaaga pauaki mo e taliaaga lauia mitaki.” Ko e tau fakatino fakaohooho he mahani fakataane mo e fifine ko e taha puhala a ia ne fakaaoga tumau. Kua aoga ha ai mogoia ke fakaeneene a tautolu ke he tau mena kua kitekite mo e tau mena kua fakaatā e tautolu ke hū ki loto he manamanatuaga mo e loto ha tautolu!
8. Peehi fēfē he Tohi Tapu kua lata ke leveki e tau mata ha tautolu?
8 Kua nakai hao e tau Kerisiano mooli mai he manako he tau mata mo e he tino. Ko e mena ia, kua fakamalolō he Kupu he Atua a tautolu ke fakagahua e akonaki fakatagata he hagaao ke he tau mena ne onoono ki ai mo e tau mena ne foli ki ai a tautolu. (1 Kori. 9:25, 27; totou 1 Ioane 2:15-17.) Ne mailoga he tagata tututonu ko Iopu e matutakiaga malolō he onoono mo e manako. Ne talahau e ia: “Ne eke e au e maveheaga mo e tau mata haku, ko e heigoa foki e mena ke manatu ai au ke he tamafine tote?” (Iopu 31:1) Ne nakai ni fakamamao a Iopu neke piki ke he fifine he puhala feuaki, ka e nakai fakaatā foki e loto haana ke manamanatu ke he tau mena ia. Ne peehi e Iesu nukua lata e manamanatuaga ke meā mai he tau manako feuaki he talahau e ia: “Ka kikite atu taha ke he fifine kia manako ki ai, kua faivao tuai a ia ke he hana loto.”—Mata. 5:28.
Tau Mena Nakai Aoga ke Kalo Mai Ai
9. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakaeneene lahi ka fakaaoga e Internet? (e) Ko e heigoa ka tupu mai pete ka kitia fakakū e tau fakatino telefua?
9 He lalolagi he vahā nei, kua tupu lahi e aga ke “kikite atu” ke he tau fakatino telefua, mahomo atu ke he Internet. Kua nakai kumi a tautolu ke he tau faahi web pihia—kua kumi he tau mena ia a tautolu! He puhala fe? Liga amanaki ti kitia mai he komopiuta e fakatātāaga ne toka ai e fakatino fakaohooho. Po ke taha e-mail noa ni, ka hafagi ti hake mai agataha e fakatino telefua ne talaga ke he puhala ne uka ke pā. Pihia foki ka malika ni he tagata ato pā ai, liga kua fitā e fakatino ia he mau he loto haana. Maeke foki e kitia fakakū he tau fakatino telefua ke moua mai e tau fua hagahaga kelea. Kua maeke ke taute e tagata ke loto agahala mo e taufetului ke utakehe e tau fakatino he mahani feuaki mai he manamanatuaga haana. Ka kua mua atu e kelea, ko e tagata ne “kikite atu” pauaki kua lata ke tamate e tau manako kelea haana.—Totou Efeso 5:3, 4, 12; Kolo. 3:5, 6.
10. Ko e ha kua hagahaga kelea lahi e tau fakatino telefua ke he fanau, ti ko e heigoa e fua ka kitekite a lautolu ki ai?
10 Kua futia e fanau ke he tau fakatino telefua ha ko e aga fia iloa mena pauaki ha lautolu. Ka tupu e mena ia, liga to lauia lahi e onoonoaga ha lautolu ke he mahani fakataane mo e fifine. Ko e tau lauiaaga nei, he talahau he taha hokotaki, ka ha ha ai e logonaaga hagahaga kelea ke he aga mau he mahani fakataane mo e fifine ke hoko atu ke he “uka ke fakatumau e fakafetuiaga mitaki mo e fakaalofa; ko e onoonoaga nakai hako ke he tau fifine; mo e liga to hufia ke he tau fakatino telefua, ne maeke ke fakatauhele e tau gahua aoga, fakafetuiaga mo e tau kapitiga mo e magafaoa.” Mua atu e kelea ko e tau lauiaaga ke he fakafetuiaga he taane mo e hoana he magaaho fakamui.
11. Talahau taha fakafifitakiaga ke fakakite aki e hagahaga kelea he kitekite e tau fakatino telefua.
11 “Mai he tau mena oti ne hufia au ki ai ato eke ai au mo taha Fakamoli, ko e tau fakatino telefua ne mua atu e uka ke tiaki,” he tohi he taha matakainaga taane Kerisiano. “Kitia agaia e au e tau fakatino nei he falu magaaho—ne fakatupu he tau mena ne hohogi, falu leo kofe, falu mena ne kitia e au, po ke ha manatu noa foki. Kua totoko tumau ki ai he tau aho takitaha.” He vahā tama he taha matakainaga taane, ne kitekite e ia e tau mekasini telefua he matua taane haana ne nakai ko e Fakamooli, ka nakai nonofo e tau matua haana i kaina. Ne tohi e ia: “Kua teteki lahi e lauiaaga he tau fakatino ia ke he manamanatuaga tama tote haaku! Pete kua 25 e tau he mole mogonei, kua mau agaia e falu fakatino ia he uhoulu haaku. Pete he lahi e totoko haaku ki ai, ka e tumau agaia he ulu haaku. Ne taute he mena nei au ke loto agahala, pete he nakai manamanatu ai ki ai.” Ko e pulotu lahi mooli ke kalo mai he tau logonaaga mamafa pihia he nakai kitekite ke he tau mena nakai aoga! Maeke fēfē e tagata ke taute e mena ia? Lata a ia ke eketaha ke “mahala e tau manatu oti ke omaoma kia Keriso.”—2 Kori. 10:5.
12, 13. Ko e heigoa e tau mena nakai aoga kua lata e tau Kerisiano ke nakai onoono ki ai, ti ko e ha?
12 Taha “mena kelea,” po ke nakai aoga, ke kalo mai ai ko e fakafiafiaaga ne fakaohooho e velevelekoloa po ke taulatua po ke fakakite e favale, limatoto, mo e mate. (Totou Salamo 101:3.) Ha ha he tau matua Kerisiano e kotofaaga mai ia Iehova ke fifili e tau mena ne fakaatā e laua ke kitekite he kaina ha laua. Kua nakai fai Kerisiano mooli ka putoia pauaki ke he matutakiaga fakataulatua. Pete ia, kua lata he tau matua ke mataala ke he tau ata kifaga, tau polokalama he televisoni, tau pelē vitio, pihia foki mo e tau komiki mo e tau tohi he tau tama ne fakaata e tau mena fakataulatua.—Fakatai 22:5.
13 Ko e fuata po ke fuakau a tautolu, kua nakai lata e tau mata ha tautolu ke fiafia ke he tau pelē vitio ne fakakite e favale mo e fakaata e kelipopo tagata kelea muitui ke tuga e mena mooli. (Totou Salamo 11:5.) Nakai lata ia tautolu ke hagaaki e tau manamanatuaga ha tautolu ke he ha matagahua ne vihiatia e Iehova. Ua nimo, kua hagaaki fakatonu a Satani ke he tau mena ne manamanatu a tautolu ki ai. (2 Kori. 11:3) Pihia foki ka lahi e magaaho kua fakamole he kitekite e tau mena fakafiafia kua liga talia, to fofō e magaaho tapuaki he magafaoa, totou e Tohi Tapu he tau aho takitaha, mo e tauteuteaga ha tautolu ma e tau feleveiaaga.—Filipi 1:9, 10.
Muitua e Fakafifitakiaga ha Iesu
14, 15. Ko e heigoa ne mailoga lahi hagaao ke he kamatamata ke toluaki ha Satani ke he Keriso, ti maeke fēfē ia Iesu ke totoko ki ai?
14 Momoko ai, kua nakai maeke ia tautolu ke kalo mai he kitia e falu mena nakai aoga he lalolagi kelea nei. Ne tupu foki e mena ia ki a Iesu. He laliaga ke toluaki ha Satani ke futia kehe a Iesu mai he taute e finagalo he Atua, ne “uta a ia he tiapolo ke he taha mouga ne tokoluga ue atu, kua fakakite atu foki kia ia e tau kautu oti he lalolagi, mo e lilifu ha lautolu.” (Mata. 4:8) Ko e ha ne taute pihia e Satani? Nakai fakauaua, ne manako a ia ke fakaaoga fakahehē e fakaohoohoaga malolō he tau mata. Ka onoono ke he lilifu he tau kautu oti he lalolagi to liga futiaki a Iesu ke manako ke he talahaua he lalolagi. Tali atu fēfē a Iesu?
15 Ne nakai hagaaki a Iesu ke he kamatamataaga nei. Ne nakai toka e ia e loto haana ke manamanatu ke he tau manako hehē. Ti nakai manamanatu foki a Iesu ke talia e mena ne foaki he Tiapolo. Ne tali mafiti e Iesu. “Ati fano kehe a a koe ma Satani,” he poaki e ia. (Mata. 4:10) Ne hagaaki tumau a Iesu ke he fakafetuiaga haana mo Iehova ti tali atu ke fakatatau mo e finagalo haana he moui—ko e taute he finagalo he Atua. (Hepe. 10:7) Ti ko e fua, ne kautū a Iesu he totoko e tau lagatau kelea ha Satani.
16. Ko e heigoa e tau fakaakoaga ka ako e tautolu mai he fakafifitakiaga ha Iesu he totoko e tau kamatamata ha Satani?
16 Maeke ia tautolu ke lahi e mena ka ako mai he fakafifitakiaga ha Iesu. Fakamua, kua nakai hao mai ha tagata he tau lagatau ha Satani. (Mata. 24:24) Uaaki, ko e mena ne hagaaki e tau mata ha tautolu ki ai ka fakamalolō e tau manako he loto ha tautolu, ke he mitaki po ke kelea. Toluaki, to fakaaoga fakahehē e Satani e “manako lahi he tau mata” ke he mena kua maeke ia ia he lali ke uhu kehe a tautolu. (1 Pete. 5:8) Mo e fāaki, kua maeke foki ia tautolu ke totoko a Satani, mua atu ka tali atu fakamafiti a tautolu.—Iako. 4:7; 1 Pete. 2:21.
Kia ‘Fakamukamuka’ Haau a Tau Mata
17. Ko e ha kua nakai pulotu ke fakatali ke fehagai mo e tau mena nakai aoga ato fifili laia e tautolu e tau mena ka taute?
17 Ko e tukuleleaga ha tautolu ki a Iehova kua putoia e maveheaga fakamooli ke haga kehe mai he tau mena nakai aoga. He omonuo ke taute e finagalo he Atua, kua matutaki a tautolu mo e salamo he talahau: “Kua kalo kehe haku tau hui mo e tau puhala kelea oti kana, kia taofi ai e au hāu a kupu.” (Sala. 119:101) Kua nakai pulotu ke fakatali ke fehagai mo e tau mena nakai aoga ato fifili laia e tautolu e tau mena ka taute. Ko e tau mena ne fakatapu he tau Tohiaga Tapu kua fitā he fakamaama mai ki a tautolu. Kua nakai goagoa a tautolu ke he tau lagatau ha Satani. Magaaho fe ne kamakamata a Iesu ke fakafaliu e tau maka ke he tau areto? He mole e fakamatehoge haana ke he 40 e aho mo e pō ati “fia taumafa.” (Mata. 4:1-4) Maeke ia Satani ke iloa e magaaho ka lolelole a tautolu mo e ka mukamuka ke mahala ke he kamakamata. Ti kua lata he mogonei ke manamanatu fakamitaki ke he tau mena nai. Ua toka leva ai! Kaeke ke tokaloto e tautolu e omonuo he tukuleleaga ha tautolu ki a Iehova he tau aho takitaha, to fakamalolō lahi a tautolu ke haga kehe mai he tau mena nakai aoga.—Fakatai 1:5; 19:20.
18, 19. (a) Fakakite e kehe he tau mata ne “mitaki” mo e tau mata ne “kelea.” (e) Ko e ha kua aoga ke fakatumau ke manamanatu ke he tau mena kua mua atu e uho, ti ko e heigoa e fakatonuaga ne foaki ia Filipi 4:8 hagaao ke he mena nei?
18 He tau aho takitaha, kua fehagai a tautolu mo e tau mena fakatauhele ne fulufuluola ke he tau mata, ti kua loga fakahaga ai foki. Ti loto fakaaue lahi mogoia a tautolu ke he tomatomaaga ha Iesu ke fakatumau e tau mata ha tautolu ke “mitaki.” (Mata. 6:22, 23) Ko e tau mata ne “mitaki” kua hagaaki katoatoa ke he taha e kakano—ko e taute e finagalo he Atua. Ke he taha faahi, ko e tau mata “kelea” kua fakahēhē, velevelemena, ti futia ke he tau mena ne nakai aoga.
19 Manatu, na fagai he tau mata ha tautolu e manamanatuaga ha tautolu ti fagai he manamanatuaga ha tautolu e loto ha tautolu. Ti kua aoga mogoia ke manamanatu tumau a tautolu ke he tau mena kua mua atu e uho. (Totou Filipi 4:8.) Mooli, kia matutaki a tautolu ke fakataogo e liogi he salamo: “Kia fakamafoki kehe e koe hoku mata neke kitekite ke he tau mena nakai aoga.” Ti, he eketaha a tautolu ke fakatatau mo e liogi ia, maeke ia tautolu ke mauokafua to “fakamalolo e [Iehova a tautolu] ke he [haana] a puhala.”—Sala. 119:37; Hepe. 10:36.
Ko e Heigoa kua Lata ke Manatu e Tautolu Hagaao . . .
• ke he matutakiaga he ha tautolu a tau mata, manamanatuaga, mo e loto?
• ke he tau hagahaga kelea he kitekite e tau fakatino telefua?
• ke he aoga he fakatumau e tau mata ha tautolu ke “mitaki”?
[Tau Fakatino he lau 23]
Ko e heigoa e tau mena nakai aoga kua lata he tau Kerisiano ke ua ono ki ai?